بىرەر كۇن بۇرىن، اbai.kz اقپاتارتتىق پورتالى  اتىراۋدا سوتتار تاراپىنان ورىن العان  سوراقىلىق ءجايلى  ماقالا  جاريالاعان بولاتىن.  ماقالادا  داريعا رايىمقۇلوۆا ەسىمدى قازاقستان ازاماتىنىڭ  قۇقى تاپتالىپ، بۇكىل سوت جۇيەسىنىڭ،  ونىڭ ۇستىنەن ارىز  تۇسىرگەن  رەسەي ازاماتىنىڭ جەتەگىندە كەتكەنى تۋرالى  ماسەلە كوتەرگەنبىز.  ماقالادا وبلىستىق سوتتاردىڭ قازاقستان ازاماتىنىڭ قۇقىن تاپتاي وتىرىپ، بىرنەشە رەت  زاڭ بۇزۋعا بارعانىنا دالەلدەر بار.  سەگىز جىل بويى سوتتان سوتقا سۇيرەتىلىپ، وتباسىن سەرگەلدەڭگە سالعان  بۇل ءىستىڭ «ناتيجەسىندە» داريعا  رايىمقۇلوۆانىڭ  كۇيەۋ بالاسى قايتىس بولىپ،  قىزى رايحان  ەكىنشى دارەجەدەگى مۇگەدەكتىككە شالدىققان. الايدا، جوعارعى سوت تا،  باس پروكۋراتۋرا  دا  بۇل ىسكە ءالى كۇنگە سەلقوس قاراپ، ەش الاڭداتۋشىلىق تانىتىپ وتىرعان جوق. قازاقستان ازاماتىنىڭ قۇقى بۇزىلىپ جاتسا، «ەلەڭ ەتپەۋگە»   ەتتەرى ۇيرەنىپ كەتكەندەي مە دەرسىڭ...

«قاتارداعى راياندى قۇتقارۋ كەرەك!» اتتى گولليۆۋدتىڭ ايگىلى تۋىندىسى ەستەرىڭىزدە بولار.  اقش مەملەكەتى،  قاراپايىم ايەلدىڭ جالعىز ۇلىن امان الىپ قالۋ ءۇشىن،  سۇراپىل  مايدان شەبىنە ارنايى جاساقتالعان توپ  جىبەرەدى. ويتكەنى، ول –  اقش ازاماتى! ونى مەملەكەت قورعايدى!  ولاردىڭ قاۋىپسىزدىگى – مەملەكەت قاۋىپسىزدىگى ەكەنىن جاقسى تۇسىنەدى. ال، ءبىزدىڭ «قازاقفيلمدە» ءبارى كەرىسىنشە. قازاقتىڭ قاراپايىم قىزى رايحان –  قاتارداعى  رايان ەمەس. ونىڭ اماندىعى دا، تىرشىلىك تىنىسى دا، قاۋىپسىزدىگى دە، ول تولەگەن سالىقتان جالاقى الىپ،  سول مىندەتتەردى اتقارۋ  جۇكتەلگەن  لاۋازىمدى تۇلعالار  ۇشىن،   «كوك تىيىنعا» تۇرمايدى.

2016-شى جىلى وتكەن قازاقستان سوتتارىنىڭ  قۇرىلتايىندا پرەزيدەنت ن. نازارباەۆ جوعارى لاۋازىمدى تۇلعالاردىڭ سوت شەشىمىنە ىقپال جاساۋىن دوعارۋ كەرەك دەپ مالىمدەگەن بولاتىن.  الايدا، مەملەكەت باسشىسىنىڭ سوزدەرى  «جەلگە ۇشىپ»  كەتتى  مە، وعان قۇلاق اسقان ەشكىم بولمادى.  سوتتارداعى جاعدايدىڭ ەش وزگەرمەگەنىنە  ءدۇيىم ەل  كۋا.  ءتىپتى، جوعارعى سوت توراعاسى جاقىپ اسانوۆ، جاقىندا عانا،  كۇماندى ىستەر تۋرالى ستاتيستيكالىق مالىمەتتەر ەلدى جاڭىلىستىرىپ وتىرعان جالعان  اقپارات دەپ تە سالدى. ال، بۇل مىرزا ءوزى «رەفورماتور» رەتىندە  تانىلعان  رەسپۋبليكا پروكۋراتۋراسىن باسقارعان كەزىندە داريعانىڭ قىزى رايحاندى ەكى رەت قابىلداعان  جانە ونى قولداعان دا بولاتىن. ياعني، سوتتاردىڭ بۇل  شيكى ءىسى تۋرالى قانىق.   ايتسە دە، جوعارعى سوتتىڭ باسشىلىعىنا اۋىسقان سوڭ، اسانوۆ مىرزا رايحاننان بويىن الا قاشىپ وتىرعانعا ۇقسايدى.

ەلباسىنىڭ  ايتقانىنا ونىڭ ءوزى تاعايىنداعان شەندىلەرى سەنبەگەنىمەن، قاراپايىم  «رايحاندار» سەنەدى. سول سەنىمدى ارقالانىپ، پرەزيدەنتتىڭ  شاعىن كاسىپكەرلىكتى قولداۋ تۋرالى  ۇندەۋلەرىن  «ۇكىلەپ»،   وز ىستەرىن باستاپ تا كەتىپ ەدى. بىراق، اياعى ناسىرعا شاپتى. داريعا رايىمقۇلوۆانىڭ وتباسى ءۇشىن، ارينە. كازىر زەينەتكەر داريعانىڭ موينىنا، سوتتاردىڭ  «سولاقاي»  شەشىمدەرىنىڭ سالدارىنان،   4 ميلليون تەڭگە  قارىز ىلىنگەن.  رەسەيدەگى سىرقات  ىنىسىنىڭ (وبىرعا شالدىققان) كوڭىلىن سۇراپ بارۋ  ءۇشىن شەكارا اسا المايدى. جەكە شوتىنداعى 500 مىڭ تەڭگە دە مەملەكەت پايداسىنا ءوتىپ كەتتى. زەينەتاقىسىنىڭ جارتىسىن ايىپ-پۇلدى تولەۋگە ۇستاپ قالادى.  كەتكەن شىعىنىن مەملەكەت وتەپ بەرمەيدى. ويتكەنى، قۇرىلىس سالۋعا بەرىلگەن قۇجاتتاردىڭ ءبارى زاڭدى. ول، ول ما! ۇستىنەن بىرنەشە رەت قىلمىستىق ءىس قوزعالىپ، 76 جاستاعى كەيۋاناعا ىزدەستىرۋ سالىنعان. ءتىپتى، ەل الدىندا «جەكسۇرىن»  ەتۋ ماقساتىندا،  بۇرىندارى  مەكەن ەتكەن تالدىقورعان قالاسىنداعى كورشىلەرىنە دەيىن مالىمدەيدى. مۇنى ناعىز  پسيحولوگيالىق قىسىم دەمەي كورىڭىز! ول ازداي  رەسەي ازاماتىنىڭ الدىندا قۇلدىق ۇرعان اتىراۋ قالاسىنداعى سۋديالاردىڭ شەشىمى رايىمقۇلوۆتار سالعان عيماراتتى تاس-تالقان ەتتى (تومەندەگى سۋرەتتەردى قاراڭىز).

ءبىر قىزىعى، وبلىس اكىمشىلىگى دە، پروكۋراتۋرا دا داريعانى  قولداعان بولاتىن. بىراق، اكىمشىلىك سوت ىسىنە ارالاسا المايدى، پروكۋراتۋرا بولسا تاباندىلىق  تانىتا الماعان. اتىراۋ سوتى  «قارا قىلدى» ەمەس، قاراپايىم قازاق  وتباسىنىڭ  «قارا قازانىن» «جاردى».  سوندا، «سوت ديىرمەنىن  تەرىس اينالدىرىپ» جىبەرگەن قانداي باتپان قۇيرىق دەگەن ورىندى ساۋال تۋىندايدى. «جابىرلەنۋشى» رەسەي ازاماتى براجنيكوۆانىڭ  زاڭسىز ارىزىن قابىلداتىپ، قازاقستان زاڭدارىن  ورەسكەل بۋزۋعا  كىمنىڭ وكىلەتى جەتتى ەكەن؟

دالەل جوق، كۇمان بار. رەسەي دە ىرگەلى مەملەكەت، ءوز ازاماتتارىن جاقتاپ شىعادى. ونىڭ ۇستىنە، پوستكەڭەستىك ايماقتا ءوز ۇستەمدىگىن جۇرگىزگىسى كەلەدى. ونى ىستەپ تە وتىر. ول ءۇشىن سەبەپ بولار «رۋسكي مير» دە بار. سوندىقتان دا، ءتۇرلى «براجنيكوۆالار» قازاقستان زاڭدارىنان بيىك تۇرادى.

ال، قازاقستان ازاماتتارىن، قاراپايىم «رايحانداردى» كىم قورعايدى، جاقىپ مىرزا؟!

اسحات اسان

Abai.kz