اكادەميك ورازالى سابدەننىڭ

قر پرەزيدەنتى ن.ءا.نازارباەۆقا،

قازاقستان حالقىنا ەكىنشى اشىق حاتى

اكادەميكتىڭ ءبىرىنشى  اشىق حاتتاعى «ءبىز ءوزى قايدا بارا جاتىرمىز...» دەگەن سۇراققا جاۋاپ رەتىندە بەرگەن

بەس ۇسىنىسى

«وزگە ەمەس وزىمە ايتام ءوز جايىمدى...»، -  دەپ، اقىن قاسىم امانجولوۆ ايتقانداي، الدىڭعى  اشىق حاتتا وزەكتى ورتەگەن ەلدىڭ ىشكى جاعدايىن جازىپ ەدىم. ەندى ەلىمنىڭ ەرتەڭى ءۇشىن جاۋابىن ءوزىم بەرۋگە بەل بايلادىم.

تورتكۇل الەم كۇرت وزگەرىس كۇيدى ايرىقشا باستان كەشىپ وتىرعان زاماندا ءومىر ءسۇرىپ وتىرمىز. الەمدىك داعدارىس، ايماقتىق تولاسسىز سوعىس، كليماتتىڭ جىلىنۋى، بوسقىنداردىڭ جوسىلۋى، اشارشىلىق كۇيدەگى 1,3 ملرد. حالىقتىڭ تراگەدياسى، ت.ب. جەر شارىنىڭ جاعدايىنا كوز جىبەرە وتىرىپ، «ءبىز وسى قايدا بارا جاتىرمىز؟» دەمەسكە امال جوق... بۇل ناۋبەتتىڭ الدىن الۋعا، قانداي دا ءبىر شارا قولدانۋعا  دامىعان ەلدەردىڭ وزدەرى دارمەنسىزدىك تانىتۋدا. الپاۋىت اقش-تىڭ كولەڭكەسىنەن شىعا المايتىن بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى جاي عانا قۇلاق سالۋدان ارتىق ەشتەڭە جاساپ وتىرعان جوق. قىسقارتىپ ايتساق، الەمنىڭ ءوزى قازىر بەي-جاي كۇي كەشۋدە، وركەنيەت داعدارىستا. بۇل تۋرالى وي-ۇسىنىستارىمدى G7, G20 مەملەكەت باسشىلارىنا كەزىندە حات ارقىلى جولداعان بولاتىنمىن.

وتكەندە مەن ءبىر اشىق حات جازدىم. وسى ءبىزدىڭ قازاق ەلىندە ماقتانۋعا تۇراتىن قانداي جەتىستىكتەرىمىز بار؟ ەڭ تۇبەگەيلى ماسەلە، ەلدىڭ قال-جاعدايى، كۇن-كورىس دەڭگەيىنىڭ تومەندىگى، جۇمىسسىزدىق، اسىرەسە، اۋىلداعى جۇمىسسىزدىق، جالاقىنىڭ ازدىعى، ءسوز بوستاندىعىنىڭ جوقتىعى، ادام قۇقىعىنىڭ اياققا باسىلۋى مەن ادام ءومىرىنىڭ قاۋىپسىزدىگىنىڭ سىن كوتەرمەيتىندىگى قاتتى الاڭداتادى. وسى كەلەڭسىزدىكتەر تاپا-تال تۇستە، الماتىنىڭ قاق ورتاسىندا سپورت جۇلدىزى دەنيس تەندى ءولتىرىپ كەتكەن كەزدە، قايراڭعا شىققان شاباقتاي اشىق كورىندى. قازىر حالىق كوپ نارسەگە نارازى جانە حالىقتىڭ بۇل نارازىلىعى نەگىزسىز ەمەس. ەلىمىز سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ شىرماۋىندا. 5 ملن. جەرلەستەرىمىز كرەديتتەن كوز اشپاي وتىر. ونىڭ باسىم بولىگى تولەي الماي، يپوتەكاعا العان پاتەرلەرىنەن، بيزنەستەرىنەن ايرىلۋدا. وسى جاعدايدا ءوز-وزىنە قول جۇمساعاندار قانشاما! بۇگىنگە دەيىن ءار جانۇيانىڭ باسپانا سالۋىنا مۇمكىندىك بەرەتىن 10 سوتىق جەر ۇلەسى تۋرالى ماسەلە ءوز شەشىمىن تاپپاي وتىر. اباي ايتپاقشى "... قايراتىڭا سۇيەنىپ، ەڭبەگىڭدى ساۋ، ەڭبەك قىلساڭ قارا جەردە بەرەدى، قۇرى تاستامايدى". ەلباسىنىڭ «5 جىلعا دەيىن جەر ساتىلماسىن جانە شەتەلدىكتەرگە جالعا بەرىلمەسىن» دەگەن ءموراتوريى دە زاڭمەن شەگەلەنبەي، ارعى جاعى كۇماندى بولىپ، ەلدى الاڭداتۋدا.  تەڭگەنىڭ قۇنسىزدانۋى، سول سەبەپتەن تۇتىنۋ تاۋارلارىنىڭ تولاسسىز قىمباتتاۋىنىڭ اياعى كەدەيشىلىككە اپارىپ سوعۋدا. مەملەكەت ءوزىنىڭ الەۋمەتتىك مىندەتتەرىن حالىق الدىندا ورىنداماي تۇر. زاڭ مەن جارلىقتار كوبەيگەن سايىن ۇرلىقشىلاردىڭ دا سانى كوبەيۋدە. مۇنىڭ ءبارى بۇقارامەن ەتەنە جۇمىس ىستەمەۋدىڭ سالدارى.

الداعىنى اقىلمەن بولجاپ بىلەتىن، كەمەل ويلى باسشى بولاتىن وزگەرىستى الدىن-الا سەزە وتىرىپ،  «قازاننان قايناعان بۋدى» دەر كەزىندە شىعارماسا، قازان قاقپاعىنىڭ اتىلاتىنى امبەگە ايان. الىسقا بارمايىق، مۇنداي جايدى كورشىلەردەن كورىپ، كۋا بولدىق ەمەس پە.

مىنە، وسىنداي الەمدىك جانە ەلىمىزدە بەلەڭ الىپ وتىرعان كەلەڭسىزدىكتەردەن كەيىن ەرىكسىز سۇراق تۋادى: «ءبىز ءوزى قايدا بارا جاتىرمىز؟ ءبىزدى قايدا الىپ بارا جاتىر؟ بىزدە قايدا بارا جاتقانىمىزدى بىلمەيمىز. الىپ بارا جاتقاندار دا بىلمەيدى».

قيىندىقتار جايىندا اركىم دە ايتۋى مۇمكىن. ال ودان شىعۋدىڭ جولدارى قانداي؟ ءدال وسى سۇراققا جاۋاپ بەرۋ، تەتىكتەرىن كورسەتىپ بەرۋ –  قيىننىڭ قيىنى. ەندى «نە ىستەۋ كەرەك؟» دەگەن سۇراققا مامان رەتىندە جاۋابىم تومەندەگىدەي. ماسەلەنىڭ ەڭ ۇلكەنى، ءىستى ناسىرعا شاپتىرماۋ، كۇنى ەرتەڭ «قولىڭدى مەزگىلىنەن كەش سەرمەپ» قالماۋ. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، حالىق تۇبەگەيلى وزگەرىستى كۇتەدى.

ول ءۇشىن 5 ماڭىزدى ۇسىنىسىم بار:

ەڭ باستى ماسەلە قازاقستانعا ساياسي، الەۋمەتتىك -ەكونوميكالىق زاڭمەن شەگەلەنگەن تۇراقتى جۇيە جاساۋ كەرەك. بۇكىل ەلىمىز وسى جۇيە بويىنشا جۇمىس جاسايتىن بولادى. حالىق سايلاعان بيلىك كەلەدى-كەتەدى، بىراق جۇيە تۇراقتى جۇمىس ىستەپ تۇرادى، دامىعان ەلدەردەگىدەي... وسى جۇيە ارقىلى مەملەكەتىمىز ءۇزىلىسسىز-ءتيىمدى دامbدى. مەنىڭ 5 ۇسىنىسىم دا، وسى جۇيەنى جاساپ،  قالىپتاستىرۋ ءۇشىن بەرىلىپ وتىر.

ءبىرىنشى ۇسىنىس. قازىر ساياسي رەفورماعا باسىمدىلىق بەرىپ، كونستيتۋتسيالىق وزگەرىستەردەن باستاۋ كەرەك. قوعامنىڭ ساياسي قۇرىلىمىندا بۇكىل قازاقستان حالقى سايلاعان جوعارعى ورگاننىڭ ستاتۋسىن كوتەرۋ قاجەت. 4 رەت پارلامەنتتىڭ دەپۋتاتى بولىپ، كوپ نارسەنىڭ اششى-تۇششىسىن تاتقان كاسىبي مامان رەتىندە كوزىمنىڭ جەتكەنى، وسى كەزگە دەيىن ەگەمەندىلىكتى قالىپتاستىردىق، ىرگەمىزدى بەكىتتىك، بۇنى ءبىز «ەل رەتىندە دامۋدىڭ ءبىرىنشى كەزەڭى» دەپ اتايىق. ەكىنشى كەزەڭدە، ياعني، ءدال قازىر پارلامەنتتىك رەسپۋبليكاعا كوشۋدىڭ ۋاقىتى كەلدى. قازاق ەلى ۋنيتارلى مەملەكەت بولعاندىقتان، ءبىرپالاتالى پارلامەنتكە كوشۋى كەرەك، ونىڭ قۇرامىنىڭ 50% پارتيالاردان سايلانۋى ءتيىس، كەلەسى 50% حالىق جەرگىلىكتى  جەردەن، وكرۋگتاردان ءوز قالاۋلىلارىن سايلاسىن. سوندا حالىق ءوز دەپۋتاتىنا ۇندەۋ جاساپ، مىندەتتەر قويا الادى. سەنىمدى اقتاماسا، باسقامەن اۋىستىرۋعا، روتاتسيا جاساۋى دا مۇمكىن. پارلامەنتكە دەپۋتاتتار تەك تازا سايلاۋمەن وتكەن جاعدايدا عانا حالىق بيلىككە دەگەن سەنىمى ارتادى. وكىنىشكە وراي، قازىرگى جاعدايدا ولاي بولماي تۇر.

ەل ىشىندەگى جانە ءبىزدىڭ جاعدايىمىزدى ءجىتى باقىلاپ وتىرعان الىس-جاقىن شەتەلدەردەگى «ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنان كەيىن كىم كەلەدى؟» دەگەن قىزىعۋشىلىقتىڭ باسىمدىلىعى راكۋسىنان الىپ قاراستىرعاندا، ءدال قازىر بىزگە قاجەتى رەۆوليۋتسيالىق كۇرەس ەمەس، كونستيتۋتسياعا، كودەكستەرگە، زاڭدارعا ءتيىستى وزگەرىستەر ەنگىزىپ جۇيەنى ەۆوليۋتسيالىق تۇردە وزگەرتەتىن ناقتى ۇسىنىستار كەرەك. بىراق مەملەكەتىمىزدىڭ ساياسي ماقساتى انىق، بولجامدى، ەرتەڭ ءبىر جاعدايلارعا بايلانىستى وزگەرمەيتىن ( اقش-تىڭ كونستيتۋتسياسى سياقتى) تۇراقتى بولۋى كەرەك. سوندا حالىق سەنەدى دە ەرەدى.

ەكىنشى ۇسىنىس.  حالىق قازىر ساياسي، بيزنەس ەليتانىڭ، بيلىكتىڭ قۇرساۋىندا تىپىر ەتە الماي وتىر. بۇدان شىعاتىن ءبىر عانا جول بار – ۇلتتىق كەلىسىم ارقىلى شىعۋ. جاڭادان مەملەكەتتىك ۇلتتىق كەڭەس قۇرۋ ارقىلى ەلىمىزدىڭ ساياسي جانە قوعامدىق دامۋىنىڭ ۇلتتىق باسىمدىلىقتارىن جاساۋ، ىنتىماق بىرلىكتى، دەموكراتيالىق ءۇردىستى كۇشەيتۋ قاجەت. سىزداۋىقتاي اسقىنعان ەلدىڭ ىشكى كەلەڭسىزدىكتەرىن شەشۋ ءۇشىن ەلباسىنىڭ ءوزى مۇرىندىق بولىپ، حالقىمىزدىڭ اراسىنان ماقتاۋ-ماداقتان الىس، كەلەلى وي ايتا الاتىن، ءىس جاساي الاتىن، تابانىنىڭ ءبۇدىرى بار اقىلمان يگى-جاقسىلاردى  ءبىر دوڭگەلەك ۇستەل باسىنا جيناپ، اقىل-كەڭەس قۇرۋ ماسەلەسى ۋاقىت كۇتتىرمەيتىن اسا قاجەت ماسەلە بولىپ وتىرعانىن تاعى دا ايتامىن. اتالمىش پروبلەمالاردى شەشۋدىڭ نەگىزگى تەتىكتەرى قانداي, مەملەكەتتى جاڭا جولعا سالۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك، وسى سۇراقتارىنىڭ توڭىرەگىندە كەڭەس قۇرۋ –  بۇگىنگىنىڭ ەڭ ۇتىمدى قادامى بولماق. بۇل كەڭەس – تۇراقتى مەملەكەتتىك ۇلتتىق كەڭەس رەتىندە ۇنەمى جۇمىس ىستەپ تۇرۋى كەرەك.  ونىڭ زاڭمەن شەگەلەنگەن فۋنكتسياسى كونستيتۋتسيالىق وزگەرىستەرگە، ساياسي-الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق كۇردەلى وزگەرىستەرگە وڭ ىقپال ەتەتىن ۇسىنىستار بەرىپ وتىرۋ بولىپ تابىلادى. كەڭەستە تالقىلاناتىن ماسەلەلەردىڭ ءبارى حالىققا جاريا تۇردە وتكىزىلۋىنە ءمان بەرۋ دە اسا ماڭىزدى بولماق.  بۇل وتىرىستىڭ جاريالى بولۋى  يا ونى بارلىق اقپارات قۇرالدارى تەگىس  كورسەتىپ وتىرۋى اسا ماڭىزدى. سوندا كىمنىڭ ىشىندە نە بار، كىمنىڭ قانداي ويى بار ەكەنىن حالىق بىلەتىن بولادى. ات توبەلىندەي از حالىقپىز، ماقساتىمىز ەل مەن جەردى، ءتىل مەن ءدىلدى ساقتاپ، كەلەر ۇرپاقتى باقىتتى ەتۋ، وزگە ەلگە جەم بولماۋ، وركەنيەتتى، دامىعان، دەموكراتيالىق ەل بولۋ! وسىنى كورگەن حالقىمىز ءوز ءۋاجىن ەل الدىندا ءسوز ايتا الاتىن مارقاسقا ازاماتتارى ارقىلى بىلدىرەر ەدى، جاڭا زاماننىڭ تۋرا جولى كورسەتىلەر ەدى.

مەملەكەتتىك ۇلتتىق كەڭەس پرەزيدەنتتىڭ جارلىعىمەن قۇرىلسىن، ونىڭ قۇرامىندا ءار وبلىستان 1-2 ادامنان، 6 پارتيادان 6 ادام، قالعان 50% ەلدىڭ ءسوزىن ايتاتىن بەلگىلى تۇلعالار، قوعامدىق ۇيىمداردان، كەڭەستىڭ 2 تەڭ توراعاسى بولۋى كەرەك. كەڭەستىڭ قۇرامى مۇقيات قارالىپ، ارنايى ەرەجەمەن ناعىز حالىق وكىلدەرىنەن جاساقتالۋى ءتيىس. ۇلتتىق كەڭەستىڭ «رەگلامەنتى مەن ەرەجەسىن» ونىڭ. وزدەرى قابىلداعانى دۇرىس. ەگەر ۇلتتىق كەڭەس قازىر قۇرىلماسا، ونىڭ فۋنكتسياسىنىڭ اسا ماعىزدىلىعى الداعى ۋاقىتتا ءبارىبىر سوعان اكەلەدى. سەبەبى ۇلتتىق كەڭەس اراسى اجىراپ كەتكەن حالىق پەن بيلىك ورتاسىندا كوپىر بولار ەدى

ءۇشىنشى ۇسىنىس. مەنىڭ ويىمشا قازىر الەم ءۇشىن دە، ءبىز ءۇشىن دە وتە ماڭىزدى ەكى كۇردەلى ماسەلە تۇر. ول ادامزات ءۇشىن ەڭ ماڭىزدى ونىڭ رۋحاني قۇندىلىعى مەن ماتەريالدىق قاجەتتىلىگى – ءومىردىڭ نەگىزگى وزەگى ەكەندىگىن تۇسىنە ءبىلۋى، سولاردى ورنىمەن ىسكە قوسا ءبىلۋى. ەكەۋىنىڭ تىعىز بايلانىستا، ءبىر كوگەندە ەكەندىگىن تۇسىنە وتىرىپ، بىرگە قوسىپ شەشۋدى قولعا الۋ قاجەتتىگى – قازىر وتە اكتۋالدى ماسەلە. دامىعان مەملەكەتتەر بۇل ەكەۋىن بىرجاقتى شەشىپ، ماتەرياليستىك جولعا ءتۇسىپ، تەك بايۋدى ويلاپ، وركەنيەت جولىنان شاتاسىپ، رۋحانياتتان كەنجە قالدى. كريزيستىڭ سەبەبى دە وسىندا جاتىر.  ال ءبىز بولساق، قىرۋار بايلىقتىڭ ۇستىندە وتىرىپ، جاعدايىمىزدى نەدەن باستاۋدى بىلمەي، داعدارۋدامىز. ءبىر دە «ەكونوميكا – ءبىرىنشى ورىندا» دەدىك، كوپ جىلدار بويى يدەولوگيانى، تاربيەنى، ءدىني ىزگىلىك باعىتتى دۇرىس جولعا قويماي، ەندى «رۋحاني جاڭعىرۋ» دەيمىز. رۋحاني دامۋدى ادامنىڭ وي ساناسىن، ىشكى جان دۇنيەسىن ىزگىلەندىرۋدەن، تاربيە مەن مورالدان، ۇلى ابايدىڭ "تولىق ادامى" ءىلىمىن بويعا سىڭىرۋدەن باستاۋ كەرەك. كەشە عانا «ساياسي رەفورمانى باستايمىز» دەپ جار سالساق، كوپ ۋاقىت وتپەي ول ۇمىت قالادى. سانانى جاڭا ءبىر ۇران دىڭكەلەيدى. مەملەكەتتىك دەڭگەيدە ءبىر نارسەنىڭ باسىن باستايمىز دا، اياعىنا جەتكىزە الماي، سوڭىنان جاڭا ءبىر «باعدارلاماعا» اۋىسىپ كەتەمىز. بۇرىنعىسى ۇمىتىلادى، قىرۋار قارجى جۇمسالادى.  مىسالى، 2003 ج. جانە 2010-2014 جج. مەملەكەتتىك يننوۆاتسيالىق باعدارلامالار اياقسىز قالىپ، تولىق ورىندالعان جوق. بۇعان دالەل جەتكىلىكتى.

رۋحاني قۇندىلىققا كەلسەك، مەنىڭ 2012 جىلى تىكەلەي جوبا رەتىندە 8 ملرد. اقش دوللارى تۇراتىن بارلىق ەسەبىمەن جازىپ بەرىلگەن تۇركىستاندى رۋحاني استاناعا اينالدىرۋ ارقىلى رۋحىمىزدى وياتۋ جوباسى ەلباسىنا جىبەرىلگەن بولاتىن. ۇكىمەتتەن، مادەنيەت مينيسترىنەن بۇل تۇركىستان جوباسى وزەكتى، قاجەت جوبا دەپ قولداۋ كورسەتىلىپ، بىراق قارجىنىڭ تاپشىلىعىنان سول ۋاقىتتا جۇزەگە اسىرۋ مۇمكىندىگىنىڭ بولمايتىندىعى تۋرالى حات العانبىز. بۇگىنگى تاڭدا بۇل جوبانى جۇزەگە اسىرۋدىڭ وزەكتىلىگى ارتپاسا، كەمىگەن جوق. بۇل جوبا 6 ۇلكەن كلاستەردەن تۇرادى: رۋحاني استانا تۇركىستان قالاسىن ەسكى ناقىشتا سالۋ; كەنتاۋ تەحنولوگيالىق كلاستەرى; جاڭا اۋىل كلاستەرى;تۋريزم كلاستەرى; ينفراقۇرىلىم; لوگيستيكا.  جوبادا: «تۇركىستاندى حالىقارالىق دەڭگەيدە رۋحاني مەگاپوليس جاساۋ ارقىلى تۇركى الەمىنە رۋحاني سەرپىلىس بەرىلەدى» دەلىنگەن. ەندىگى مەنىڭ ويىم وسىلار سوزبۇيداعا سالىنباي تولىققاندى ىسكە اسسا دەگەن تىلەك.

ءتورتىنشى ۇسىنىس. قازاقستاننىڭ ۇدەمەلى دامۋى ءۇشىن اقساپ تۇرعان عىلىم مەن بىلىمگە سەرپىلىس بەرۋ كەرەك. ءبىلىمدى حالىق، ءبىلىمدى قوعام بولماي بىرەۋلەردىڭ جەتەگىندە جۇرگەنىمىز-جۇرگەن.  سوۆەتتەر وداعىندا فۋندامەنتالدى عىلىمنىڭ بيىك دەنگەيىنىڭ ارقاسىندا كوسموسقا يۋ. گاگاريندى تۇنعىش رەت ۇشىرعان عىلىمدى، ءبىلىمدى ءبىز باتىسقا جالتاقتاپ "بولوندىق پروتسەسىنىڭ" اياعىنا تاپتاتتىق. كانديداتتىق، دوكتورلىق ديسسەرتاتسيالار قورعاۋ عىلىمي كەڭەستەرىن دەپۋتاتتار قابىلداعان زاڭمەن جاۋىپ تاستادىق.  قازىر عىلىمعا بەرىلەتىن قارجى «جەتىم قىزدىڭ جاساۋىنداي» جالپى ىشكى ونىمگە شاققاندا ء(جىو)  بار بولعانى 0,14% عانا. ال دامىعان ەلدەردە 3-4%. دەمەك 20-30 ەسە تومەن. ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازا تومەن، ءبارى ەسكىرىپ توزعان. عالىمنىڭ ءحالى ولمەس قامنىڭ كۇنى. باسقالارىن بىلاي قويعاندا، عىلىم دوكتورىنىڭ الاتىن جالاقىسىنىڭ ءوزى ءىرى كومپانيا كۇزەتشىسىنىڭ ايلىعىنداي-اق.  بىزگە تەك قاتاردان قالماۋ ءۇشىن عىلىمعا كەم دەگەندە ءجىو-نەن 1,5% قاراجات ءبولىنۋ كەرەك. ادىلەتسىز جابىلعان ۇلى اكادەمىك ق. ساتپاەۆ نەگىزىن قالاعان ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىن قايتا جاڭعىرتىپ، مەملەكەتتىك ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسى ەتىپ قۇرۋ وتە قاجەت!  مۇنداي اكادەميالار مەن ديسسەرتاتسيالىق عىلىمي كەڭەستەر بىزدەن باسقا بارلىق تمد مەملەكەتتەرىندە ساقتالىپ قالدى. سوندا ءبىزدىڭ عىلىمىمىز رەسەي مەملەكەتىنىڭ عىلىمىنان جوعارى بولعانىما؟ وكىنىشكە وراي ولاي ەمەس... جەكە عىلىم مينيستىرلىگىن قۇرۋ قاجەت. ءبىز رۋحاني قۇندىلىقتارىمىزبەن جوعارى تەحنولوگيالاردى بىرگە قوسىپ دامىتساق قانا جاڭا حالىقارالىق دەڭگەيگە شىعا الامىز.

بىزگە جاڭا تەحنولوگيالاردى, VI-VII تەحنولوگيالىق ۋكلادتاردى: نانو-بيوتەحنولوگيا، گەندى ينجەنەريا، كوسموستىق تەحنولوگيا، جاساندى ينتەللەكت، روبوتتاندىرۋ، اتومداردى تەلەپورتاتسيالاۋ، كۇن جانە سۋتەكتى ەنەرگيا، ماگنيتيزم، ينفورماتسيالىق – كوممۋنيكاتسيالىق تەحنولوگيانى تەز دامىتۋ قاجەت. مىسالى ينديا بۇل سالادان ازيا ەلدەرىنەن كوش باستاپ تۇر. اسىرەسە بىزدە «كريتيچەسكيە تەحنولوگيانى» بۇگىن قولعا الۋ كەرەك، كوپ كەشىگۋدەمىز. الدىمىزدا تسيفرلى داۋىردەن سوڭ ىزگىلىكتى قوعامنىڭ ءداۋىرى كەلمەك.

بەسىنشى ۇسىنىس. جوعارىدا ايتىلعانداردىڭ بارلىعىنىڭ باسىن قوساتىن ەڭ ماڭىزدى جوبام –  «مەملەكەتتى 5-تىك سپيرالمەن جاڭاشا باسقارۋ» جوباسىنىڭ نەگىزگى يدەياسىمەن تانىستىرعىم كەلەدى. ولار مەملەكەت، بيزنەس، عىلىم، قوعام جانە ادام قاجەتتىلىگى، اقپاراتتىق جۇيە سىندى مەملەكەتتى ءتيىمدى باسقارۋدىڭ 5 بازالىق ەلەمەنتتەرىنەن تۇرادى. ءار بلوك بويىنشا جوبالار مەن تەتىكتەرى دايىندالدى. ولار ىسكە قوسىلۋعا دايىن تەك ساياسي شەشىم بولسا! الەمدە انالوگى جوق بۇل جوبانى  حالىقارالىق كونگرەستە، كونفەرەنتسيادا تانىستىرىپ، باياندامالار جاسادىم. ەگەر ءبىز وسى بەس بلوكتا، ءبىر ساعاتتىڭ تەتىگى ءتارىزدى جۇمىس ىستەسەك، تەز العا كەتەمىز. قازىر بىزدە مەملەكەت جانە بيزنەس (گچپ) دەيدى. كەيدە بازبىرەۋدىڭ يا  مەملەكەتتىك قىزمەتتە جۇمىس اتقاراتىنىن، يا ۇلكەن بيزنەسمەن ەكەندىگىن اجىراتا الماي جاتامىز. تەك ءىستى بولىپ، ۇستالىپ جاتقان كەزىندە عانا ونىڭ ۇلكەن لاۋازىمدى قىزمەتتە وتىرعانىن حالىق ءبىلىپ جاتادى. ءححى عاسىردا الەم كۇرت وزگەرىس ۇستىندە. ءبىز سونى سەزىپ، دەر كەزىندە ەكونوميكانى دا، ساياساتتى دا ترانسفورماتسيا جاساپ، باسىمدىلىقتاردى كۇرت وزگەرتىپ ەلىمىزدى دامىتۋدا جاڭا سەرپىلىس بەرەتىن دەڭگەيگە شىعۋىمىز كەرەك. وسىعان وراي كەيىنگى كەزدە ەلىمىزدە جۋساپ قالعان زيالى قاۋىمنىڭ ءۇنىن شىعاراتىن، ۇلتتىڭ رۋحىن كوتەرەتىن كەزى كەلدى. قازاق زيالىلارىنىڭ ءپىسىپ جەتىلمەگەنى، باتىلدىقتىڭ جەتپەگەنى بۇگىنگى تاڭدا حالىقتىڭ دا تۇبەگەيلى وزگەرىسكە دايىن ەمەستىگىن كورسەتەدى. 

ەلدەگى جاڭا كادر ساياساتى، جاڭا ساياسي جانە الەۋمەتتىك، قۇقىقتىق رەفورما تەك ادامنىڭ تىنىس-تىرشىلىگىنە تىكەلەي اسەر ەتكەندە عانا حالىق بيلىكتى قولدايدى. سوندىقتان قاتەلىكتەردى ەڭ الدىمەن وزىمىزدەن، ءوز ىسىمىزدەن ىزدەۋىمىز كەرەك. ءوز ءمىنىن كورە الماعان بيلىك پەن حالىق وركەنيەتكە ۇمتىلا المايدى!

وسى قيىن-قىستاۋ، تاعدىرلى زاماندا قازاقستاندى «وتانىم، جەرىم، ءتىلىم، ءدىلىم»  دەپ بىلەتىن ءار ازاماتىنىڭ بويىنان پاتريوتتىق سەزىم قاۋلاپ، جارىپ شىعاتىن ۋاقىت كەلدى. تاعى دا ايتام، ءبىز ات توبەلىندەي از حالىقپىز، ءوز ءوزىمىزدىڭ قادىرىمىزدى بىلمەسەك، وندا باسقالارعا جەم بولامىز. قۇر الاقان ەمەسپىز، تاريحىمىز سوناۋ اتا-تەكتەن: ساق، عۇن، تۇركى قاعاناتى، حاندىقتاردان بەرى تەكتى حالىق ەكەنىمىزدى بىلدىرەدى. ءتىپتى ءبىر ۋاقىتتاردا تۇركى قاعاناتى يمپەريالىق الەمدىك وركەنيەت ەلى, ريم يمپەرياسى سياقتى، 6 تسيۆيليزاتسيانىڭ ءبىرى بولعانى دا تاريحتان بەلگىلى. مىنە، سول يمپەريالىق جويقىن كۇشتەن، تاريحي ىزگىلىكتەن ءبىزدىڭ ۇرپاققا دا بىرەر نارسە قالعان بولار. سول گەنەتيكالىق كۇشكە، سانانى،   ۇلتتىق، يممۋنيتەتتى وياتىپ، اتا بابالار ارۋاعىنا سىيىنىپ، ەلدىڭ بىرلىگىن، كەلەشەگىن ويلاپ ەۆوليۋتسيالىق وزگەرىستەرگە قاراي بەت تۇزەيىك. بۇل سوڭعى مۇمكىندىگىمىز بولۋى مۇمكىن.

شىندىعىنا كەلگەندە ءبىز قازاقستان، اقش، قىتاي، رەسەيدە ەمەسپىز، جويقىن كۇشىنە، ارمياسىنا، ەكونوميكاسىنا سەنىپ كۇشپەن الىپ تا شالىپ تا جىعاتىن. ال ءبىز بولساق تەك جوعارىدا ايتىلعان تەكتىلىگىمىزگە، ادام پوتەنتسيالىنا، سانى از حالىقتى بىرىكتىرەتىن ىنتىماعىمىزعا، اتا- بابالارىمىزدىڭ بىزگە قالدىرعان جەر بايلىعىن اقىلمەن ءتيىمدى پايدالانىپ دەموكراتيالىق ەل بولۋ.

قۇرمەتتى ەلباسى، قارا ورمان حالقىم، سىزدەردى ەلدىڭ ەرتەڭى، ۇرپاقتىڭ كەلەشەگى ءۇشىن سونى وزگەرىستەرگە شاقىرامىن! ءوز باسىم وسى جولدا رياسىز ەڭبەك ەتۋگە ءسوز بەرەمىن.

وسى حاتتاعى ۇسىنىستارعا پىكىر الىسقان سوڭ، الداعى ۋاقىتتا قازاق حالقىنىڭ ءال-اۋقاتىنىڭ ارتۋىنا ىقپال ەتەتىن جوبالارىمدى ۇسىنىپ وتىرماقپىن.

اسا قۇرمەتپەن، ورازالى سابدەن، قازاقستان عالىمدار وداعىنىڭ پرەزيدەنتى، اكادەميك، قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، قر پارلامەنتىنىڭ 4 دۇركىن دەپۋتاتى 

Abai.kz