مەنينگيت اۋرۋى ەرتە كەزدە پايدا بولعان ەكەن.  بۇرىنعى كەزدەرى بۇل اۋرۋعا ەم تابۋ قيىنعا سوعىپ، سول كەزدەردە شالدىققان ادامداردىڭ كوبى قايتىس بولىپ كەتەتىن بولعان. ۋاقىت وتە كەلە، مەديتسينا دامىپ، اۋرۋدىڭ ەكپەسى دە ويلاپ تابىلدى.  ول ەكپەنى العاش رەت 1887 جىلى ا.ۆەيكسەلباۋم ويلاپ تاپقان ەكەن.

قازىرگى ۋاقىتتا كوبىنەسە افريكا، ساۋد ارابياسى سياقتى ەلدەردە بۇل اۋرۋعا كوپتەپ شالدىعىپ جاتادى. بۇعان باستى سەبەپتىڭ تازالىقتىڭ ساقتالماۋى، كۇندەلىكتى تۇتىناتىن سۋدىڭ دا تازا بولماۋى، جالپى باكتەريا مەن ۆيرۋس جۇقتىرۋدىڭ ءتۇرلى جولدارىمەن كەلەدى.

نەگىزىندە بۇل اۋرۋ ۆيرۋس، تۇماۋ، گەرپەس، قىزىلشا، قىزبا اۋرۋلارى اسقىنسا پايدا بولادى. سونداي-اق، باكتەريالار جانە مەنينگيتتى تۋدىراتىن مەنينگوكوكك باكتەريالارى بار.  مەنينگيت كوپ جاعدايدا اۋا ارقىلى جۇعادى. الايدا، كەيبىر باكتەريالار سۋمەن، تاماقپەن دە جۇعۋى مۇمكىن ەكەنىن ەسكەرىڭىز. تۇماۋدان تولىق جازىلماسا، ءتىپتى، دەنەگە تۇسكەن كىشكەنتاي جاراقاتتاردان دا پايدا بولادى.

بۇگىنگى كۇنى بۇل اۋرۋ ءتۇرىنىڭ حالىق اراسىندا ۇرەي تۋعىزىپ، بەلەڭ الىپ كەلە جاتقانىنا باستى سەبەپكەر حالىقتىڭ  اۋرۋدىڭ الدىن-الۋ شارالارىنا نەمقۇرايلى قاراۋىنان.  سەبەبى، ينفەكتسيانىڭ ءوزى جۇرتشىلىق كوپ جۇرەتىن ورتادا، كەز-كەلگەن ادامعا جوتەلۋ ارقىلى، تۇشكىرگەن ساتتە جۇعىپ ۇلگەرەدى. ارينە، كۇندەلىكتى جۇمىس ورىنىڭىزدا وتىرعان كەزدە، بولمەگە ۋاقىتىلى اۋا كىرگىزىپ، جەلدەتىپ وتىرۋدى دا ۇمىتپاۋ كەرەكسىز.

كەيبىر دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، الەمدە بۇل اۋرۋدان اۋىراتىن ءاربىر ونىنشى ادام قازا بولادى ەكەن. باكتەريالدى مەنينگيت كەزىندە دەنەدە تەڭبىل داقتار پايدا بولىپ، اۋىرعان ناۋقاس بىرنەشە ساعاتتىڭ ىشىندە قازا بولىپ كەتۋى مۇمكىن.

ەگەر دە دەنە قىزۋىڭىز 40 گرادۋسقا كوتەرىلىپ، باس اۋىرىپ، جۇرەگىڭىز اينىپ، السىزدىك پايدا بولسا، تاماققا تابەتىڭىز تارتپاي جاتسا، مىندەتتى تۇردە دارىگەرگە قارالۋ كەرەك. مەنينگيت ادام كوپ جەردە تەزىرەك تارالاتىندىقتان دا الدىن-الا ساقتانۋ شارالارىن جاساۋ كەرەك. ادامدار كوپ بولاتىن جەرلەردە جۇرۋدەن اۋلاق بولىڭىز. اسىرەسە، ءتۇرلى مەرەكەلىك كونتسەرتتەر، كينوتەاتر، ساۋدا ورىندارى تاعى دا باسقا حالىقتىڭ ءجيى باس قوساتىن ورتالىقتارى.

مەنينگيتپەن اۋىرماۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟

سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانىڭىز;

جەكە باس گيگيەناسىنا باستى نازار اۋدارۋ كەرەك;

باكتەريالار مەن ۆيرۋستارعا قارسى ەكپە الۋ;

اۋرۋ ادامدارمەن كەزدەسپەۋ كەرەك;

قولىڭىزدى تاماقتانۋدىڭ الدىندا جۋىپ، كوكەنىستەر جەۋدەن بۇرىن دا جۋ كەرەك;

يممۋنيتەتتى كوتەرىپ، دارۋمەندەر قابىلداپ،  تازا اۋدا كوبىرەك سەرۋەندەۋ كەرەك;

قازىرگى ينتەرنەتتىڭ دامىعان زامانىندا، كوزى اشىق كوكىرەگى وياۋ ءاربىر ازامات وسىنداۋ اۋرۋ تۇرلەرى تۋرالى كەڭىنەن اقپارات الىپ، دارىگەرلەردىڭ كەڭەسىنە جۇگىنە الادى. سونداي-اق كەيبىر قالالاردا وسى اۋرۋدىڭ بەلەڭ الۋىنا بايلانىستى ارنايى سەنىم تەلەفوندارى قىزمەت ەتۋدە.

ەلىمىزدىڭ باق بەتتەرىندە وسى اۋرۋعا بايلانىستى ارنايى  مامانداردىڭ پىكىرى الىنىپ، دارىگەرلەر حالىقتى دەر كەزىندە ەمدەلۋگە شاقىرۋدا.

«س.د. اسفەندياروۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق مەديتسينالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ » بالالار جۇقپالى اۋرۋلار كافەدراسىنىڭ پروفەسسورى، تۇرعىنداردى يممۋنداۋ جونىندە كونسۋلتاتيۆتىك كوميسسيا توراعاسىنىڭ ورىنباسارى ءلاززات ەراليەۆا مەنينگيت اۋرۋى تۋرالى اقپارات بەرگەن بولاتىن: « مەنينگوكوكك – ول باكتەريا. مەنينگوكوكك باكتەرياسىنىڭ 12 ءتۇرى بار. ولاردىڭ 6-ۋى (A, B, C, W135, Y, X) ادام ومىرىنە قاۋىپتى. بۇل باكتەريالار مۇرىن مەن جۇتقىنشاقتىڭ شىرىشتى قابىعىندا بولادى جانە ءبىر ادامنان ەكىنشىسىنە جەكە تىعىز بايلانىس كەزىندە، ءبىر مەكەمەدە بىرگە ۇزاق وتىرۋ كەزىندە جۇعادى. مەنينگوكوكك ينفەكتسياسى ناۋقاسقا شۇعىل مەديتسينالىق كومەك كورسەتىلگەنىنە قاراماستان جانە اۋرۋدىڭ اسقىنۋىنان ولىمگە اپارۋ مۇمكىندىگىنىڭ جوعارى بولۋىمەن قاۋىپتى. ودان امان قالعان ءاربىر بەسىنشى ادامدى ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن ءسىڭىردىڭ تارتىلۋى، اياق-قولدىڭ قوزعالماۋى، بۇيرەك اۋرۋلارى، كەرەڭدىك جانە اقىل-ەستىڭ كەمىستىگى ءتارىزدى شەكتەۋلەر مازالايدى دەپ ەسەپتەلىنەدى. مەنينگيت – ول وتە قاۋىپتى ينفەكتسيالىق اۋرۋ، باس جانە جۇلىننىڭ جۇمساق قابىعىنىڭ قابىنۋى جانە ءتۇرلى باكتەريالار مەن ۆيرۋستاردان تۋىنداۋى مۇمكىن. مەنينگوكوكك مەنينگيتتەرى (مەنينگوكوكك قوزدىرعىشى تۋدىرعان)  اسا قاۋىپتى.  مەنينگيتكە اپارۋى مۇمكىن پنەۆموكوكك جانە گەموفيلدى ينفەكتسيالار قازاقستاننىڭ ۇلتتىق ەكپە كۇنتىزبەسىنە كىرەدى.»

ال، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترى ەلجان ءبىرتانوۆ جۋرناليستەرگە بەرگەن مالىمدەمەسىندە: «ازىرگە ەشقاي جەردە (اسكەريلەر، ستۋدەنتتەر جانە باسقالارى) ۆاكتسيناتسيا باستالعان جوق. سەبەبى دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى بۇل شەشىمدى قولدامايدى. يممۋنداۋ كوميتەتىبۇل شەشىمدى قابىلداعان جوق. ۆاكتسينا بولشەك جەلىدە ساتىلىپ جاتىر. ۆاكتسينانىڭ باعاسى قىمبات، باسقا ۆاكيتسنالار سەكىلدى. نەگىزى بۇل وتە قىمبات فارماتسەۆتيكالىق تاۋار. بۇگىندە باعانىڭ ءوسىپ كەتپەسى ءۇشىن، الىپ ساتۋ بولماسى ءۇشىن ءبىز بارلىق جۇيەلەردى قولدانىپ جاتىرمىز. بۇگىن-ەرتەڭ وسى ماسەلەمەن تولىققاندى جۇمىس ىستەيتىن بولامىز» دەگەن بولاتىن.

«فەدەرالدىق دارىگەرلىك-بيولوگيالىق اگەنتتىكتىڭ بالالار ينفەكتسياسى ۇعي» فمبم ينفەكتسيالىق اۋرۋلاردىڭ الدىن الۋ ءبولىمىنىڭ جەتەكشىسى سۋساننا حاريت مەنينگيت اۋرۋىنىڭ الدىن الۋ ءۇشىن قولدانىلاتىن ۆاكتسينانىڭ اقشا تولەۋ ارقىلى بەرىلەتىنىن ءتۇسىندىرىپ ءوتتى: «ونىڭ سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى  – قارجىلاندىرۋ. ول – ەڭ قىمبات ەكپەلەردىڭ ءبىرى. بىراق اۋرۋ سالدارى وتە اۋىر بولۋى مۇمكىن. اعىلشىندار مەنينگوكوككتىڭ يممۋندىق پروفيلاكتيكاسىن تەگىن ەكپەلەر كۇنتىزبەسىنە قالاي ەنگىزگەنىن بىلەسىز بە؟ مەنينگوكوكك ينفەكتسياسىمەن اۋىرىپ، ونى جەڭىپ شىعىپ، الايدا مۇگەدەك بولىپ قالعان قىزدىڭ اتا-اناسى بۇل ماسەلەگە نازار اۋدارتۋ ءۇشىن قوعامعا وسى وقيعا تۋرالى اشىق ايتتى. اۋرۋ سالدارىنان بالانىڭ اياقتارى مەن ءبىر قولى امپۋتاتسيالانىپ، ءبۇلدىرشىن قىزدىڭ كۇندەلىكتى ءومىرى تۇسىرىلگەن بەينەروليك عالامتورعا جاريالاندى. ول ۇلىبريتانيانىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى تەگىن يممۋنداۋ تۋرالى شەشىم قابىلداۋى ءۇشىن كوپ قول جيناعان. ناتيجەسىندە انگليا مەنينگoكوكك ينفەكتسياسى پروفيلاكتيكاسىن كۇنتىزبەگە العاش بولىپ ەنگىزگەن ەل اتاندى.  ال باسقا ەلدەرگە قاراساق، مەنينگوكوكك ينفەكتسياسىنا قارسى ۆاكتسينا ەۋروپا ەلدەرىنىڭ ۇشتەن ەكىسىندە ەگىلەدى، الايدا مەنينگوكوككتىڭ بارلىق تۇرىنە قارسى ۆاكتسينا ولاردىڭ بارىندە جاسالا بەرمەيدى. انگليا، اۆستراليا، جۋىردان باستاپ اقش مەنينگوكوككتىڭ 5 نەگىزگى تۇرىنە قارسى ەكپە ەگەدى. «مەنينگوكوكك بەلدەۋى» بار افريكا ەلدەرىندە تۇرعىنداردى ەگۋ دەڭگەيى جوعارى، بىراق ۆاكتسينا بارلىق باكتەريالاردى قامتىمايدى. قازىر افريكا قۇرلىعى ەلدەرىندە كوپۆالەنتتى ۆاكتسينا قولدانۋ قاجەتتىگى تۋرالى ماسەلە كوتەرىلىپ جاتىر.»

كوگەرشىن تىلەگەن

Abai.kz