تۇركىستان ەكى دۇنيە ەسىگى عوي،

تۇركىستان ەر تۇرىكتىڭ بەسىگى عوي،

تاماشا تۇركىستانداي جەردە تۋعان،

تۇرىكتىڭ ءتاڭىرى بەرگەن نەسىبى عوي!

بۇل بارشاعا بەلگىلى، بيىل تۋعانىنا 125 جىل تولىپ، تۇركى جۇرتى تورىنە شىعارىپ وتىرعان الاشتىڭ ارداقتى اقىنى ماعجان جۇمابايۇلىنىڭ ايگىلى جىرى. جالپى، كەزدەيسوقتىق دەگەن بولمايدى، بيىل تۇركىستاندى ەڭ كوپ جىرعا قوسقان ماعجان اقىننىڭ مەرەيلى داتاسىمەن بىرگە تۇتاس تۇركى جۇرتىنىڭ تاريحي بەسىگى تۇركىستاننىڭ دا تورگە وزعان جىلى بولىپ تۇر. اۋەلى، شىمكەنت مەگاپوليس، تۇركىستان وبلىس ورتالىعى بولادى دەگەن اقجولتاي حابار جەتكەن بولاتىن. ەندى ەلباسىنىڭ ارنايى جارلىعىمەن وبلىستىڭ اتاۋى تۇركىستان بولىپ وزگەرگەنىن ەستىگەن جۇرت­تىڭ توبەسى ءتىپتى كوككە جەتىپ وتىر. ەلىمىزدە جاڭا مەگاپوليستىڭ پايدا بولۋىمەن بىرگە تۇركىستاننىڭ وبلىس ورتالىعىنا ءھام وبلىس اتاۋىنا اينالۋى قۇتتى بولسىن! بۇل – شىن مانىندە تۇركى دۇنيەسىنىڭ تاريح ساحناسىندا قايتا تۇلەۋى، رۋحاني جاڭعىرۋدىڭ ۇلكەن جەتىستىگى. سانانىڭ سىلكىنۋى، جادىنىڭ جاڭعىرۋى، ۇلتتىق كودتىڭ ۇرانعا اينالۋى وسى بولسا كەرەك!  ءسوزدى ماعجاننىڭ «تۇركىستان» اتتى اتاقتى جىرىمەن باستاعان ەدىك. وسى جىرىندا داۋىلپاز اقىن «تۇركىستان» دەپ ءبىر قالانى مەڭزەپ وتىرعان جوق; شابىتى شالقار شايىر ءتاڭىرىنىڭ نەسىبىنە، ەر تۇرىكتىڭ بەسىگىنە، ەكى دۇنيەنىڭ ەسىگىنە بالاعان قاسيەتتى جەر رەتىندە تۇركىلەر ەلى – تۇراندى ايتىپ وتىرعانى انىق. ونىڭ ايقىن ايعاعىن جوعارىداعى العاشقى شۋماقتان كەيىن ىلە-شالا كەلەتىن «ەرتەدە تۇركىستاندى تۇران دەسكەن، تۇراندا ەر تۇرىگىم تۋىپ-وسكەن» دەگەن جولداردان دا انىق كورۋگە بولادى. مۇستافا شوقايدىڭ تۇتاس تۇركىستانى دا ورتالىق ازيانى تولىق قامتيتىن ۇلكەن ۇعىم بولاتىن.  تاريحتىڭ تامىرىنا قان جۇگىرتىپ قارار بولساق، تۇركىستان اتاۋى ەرتە كەزەڭدەرگە باستاپ بارادى. مۇراعات ىزدەرى سوناۋ قىتاي قورعانىنان كاسپيگە، ورال تاۋىنان اۋعانستانعا دەيىنگى ۇلان-عايىر ايماقتى تۇركىستان دەپ اتاعانىنا كۋالىك ەتەدى. تۇركىستان جالپى، ورتالىق ازيادا داۋىرلەۋ داۋىرىمەن بىرگە كوتەرىلىپ كەلە جاتقان اتاۋ. بۇرىن تۇران دەپ تە اتالعان تۇركىلەر ەلى تۇركىستان – نەگىزىنەن مۇسىلمان-تۇركى وركەنيەتىنىڭ دە بەسىگى سانالادى.  كەيىن وسى قاسيەتتى اتاۋدى كوشپەلىلەر سانا­سى­نان ءوشىرۋ كەزەڭ-كەزەڭىمەن ىسكە اسىرى­لا باستادى. تۇركىستان ۇعىمىن ساياسي شەك­ت­ەۋ ماقساتىندا تۇركىستان گەنەرال گۋبەر­ناتورلىعى قۇرىلدى. سول تۇستا تاريحي ياسسى قالاسى دا بىرتە-بىرتە تۇركىستانعا اينالىپ كەتتى. قالاسىنىڭ اتاۋى اۋەلدەن «ازىرەت سۇلتان، پير-ءى تۇركىستان» دەپ، قوجا احمەت ياساۋيدى مەڭزەپ ايتىلاتىن. كەيىن ول «ازىرەت» دەگەن ءدىني سوزدەن جالاڭا­ش­تانىپ، تۇركىستان اتاۋى قالا بەردى. شىنداپ كەلگەندە، ءبىر جاعى قاتە دە ەمەس. سەبەبى تۇركىستان يدەياسىنىڭ رۋحاني دىڭگەگى ازىرەت سۇلتان – قوجا احمەت ياساۋي ەكەنى دە انىق. ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن بۇل ۇعىم قايتا جاڭعىرا باستادى. ەلباسى­مىز تۇركىستاندى تۇلەتۋ ءۇشىن كوپتەگەن اۋقىمدى شارالار اتقاردى. تۇركىستاندا كۇللى تۇركى جۇرتىنا ورتاق ق.ا.ياساۋي اتىنداعى ۋنيۆەرسيتەت اشىلۋى دا تاريحي سانامىزعا سىلكىنىس ءارى سەرپىلىس بەرگەن بولاتىن. تۇركىستان ۇعىمىن دامىتۋ ءۇشىن پرەزيدەنت ن.نازارباەۆتىڭ  ورتالىق ازيا يدەياسىن ۇسىنعانى دا بەلگىلى. قازىرەت قونعان قاسيەتتى تۇركىستان ەلىمىزدىڭ رۋحاني استاناسى عانا ەمەس، ول – تۇگەل تۇركى تۋ تىككەن تۇران جۇرتىنىڭ دا قاستەرلى اتاۋى ەكەنىن ايتتىق. سوندىقتان بايىرعى اتاۋىن جاڭعىرتىپ، ورتالىق ازيانى دا رۋحاني-مادەني تۇرعىدان تۇركىستان دەپ ايتۋىمىز كەرەك شىعار.  وسى ورايدا بيىل ناۋرىز ايىندا باۋىرلاس مەملەكەتتەردىڭ باسشىلارى استانا تورىندە قايتا باس قوسۋىنىڭ دا نەگىزىندە ماعجان جىرلاعان ۇلى ۇعىمنىڭ جاتقانى انىق. مىنە، بۇگىن سول يگى ىستەردىڭ جالعاسى ەسەبىندە، وبلىس اتاۋىمەن بىرگە تۇركىستان قايتا تۇلەپ، اتاۋدىڭ اياسى كەڭىپ، قاستەرلى ۇعىم ۇلى دالادا تۋ كوتەردى. ول كەشەگى الاش ارىس­تارىنىڭ ۇلى مۇراتتارىنىڭ قايتا جاڭعىرۋى، رۋحاني سەرپىلىسى بولاتىن. ەجەلدەن ەل بيلەگەن يگى جاقسىلار مەن عۇلاما-عالىمداردىڭ قۇتتى ورداسى بولعان قاستەرلى قاراشاڭىراق، بۇگىندە ەلباسىلار باس قوسىپ، كەڭەس قۇراتىن، تۇركى الەمىن تۇگەندەيتىن ىرگەلى ورتالىققا اينالىپ كەلەدى. بۇل تۇرعىدان كەلگەندە تۇركىستان قالاسى تۇركى جۇرتىنا تەمىرقازىق مەكەن بولعان تۇتاس تۇركىستاننىڭ دا تۇتقاسى بولىپ سانالادى. قاراشاڭىراق قازاقستان – تۇركى الەمىنىڭ ىرگەلى ورتالىعىنا اينالىپ، ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ تۇركى الەمىنىڭ ليدەرىنە بالانىپ وتىر. وسىندايدا ەسىمىزگە تۇركيا رەس­پۋب­ليكاسىنىڭ ەكس-پرەزيدەنتi ابدوللا گۇلدىڭ تۇركiستانعا ارنايى كەلىپ، ەلباسى­مىزعا بيلiكتiڭ ەجەلگi بەلگiسi – اسا تاياقتى تابىس ەتە تۇرىپ، مەملەكەت باسشىسىن تۇركiتiلدەس حالىقتاردىڭ كوشباسشىسى دەپ تانيتىنىن جەتكiزگەنى ەسىمىزگە تۇسەدى. ەندى قايتا تۇلەگەن تۇركىستان ارقىلى تاريحي ءبىر تامىرلاس جۇرتتار اراسىندا ەلىمىزدىڭ تۇعىرى تاعى دا بيىكتەي تۇسەدى دەپ سەنەمىز.

دارحان قىدىرالى  

«ەگەمەن قازاقستان»