قازاقتىڭ وزىندەي قايسار، ءور، ادىلەت پەن اقيقات سۇيگىش ءارى سونىڭ جولىندا التىن باسىن بايگەگە تىگىپ، ءومىرى كۇرەسپەن وتكەن قاجىعۇمار شابدانۇلى الاشتىڭ زەردەسىندە جاقۇتتاي جارقىرىپ تۇرارى انىق.

«ءيا، اللا، ازاتتىق»، دەپ اتقا قونىپ، عازيز عۇمىرلارىن سول جولدا سارپ ەتكەن ۇلت تاريحىنداعى ۇلى تۇلعالاردىڭ ءبىرى  - قازاقتىڭ قاجىعۇمارى.

ويلاپ تۇرساق، جات پيعىلدى جاۋلاۋشى مەن وتارۋشىنىڭ قازاق جاساماعان قاستاندى قىلمىسى قالماعان ەكەن. قاجىعۇمار شابدانۇلىنىڭ «قىلمىس» رومانىن وقىعان جاننىڭ سوعان كوزى جەتەر ءھام اعايىن اراسى، ەل ىشىندەگى تۇيمەدەي دۇنيەنىڭ تۇككە تۇرماسىن سەزەدى. ۇلى كۇرەس - ۇلت ءۇشىن، ونىڭ مۇددەسى، ارمانى ءۇشىن كۇرەس. قاجىعۇمار شابدانۇلىنىڭ كوزى جۇمىلعانشا قاماۋدا وتكەن وكسىككە تولى ءومىرى سونىڭ ايعاعى. ءتىپتى، ونىڭ ءولىمىنىڭ ءوزى ونى ءول-ولگەنشە تابان اۋدارتپاي اڭدىعانداردى ۇرەي پەن قورقىنىش قۇشاعىندا قالدىردى. تۋعان توپىراعى بۇيىرمادى. بىراق، ءسوزى جەتتى. ءۇرىم-بۇتاققا ۇلگى بولاتىن ءومىر جولى جەتتى. ۇرپاعى اكە ارمانىن ارقالاپ ورالدى. كوڭىلگە مەدەت. قارا ورمان حالقى جوقتاپ جاتىر.

اقپاننىڭ جيىرما ەكىسىندە الاشتىڭ ازاپكەر ازاماتى، قازاقتىڭ قايسار، ءور ۇلى قاجىعۇمار شابدانۇلىنا تۋعان جۇرتى، قالىڭ ەلى قازاعىنىڭ اتىنان اس بەرىلگەن. اسقا قازاقتىڭ يگى جاقسىلارى، زيالى قاۋىم، اقىن-جازۋشىلار، قوعام قايراتكەرلەرى، ساياسي پارتيالاردىڭ وكىلدەرى، قوعامدىق ۇيىم جەتەكشىلەرى، جۋرناليستەر، قالىڭ ەل قاتىستى.

قازاقتىڭ وزىندەي قايسار، ءور، ادىلەت پەن اقيقات سۇيگىش ءارى سونىڭ جولىندا التىن باسىن بايگەگە تىگىپ، ءومىرى كۇرەسپەن وتكەن قاجىعۇمار شابدانۇلى الاشتىڭ زەردەسىندە جاقۇتتاي جارقىرىپ تۇرارى انىق.

«ءيا، اللا، ازاتتىق»، دەپ اتقا قونىپ، عازيز عۇمىرلارىن سول جولدا سارپ ەتكەن ۇلت تاريحىنداعى ۇلى تۇلعالاردىڭ ءبىرى  - قازاقتىڭ قاجىعۇمارى.

ويلاپ تۇرساق، جات پيعىلدى جاۋلاۋشى مەن وتارۋشىنىڭ قازاق جاساماعان قاستاندى قىلمىسى قالماعان ەكەن. قاجىعۇمار شابدانۇلىنىڭ «قىلمىس» رومانىن وقىعان جاننىڭ سوعان كوزى جەتەر ءھام اعايىن اراسى، ەل ىشىندەگى تۇيمەدەي دۇنيەنىڭ تۇككە تۇرماسىن سەزەدى. ۇلى كۇرەس - ۇلت ءۇشىن، ونىڭ مۇددەسى، ارمانى ءۇشىن كۇرەس. قاجىعۇمار شابدانۇلىنىڭ كوزى جۇمىلعانشا قاماۋدا وتكەن وكسىككە تولى ءومىرى سونىڭ ايعاعى. ءتىپتى، ونىڭ ءولىمىنىڭ ءوزى ونى ءول-ولگەنشە تابان اۋدارتپاي اڭدىعانداردى ۇرەي پەن قورقىنىش قۇشاعىندا قالدىردى. تۋعان توپىراعى بۇيىرمادى. بىراق، ءسوزى جەتتى. ءۇرىم-بۇتاققا ۇلگى بولاتىن ءومىر جولى جەتتى. ۇرپاعى اكە ارمانىن ارقالاپ ورالدى. كوڭىلگە مەدەت. قارا ورمان حالقى جوقتاپ جاتىر.

اقپاننىڭ جيىرما ەكىسىندە الاشتىڭ ازاپكەر ازاماتى، قازاقتىڭ قايسار، ءور ۇلى قاجىعۇمار شابدانۇلىنا تۋعان جۇرتى، قالىڭ ەلى قازاعىنىڭ اتىنان اس بەرىلگەن. اسقا قازاقتىڭ يگى جاقسىلارى، زيالى قاۋىم، اقىن-جازۋشىلار، قوعام قايراتكەرلەرى، ساياسي پارتيالاردىڭ وكىلدەرى، قوعامدىق ۇيىم جەتەكشىلەرى، جۋرناليستەر، قالىڭ ەل قاتىستى.

قاجىعۇمار شابدانۇلىنىڭ رۋحىنا باعىشتالىپ بەرىلگەن استى -  Abai.kz اقپاراتتىق پورتالى، التىنبەك سارسەنبايۇلى اتىنداعى قور، ەرلان قارين، وراز جاندوسوۆ سىندى ۇلت جاناشىرىنا اينالعان ازاماتتار ۇيىمداستىردى.

قازاق بار دا - قاجىعۇمار ءتىرى!

قابدەش ءجۇمادىلوۆ، حالىق جازۋشىسى:

-شىڭجاڭداعى قازاقتىڭ جاڭا ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن سالۋشىلاردىڭ ءبىرى بولعان قاجەكەڭە بۇل دۇنيەدە بۇرالاڭى كوپ، تاعدىرى اسا قيىن ءومىر بۇيىردى. ونىڭ تۇرمەدە وتىرعان ۇزاق قىسقا مەرزىمدەرى مەن ۇيقاماقتا وتىرعان ۋاقىتىنىڭ ءبارىن قوسىپ ساناعاندا قىرىق جىلدىڭ ۇستىنە شىعىپ كەتەدى. مەن ءبىراز جۇرتتان سۇراستىرىپ كوردىم، ءومىرىنىڭ قىرىق جىلدان استام ۋاقىتىن تۇتقىن بولىپ وتكىزگەن جازۋشى دۇنيەجۇزىندە جوققا ءتان ەكەن.

قاجەكەڭدى كۇرەسكەر، قايسار جازۋشى دەپ اتايمىز، ال ول سونىسى ءۇشىن ازاپ تارتقان شىن مانىندەگى ازاپكەر جازۋشى ەدى. قىتاي بيلىگى وعان «حالىق جاۋى، قىلمىسكەر» دەگەن ايدار تاعىپ، سوتتادى. قىلمىسكەر اتاناتىنداي ول ادامعا قيانات جاساپ، بىرەۋدى ۇرىپ-سوعىپ نەمەسە كىسىنىڭ الا ءجىبىن اتتاعان ەمەس. ونىڭ بار «قىلمىسى» - ءوز ۇلتىنىڭ ءسوزىن سويلەپ، قازاعىنا تەڭدىك سۇراپ اراشا تۇسكەنى، سونىسى ءۇشىن ۇزاق جىلدار تۇرمە تاۋقىمەتىن كورىپ، باقيلىق بولعانشا بيلىكتىڭ قاتاڭ باقىلاۋىندا بولدى.

قاجىعۇمار شابدانۇلى 86 جاسىندا بۇل پانيدەن ءوتتى. ادەتتە قازاق بۇل جاسقا كەلىپ، ومىردە بالا ءسۇيىپ، ارتىنا ۇرپاق قالدىرعان ادامنىڭ ارمانى جوق دەپ جاتادى عوي، قاجەكەڭ دە ۇرپاقسىز ەمەس، شۇكىر. بىراق ونىڭ كوزى تىرىسىندە اڭساعان ەڭ ۇلكەن ارمانى ورىندالعان جوق - كىندىك قانى تامعان تۋعان جەرگە جەتە الماي كەتتى. ەلگە ورالۋعا جاردەمدەسۋدى ءوتىنىپ ءبىزدىڭ ەلدىڭ پرەزيدەنتىنە ەكى دۇركىن حات جازدى، ول ءوتىنىش تۋرالى «قازاق ادەبيەتى» گازەتى دە جاريالادى. پرەزيدەنتتىڭ قۇلاعىنا جەتپەدى، قولىنا تيمەدى دەپ ايتا المايمىن، مۇمكىن ەمەس. ءتيدى. بىراق قول ۇشىن بەرگەن ەشكىم بولمادى.

جۇمابەك وسەرۇلى، قاجىعۇمار شابدانۇلىمەن تارىم لاگەرىندە ايداۋ بىرگە بولعان ازامات:

- باقىت دەگەن كۇرەس دەپ بىلەتىندەر ءۇشىن قاجىاعاڭ باقىتتى ادام. ويتكەنى بۇكىل ءومىرى ءوزىنىڭ ۇلتى، حالقى ءۇشىن كۇرەسپەن ءوتتى. ەل اۋزىندا «كوپ سۇرايدى، ازعا رازى بولادى» دەگەن ءسوز بار. قاجىاعاڭ وتانىما كەلسەم، وسى جەردە ەڭبەك ەتسەم، ەلگە جەرلەنسەم دەپ كوپ سۇرادى. بىراق بۇل سۇراعانى ول كىسىگە بۇيىرمادى. ەندى مىنە تۋىس-دوستارى، اعايىن-جۇرت جينالىپ ونى ەسكە الىپ جاتىر ەكەن، مەن بىلەتىن قاجىاعاڭ تۋعان جەرىندە وزىنە دەگەن وسى قۇرمەتكە دە رازى بولار ەدى. ويتكەنى، ول ناعىز ەر بولاتىن.

مۇحتار شاحانوۆ اقىن، قوعام قايراتكەرى:

-قاجەكەڭ - ۇلتتىق مۇددەگە قىزمەت ەتىپ وتكەن قازاقتىڭ دارابوز ۇلى. سول قاجەكەڭنىڭ شىعارمالارىن وتانىنا اكەلىپ، وتىمەن كىرىپ، كۇلىمەن شىعىپ جۇرگەن قابدەش ءجۇمادىلوۆ اعامىزعا ىلعي دا قارىزدارمىز جانە العىس ايتۋعا ءتيىستىمىز.

قاجەكەڭنىڭ ءبىر شىعارماسىن 1988-نشى جىلى نۇرقاسىم قازىبەكوۆ اكەلىپ بەرگەن. ول كەزدە «جالىن» جۋرنالى 150 مىڭ تيراجبەن شىعىپ تۇراتىن. سول شىعارمانى ءبىز جۋرنالعا باسىپ ەدىك. ءسويتىپ، قازاق ءباسپاسوزىنىڭ ىشىندە قاجەكەڭنىڭ شىعارماسىن ءبىرىنشى بولىپ جاريالاعانبىز.

قاجەكەڭنىڭ ءوزى دە وتانىنا ورالعىسى كەلەتىنىن ايتىپ حات جازدى. ءبىراز ءىس-شارالار جاسالعانىمەن ودان ناتيجە شىقپادى. ول كىسى دۇنيە سالعاننان كەيىن دە سۇيەگىن اكەلسەك دەگەن تالپىنىستار بولدى. بىراق تا ونىڭ دا ءساتى تۇسپەدى.

قازىر شىندىعىن جوعالتقان ادامداردا ەسەپ جوق. ال، قاجىعۇمار سياقتى اعالارىمىز شىندىعىن جوعالتقاننان گورى قىرىق جىل تۇرمەدە جاتقاندى ارتىق سانادى. ەڭ باستى ماسەلە -  شىندىقتى ساقتاپ قالۋ. ۇلتتىق رۋحتى ساقتاپ قالۋ. مىنە، وسىنداي ۇلكەن ىستەردە بىزگە ۇلگى بولاتىن بىردەن ءبىر ادام  وسى قاجىعۇمار اعامىز. توپىراعى تورقا بولسىن. جۇلدىزى ىلعيدا رۋح بيىگىنەن جارقىراي بەرسىن.

ءسۇلتانالى بالعاباەۆ جازۋشى، دراماتۋرگ:

-بۇرىن قىتايمەن شەكارا مۇلدەم جابىق بولدى. قازىر جۇرت جايلاپ كەلىپ جاتىر. ءتۇبى بۇداندا جاقسى بولادى دەپ ۇمىتتەنەمىز. سماعۇل سادۋاقاسۇلىنىڭ دا سۇيەگىن رەسەيدەن اكەلىپ جاتىرمىز عوي. سول سەكىلدى قاجىاعاڭنىڭ دا سۇيەگى تۋعان توپىراعىنا جەتەدى دەپ ويلايمىن. قاجاعاڭنىڭ شىعارمالارىنىڭ ەلگە جەتۋىنە دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعى شامامىز جەتكەنشە ۇلەس قوستىق. التى تومدىق «قىلمىس» رومانىن جانە ونىڭ الدىندا تاعى ءبىر كىتابىن شىعاردىق.

بارىڭىزگە راحمەت! اس بەرىپ وتىرعان جىگىتتەرگە مىڭ العىس!

نۇرلان ورازالين، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ توراعاسى:

ال، باۋىرلار، قاجەكەڭنىڭ ارۋاعىن سىيلاپ، رۋحىنا تاعزىم جاساپ كەلىپ وتىرعان سىزدەرگە ول كىسىنىڭ زامانداسى، ارىپتەسى، ءىنىسى رەتىندە كوڭىل ايتۋعا رۇقسات ەتىڭىزدەر. قايعى بارىمىزگە ورتاق.

قاجەكەڭنىڭ ءومىرى - شەكارانىڭ ارعى بەتىمەن، بەرگى بەتى عانا ەمەس، جيىرماسىنشى عاسىردىڭ سوڭعى شيرەگى مەن جيىرما ءبىرىنشى عاسىردىڭ باسىنداعى الەمنىڭ ءبىراز جەرىنە تاراپ كەتكەن سيەرك كەزدەسەتىن تاعدىر بولدى. قايتەمىز، ءبىز باعىنبايتىن ەلدەردىڭ قىسپاعىنا تۇسكەن، تىڭدامايتىن يمپەريالاردىڭ تالقىسىنا تۇسكەن تاعدىرلى حالىقپىز. قاجەكەنىڭ تاعدىرى دا سولاي بولدى.

ارمانى ەلگە كەلۋ ەدى. كەلە المادى. بىراق، تۇرمەدە قينالىپ جاتقان كەزىندە قالامگەرلەر ءبىر اۋىزدان قولداپ، حالىقارالىق «الاش» سىيلىعىن بەرگەن ەدىك. ۇلى كىسىنىڭ ارۋاعى ۇلى جۇرتىن قولداپ، قورشاپ ءجۇرسىن! قاجەكەڭ ادەبيەتتىڭ تورىندە قالاتىنى داۋسىز. تاعدىرى بىزگە اششى ساباق.  جاتقان جەرى جايلى، توپىراعى تورقا بولسىن!

«اباي-اقپارات»