كەشەلى-بەرى قازاق قوعامى مينيستر قاسىموۆتىڭ وتستاۆكاعا كەتۋىن تالاپ ەتىپ جاتىر. ءبىز بۇگىن سول جايلى جازامىز.

كۇنى كەشە عانا وليمپيادا جۇلدەگەرى دەنيس تەن قاراقشىلار قولىنان قازا تاپتى. تاپا-تال تۇستە، ول مىنگەن كولىكتىڭ ايناسىن ۇرلاماق بولعان ەكى ادام (قىلمىسكەرلەر انىقتالۋ ۇستىندە) سپورتشىنى اۋىر جارالاپ، قازاقتىڭ ءبىرتۋار ۇلى اۋرۋحانادا كوز جۇمدى.

بۇل قوعامنىڭ قىزۋ تالقىسىن تۋدىردى. جۇرت ءوز ازاماتتارىنىڭ قاۋىپسىزدىگىن قورعاي المايتىن ۇكىمەتتەن ءۇمىتىن ۇزگەندەي بولدى. ونسىز دا ەلدە بيلىك پەن حالىق اراسى كۇن ساناپ الشاقتاپ بارا جاتقان الاعاي دا بۇلاعاي تۇستا، ىشكى قاۋىپسىزدىككە تىكەلەي جاۋاپتى ءدال وسى قاسىموۆ تىزگىنىن ۇستاپ وتىرعان ىشكى ىستەر مينيسترلىگى ەدى. سوندىقتان بولار، جۇرت گەنەرال قاسىموۆتى جاۋاپتى دەپ تانىدى.

قاسىموۆ كىم؟ جۇرت نەگە ونى نەگاتيۆتى تۇلعا دەپ تانيدى؟ ول نەگە وتستاۆكاعا كەتۋى كەرەك؟ ەندى وسىلار جايلى ەگجەي-تەگجەيلى جازايىق.

قاسىموۆ قازاقستان پوليتسياسىنىڭ گەنەرال-لەيتەنانتى. وردەن-مەدالدەرى دە ءبىر باسىنا جەتەرلىك. 3 بالا، 7 نەمەرە تاربيەلەپ وتىرعان اتا. اتا دەگەندە قالەكەڭنىڭ جاسى 61-دە.

2011 جىلدىڭ 12-ساۋىرىنەن بەرى قر ىشكى ىستەر مينيسترلىگىن باسقارىپ كەلەدى. مىنە، باقانداي 7 جىلدان اسىپ بارادى. قالمۇحامبەت قاسىموۆ قونجيعان كرەسلو سودان بەرى وزگەنىڭ جامباسى تيمەگەن، ءمينيستردىڭ مەنشىكتى مەكەنىنە اينالعان.

قازاقشاعا قىرىن قارايتىن قاسىموۆتىڭ جۇرت ىشىندەگى وبرازى اسا جاعىمدى دەي المايمىز. وعان ءبىرىنشى كەزەكتە ءوزى كىنالى. قازاقشا سويلەمەيدى دەيتىنىمىز 2016 جىلى ءماجىلىستىڭ ەڭ جاس دەپۋتاتى گەننادي شيپوۆسكيحپەن ارادا بولعان تىلدىك تىرەس، ءدال وسى ءمينيستردىڭ مەملەكەتتىك تىلگە ءجۇردىم-باردىم قارايتىنىن كورسەتكەن.

مەملەكەتتىك تىلدە ساۋال قويعان دەپۋتاتقا، «مەن ورىسشا جاۋاپ بەرەيىن» دەگەن قاسىموۆ، بۇل. ارينە، مينيستر قاسىموۆتىڭ ءماجىلىس دەپۋتاتتارى الدىندا تالاي وزەكتى ساۋالعا تياناقتى جاۋاپ بەرىپ، ءوز سالاسىندا اتقارىلعان جۇمىستارىنان حاباردار ەتكەنى راس. بىراق، وسى ءبىر كىشكەنتاي عانا كورىنىس ونىڭ قازاق شەندىلەرىنىڭ ىشىندە ءوز تۋعان تىلىنە دەگەن قۇرمەتتەن ماقۇرىم جاراتىلعان «مىزباقپاس مينيستر» ەكەنىن تانىتىپ، بۇكىل جۇمىسىنان ءتۇڭىلدىرىپ جىبەردى.

2011 جىل. قاسىموۆ مينيستر كرەسلوسىنا قونجيعان كەز. جاڭاوزەن وقيعاسى بولدى. قاسىموۆ جاڭاوزەن قىرعىنى كەزىندە  ءوزىنىڭ شەندى قىزمەتى بارىسىنداعى ەڭ ايگىلى «تاعى شىقسا، تاعى اتامىز» دەگەن "جۇلدىزدى ءسوزىن" ايتتى. وسىدان-اق، قاسىموۆتىڭ قوعامدىق جازالاۋ مەحانيزمىنىڭ ەڭ سەنىمدى تەتىگىنىڭ بىرىنە اينالعان ادام ەكەنىن بايقاعان ەدىك.

باسقاسىن ايتپاعاندا، 2016 جىلعى جالپى قازاقستان بويىنشا جەر ميتينگىلەرى ءوتتى. ءتۇيىنى الماتىدا بولدى. «الاڭعا شىققان جۋرناليستەرگە ەشكىم تيىسپەيدى. ولار ءوز جۇمىستارىن جاساي بەرەدى» دەپ استانادان سويلەگەن وسى قاسىموۆ قوي. ال الماتى جۇرتى بايبەكتى ديالوگقا شاقىرىپ بارعاندا، 40-تان استام جۋرناليست ۇستالدى. بۇل قاسىموۆ ءوز قىزمەتكەرلەرىنە ءسوزىن تىڭداتا المايتىن مينيستر ەكەنىن سوندا كورسەتتى.

كوپ سوزىپ، قويىرتپاقتاتۋ بولماسىن، ءسوزدىڭ ءتۇيىنى - كەشەگى قايعىلى وقيعا قاسىموۆ كارەراسىنىڭ سوڭعى نۇكتەسى بولۋى كەرەك-ءتى. بۇل قازاق قوعامىنىڭ، قازاقستان قوعامىنىڭ تالابى. بۇل تالاپتىڭ تۋىنداۋىنا جوعارىداعى فاكتورلاردىڭ اسەر ەتكەنى تاعى انىق.

ءسوزىمىز سۇيىق شىقپاس ءۇشىن، ءبىز قوعام بەلسەندىلەرى، زاڭگەرلەر مەن ساياساتكەرلەردىڭ پىكىرىن سۇراعان ەك.

ءمينيستردى ءوزىنىڭ قىزمەتىنە لايىق ەمەس دەپ ەسەپتەيمىن

دوس كوشىم، ساياساتكەر:

- قازىر ەلىمىزدە قىلمىستىڭ كۇرت كوبەيگەنىن ءبارىمىز كورىپ وتىرمىز، ءبىلىپ وتىرمىز. قازىرگى مىناۋ مينيستر بوپ وتىرعان قالمۇحامبەت قاسىموۆتىڭ كەزىندەگى جاڭاوزەنگە جاساعان قاتىگەز جازالاۋى ەل - جۇرتتىڭ ەسىندە ءالى دە.

نەلىكتەن وسىنداي ءىرىلى-ۇساقتى قىلمىستاردى جويۋعا كەلگەندە جاڭاعى قاسىموۆ جاڭاوزەندەگىدەي جان سالىپ جۇمىس ىستەمەيدى؟ مەن وسى ءمينيستردى ءوزىنىڭ قىزمەتىنە لايىق ەمەس دەپ ەسەپتەيمىن. ءدال جاڭاعىداي ءتارتىپتى ورناتۋ ماسەلەسىنە كەلگەندە قاسىموۆ سالعىرت جۇمىس جاساپ وتىر. ستاتيستيكانىڭ ءوزى ەلدە قىلمىستىڭ كوبەيگەنىن كورسەتىپ وتىر.

ونداي-ونداي قىلمىستار بولىپ جاتىر دەيمىز عوي، بىراق، تەننىڭ ماسەلەسى سوڭعى نۇكتەسى سياقتى.

...ناعىز قىلمىسكەرلەر تايراڭداپ ءجۇر

ايگۇل ورىنبەك، زاڭگەر:

- قازىرگى تاڭدا ءدال وسى ىشكى ىستەر ورگاندارىندا بىلىق وتە كوپ. كوپتەگەن ىستەر اشىلمايدى. اشىلۋ ءۇشىن اقشا كەرەك. مەن ءبىر عانا مىسال ايتايىن، 13 جاسار قىز زورلانعان. ءوزىنىڭ قىزىنىڭ زورلانعانى تۋرالى دالەلدەمەسى بار كىسى سول ءىستى اشىپ، قىلمىستىق ءىس قوزعاتۋ ءۇشىن 1 مىڭ دوللار پارا بەرگەن. كوردىڭىز بە، بۇل جۇيە ابدەن ءىرىپ-ءشىرىپ، شەگىنە جەتكەن.

ءبىر ادام 7 جىل باسقارۋ دەگەن، بۇل سۇمدىق قوي. بيلىك جوعارىداعى رەزونانس تۋدىرعان دۇنيەلەردى عانا كورىپ وتىر. ال استىنىڭ ءىرىپ-ءشىرىپ جاتقانىن كورمەيدى. ىرىڭدەگەن سىزداۋىق تا ءبىر كۇنى جارىلادى. ءبىز مىنە، جارىلدىق. ەندى وزەگىن شىعارىپ تاستاۋىمىز كەرەك.

كەشەگى دەنيس تەننىڭ قازاسى بۇل قوعامنىڭ ايناسى ىسپەتتى بولدى. مىناۋ بىلىعىپ جاتقان جۇيەنىڭ وزەگىن شىعارىپ بەردى. سول ءۇشىن دە قاسىموۆ وتستاۆكاعا كەتۋى كەرەك.

مەيلى، دەنيس تەن جالپاق جۇرتقا اتى ءمالىم سپورتشى. ال كۇندەلىكتى وسىنداي وقيعانىڭ قۇربانى بولىپ جاتقان ەشكىم تانىمايتىن، ەشكىمگە بەلگىسىز قاراپايىم جۇرتتىڭ جايى شە؟ كەشەگى الماتىنىڭ ىرگەسىندە عانا بولعان وقيعا شە؟ ادامدى قاعىپ كەتىپ، جولدىڭ شەتىنە تاستاپ كەتكەن.  ول بالا ەلگە تانىمال ادام ەمەس قوي. سوندىقتان وعان قاتىستى ەشكىم شۋلاعان جوق. قازىر ادام ءولدى دەسە، بالا زورلاندى دەسە ەشكىم تاڭعالمايدى. ويتكەنى، ول كۇندەلىكتى بولىپ جاتقان دۇنيە، وكىنىشكە وراي.

تەك قانا ۆيدەوسى تارالىپ كەتسە نەمەسە اتاقتى ادام بولسا عانا ءبىز شۋلايمىز. ال كۇندەلىكتى قانشا ادام وسىلاي ءولىپ جاتقانىنا ءمان بەرمەيمىز. شىندىعىنا كەلسەك، ءبىز قاۋىپسىز ەلدە تۇرىپ جاتقان جوقپىز. ءبىز ءوزىمىز تۇگىلى ءوزىمىزدىڭ مەنشىگىمىزدەگى زاتىمىزدى دا قورعاي المايمىز. ال مەملەكەت ءبىزدىڭ قاۋىپسىدىگىمىز ءۇشىن قىرۋار قارجى ءبولىپ وتىر. كامەراسى بار، باسقا جۇيەلەرى بار...

جاقىندا قاسىموۆتىڭ مينيسترلىگىنە قاتىستى سۇمدىق دەرەك شىقتى. ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ شەتەلدەگى وفشورى تۋرالى اقپارات جاريالاندى. ەشكىم سۇراۋ سالعان جوق. ول اقپارات راس پا، جوق پا، ەشكىم انىقتاعان جوق.

ءبىزدىڭ پوليتسيا بەلسەندىلەرمەن، كوك شار ۇستاعان بالامەن الىسامىن دەپ جۇرگەندە، ناعىز قىلمىسكەرلەر تالتاڭداپ كەتتى دەپ ويلايمىن. بۇل دا - قاسىموۆتىڭ مينيسترلىك قىزمەتىنىڭ كورسەتكىشى. سول كىسى مينيستر بولىپ تۇرعاندا ورىن العان وقيعالار.

ءبىزدىڭ پوليتسيا ءدال قازىر ءبىز سياقتى حالىقتىڭ ءسوزىن سويلەپ جۇرگەن ازاماتتارمەن كۇرەسىپ ءجۇر. كەلىپ ءبىزدى قورقىتادى، ءبىزدى جازالايدى. ال ناعىز قىلمىسكەرلەر بۇل كەزدە ەمىن-ەركىن تايراڭداپ جۇرەدى. ويتكەنى، پوليتسيانىڭ بەلسەندىلەرمەن ارپالىسۋدان قولى بوسامايدى.

ءبىز قاۋىپسىز ەلدە تۇرىپ جاتىرمىز دەيمىز عوي. ال شىنداپ كەلسەك، بىزدەگى كىسى ءولىمى كورسەتكىشى ەندى از بولسا سيرياداعى دەڭگەيگە جەتىپ تىنادى. ونسىز دا سونىڭ از-اق الدىندا تۇرمىز. ءدال وسى قاسىموۆتىڭ كەزەڭى ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ توقىراۋ كەزەڭى بولدى. جازىلعان ارىزدار اقشا بەرمەسە، اشىلىپ، قوزعالمايدى. ويتكەنى وندايلاردى پوليتسيا "كرىشوۆات" ەتەدى.

ادىلەت ىزدەپ الاڭعا شىققان ەلدىڭ ىزىندە ءبىر ماشينا پوليتسەيلەر جۇرەدى

دينا ەلگەزەك، تاۋەلسىز جۋرناليست:

-"مەن قازاقپىن" دەپ ماقتانۋشى ەدى. "ەلىمدى ەشبىر ەلگە ايىرباستامايمىن" دەپ جۇرەكجاردى ءسوزىن قايتالاپ ايتۋشى ەدى. الەمنىڭ الدىندا قوبىزدىڭ قوڭىر ۇنىنە بيلەپ، قازاققا ۇلكەن ابىروي الىپ بەرگەن قارشاداي جىگىتتى نەگە ساقتاپ قالا المادىق؟

"قاسىموۆ وتستاۆكاعا كەتسىن" دەپ ايعالايمىز. قاسىموۆ وتستاۆكاعا كەتكەننەن قازاقتىڭ باسىندا قوردالانعان ماسەلە شەشىلە مە؟

دەنيستىڭ ءولىمى - بۇگىنگى جۇيەنىڭ ءىرىپ-شىرىگەندىگىن كورسەتتى. نەگە كريمينال كوبەيىپ كەتتى؟ جۇمىسى بولسا، العان ءبىلىمى بولسا، قازاقتىڭ جىگىتتەرىنىڭ ۇرلىقپەن كۇن كورىپ نەسى بار؟ حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعدايى مىعىم بولسا، قىلمىس كوبەيە مە؟ زاڭ مەن ءتارتىپ نىق بولسا، تاپا تالتۇستە قاراقشى توپ xالىقتى باسىنادى ما؟ دەنساۋلىق سالاسى مىقتى بولسا، سانعا تىعىلعان پىشاقتان ادام ولەدى مە؟ ادىلەت ىزدەپ الاڭعا شىققان ەلدىڭ ىزىندە ءبىر ماشينا پوليتسەيلەر جۇرەدى.

ال شىن كومەككە مۇقتاج جاندارعا بۇل ەلدىڭ پوليتسياسى دا، جەدەل جاردەمى دە كەشىگىپ جەتەدى... كەش ءبىزدى، دەنيس...ءبىزدىڭ ەلدە تۋىلعانىڭ ءۇشىن كەشىر...

ءبىز حالىق سانىنا شاققانداعى پوليتسيا سانى جاعىنان الەمدەگى ەڭ الدىڭعى قاتارداعى ەلمىز

ءابدىرشيت باكىرۇلى، فيلوسوف:

- قازاقستان مانەرلەپ سىرعاناۋ سپورتىنان الەمگە تانىمال مەملەكەت ەمەس. ءبىز تابيعاتىمىزعا كوكپار مەن كۇرەس، بوكس الدەقايدا جاقىن حالىقپىز دەسەم ارتىق ايتپاسپىن. مىنە، وسى – مانەرلەپ سىرعاناۋدان ءبىر ءوزى ەلىمىزدىڭ كوك تۋىن جەلبىرەتكەن دەنيس تەن سىندى ۇلىمىزدان قاپيادا كوز جازىپ قالدىق...

كەششەدەن بەرى جۇرتشىلىق اھ ۇرىپ جاتىر، اشۋلانىپ جاتىر، كىجىنىپ جاتىر... بۇل «سۇيكىمدى بالاقاي» دەنيستىڭ حالىقتىڭ جۇرەگىن قالاي باۋراپ العانىنىڭ بەلگىسى. شىنىندا دا، مەن دە  جانكۇيەر رەتىندە دەنيستىڭ ونەرىنە سەنىمدى ەدىم. ول دا سەنىمدى ۇنەمى اقتايتىن...

ەندى قاراڭىز – قايداعى ءبىر قاڭعىباس ماشينەنىڭ ءبىر ايناسىنا بولا حالىقتىڭ ايناسى بولار ۇلدى قۇرباندىققا شالىپ جىبەردى... ەندى ەل رەتىندە، حالىق رەتىندە ونىمەن قالاي اقتالامىز؟ ءسىرا، بۇل اقتالۋعا جاتپايتىن دۇنيە مە دەيمىن...

سەبەبى، كەيىنگى جىلدارى تۇراقتار مەن اۋلانى تۇنىمەن توريتىن ۇرىلار ەمىن-ەركىن ماشينەلەردى تاڭداپ جۇرەتىن جاعدايعا جەتتى. ءوزىم ونى تالاي كوردىم. كەيدە تۇنگى ءۇش-تورتكە دەيىن وتىرىپ قالامىن. سوسىن دالاعا شىعىپ سالقىندايتىن ادەتىم بار... سوندا اۋلاداعى ماشينەلەردى سىعالاپ جۇرگەندەردىڭ تالايىن كوردىم. ولاردا قىمسىنۋ، سەسكەنۋ دەگەن جوق. بەينەبىر، قوراداعى قويىن قاراپ جۇرگەندەي.

ۇرلانىپ قالعاندار ايتادى، ولاردى پوليتسيا بىلەدى دەپ. الايدا پوليتسيا ناقتى دالەل بولماعان سوڭ تۇك ىستەي الماي وتىرمىز دەيتىن كورىنەدى... سوندا قالاي، تۇنگى ءۇش-تورتتە  الگى ۇرىنى ءبىز قۇرىقتاۋىمىز كەرەك پە؟ ۇرىنى قۇرىقتايمىن دەگەن دەنيسجان نە بولدى، انەكي؟!

مىنەكي، ىلە-شالا قىلمىسكەرلەردىڭ ءبىرى قۇرىقتالدى دەگەن حابار جەتىپتى رەسەيدىڭ ءبىر تۆ ارناسىنا. جاقسى بولىپتى دەدىك – ول جازاسىن الۋ كەرەك! بىراق، وسىعان دەيىن «قىلمىستى مويىنداتۋ» تاسىلدەرىمەن كوزگە ءتۇسىپ قالعان پوليتسيامىزدىڭ بۇل سوزىنە دە كۇمانمەن قاراپ وتىرعانىمىزدى جاسىرمايمىز، ول راس...

سوندا بۇل قالاي؟ ءبىز حالىق سانىنا شاققانداعى پوليتسيا سانى جاعىنان الەمدەگى ەڭ الدىڭعى قاتارداعى ەلمىز. سوعان قاراماستان تاپا-تال تۇستە وسىنداي سۇمدىق قىلمىس ورىن الىپ وتىر. نەگە؟ مەنىڭشە بىزدەگى قىلمىستان قورعانۋ جۇيەسى تەك «بۇيرىقپەن» عانا جۇمىس ىستەيتىن دەڭگەيدەن اسا الماي قالعان سىڭايلى. بۇيرىق ءتۇستى مە –  كىم بولسا دا قىلمىسكەر بولىپ كەتەدى. بۇيرىق جوق پا – ناعىز ۇرى دا ەمىن-ەركىن.

ال قىلمىستىڭ الدىن الۋ، ونى بولدىرماۋ جۇيەسى ىسكە قوسىلماعان. ول ءۇشىن ارينە، قازىرگى جۇيەنى تۇبەگەيلى قايتا قۇرۋ قاجەت پە دەيمىن. ماسەلەن، باتىس ەلدەرىندە حالىق پەن پوليتسيا اراسىنداعى بايلانىس كۇشتى. سەبەبى، وندا پوليتسيانىڭ زاڭ بويىنشا ارەكەت ەتۋىنە حالىقتىڭ سەنىمى بار. ال بۇل بىزدە  بار ما؟ قايدام...

مىنە، سوندىقتان دا ءبىزدىڭ ۇرىلار تايراڭداپ كەتتى. ەندى ادام ءولتىرۋ دە ولارعا تۇككە تۇرمايتىن بولىپ بارادى.

ال بىزگە دەنيستى، دەنيسجانىمىزدى كىم قايتارادى؟!!

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz