قۇي سەنىڭىز، قۇي سەنبەڭىز: ءار 12 مينۋت سايىن ەلىمىزدە ءبىر ادام وزىنە قول جۇمسايدى. ءار 2 ساعات سايىن ءبىر بەيباق بۇل جالعان دۇنيەمەن قوش ايتىسادى. ال جىل سايىن 4 مىڭنان اسا ادام ولىمگە ءوز اياقتارىمەن بارادى. جان تۇرشىكتىرىپ، جاعا ۇستاتار جاڭالىقتى سىزگە ءبىز جەتكىزگەنىمىزبەن ونى ماماندار انىقتاپ وتىر. بۇلاردىڭ اراسىندا بالالاردىڭ ۇلەس سالماعى باسىم ەكەن. ون ەكىدە ءبىر گۇلى اشىلماي جاتىپ جالعان دۇنيەمەن قوشتاسۋعا جانى قۇمار جاستار، بەسىكتەن بەلى شىقپاي شىقپاعان بالالار بۇل ومىردەن قالاي باز كەشە الادى؟ وكىنىشتىسى سول، كۇن ساناپ ۇدەپ بارا جاتقان تاجالعا ەشكىم توسقاۋىل بولا الار ەمەس. قالا بەردى، ونىڭ جۇمباعىن دا شەشە الماي وتىر."

قۇي سەنىڭىز، قۇي سەنبەڭىز: ءار 12 مينۋت سايىن ەلىمىزدە ءبىر ادام وزىنە قول جۇمسايدى. ءار 2 ساعات سايىن ءبىر بەيباق بۇل جالعان دۇنيەمەن قوش ايتىسادى. ال جىل سايىن 4 مىڭنان اسا ادام ولىمگە ءوز اياقتارىمەن بارادى. جان تۇرشىكتىرىپ، جاعا ۇستاتار جاڭالىقتى سىزگە ءبىز جەتكىزگەنىمىزبەن ونى ماماندار انىقتاپ وتىر. بۇلاردىڭ اراسىندا بالالاردىڭ ۇلەس سالماعى باسىم ەكەن. ون ەكىدە ءبىر گۇلى اشىلماي جاتىپ جالعان دۇنيەمەن قوشتاسۋعا جانى قۇمار جاستار، بەسىكتەن بەلى شىقپاي شىقپاعان بالالار بۇل ومىردەن قالاي باز كەشە الادى؟ وكىنىشتىسى سول، كۇن ساناپ ۇدەپ بارا جاتقان تاجالعا ەشكىم توسقاۋىل بولا الار ەمەس. قالا بەردى، ونىڭ جۇمباعىن دا شەشە الماي وتىر."

كۇن تارتىبىنەن تۇسپەي تۇرسا دا تىعىرىقتان شىعار جولدى تاپ باسىپ ەشكىم ايتا الماۋدا. ءبىزدىڭ باستى تراگەديامىز دا وسى بولىپ وتىر. سونىڭ كەسىرىنەن بالالار ءسۋيتسيدى بويىنشا الەمدە 1 ورىنعا (؟!) شىققانىمىز جونىندە ەشكىم دابىل قاقپايتىنى قورقىنىشتى. وعان قوسا جەتكىنشەكتەر ىندەتىنە اينالىپ بارا جاتقان سۋيتسيد جايىندا ەلىمىزدىڭ ءبىلىم مينيسترلىگى دە، دەنساۋلىق مينيسترلىگى دە جاق اشار ەمەس. دارمەنسىزدىك تانىتۋدا.كوز بوياۋشىلىققا سالىپ، ءار-ءار جەردە دوڭگەلەك ۇستەل مەن جيىرما ادامنىڭ باسىن قوسقان جيىن وتكىزۋمەن شەكتەلىپ ءجۇر. سونىڭ ءبىرى جاقىندا الماتىداعى «امانساۋلىق» قورىندا ءوتتى. بۇل جيىنعا دارىگەرلەر، پسيحولوگتار، مۇعالىمدەر... ت.ب ماماندار قاتىستى. ەندى سول جەردە ايتقان رەسپۋبليكالىق پسيحاتريا، پسيحوتەروپيا جانە ناركولوگيا ورتالىعى سۋيتسيدولوگيا جانە ەپيدەميولوگيا ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ناتاليا راسپوپوۆا-نىڭ ۋاجىنە قۇلاق ءتۇرىپ كورەلىكشى.

«بالالار ءسۋيتسيدىنىڭ باستى سەبەبى - اتا-انالاردىڭ اراققا سالىنۋى. كەيدە بالالار ءوزىنىڭ ءولىم الدىنداعى قوشتاسۋ حاتىندا اناسىنىڭ يا، اكەسىنىڭ وسى قىلىعى ءۇشىن ۇيالاتىندىعىن، بۇدان ءارى ول شىداي المايتىنىن ايتادى. قالا بەردى وتباسىنداعى بالا تاربيەسى دە بۇعان باستى سەبەپ بولىپ وتىر. ول - بالانى تىم قاتتى ۇستاۋ نەمەسە تىم ەركىنە جىبەرۋدەن. ونىڭ ىشىندە قۇرداستارىمەن كيكىلجىڭگە كەلىپ كەرىسىپ قالۋ، ماحابات «ماشاحاتى»، قىز بولىسە الماۋ، قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىكتەن قورقۋ، وتباسىنىڭ ماتەريالدىق جەتىسپەۋشىلىگى» دەيدى ول.

مىنە، ناتاشانىڭ العا تارتقان امالى. راس، ءسوز اراسىندا «ەكراننىە دەتي» دەگەن تەرميندى اتاپ وتكەنىمەن، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، ءتىلىن تىستەپ قالدى. «اۋرۋىن جاسىرعان ولەدى»...

شىندىعىندا بۇل دارىگەردىڭ العا تارتقان سەبەپتەرىنىڭ ىشىندە قازىر ءبىردى-ەكىلى كەزدەسىپ قالاتىندارى بار. بىراق ول كىسىنىڭ باستى فاكتور دەپ اراققا سالىنۋدى العا شىعارۋى ءتىپتى شىندىققا جاناسا قويمايدى. بۇل تىم ەسكى ساراپتامانىڭ قورىتىندىسى بولۋ كەرەك. ويتكەنى جاعدايى ناشار، از قامتىلعان وتباسىلار، اراققا سالىنعان اتا-انالار بالالار ءسۋيتسيدىنىڭ باستى سەبەبى ەمەس ەكەنىن بۇعان دەيىنگى ورىن العان وقيعالار دالەلدەپ وتىر. ولگەن بالالاردىڭ كورشىلەرى دە، ۇستازدارى دا، قۇرداستارى دا ولاردىڭ قاراپايىم وتباسىدان، اتا-انالارىنىڭ ءجىبى ءتۇزۋ جاندار ەكەنىن ايتادى. دەمەك ناتاشا حانىم  كەشەگى كەڭەس ۇكىمەتى كەزىندە كەزدەسكەن كەي دەرەكتەر مەن اناليزدەرگە سۇيەنسە كەرەك. ال سوڭعى سۋيتسيدتەردىڭ ىشىندە قىلمىستىق جاۋاكەرشىلىكتەن قورقىپ، بۇل قادامعا بارعاندار ءتىپتى جوقتىڭ قاسى. دەمەك دارىگەردىڭ ورتاعا سالعان تاعى ءبىر فاكتورى نەگىزسىز. بۇل بىزدەگى ىندەتتىڭ ءورشۋىن قازىپ زەرتتەي الماي وتىرعانىمىزدى اڭعارتادى. حوش دەلىك. سوندا بالالار بۇل قادامعا قالاي بارۋدا؟ سەبەبىن ءبىز ىزدەپ كورەلىك.

ءدال وسى ۇعىم تىلدىك قولدانىسىمىزعا كەيىن عانا ەندى. بۇلار - «قاۋاشاعىن» قارا جەشىككە ءوز ىقتيارمەن بەرگەن، سانا-سەزىمىن ينتەرنەتتىڭ يىرىمدەرى تارتىپ اكەتكەن، سول ارقىلى تاۋەلسىز ويلاۋ ەركىندىگى شەكتەلگەن، سانالى شەشىم قابىلداۋدا دارمەنسىزدىككە ۇشىراعان بالالار. ولار ينتەرنەتكە يمانداي سەنەدى. «ەكراننىڭ بالالارى» اتانۋى دا ولاردى ەكران تاربيەلەيتىنىندە جاتىر. ءبىر اۋىق بالاڭىزدىڭ ورنىنا ءسىز وتىرىڭىز دا ينتەرنەتەن ونىڭ قانداي  سايتتاردى شارلاپ، قانشا كونفەرەنتسيا-فورۋمدارعا قاتىسقانىنا كۋا بولىڭىزشى. سوڭعى كەزدەرى زيالى قاۋىم اراسىندا «سايتتاردا سايتان ءجۇر» دەگەن پىكىر تارادى. راس-اق. سايتتارداعى «سايتان» ءسىزدىڭ بالاڭىزعا «ادەمى ءولۋدىڭ ءتۇرلى ءتاسىلىن» تەگىن ۇسىننىپ جاتسا شە؟ بۇعان بەي-جاي قاراۋعا بولا ما؟ وسىنداي قىزمەت ۇسىنعان سايتتار مەن وسىنى تالقىلاعان فورۋمدار ادىم اتتاساڭىز جەتىپ ارتىلادى. ارنايى فورۋمدارعا قوناق بولا قالساڭىز ونداعى ساۋالدار مەن كەڭەستەردەن توبە شاشىڭىز تىك تۇرادى. «زاچەم جيت دەرموۆو، ەسلي موجنو كراسيۆو ۋمەرەت؟»، «پودسكاجيتە پەسنيۋ (پود گيتارۋ) پود كوتورۋيۋ موجنو كراسيۆو ۋمەرەت؟» ... وسى سىندى كەتە بەرەدى. بايقاپ تۇرساڭىز، بالالاردى «كاسىبي دەڭگەيدە» ولۋگە ابدەن باۋليدى ەكەن. قالا بەردى، اسىلۋ ءۇشىن ءتيىمدى جەرلەر، ارقان بايلاۋدىڭ تاسىلدەرى سحەمامەن، ارنايى سۋرەتتەرىمەن كەلتىرىلگەن. ولەتىن ادامنىڭ بويىن ۇرەي يەكتەمەسى ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك ەكەنى دە تاپتىشتەلىپ جازىلعان. ال ەندى ولمەي كورىڭىز... ينتەرنەت - جارناما. اجالدىڭ ءوزىن اجارلى ەتىپ كورسەتەدى. ءسويتىپ بالاڭىزدىڭ جانازاسىن دا ينتەرنەت شىعارۋى مۇمكىن. ەندەشە، نەگە ءبىزدىڭ وتاندىق ساراپشى ماماندار وسى تاقىرىپتى كوتەرمەيدى؟ ميللياردتاعان حالقى بار كىتاي دا ينتەرنەتتى قويشا ءيىرىپ وتىرعاندا ءبىز نەگە باقىلاۋ ورناتا المايمىز؟

«يت ءلاززات» دەپ وتىرعانىمىز جاسوسپىرىمدەر اراسىندا «سوباچي كايف»  تالىپ كەتكەن اجالعا اپارار انىق جول. وسى سەكۋندتا-اق «بۇل بالە قايدان شىقتى؟» دەگەن ساۋال ساناڭىزدان ساڭىلاۋ تاۋىپ ۇلگەرگەنى انىق. بۇل كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ تۇسىندا دا اراكىدىك كورىنىس بەرگەن. اسىرەسە جازعى دەمالىس لاگەرلەرىندە. بالالار جاپپاي ءبىرىن - ءبىرى قىلعىندىرۋعا كومەكتەسەتىن بولعان. سول ارقىلى قىسقا ۋاقىتتىق ءلاززات العان. «باسقا الەمگە ءوتۋ»، «ءتۇرلى-ءتۇستى تۇستەر كورۋ»، قىسقاسى، كومپيۋتەر مەن تەلەديدار جوق، ەل تەك راديوعا يەك ارتقان تۇستا بالالاردىڭ از ۋاقىت ەرمەگىنە اينالعان قورقىنىشتى ويىن بولىپتى. مۇنى دارىگەرلەر وڭاي  ۇسىندىرەدى. قىلعىنعان كەزدە مي وتتەگىسىز قالادى دا ادامنىڭ كوز الدىنا ءتۇرلى ەلەستەر پايدا بولادى. بۇل ساتتە ادام يت سەكىلدى مۇلگىپ، ءجىپتى بوساتقان كەزدە ءتىلى سالاقتاپ تىنىسى جيىلەپ، ءبىرتۇرلى كۇيگە كىرەتىن كورىنەدى. قورقىنىشتىسى سول، ءبىر رەت بۇل «ءلاززاتتىڭ» ءدامىن تاتقاندار وعان تاۋەلدى بولىپ قالادى. قايتالاعىسى كەپ تۇرادى. ال ساناۋلى مينۋتتىق ءلاززات ءۇشىن تاۋەكەل ەتۋدەن جارىق دۇنيەنى قايتا كورە الماي كەتۋى مۇمكىن ەكەنىنە جاستىقتىڭ بۋى بوي بەرگىزبەيدى.

ەندى قاراڭىزشى، ءدال وسىنداي وقيعالار بۇدان بىرەر جىل بۇرىن رەسەيدە دە قىلتيا باستادى. بىراق بىزدەگىدەي ەمەس، ولار اۋرۋىن جاسىرعان جوق. دەرەۋ زەرتتەدى. انىقتادى. باقسا، مىڭداعان بالالار ينتەرنەتتە «سوباچي كايف»، «سەدموە نەبو»، «كوسميچەسكي كوۆبوي» اتتى توپتار قۇرعان. بۇلاردىڭ بارلىعى ولىمگە ءوز اياعىمەن اپارار جولداعى سەكۋندتىك ءلاززات ءۇشىن ءبارىن بەرۋگە بار بالالار ەكەن. كەيىن وسىلاردىڭ كوبى اجال قۇشقان. دياگنوز: «مەحانيچەسكايا اسفيكسيا پۋتيوم ۋدۋشەنيا». ال وسى ارادا «بىزدەگى بالالار ءسۋيتسيدىنىڭ تاسىلدەرىنە نەگە ارقانعا يا جىپكە اسىلۋ ءتان» دەگەن ساۋال تۋا كەتەدى. وسىعان ءبىر ءسات ۇڭىلگەن جان بار ما؟ راس، اجالعا اياق باسار تۇستا اركىمدە قورقىنىش بولاتىنى ءسوزسىز. بىراق بۇل كەزدە ادام مەيلىنشە قينالماي ءولۋدى تاڭدايتىنى انىق. سوندىقتان ءبىر قىلعىنىپ كورىپ، ودان قينالماي، كەرىسىنشە، ءلاززات العان جان ولۋگە دە وسى ءتاسىلدى تاڭداپ الماسىنا كىم كەپىل؟ ال ەندى ارادا قانشا جىل وتسە دە بۇل «ويىنعا» بالالار نەگە سونشا ىنتىزار؟ مۇنىڭ جاۋابىن دا ورىستار بىزدەگى سياقتى الىستان وراعىتپاي-اق، قاراپايىم ءتۇسىنىدىرىپ بەرەدى. فاريدا فۋرۋتينا دەگەن ورىس پسيحولوگى: - «بىرىنشىدەن، بۇل ەرىككەندىكتەن عانا. ويتكەنى بالا قاشاندا جاڭا نارسەنى كورۋگە، مىندەتتى تۇردە ونى ءوز تاجىريبەسىنەن وتكىزۋگە قۇمار. ەكىنشىدەن، كوڭىل كوتەرۋدىڭ جاقسى ءتاسىلى سەكىلدى كورىنەدى.

وعان قوسا جەتكىنشەكتەر تاۋەكەلدىكتى ۇناتادى. اسىرەسە 12-15 جاستاعى بالالار وزدەرىن تىم ەركىن سەزىنەدى، وكىنىشتىسى سول سونشالىقتى جاۋاپكەرشىلىكتى مۇلدە سەزىنبەيدى. ۇشىنشىدەن، «زا كومپانيۋ»، ياعني «كوپپەن بىرگە كورۋ» دەگەندى ۇستانادى. كەسىرى سول، اياعى قايعىلى اياقتالادى» دەيدى. وعان قوسا اتا-انالارعا دا كەڭەس بەرەدى: بالاڭىزدىڭ جىپكە اۋەستىگىن، قىلعىنىپ كورگەنىن بايقاساڭىز، ۇرسىپ الا جونەلۋدىڭ، مورال وقۋدىڭ مۇلدە پايداسى جوق. كەرىسىنشە، ونىڭ اجالىن جاقىنداتا ءتۇسۋىڭىز ابدەن مۇمكىن. سوندىقتان بالاڭىزدى بۇرىنعىشا اينالا-تولعانا ءجۇرىپ، پسيحولوگقا قاراتىپ العانىڭىز ابزال. سونداي-اق بالاعا «اۋرۋسىڭ» دەگەن تۇسىنىك قالىپتاستىرماعان دا ابزال. مەيلىنشە، الا جىپتەن الاستاتىپ، قىزىقتى ءارى قاجەتتى دۇنيەلەرگە ىنتىقتىرىڭىز. سونداي-اق ونىڭ ورتاسىن زەرتتەپ، كوزىڭىزدەن تاسا قىلماڭىز.

مىنە، وسىدان سوڭ-اق رەسەيدە بالالار ءسۋيتسيدى ساپ تىيلماعانىمەن بىردەن سيرەدى. ال بىزدە شە؟ ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ كوپ پايىزىن مۇسىلماندار قۇرايدى. ال يسلام دىنىندە پەندەنىڭ ءوز-وزىنە قول جۇمساۋى ۇلكەن كۇنا بولىپ سانالادى. بۇرىنىراقتا ءوز-وزىنە قول جۇمساعان جاننىڭ جانازاسى دا شىعارىلمايتىن. ەلەۋسىز قالىپ، يت- قۇسقا جەم بولاتىن دا كەز وتكەن. وكىنىشتىسى سول بىزدە مۇسىلمان باۋىرلارىمىز كوپ بولعانىمەن ءدىن توڭىرەگىندەگى اڭگىمە داۋدان ارىلماي كەلە جاتىر. بۇل اداسۋشىلىققا اكەپ، اقىرى ءوز-وزىنە قول جۇمساپ جۇرگەن بالالار اتا-باباسىنىڭ زيراتىن تالقاندادى. بىزدەگى ءدىن وكىلدەرى ارنارسەدەن ىلىك ىزدەپ، «اللاعا سەرىك قوستى» دەپ ءتۇرلى قياناتقا جاستاردى ايداپ سالعانشا، «6 جاسار قىزىما مەكتەپكە ورامال تاققىزدىرتام» دەپ ەلمەن داۋلاسقانشا، مينۋت سايىن ولىمگە جاقىن كەپ، اجالعا اياق باسقالى جۇرگەن جاستاردى ءومىردى سۇيۋگە ۇمتىلدىرىپ، ىزگىلىككە شاقىرماي ما؟ تاۋباعا كەلتىرىپ، ىشكى كۇيزەلىستەردەن ارىلتىپ، كومەككە كەلسە ءجۇز، مىڭ ەسە ساۋاپتى ءىس بولماس پا ەدى دەيمىز عوي باياعى.

بىلەسىز بە، بىزدەگى بالالاردىڭ ءبىراز بولىگىنىڭ جان-دۇنيەسى جەتىم. ورىستار مۇنى «دۋشەۆنايا سيروتا» دەيدى. وعان بالا اتا- اناسى اقشا سوڭىندا كەتىپ، بالاسىن بالا قۇرلى كورمەي كەتكەن كەزدە ۇشىرايدى. انانىڭ ايالى الاقانىن، اكەنىڭ جۇرەك جىلۋىن سەزىنبەگەن بالا ءاردايىم ءوزىن جالع

ىز سەزىنەدى. ءوزىنىڭ ولاردىڭ «باۋىر ەتى» ەكەندەرىن سەزدىرۋ ءۇشىن ول بارىنە دايار بولادى. اقىرى ونى ولىمىمەن دالەلدەيدى. بىراق ول كەزدە تىم كەش بولادى. سوندىقتان، ايالى الاقان مەن جۇرەك جىلۋىڭىزدى اياماڭىزشى.

P.S. «ۇلت بولامىن دەسەڭ ۇرپاعىڭدى ويلا»... بۇل مينيسترلىكتەردىڭ ورىنتاعىنا كۇنى كەشە عانا قونجيعان باقىتجان جۇماعۇلوۆ پەن ساليدات كايىربەكوۆا حانىمعا دا قاراتا ايتىلعان ءسوز دەپ ۇققان ابزال. سوڭعى جىلدا سان سوقتىرىپ وتىرعان سۋيتسيدكە تەز ارادا ساپالى ساراپتاما جاساپ، سەبەپ- سالدارىن انىقتاۋ قاجەت. ونىڭ جولىن كەسۋدىڭ جولدارىن جان-جاقتى ىزدەستىرۋ كەرەك. ايتپەسە، تۇبىمىزگە «يت ءلاززات» جەتىپ جۇرمەسىنە كىم كەپىل؟

تۇپنۇسقاداعى تاقىرىپ: ««يت-ءلاززاتتان» يت-ولىمگە دەيىن... نەمەسە «سوباچي كايف» - ءسۋيتسيدتىڭ «سارا» جولى»

Arhar.kz سايتى