مەملەكەتتىڭ كونستيتۋتسياسى ونىڭ ىشكى-سىرتقى قورعانىنىڭ كەپىلى. ويتكەنى، وندا مەملەكەتتىڭ كۇللى قوزعالىسىنىڭ، مىسالى، ەل باعىتىنىڭ، ساياساتىنىڭ، پرەزيدەنتتىڭ حالىقتى باسقارۋىنىڭ، ونىڭ قۇقىقتىق كولەمىنىڭ، حالىق قۇقىنىڭ تاعىسىن-تاعىلارىنىڭ تۇتاس فورمۋلاسى انىق كورسەتىلگەن بولادى. كۇللى مەملەكەتكە ءتان بارلىق جۇيە، ءتارتىپ سول زاڭداعى بەلگىلەنگەن ءتارتىپ پەن جۇيەدە كورسەتىلگەن باپتار بويىنشا ارەكەت ەتەدى. دۇرىس. دۇرىس بولاتىنى مەملەكەت ولسىز ءومىر سۇرە المايدى.

مەملەكەتتىڭ كونستيتۋتسياسى ونىڭ ىشكى-سىرتقى قورعانىنىڭ كەپىلى. ويتكەنى، وندا مەملەكەتتىڭ كۇللى قوزعالىسىنىڭ، مىسالى، ەل باعىتىنىڭ، ساياساتىنىڭ، پرەزيدەنتتىڭ حالىقتى باسقارۋىنىڭ، ونىڭ قۇقىقتىق كولەمىنىڭ، حالىق قۇقىنىڭ تاعىسىن-تاعىلارىنىڭ تۇتاس فورمۋلاسى انىق كورسەتىلگەن بولادى. كۇللى مەملەكەتكە ءتان بارلىق جۇيە، ءتارتىپ سول زاڭداعى بەلگىلەنگەن ءتارتىپ پەن جۇيەدە كورسەتىلگەن باپتار بويىنشا ارەكەت ەتەدى. دۇرىس. دۇرىس بولاتىنى مەملەكەت ولسىز ءومىر سۇرە المايدى.

ال، بىراق سول - مەملەكەتتىڭ اتازاڭىنىڭ ءوزى مەملەكەتتىڭ كەيبىر ماڭىزدى، وتە ماڭىزدى ىستەرىنە، ءوزىنىڭ مەملەكەت بولىپ باياندى تۇرۋىنا اۋىر نۇقسان كەلتىرەتىن نازىك ماسەلەلەرگە، ىستەرگە، ارەكەتتەرگە كەڭىنەن جول بەرسە، ونى ءوزى زاڭداستىرىپ قويسا، وعان حالىقتا قايتىپ ساقتانۋ مەن قارسى تۇرۋ بولماق؟
ماسەلەن، ەلىمىزدىڭ اتا زاڭىندا: «رەسپۋبليكا ازاماتىنا ار-ۇجدان بوستاندىعىنا - ءوزىنىڭ دىنگە كوزقاراسىن دەربەس بىلدىرۋگە، ولاردىڭ كەز-كەلگەنىن ۋاعىزداۋ، نە ەشقايسىسىن ۋاعىزداماۋ، دىنگە كوزقاراسىنا بايلانىستى سەنىمىن تاراتۋ جانە سولارعا سايكەس ءىس-ارەكەت جاساۋ قۇقىعىنا كەپىلدىك بەرىلەدى» دەپ جازىلعان.
مىنە، اتا زاڭنان ويىپ تۇرىپ ورىن العان بۇل باپ بويىنشا مەملەكەت كولەمىندە كىم قاي «دىنگە» سەنسە دە، نە ىستەپ، نەنى دارىپتەسە دە، ءتىپتى سەنىم جونىنەن ءبىر تاستى «قۇداي» دەپ ءبىلىپ، سوعان عانا شوقىنسا دا ءوز ەركى. مەيلى عوي، ويتكەنى «دىندە زورلىق جوق!» دەگەن قۇراندا اللاھ تاعالا. (بىراق), ودان ارى، «راسىندا تۋرالىق ازعىندىقتان اجىراتىلدى. ەندى كىم جاۋىزدىققا قارسى كەلىپ، اللاھقا يمان كەلتىرسە (سەنسە), سوندا ول راس ۇزىلمەيتىن (بەرىك) تۇتقانى ۇستادى. اللاھ ءار نارسەنى ەستۋشى، ءبىلۋشى» (2-256) دەپ تە ەسكەرتەدى.
مىنە، وسى تۇرعىدان كەلگەندە، كۇللى عالامدا مەملەكەت قۇرىپ وتىرعان جالعىز ءبىز عانا ەمەسپىز. اينالامىز قورشاعان مەملەكەت. مەملەكەت بولعاندا دا شىعىسىمىز مىڭداعان جىلدىق تاريحقا يە - قارت قىتاي، سولتۇستىگىمىز ءوزىمىز كەشە عانا قۇشاعىنان ارەڭ شىققان - الىپ ورىس، باتىسىمىز تەحنيكاسىمەن دە، «دەموكراتياسىمەن» دە ءبىزدى، ءبىزدى عانا ەمەس-اۋ كۇللى الەمدى شۇلعىتىپ وتىرعان - كارى تارلان ەۋروپا ەلدەرى. بۇلاردى بىلاي قويعاندا، جەردىڭ ارعى بەتىندە جاتىپ-اق ىقپالىن جەر بەتىنە وتكىزىپ وتىرعان ازۋلى ارىستان - امەريكا.
بۇلاردان تىس كورگەننىڭ كوزىن الارتتىرماي قويمايتىن جەرىمىزدىڭ كەڭدىگى مەن بايلىعىمىز اناۋ بولسا، جىرتىق كيىز سەكىلدى تەسىك-تەسىك ۇلتتىق قۇرامىمىز مىناۋ، الەمدەگى ۇلتى، سەنەتىنى ەڭ كوپ ەلمىز. بىلايشا سىرتىمىز ءبۇتىن سياقتى بولعانمەن، ءىشىمىز ءتۇتىن. التاۋىمىز الا بولماعانىمىزبەن، تورتەۋىمىز استە تۇگەل ەمەس. ءارى الەمدىك ساياساتتا تاجىريبەسى تىم از، ەڭ جاس، بالا بۇعانالى ەلمىز.
ءدال وسىنداي جاعدايدا دىندىك بولشەكتەۋشىلەرگە اتا زاڭىمىزدان جوعارىداعىداي باپ اشىپ، ونى بەكىتىپ بەرۋ ەل ساياساتىنىڭ ەسەرلىگى، السىزدىگى ەمەي نە؟ ونىڭ ۇستىنە، حالقىمىز عاسىر بويىنا اسىل دىنىنەن توسىلعان، الىستاتىلعان، ءتىپتى «قۇداي جوققا» دەيىن بارىپ ارەڭ قايتقان سەنىمى سەلكەۋلى حالىق.
ءوزى قاسيەتتى دىنىنەن 70 جىلداي اجىراتىلىپ، رۋحىنان اشتىققا ۇشىراپ ابدەن سانسىراعان بەيكۇنا جۇرتىمىزعا جوعارىداعى زاڭ بابىنا سۇيەنگەن سىرتقى - «كريشنايت»، «يەگوۆا»، «بۋددا» سياقتى تولىپ جاتقان جات ءدىن اعىمدارىن بىلاي قويعاندا، ءداستۇرلى ءدىنىمىز يسلامنىڭ وزىنەن ءبولىنىپ العان «قۇرانيت»، «حيزبۋت»، «احماديا» سياقتى تولىپ جاتقان اعىمدار قويعا تيگەن بورىدەي لاپ قويدى.
ءبورى دەمەكشى، بۇل جونىندە ءبىزدىڭ سەنىمنەن اق حالىق، بىلايشا ايتقاندا «قازاقستان» دەگەن ۇلكەن «قوراداعى» قوي بولدى دا، الگى ميسسيونەرلەر سول قوراعا قويمەن بىرگە قامالعان قاسقىرلار بولدى. ولار مۇندا، ساياساتتا، زاڭدا وزدەرىنە توسقاۋىل بولماعان سوڭ، ءوز ءۇيىمىزدىڭ ىشىندە، ءوز زاڭىمىزعا سۇيەنە وتىرىپ ەلدى ەركىن تالاۋمەن، بۇزۋمەن، اعىمدارعا بولشەكتەۋمەن اينالىسۋدا. ءبىرى اتا دىنىمىزدەگى ەڭ تازا جول احلي سۋننەتتى مويىنداماسا، ءبىرى ماسحاپتى مويىندامايدى. ال، ەندى ءبىرى «مەن ءمادىمىن» دەسە، ەندى ءبىرى «مەن پايعامبارمىن» دەۋدە. تاعى ءبىرى «پىرگە قولىڭدى بەر» دەپ كوكىسە، تاعى ءبىرى «يسا قۇداي اكەمىز» دەسەدى. ءبىرى ۇندىستانعا تارتسا، ءبىرى اۋعانستانعا، تاعى ءبىرى انگلياعا باستايدى. بۇيىردەگى بۋددا دا تەك جاتقان جوق. ءبىرى «ەت جەمە» دەسە، ءبىرى «شىبىن ولتىرمە» دەيدى. ءبىرى اعاشىمىزدى ورتەسە، ءبىرى كۇلىمىزدى شاشتى.
ال، داستۇرىمىزدە جوق ءدىن سەكتالارىنىڭ بىلىعى ءتىپتى جامان. «وتپەلى» دەپ اتالاتىن ءوتىپ بەرمەيتىن كەزەڭدە حالىقتىڭ قولىندا جوعى مەن كەڭەس ءداۋىرى تۇسىندا ىلعي دا وكىمەت قولىنا قاراپ ۇيرەنگەن، بەرسە جەپ، بەرمەسە الدىندا ايداپ جۇرگەن مالدى سويىپ جەۋدى ار سانايتىن اق حالىقتىڭ بۇل قولدان جاسالعان قىرسىزدىعىنان جاندى پايدالانىپ، از عانا اقش دوللارىنا حالىق سەنىمىن ساتىپ الىپ، وزدەرىنىڭ نەگىزسىز سەكتالارىنا قۇل ەتىپ الدى. اۋەلى تۇرمىستىڭ يتەرمەلەۋىمەن كىرگەن ولار بىرتىندەي كەلە الگى سەكتالاردىڭ اعىمىنداعى سەنىمدى مۇريتتەرىنە اينالىپ ۇلگىردى. ءتىپتى اق جاۋلىقتى انالارىمىز «ءۇش بىرلىك قۇدايىن» دارىپتەيتىن ءۇن قاعازدار مەن ۇلكەندى-كىشىلى كىتاپتاردى كوشەدە، اۆتوبۋستاردىڭ ىشىندە، ءتىپتى اۋىلداردا كەزىپ ءجۇرىپ تاراتاتىن حالگە جەتتى.
ال، ەندى ءبىر بۇيىردەن «اق انا»، «سارى اۋليە»، «اققۋ-سۇڭقار» دەگەن تەكتەس جىن قۋعان، زيراتشىلدار، باقسى-قۇشىناشتار جوعارىداعىداي مىڭ ءتۇرلى سەنىمنىڭ كەسىرىنەن كىمگە سەنەرىن بىلمەي، دال ۇرىپ قالعان حالقىمىزدى «كەل بەرى، جولىڭدى، جۇرەگىڭدى اشىپ بەرەمىز»، «ءبىز دەگەن تازارتقىشپىز، «اپ» دەسەك ايعا، «كۇپ» دەسەك كۇنگە ۇشاسىڭ، بەدەۋىڭ بالالى، كوتەۋىڭ كوزدى بولاسىڭ»، «انا اتاڭ ءاي دەدى، مىنا اتاڭ ءبۇي دەدى» دەپ، ولسىز دا ارۋاققا سەنۋ مەن ولارعا ارناپ قۇران باعىشتاۋدىڭ ارا جىگىن تولىق اجىراتا بەرمەيتىن مومىن حالقىمىزدى توپ-توپقا ءبولىپ، سوڭدارىنان ەرتىپ كەتتى.
وسىنىڭ بارىنە مەملەكەتتىك «ءدىني باسقارما كىنالى» دەيىن دەسەڭ، ولاردىڭ مەملەكەت ساياساتىنان تىس، بيلىك كولەمى مەشىت اۋلاسىنان اسىرىلمايتىن، يمامدارى مەملەكەت بيۋدجەتىنەن سوقىر تيىن اقشا المايتىن (دۇرىسى بەرىلمەيتىن), ناسيحات كولەمى شەكتى، سوعان قاراماستان «اللاھ ريزاشىلىعى ءۇشىنى» جۇرەكتەرىنە بەرىك ورناعان، جوققا، تۇرمىستىق ىرىقسىزدىققا كونىپ، حالىق بەرگەن ساداقامەن قۇرساقتارىن قامپايتىپ، مەشىتتەرىن سىرلاپ-سىپتاپ، جىلتىپ ۇستاپ، كەلگەن جاماعاتىن ىزگىلىككە شاقىرۋدا بويلارىنداعى بار دارمەندەرىن جيناپ، سارىپ ەتىپ وتىرعان ەلدىڭ رۋحاني ۇستازدارىنىڭ جاعدايى تۇسىنىكتى. ولار سوعان قاراماستان ۇلت ءدىنىن ۇلىقتاپ، جاماعاتىن حاق سوزىمەن جاراقتاپ، ەلدىڭ ىشكى بىرلىگىنىڭ بەرىك ۇيىتقىسىنا اينالىپ كەلەدى، شۇكىر.
جالپى ءسوز شىندىقتان بۇزىلمايدى. راسىن ايتۋ كەرەك، مەملەكەت بەتكە ۇستاپ وتىرعان ءبىر عانا ءدىني جوعارى وقۋ ورىنى «نۇر-مۇباراك» ۋنيۆەرسيتەتى اتاعى ابىلايداي بولعانىمەن ءالى جاتاقحاناسى سالىنىپ بىتپەگەن مەكەمە. ونىڭ ءوزى ءبىزدىڭ تۇگەلدەي سەكتاشىلاردىڭ وتانىنا اينالىپ كەتە جازداپ تۇرعان، «كوپ ۇلتتى» عانا ەمەس، «كوپ ءدىندى»، «كوپ سەكتالى» دا مەملەكەتىمىزدىڭ ءبىر ولقىسىن كورسەتىپ تۇرعانداي. «ءبىلىمسىز ءدىن - اقساق» دەيدى نيۋتون.
دەمەك، ەلىمىزدىڭ حالقى، اسىرەسە جاستارى، بالالارى ءوزىنىڭ ءدىنى جايلى، جالپى «دىندەر» جايلى، سەكتالار تۋرالى تەز ءارى تولىق ساۋاتتانباسا ءبىزدىڭ ەلدەي سەكتاسى مەن ءدىن اعىمدارى مىڭداپ سانالاتىن ءارى ولاردىڭ قۇقىعى اتازاڭمەن قورعالعان ەلدە نەنىڭ اق، نەنىڭ قارا، نەنىڭ وڭ، نەنىڭ تەرىس جول ەكەنىن اجىراتۋ مۇمكىن ەمەس. اسىرەسە جاستار مەن بالالارعا وبال. ولار ەش نارسە جازىلماعان اق پاراق. ولاردىڭ جۇرەگىنە كىم اۋەلى نەنى سەنىم ەتىپ ەكسە سول ولاردىڭ ءدىنى بولىپ كوكتەمەك. سوسىن، ول سەنىمدى وزگەرتۋ جوق.
دەي تۇرعانمەن دە ەلباسىمىز ن.ءا. نازارباەۆتىڭ اتا ءدىنىمىز جايلى كوزقاراسى وتە دۇرىس. ول: «ءبىز - تەگىمىز تۇرىك، ءدىنىمىز - يسلام ەكەنىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. ول ءۇشىن قاسيەتتى كىتاپ قۇران كارىمدى ناسيحاتتاۋدى ەستەن شىعارماۋىمىز كەرەك» جانە «يسلام - تەك ءدىن عانا ەمەس، ول ءبىزدىڭ مادەنيەتىمىز» - دەدى ءبىر سوزىندە. بۇدان دا تىس ءدىنىمىز جايلى باعدارلى سوزدەرى كوپ. ءبىز ەلباسىنىڭ ءدىنىمىز جايلى وسى تانىمى تەرەڭ سوزىنەن بەرىك ۇستاپ، ەلىمىزدىڭ ءدىنىن كوركەيتۋىمىز، سەكتالارعا ءۇزىلدى-كەسىلدى توسقاۋىل قويۋىمىز شارت.
جالپى دىندەر، سەكتالار حالقىمىزدى استە بىرىكتىرمەيدى. كەرىسىنشە، توپ-توپقا ءبولىپ، التى باقان الاۋىزعا اينالدىرادى. قازىردىڭ وزىندە ولار سالعان جىكتەلۋلەر بايقالماي تۇرعانى جوق. بۇ جاعىنان ءتىپتى مۇشكىل حالدەمىز دەسەك تە بولادى. ال، ءدىن، ءوزىمىزدىڭ حاق ءدىن يسلام ءسوزسىز بىرىكتىرەدى. قازاق «قازان توڭكەرىسىنە» دەيىن دىندە ەش بولشەكتەنگەن حالىق ەمەس بولاتىن. حاق ءدىنى يسلامدا كوگەرگەن، كوكتەگەن، وزىندىك ءدىنى مەن سالتى ۇندەسكەن يماندى ەل بولعان. بولىپ تا كەلەدى. ويتكەنى، اللاھ تاعالا قاسيەتتى قۇراندا: «كۇدىكسىز مەنىڭ جولىم وسى (يسلام)! ەندى سوعان ەرىڭدەر! باسقا جولدارعا (اعىمدارعا) تۇسپەڭدەر! وندا (ول جولدار) سەندەردى اللاھتىڭ جولىنان (يسلامنان) ايىرادى. سەندەرگە وسىلاردى اللاھ نۇسقادى! ساقتانارسىڭدار!» (؟) جانە «كىمدە-كىم يسلامنان وزگە ءدىندى كوكسەسە، ونىكى قابىلدانبايدى» (3 - 85) دەپ ەرەكشە ەسكەرتكەن.
دەمەك، دىندە دىندەر، ساكتالار، اعىمدار دەگەن ۇعىم جوق، ءدىن بىرەۋ عانا. ول اللاھتىڭ ءدىنى - يسلام. ەندەشە حالقىمىز وتە دۇرىس جولدا - حاقتىڭ ءوز جولىندا. ءبىز حالقىمىزدى، ونىڭ ءدىنىن، سالت-ءداستۇرىن، ءتىلىن كوزىمىزدىڭ قاراشىعىنداي قورعاۋعا مىندەتتىمىز، مەملەكەت مىندەتتى، ونىڭ اتازاڭى مىندەتتى! ويتكەنى، مەملەكەت دەگەن - حالىق، حالىق دەگەن - مەملەكەت! سولاي!

قۇل-كەرىم ەلەمەس

http://jasqazaquni.kz/5688.html