«كىمنەن تاياق جەگەندەي، ءبىزدىڭ تۇرىكتىڭ بالاسى، الدىرىپ جۇرگەن دۇشپانعا اۋىزىنىڭ الاسى». بۇل ناقىل ءسوزدى ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. ءبارىمىز ءبىر بولساق، ءبىزدىڭ جەڭبەيتۇعىن جاۋىمىز بولمايدى، ماقساتىمىزعا جەتەمىز. ونسىز ءبىزدىڭ كۇنىمىز جوق، قۇرىپ كەتەمىز...»

«كىمنەن تاياق جەگەندەي، ءبىزدىڭ تۇرىكتىڭ بالاسى، الدىرىپ جۇرگەن دۇشپانعا اۋىزىنىڭ الاسى». بۇل ناقىل ءسوزدى ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. ءبارىمىز ءبىر بولساق، ءبىزدىڭ جەڭبەيتۇعىن جاۋىمىز بولمايدى، ماقساتىمىزعا جەتەمىز. ونسىز ءبىزدىڭ كۇنىمىز جوق، قۇرىپ كەتەمىز...»

1936 جىلى بەرلين قالاسىندا تۇركىستان جاستارى الدىندا سويلەگەن سوزىندە حالقىمىزدىڭ ءبىرتۋار قايراتكەر ۇلدارىنىڭ ءبىرى مۇستافا شوقاي وسىلاي دەگەن.
ارادا 74 جىل وتسە دە وسى ءسوز ءالى ءمانىن جويعان جوق. جويماعان سەبەبى - قازاقتىڭ رۋحاني جۇتاڭدىعى تۋرالى ماسەلە تاعى دا الدان شىقتى.
«بەكەرگە بايبالام سالۋدىڭ قاجەتى جوق. تاۋەلسىزدىگىمىزدى جەڭىپ الدىق، ەقىۇ-عا توراعا بولدىق، الەم تانىعان دەربەس مەملەكەتپىز» دەيدى اۋزى دۋالى ازاماتتار. بۇعان داۋ ايتقالى وتىرعانىمىز جوق. كوك بايراعىمىز جەلبىرەپ، تورتكىل دۇنيە تانىعان قازاقستان دەگەن ەل اتاندىق. بىراق ءوز قولىمىز ءوز اۋزىمىزعا جەتكەلى 19 جىل وتسە دە، كەي جاعدايدا بۇيداسى اۋزىن ايعا بىلەگەن الپاۋىت ەلدەردىڭ تاقىمىندا كەتكەن تايلاقتاي كورىنەدى دە تۇرادى.
بۇل پىكىرگە بىرەۋلەر كەلىسەر-كەلىسپەس، ىشكى-سىرتقى ساياساتقا بايلانىستى مۇمكىن وسىلاي ىستەۋ كەرەك تە شىعار. وزگە ەلدەرمەن ءوزارا ينتەگراتسيالىق قاتىناستار نەگىزىندە ەكونوميكامىز وركەندەپ كەلەدى. كەدەن وداعى ارقىلى رەسەي مەن بەلارۋسقا توننىڭ ىشكى باۋىنداي جاقىن بولا تۇستىك.
بىراق رۋحىمىز، بابالارعا اتوي سالدىرعان تەكتى رۋحىمىز جاسىقتىڭ جۇزىندەي مايىسا بەرە مە، قالاي؟ «سەن جاقسى، مەن جاقسى» ءپرينتسيپى كوبىنەسە ۇلتتىق مۇددەنى اياق استى ەتۋدە. راس، ەلگە تىنىشتىق، بەيبىتشىلىك، تاتۋ-ءتاتتى دوستىق كەرەك. بىراق قازاقتىڭ مۇددەسى، ەسەسى كەتىپ بارا جاتقان تۇستاردىڭ كەزدەسە بەرەتىنى ويلاندىرماي قويمايدى. قازاقستان امەريكا مەن رەسەيدىڭ، قىتايدىڭ مۇددەلەرى توقايلاسقان اسا ماڭىزدى ستراتەگيالىق ايماققا اينالدى.
دامىعان ەلدەردەگىدەي وركەنيەتكە جەتەمىز دەيتىن جالپىلاما ۇران قازاقتىڭ مۇددەسىنە جالاڭ قىلىشىن كەزەپ تۇر. كۇنى بۇگىنگە دەيىن مەملەكەتتىك ءتىل تاسىرقاپ قالعان تۇلپارداي كوسىلە المايدى. كوسىلۋگە مۇرسات بەرمەيتىن بوگەت كوپ.
بىرەۋ ولاي تارتادى، بىرەۋ بىلاي تارتادى. وتكەن سايلاۋ قورىتىندىسىندا قازاقتىڭ سانى 67 پايىز بولدى. بىراق سوڭعى قايتا ەسەپتەۋلەر 63-64 پايىز دەگەندى العا تارتادى. سولاي بولعانىمەن، قازاقستان كوپۇلتتى مەملەكەت دەپ، قازاقتىڭ اتىنىڭ شاۋجايىنا جارماساتىندار جەتىپ ارتىلادى.
اۋ، ءبىز نەگە باسىلا بەرەمىز؟ نەلىكتەن ءوز جەرىمىزدە مەملەكەت قۇرۋشى ۇلت رەتىندە كونستيتۋتسيالىق قۇقىمىزدى تولىق جۇزەگە اسىرا المايمىز؟ كەزىندە، 1960 جىلدارى سىبىردەگى از حالىقتاردىڭ ءبىرى - چۋكچا جازۋشىسى يۋري رىتحەۋ «ءبىز كىمبىز؟» دەپ ۇلت تاعدىرىنا بايلانىستى تولعاقتى ماسەلە كوتەردى. سول كەزدەردە ماسكەۋدە ەرەكشە ءبىر سەرپىلىس ءجۇرىپ جاتقان. ءار ۇلت ءوز ورنىن ايقىنداعىسى كەلگەندەي ورلەۋ، ۇمتىلىس بولدى.
سول كەزدە كسرو استاناسىندا «جاس تۇلپار» ۇيىمىن قۇرعان قازاقتىڭ ستۋدەنت جاستارىن دا وسى ۇلت ماسەلەسى، ۇلت تەڭسىزدىگى ەرەكشە مازالادى. قازاقستاننىڭ بەس وبلىسى تىڭ يگەرۋگە كەلگەن وزگە ۇلت وكىلدەرىنە تولىپ، ءوز جەرىمىزدە ازشىلىققا ۇشىرادىق. سەمەي سىناق الاڭىندا قازاقتىڭ باسىنا قاسىرەت بۇلتىن ءۇيىرىپ، اتوم بومبالارى سىنالىپ جاتتى. «جاس تۇلپاردىڭ» جاستارى قازاقستاننىڭ شيكىزات بازاسى ەكەندىگىنە، ەلىمىزدىڭ وتارلاۋ ساياساتىنىڭ قۇربانى بولعانىنا كوز جەتكىزە ءبىلدى.
ماسكەۋدىڭ ءزارى توگىلىپ، قىلىشىنان قانى تامىپ تۇرعان كەزدىڭ وزىندە مۇرات اۋەزوۆ، بولاتحان تايجان، التاي قادىرجانوۆ، ءانۋار ساتباەۆ جانە باسقا دا جاستار قازاقتىڭ ەڭسەسىن، رۋحىن كوتەرۋگە بەل بايلادى. وزدەرى قولعا العان «جاس تۇلپاردىڭ» قۇرىلىمىن جاسادى.
- ءبىز ءۇش باعىتتا جۇمىس ىستەدىك. ءبىرىنشى - قازاق ستۋدەنتتەرىنىڭ وقۋىنا كومەكتەسۋ، ەكىنشى - قىسقى جانە جازعى دەمالىس كەزدەرىندە قازاق اۋىلدارىن ارالاۋ. ءۇشىنشى - ۇلتتىق ماسەلە، - دەيدى مۇرات مۇحتارۇلى.
«جاس تۇلپاردىڭ» ىزىنشە لەنينگراد، ريگا، حاركوۆ، ساراتوۆ سياقتى بىرقاتار قالالاردا دا «جاس تۇلپار» ۇيىمدارى جۇمىس ىستەدى. اقمولادا - «تىڭ تۇلپار»، سەمەيدە - «تايشۇبار»، قاراعاندىدا - «جاس قازاق». جاستار قوزعالىسى ۇلكەن كۇشكە اينالىپ ساياسي سيپات الا باستادى.
بۇل بۇگىن ايتۋعا عانا جەڭىل. ايتپەسە، ورىمدەي جاس ستۋدەنتتەردىڭ كوتەرگەن جۇگىنىڭ سالماعى اۋقىمدى ەدى. بۇل ارەكەت سول كەزدە ماسكەۋدىڭ الاڭداۋشىلىعىن تۋعىزدى. «جاس تۇلپار» مۇشەلەرى ۇلتشىلدار رەتىندە «ءۇش ءارىپتىڭ» قۋدالانۋىنا ءتۇستى. سونداي جاعدايدا قازاق جاستارىن وياتقان نە ەدى؟ ول - ەل مەن جەردىڭ تاعدىرى، وشە باستاعان رۋحىمىز بولاتىن.
«جاستۇلپارلىق» ماقاش ءتاتىموۆ سول كەزدىڭ وزىندە قازاقتىڭ سانى تۋرالى ماسەلە كوتەردى. سابەتقازى اقاتاەۆ، بولاتحان تايجان سياقتى ساياسي ساۋاتتى بىلگىر جىگىتتەر تالاي جاستىڭ كوزىن اشتى. مۇرات عىلمانوۆ، بولات قاراقۇلوۆ، ءاسيا مۇحامبەتوۆا، تەمىرحان باقتىباەۆ سياقتى باسقا دا جاستار العا ساياسي ماقساتتار قويىپ، وعان بەلسەنە قاتىستى. ولاردىڭ جۇرەك تۇكپىرىندە الاش ارداقتىلارى نەگىزدەگەن الاش يدەياسى باس كوتەردى. وتتاي جاندى، قۇرىشتاي قاينادى، قالايدا قازاققا پايدامىزدى تيگىزەمىز دەپ تالپىندى.
بۇگىن سونداي جوعارى رۋح نەگە جوق؟ ءتورت قۇبىلامىز تۇگەل بولسا دا قازاق ماسەلەسىنە كەلگەندە شەنەۋنىكتەر جەر شۇقىپ، الۋان ءتۇرلى سىلتاۋ ايتىپ، بەلگىلى ءبىر شەڭبەردەن شىقپاۋ تۋرالى اقىل قوسىپ، ءبارىن جىلى جاۋىپ قويا سالادى. الدە ءبارىن دە اقشامەن ولشەيتىن نارىق زامانى نامىسىمىزدى دا ساۋداعا سالۋعا ۇيرەتتى مە؟
رۋحسىز ەلدى بيلەۋ وڭاي. بابالاردىڭ رۋحىن جوعالتپاعان ەل ەدىك، بۇگىنگى بولمىسىمىز ءبىر ءتۇرلى جالتاق...

تۇپنۇسقاداعى تاقىرىپ: «بابالار رۋحىن اسقاقتاتقان ەل ەدىك...»

«Qogam.kz» سايتى