اسا قادىرلى قۇرداسىم بەردىبەك ماشبەكۇلى مىرزا!

اسسالاۋماعالەيكۋم! وتكەن رامازان ايىنداعى تىلەكتەرىڭدى، قۇلشىلىقتارىڭدى اللام قابىل ەتسىن! ايت مەرەكەسى قۇتتى بولعاي! «مۇنىسى نەسى؟ رامازان ايى وتكەلى قاشان! تۇستەن كەيىن ماڭىراعانى قاي ساسقانى؟» — دەپ بەردى-اعا ءۋاج ايتۋىڭ ابدەن مۇمكىن. مەن بۇل يگى تىلەكتى ءوزىڭ باسقارىپ وتىرعان وڭىردە، كابينەتىندە ايتۋىم ءتيىس ەدى. اللا تاعالام ءبىزدى كەزدەسۋگە بۇيىرتپاپتى. ارينە، بۇعان سەنى كىنالاۋعا اۋلاقپىن. بىراق، ءيا بىراق ءوزىڭنىڭ قاراماعىنداعى باعىنىشتىلارىڭنىڭ وزدەرىنە جۇكتەلگەن مىندەتتەر مەن پارىزدارىن، تىپتەن قازاقتىڭ قاراپايىم سالت-داستۇرلەرىنەن مۇلدەم بەيحابار ەكەندىكتەرىنە ءبىزدىڭ كوزىمىز جەتىپ، قاتتى قاپالاندىق.
ءبىز دەپ وتىرعانىم بەردى-اعا بەلگىلى ساياساتكەر، باۋىرىڭ دوس كوشىمدى جاقسى بىلەسىڭ. دوس ەكەۋمىز ماڭعىستاۋ وبلىسىندا ءۇش-ءتورت كۇن ءىسساپاردا بولدىق. اكىم ەرالى توعجانوۆتىڭ جىگىتتەرىنىڭ ءىلتيپاتىنا، نيەتتەرىنە قاتتى ريزا بولدىق. مىنا زاماندا ەشكىم ەشكىمنەن دە قورىقپايدى عوي. الايدا قازاقتىڭ ەجەلدەن كەلە جاتقان سالت-داستۇرلەرى، قوناقجايلىلىعىن قالايشا جوققا شىعارا الارسىڭ؟ اۋەجايدان قارسى الىپ، ورنالاسۋىمىزعا ۇلكەن كومەك جاسادى. ەرتەڭگى كۇنگى جوسپارلارىمىزدى سۇراپ، قىسقاسى بار جاعدايىمىزدى جاسادى. مىنەكي، ءجون بىلەتىن ازاماتتار! ءوزىمىز ورازا بولعان سوڭ ءبىز دە ماڭعىستاۋلىق ازاماتتاردى كوپ اۋرەگە سالعىمىز كەلمەدى. ەڭ باستىسى ولاردىڭ نيەتتەرىنە، ازاماتتىقتارىنا، ۇلكەندى، قوناقتى سىيلاي بىلەتىن تاماشا قاسيەتتەرىنە، جوعارى ادامي مادەنيەتتەرىنە ريزا بولىپ قايتا-قايتا باتامىزدى بەرىپ كەتتىك. ءوزىڭ جاقسى بىلەسىڭ اللا تاعالام جولاۋشىنىڭ تىلەگىن، دۇعاسىن قابىل ەتەتىندىگىن. ول جاعىنان بەردى-اعا حالىقتىڭ اكادەميگىسىڭ. ءوزىڭنىڭ كىشىپەيىلدىلىگىڭنەن، قاراپايىمدىلىعىڭنان ۇنەمى ۇلگى الامىز. وكىنىشكە وراي، سول عاجايىپ قاسيەتتەرىڭدى ۇلى ۇستاز رەتىندە قاراماعىڭداعى «ءلابباي» دەسەتىن قىزمەتكەرلەرىڭە دارىتا، ۇيرەتە الماپسىڭ، مەنىڭ قۇرداسىم. فاكتىگە جۇگىنەيىن.
ءبىز ماڭعىستاۋداعى دىتتەگەن ىستەرىمىزدى كوڭىلدەگى-دەي بىتىرگەن سوڭ اقتوبەگە بەت الدىق. ارينە، ءبارى دە قازاقتىڭ جەرى بولعانمەن، رۇقسات سۇراپ كىرۋ ءاربىر قوناقتىڭ پارىزى عوي. «Qazaqstan Zamany» جشس-ءنىڭ باس ديرەكتورى، «ەلانا» سايتىنىڭ باس رەداكتورى، بەلگىلى قوعام قايراتكەرى ساۋلە مەشىتبايقىزى اپاڭدى بىلەسىڭ. تالاي مارتە قابىلداۋىڭدا بولعان، وزىڭە باتاسىن بەرگەن اپامىز. سول كىسى ءبىز كەلمەستەن بۇرىن وبلىستاعى باسپاسوزگە بايلانىستى ماسەلەگە جاۋاپ بەرەتىن قانات مىرزاعا، ءوزىڭنىڭ كومەكشىڭ ارحات مىرزاعا قوڭىراۋ شالىپ ءبىزدىڭ كەلەتىنىمىز جايلى، ەگەر مۇمكىندىك بولسا «اعالارىڭا قامقور بولۋلارىڭا، بۇل جونىندە بەردىبەك مىرزاعا قۇلاققاعىس ەتۋگە، ەگەر ول ءىنىمنىڭ ۋاقىتى بولسا بەس-ون مينۋتقا باۋىرلارىڭ قابىلداسا» دەگەن انالىق ءوتىنىشىن دە جەتكىزگەنىنەن حاباردارمىز. ول كىسىنىڭ «باۋىرلارىم» دەپ قاداپ ايتقانىندا ءمان بار عوي، بەردى-اعا. دوس تا، مەن دە سىر ەلىنىڭ توپىراعىنان جارالدىق. ءبىز ۇشاققا اياق ارتقاندا باۋىر باسقارعان وڭىرگە كەلە جاتقاننان با كوڭىلىمىز كوتەرىڭكى ەدى. ءبىر جاعىنان دوسقا، قۇرداسقا دەگەن ساعىنىش سەزىمى، ەكىنشى جاعىنان قاسيەتتى رامازان ايىندا وتىز كۇن ورازانى ءبىتىرىپ، ايت مەرەكەسى كۇنىنە ساپارىمىزدىڭ ءدوپ كەلۋى دە ءبارى دە قاباتتاسىپ كوڭىلىمىزگە شۋاق شاشقانى راس.
ۇشاقتان ءتۇسىپ جاتقاندا ساۋلە تاتەيىمىز قوڭىراۋ شالىپ، جوعارىدا ايتقان ىنىلەرىمىزگە ءبىزدىڭ كەلەتىنىمىزدى ايتقانىن قۋانا جەتكىزدى. ءبىزدى بىراق ەشكىم قارسى العان جوق. دوس تا، مەن دە ونداي قۇرمەتتىڭ بولماعانىنا ەش قىنجىلماي، قوناقۇيگە ورنالاستىق. جايعاسقان سوڭ ىنىلەرىم ارحات پەن قاناتقا تەلەفون سوعىپ، ايت مەرەكەلەرىمەن قۇتتىقتاپ، كەلگەنىمىزدى باياندادىق. شارۋامىزدىڭ شەت جاعاسىن دا ايتىپ، قوناقۇيدە جاتقانىمىزدى ايتۋدى دا ۇمىتقان جوقپىز. ەكى جىگىتتىڭ پەيىلى، نيەتى دە جامان ەمەس. ارحات وبلىس اكىمىنىڭ ءاربىر مينۋتى قىمبات ەكەنىن، بىراق ءبىر ساڭىلاۋ بولسا قابىلداپ قالاتىن بولار دەپ ءبىزدى قۋانتىپ تاستادى. سوناۋ تارازدا جاتىپ ەلانامىز ساۋلە مەشىتبايقىزى ارحاتقا، قاناتقا حابارلاما جىبەرىپ الاڭداپ جاتىر. حابارلامالاردىڭ ىشىندە: «اعالارىڭ اناۋ-مىناۋ ەمەس ۇلكەن الىپ تۇلعالار. سالەم بەرىپ بارىپ، جاعدايلارىن سۇراڭدار. «الىستان التى جاسار بالا كەلسە، الپىستاعى شال كەلىپ سالەم بەرگەن»، — دەپ ءجون-جوبانى كورسەتىپ جاتتى. تۇسكە دەيىن ەشكىم تىرس ەتىپ حابارلاسقان جوق. جەرگىلىكتى ازاماتتاردىڭ كومەگىمەن ءوز شارۋالارىمىزدى شەتىنەن ءبىتىرىپ جاتتىق. اراسىندا جۇما ناماز وقۋعا اللا ۇيىنە باردىق. سول كۇنى ايت مەرەكەسى بولعاندىقتان با يمام قوناقتى قالاي قابىلداۋدىڭ ءجونىن، ونىڭ كەرەمەت ساۋابى بارىن، جولاۋشىنىڭ سىرتقا شىققان سوڭ ءمۇساپىر بولاتىنىنا، كىم بولسا دا وعان يگى قامقورلىق جاساعان ابزال ەكەنىن جينالعان جاميعاتقا ادەمىلەپ، تەرەڭدەپ جەتكىزدى.
ءبىز بەردى-اعا سەن باسقارعان وڭىردە ەكى كۇندەي بولدىق. تۇلعا بولارمىز، باسقا بولارمىز ايتەۋىر ەل نازارىنداعى ازاماتتارمىز عوي. اسىرەسە ەلدىڭ، ۇلتتىڭ ءسوزىن ايتىپ جۇرگەن دوس كوشىمنىڭ ءجونى بولەك. دوسەكەڭ ءىنىم، (ول دا پايعامبار جاسىندا قازىر) ءوزىڭ تۋرالى جىلى پىكىرلەر ايتتى. ءبىر جاعىنان ول ىڭعايسىزدانىپ تا جاتتى. «مەن كەيدە قاتتىراق ايتىپ جىبەرەتىنىم بار. ءسىرا، بەردى-اعاڭ ءوزى قابىلداماق تۇگىلى قاراماعىنداعىلارعا باسقاشا تاپسىرما بەرگەن شىعار»، — دەپ قاتتى ىڭعايسىزداندى. «مەنىڭ قۇرداسىم قۇدايدان عانا قورقادى. قولدارى تيمەي جاتقان بولار»، — دەپ مەن جۋىپ-شايدىم.
بىراق قانشا جۋىپ-شايسام دا «اعالار، كەلىپ قاپسىزدار. قوش كەلدىڭىزدەر!» — دەپ ىنىلىك تانىتىپ، وزدەرى قولى تيمەسە دە بىرەۋلەرگە تاپسىرما بەرىپ، سالەم بەرمەگەنىنە، ءجون سۇراپ ازاماتتىق تانىتپاعاندارىنا قارنىمنىڭ اشقانى راس. ايتپەسە بىرەۋى وڭىردەگى «اق دەگەنى العىس، قارا دەگەنى قارعىس» دەرلىكتەي كۇشى، قۋاتى بار وبلىس اكىمىنىڭ بىلدەي كومەكشىسى، ەكىنشىسى بۇكىل ءباسپاسوزدىڭ قۇلاعىن ۇستاعان ازامات ەمەس پە؟ ايتپەسە ءبىزدىڭ وسى ومىردە جۇرگەنىمىزدى ەستىپ، ءبىراز ازاماتتار كەلدى. ءجاي كەلمەدى، ومىردەگى جاقسىلىقتاردى، تىپتەن كەمشىلىكتەردى جەتكىزدى. ءبىز ولاردىڭ جاقسىلىعىنا قۋاندىق، كەمشىلىكتەرىن قال قادارىمىزشا جوندەۋدىڭ جولدارىن ايتتىق.
بەردى-اعا، وزىڭمەن كەزدەسپەي جۇرگەنىمىز جوق. قاراپايىم، ەلپىلدەك مىنەزىڭمەن كابينەتىڭنەن جۇگىرە شىعىپ قابىلداپ، شۇيىركەلەسىپ وتىرىپ اڭگىمەلەسكەنبىز. ەكەۋمىز نەگىزىنەن باقىتتى جاندارمىز. الپىس بەستىڭ قىرقاسىنا شىقساق تا ءبىرىمىز وبلىس اكىمى، ءبىرىمىز حالىقارالىق باسىلىمنىڭ باسشىسىمىز. حالىق شىنىن ايتساق ەل ءۇشىن جان اياماي قىزمەت ىستەپ جۇرگەن اكىمدەردى ءىشتارتا وزىمسىنە ايتىپ، ولارعا ريزاشىلىعىن ءبىلدىرىپ جاتادى. ول تىزىمدە ءوزىڭ دە بارسىڭ. ءتىل، ءدىل، رۋح مايدانىندا جاساعان ەرلىكتەرىڭدى دە قولىمىزدان كەلگەنشە اقپارات بەتىندە جارقىراتا كورسەتىپ ءجۇرمىز. ول جاعىمپازدىق ەمەس. ول جۇرەكتەن شىققان وزىڭە دەگەن شىن پەيىلىمىز، ىقىلاسىمىز، ريزاشىلىعىمىز. شىعىس قازاقستاننان، اقتوبەدەن گازەتىمىز مەملەكەتتىك تاپسىرىس الماسا دا، وبلىستىڭ يگى ىستەرى گازەت بەتىنەن تۇسكەن ەمەس. ءالى دە سولاي جالعاسا بەرمەك… ءوزىڭنىڭ نيەتىڭ تاۋداي. مەنىڭشە ارتىن سۇيىلتىپ جىبەرەر قاراماعىڭداعىلاردىڭ كىناسى. مەن جالپى بۇل ماقالانى، حاتتى ەلگە دابىرا قىلىپ جازباي-اق قويايىن دەگەنمىن. دوس تا: «نە قىلاسىڭ جازىپ. ول كىسىمەن ءالى دە كەزدەسەمىز عوي»، — دەپ توقتاۋ سالدى. ال ءوزىم ويلانا، تولعانا كەلىپ ءوزىم جاقسى كورەتىن قۇرداسىما حات جازايىن دەپ شەشتىم. بۇل حاتىمدى بۇلاي پوشتامەن جىبەرسەم وقىماس، ونان دا گازەت ارقىلى جولدايىن. «دوس جىلاتىپ ايتادى، دۇشپان كۇلدىرىپ ايتادى» دەگەندەي بۇعان رەنجىمەس دەپ ويلادىم. سەن وتە بىلگىر، دانىشپان باسشىسىڭ، قۇرداسىم. بۇل حاتىما جاۋاپ بەرسەڭ گازەتىمىزگە ءسوز جوق جاريالايمىز. ءيا، نەگىزگى مەنىڭ ايتايىن دەگەنىم وبلىس اكىمشىلىگىنىڭ باستى كەمشىلىگى حالىقپەن بايلانىستى، كەلگەن قوناقتاردى سىيلاۋ دارەجەلەرىن، ادامي قاتىناستاردى، ۇلكەندى قۇرمەتتەۋدى، جالپى يماني ماسەلەلەردى تەرەڭ بىلمەيتىندىگى. بىلسە دە قاساقانا ونداي ماسەلەلەردى ەكىنشى قاتارعا ىسىرىپ، نەمقۇرايلى قارايتىنى. سەنەن ءوتىنىشىم ولاردى جۇما كۇنى ۋاعىز ايتقان يماممەن كەزدەستىرۋ كەرەك سياقتى. جوعارىدا ايتقان قاسيەتتەردى بىلمەگەن شەنەۋنىك حالىقتى سىيلامايدى، ال ءوزىڭدى ۇنەمى ۇياتقا قالدىرادى دەپ ويلايمىن. ەلباسىمىز رۋحاني جاڭعىرۋ باستاماسىن الدىمەن ەل باسقارىپ وتىرعان شەنەۋنىكتەر جۇرەكتەرىمەن سەزىنۋى ءتيىس.
بەردى-اعا، ازىن-اۋلاق ايتقان سوزىمدە كەمشىلىكتەر كەتسە الدىن الا كەشىرىم وتىنەمىن. حاتتى قۇرداس رەتىندە «سەن» دەگەن راۋىشتە جازدىم. «ءسىز» دەپ سىزىلعىم كەلگەن جوق. كورىسكەنشە كۇن جاقسى بولسىن. جۇمىس «تاعى» ماڭگىلىك ەمەس. ال ادامي «تاقتان» اللام ايىرماسىن. سەبەبى ەرتەڭ ءبارىمىز دە احيرەتتە ەسەپ بەرەمىز عوي. حاتتىڭ سوڭىندا وزىڭە بىرنەشە سۇراق قويعىم كەلەدى. ۋاقىتىڭ بولسا جاۋاپ بەرەرسىڭ. ونى پاتشا كوڭىلىڭ بىلەر.

1-ساۋال:
قازىر حالىق پەن بيلىكتىڭ اراسى الشاقتاپ بارادى. ونى قالاي جاقىنداتۋعا بولادى؟
2-ساۋال:
ءتىل — ۇلتىمىزدىڭ جانى. ازىرگە ءبىزدىڭ قازاق ءتىلىنىڭ حالى مۇشكىل. قىتايدى دا، ورىستى دا بۇل جونىندە ىقتىرىپ ايتىپ جونگە تۇسىرگىم كەلدى. بىراق مەملەكەتتىك ءتىل — مەملەكەتتىك دەڭگەيدە ەمەس. ونى قالاي جوندەۋگە بولادى؟
3-ساۋال:
شىندىقتى مويىندا-ساق تا، مويىنداماساق تا، قازاق — قازاق-ستاننىڭ بايىرعى تۇرعىنى. الايدا ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك جاعىنان ەڭ ناشارى قازاقتىڭ جاعدايى. مۇنى قالاي رەتتەۋگە بولادى؟

زور قۇرمەتپەن، قۇرداسىڭ

Eرتاي Aيعاليۇلى

دەرەككوزى:elana.kz

Abai.kz