ينتەرنەت-كونفەرەنتسيا: باۋىرجان جاقىپ (جالعاسى)
بۇگىنگى قوعامدا سۇراۋلى ماسەلە جەتەرلىك. سونىڭ دۇرىس جولىن نۇسقار ءبىلىمى مەن بىلىگى جوعارى ازاماتتار دا بار. كونفەرەنتسيامىزدىڭ كەزەكتى قوناعى كورنەكتى اقىن، ۇستاز «قازاق ەنتسيكلوپەدياسىنىڭ» باس ديرەكتورى، پروفەسسور باۋىرجان ءومىرجانۇلى جاقىپ مىرزا قازاق ادەبيەتىنىڭ تىنىس-تىرشىلىگى، ءوز شىعارماشىلىعى جايلى ويىن ورتاعا سالىپ جانە بىرنەشە بۋىن جۋرناليستەردىڭ ۇستازى رەتىندە قازىرگى قازاق جۋرناليستيكاسى ماسەلەلەرىنە وزىندىك كوزقاراسىن ءبىلدىرىپ، «قازاق ەنتسيكلوپەدياسىنىڭ» اتقارىپ جاتقان جۇمىستارىنا توقتالىپ، وقىرمانداردان كەلىپ تۇسكەن ساۋالداردىڭ العاشقى لەگىنە جاۋاپ بەرىپ وتىر.
«اباي-اقپارات»
-باۋكە, ديسس.كەڭەستىڭ باسشىلارىنىڭ ءبىرى بولدىڭىز. جۋرناليستيكانىڭ ءشيفرى بويىنشا قورعاعان دوكتور دەفيتسيت دەسەدى. ءسىز باس بولىپ قورعاتقان جۋرناليستيكا عىلىمىنىڭ دوكتورلارىنان توپ جارعان كىمدەر بار؟ ال، قورعاۋعا جەتە الماعانداردان ءتاۋىر عالىمدار بار ما؟ بولسا كىمدى اتاپ ايتار ەدىڭىز.
بۇگىنگى قوعامدا سۇراۋلى ماسەلە جەتەرلىك. سونىڭ دۇرىس جولىن نۇسقار ءبىلىمى مەن بىلىگى جوعارى ازاماتتار دا بار. كونفەرەنتسيامىزدىڭ كەزەكتى قوناعى كورنەكتى اقىن، ۇستاز «قازاق ەنتسيكلوپەدياسىنىڭ» باس ديرەكتورى، پروفەسسور باۋىرجان ءومىرجانۇلى جاقىپ مىرزا قازاق ادەبيەتىنىڭ تىنىس-تىرشىلىگى، ءوز شىعارماشىلىعى جايلى ويىن ورتاعا سالىپ جانە بىرنەشە بۋىن جۋرناليستەردىڭ ۇستازى رەتىندە قازىرگى قازاق جۋرناليستيكاسى ماسەلەلەرىنە وزىندىك كوزقاراسىن ءبىلدىرىپ، «قازاق ەنتسيكلوپەدياسىنىڭ» اتقارىپ جاتقان جۇمىستارىنا توقتالىپ، وقىرمانداردان كەلىپ تۇسكەن ساۋالداردىڭ العاشقى لەگىنە جاۋاپ بەرىپ وتىر.
«اباي-اقپارات»
-باۋكە, ديسس.كەڭەستىڭ باسشىلارىنىڭ ءبىرى بولدىڭىز. جۋرناليستيكانىڭ ءشيفرى بويىنشا قورعاعان دوكتور دەفيتسيت دەسەدى. ءسىز باس بولىپ قورعاتقان جۋرناليستيكا عىلىمىنىڭ دوكتورلارىنان توپ جارعان كىمدەر بار؟ ال، قورعاۋعا جەتە الماعانداردان ءتاۋىر عالىمدار بار ما؟ بولسا كىمدى اتاپ ايتار ەدىڭىز.
-«10.01.10» جۋرناليستيكا شيفرى بويىنشا بۇرىن دوكتورلىق ديسسەرتاتسيا قورعاعان پروفەسسور نامازالى وماشەۆ پەن شارۆان نۇرعوجينا عانا بولاتىن. ءبىزدىڭ ديسسەرتاتسيالىق كەڭەستە وسى ماماندىق بويىنشا قۇدايبەرگەن تۇرسىن، كاكەن قامزين، قويلىباي اسانوۆ، ۆەرا ابيشەۆا، نازگۇل شىڭعىسوۆا، ايگۇل رامازانوۆا دوكتورلىق ديسسەرتاتسيالارىن قورعادى.تالقىلاۋدان وتكەن، اياقتالعان عىلىمي جۇمىستارى بار ساعاتبەك مەدەۋبەكۇلى، ايازبي بەيسەنقۇلوۆ، قايرات ساق، ايگۇل نيازعۇلوۆا، ايتمۇحامەت ەسداۋلەتوۆ، راحيما بەگىمتاەۆا، جەتپىسباي بەكبولاتوۆ، قۋاندىق شاماقايۇلى قورعاۋعا جەتە الماي قالدى. ولاردىڭ ارقايسىسىنىڭ ديسسەرتاتسيالارى جۋرناليستيكا مەن باق تەورياسى مەن تاجىريبەسىنىڭ الۋان قىرىن عىلىمي تۇردە دايەكتەگەن، بىرنەشە جىلعى ەڭبەكتەرىنىڭ ناتيجەلەرى ەدى. جالپى قازاقستان بويىنشا 2500 عالىم وزدەرىنىڭ كانديداتتىق، دوكتورلىق ديسسەرتاتسيالارىن قورعاي الماي قالدى دەگەن دەرەك بار. ولاردىڭ وبالى كىمگە؟ مەن نەمىستىڭ كلاسسيكالىق قورعاتۋ جۇيەسىن قولدايمىن. سونى پارالەلدى تۇردە جۇرگىزىپ، PhD دوكتورانتۋرانى دا دامىتۋعا بولار ەدى عوي. امال نەشىك بۇل رەتتە ءبىز گەرمانيانىڭ دا، رەسەيدىڭ دە الدىنا ءتۇسىپ كەتتىك. اسىرەسە قازاق تاريحى، قازاق ادەبيەتى، قازاق جۋرناليستيكاسى شەتەلدىكتەرگە كەرەك تە ەمەس. ولار باعالاي دا المايدى. سونىمەن گۋمانيتارلىق عىلىمنىڭ دامۋىن، ءوز قولىمىزبەن توقتاتىپ وتىرعان سياقتىمىز.
- ءسىز «قازاقستان» گازەتىنىڭ رەداكتورى سەرعازى مۇحتاربەكپەن ءبىر بولمەدە جاتقان، بىرگە وقىعان دوس دەيدى. سەر-اعاڭ ستۋدەنت كەزىندە قانداي ەدى؟ ومىردە قانداي ادام، باسپاسوزدە قانداي جۋرناليست، ساياساتتا قانداي مامان؟
-سەرعازى مۇحتاربەكوۆ بىزدەن ءبىر كۋرس جوعارى وقىعان. دەنساۋلىعىنا بايلانىستى بىزبەن بىرگە وقۋ ءبىتىردى. ول ستۋدەنت كەزىندە دومبىراعا قوسىلىپ حالىق اندەرىن شەبەر ورىندايتىن. قازىر بىزبەن ارالاسپايدى. كوبىنە ءوزىنىڭ بۇرىنعى كۋرستاستارىمەن بىرگە جۇرەدى.
-عىلىمي ەڭبەگىمنىڭ جەتەكشىسى رەتىندە سىزگە ءبىر ءوتىنىش: «جۋرناليستيكانىڭ تۇسىندىرمە سوزدىگى» اتتى ەنتسيكلوپەديا سيپاتىنداعى ءبىر كىتاپ دايارلاعان ەدىم. كولەمى 30 باسپا تاباققا جۋىقتايدى. سول ەڭبەگىمنىڭ جارىققا شىعۋىنا كومەكتەسە الاسىز با؟
-«جۋرناليستيكانىڭ تۇسىندىرمە سوزدىگى» اتتى ەڭبەگىڭىزدىڭ قولجازباسىن (ەلەكتروندى نۇسقاسىن) بىزگە ۇسىنۋىڭىزعا بولادى. كەلەر جىلعى مەملەكەتتىك تاپسىرىس ەسەبىنەن شىعارۋعا ارەكەت ەتىپ كورۋگە بولادى. ال شۇعىل شىعارۋ كەرەك بولسا، دەمەۋشى تابۋ قاجەت.
-كىتاپ شىعارۋدىڭ ەڭ وڭاي جولى بار ما؟ ەكونوميكالىق قيىنشىلىعى بار ادام ءۇشىن. بىلىم باسپاسى تەگىن كىتاپ شىعارىپ بەرەدى دەگەن راس پا؟ قالاي حابارلاسۋعا بولادى؟ جالپى ءبىزدىڭ كىتاپ باسىپ شىعارۋ جۇيەمىز بەن تاراتۋ جۇيەمىز تۋرالى نە ايتاسىز؟
-كىتاپ ساپالى، كوركەمدىك دەڭگەيى جوعارى، سۇرانىسقا يە بولاتىن قۇندى ەڭبەك بولسا، بار. ال ءجاي شالاجانسار دۇنيە بولسا، ونى شىعارۋ قيىن-اق. جالپى ءبىزدىڭ كىتاپ باسىپ شىعارۋ مەن تاراتۋ جۇيەمىزدە ولقىلىقتار بار. باسقالار تۋرالى ەمەس ءوزىمىزدىڭ تاجىريبەمىزدەن مىناداي مىسالدار كەلتىرۋگە بولادى. بۇرىن ەنتسيكلوپەديانى دايارلاۋعا، ونىڭ سوزتىزبەسىن جاساپ تالقىلاۋدان وتكىزۋگە، ماتەريالدار جيناقتاۋعا، اۆتورلار تارتۋعا كەمىندە ءبىر جىل ۋاقىت بەرىلەتىن. قازىر ازىرلەنۋگە قارجى بولىنبەيدى. تەك ءبىر جىلدىڭ ىشىندە جاڭاعى دايىندىق جۇمىستارىن دا، باسپادان شىعارۋدى دا جۇزەگە اسىرۋ كەرەك. ونىڭ مازمۇنىنا جاۋاپ بەرەتىندىكتەن، از عانا شىعارماشىلىق توپپەن جانتالاسىپ جۇمىس ىستەيمىز. ايتەۋىر ەل الدىندا ۇيالمايتىنداي ەتىپ شىعارۋعا تىرىسامىز. تەز ارادا ءتيىستى تاراتۋ قاعازى بويىنشا، ءار مەكەمەگە كىتاپتاردى اپارىپ بەرىپ، الدىق دەگەن اكتى اتالاتىن ءبىر جاپىراق قاعازدى الۋىمىز كەرەك. 14 وبلىستاعى ءبىلىم باسقارماسىنداعى شەنەۋنىكتەر، ۋنيۆەرسيتەتتەر، كىتاپحانالار جەر-جەردەگى ءبىز تەگىن تاراتاتىن كىتاپتاردى الىسىمەن تەز ءبىر جاپىراق قاعازعا قول قويىپ، ءمور باسىپ جىبەرۋدى بىلمەيدى. ايلاپ، جالىندىرىپ بارىپ قاعازدى جىبەرەدى. ءتىپتى كەيبىرەۋلەرى كەلگەن كىتاپتى اشۋدى دا بىلمەيدى. وبلىس، قالالارعا جىبەرىلگەن كىتاپتىڭ اۋىل-اۋىلعا جەتەتىندىگىنە كۇمانىم بار.
جالپى كىتاپتى تاراتۋ جۇيەسى تولىعىمەن قايتا قارالىپ، تۇبەگەيلى وزگەرۋ كەرەك. ايتپەسە مەملەكەتتىك تاپسىرىسپەن شىققان كىتاپتاردى جەدەل تۇردە تاراتاتىن، بولەك، جەكە مەكەمە قۇرۋ قاجەتتىگى كۇن تارتىبىندە تۇر.
-قازاق جۋرناليستيكاسىندا وقۋلىق، تاجىربيەلىك ماڭىزى بار كىتاپ جازعان كىمدەردى ايتا الاسىز؟
-ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ بارلىق تالاپتارىنا ساي جازىلعان، جۋرناليستيكا سالاسىندا ازىرگە ەكى-اق وقۋلىق بار. ونىڭ ءبىرى پروفەسسور ن.وماشەۆتىڭ «راديوجۋرناليستيكا» وقۋلىعى، ەكىنشىسى مەنىڭ 2007 جىلى «قازاق ۋنيۆەرسيتەتى» باسپاسىنان شىققان «پۋبليتسيستيكا شىعارماشىلىق نەگىزدەرى» وقۋلىق كىتابىم (كولەمى - 486 بەت)
-مەنىڭ ءبىر ۇسىنىسىم بار. قازاق تاريحىن اركىمدەردىڭ سىرت كوز، ساندىراق پىكىرلەرى مەن دەرەكتەرىنەن اجىراتىپ، جىر، داستاندارىن زەرتتەۋ ارقىلى تولىق قايتا جازىپ شىعۋ كەرەك. وعان مەنىڭ شامام دا، اتا-بابالار الدىنداعى ارۋاققا ادالدىعىم دا، ۇرپاق الدىنداعى ار-وجدانىم دا جەتەر ەدى. ارمانىم قازاق «شاحناماسىن» جازۋ نەمەسە جازىلعانىن كورىپ، ونى وقىپ شىعىپ، باسىما جاستانىپ جاتىپ ءولۋ. بۇعان نە دەيسىڭ، نە كەڭەس بەرەسىڭ؟
-الدىمەن قازاق «شاحناماسىن» جازۋ تۋرالى ارمانىڭىزدى ورىنداۋ كەرەك. قازىر قازاق تاريحى ءبىر جۇيەگە ءتۇسىپ كەلەدى. ول ءۇشىن بىلىكتى تاريحشىلارىمىز ناقتى دەرەكتەر نەگىزىندە ەڭبەك ەتتى. سونىڭ ناتيجەسىندە «قازاقستان تاريحىنىڭ» تورتتومدىعى جارىق كوردى. كەمشىلىكتەر بولۋى مۇمكىن. بىراق ونى تەك عىلىمي نەگىزدە دالەلدەۋ كەرەك بولادى. تاريح قيالدان، ارماننان تۋمايتىنىن ەسكەرۋ قاجەت. بىزدەن «قازاقستاننىڭ كوركەمسۋرەتتى تاريحى (4 تومدىق)» قازاق، ورىس تىلدەرىندە جارىق كورگەن. اسا قۇندى ەڭبەك. تانىسۋىڭىزعا بولادى.
-قازاق قاشان ءوز بايلىعىن يەلەنىپ، يگىلىگىن كورەدى؟
-قازاق حالقى قازىردىڭ وزىندە ءوز بايلىعىن يەلەنە باستادى. يگىلىگىن كورىپ وتىر. تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىنداعى قيىن كەزەڭمەن سالىستىرعاندا، ءار ازاماتتىڭ جاعدايى كوپ جاقساردى. «قاناعات، راحىم ويلاپ قوي»، - دەيتىن ۇلى اباي سوزىنە ءمان بەرەيىك...
-باسقا ەلدەردە عالامتوردا ەنتسيكلوپەديا بار. ءبارىن تاۋىپ الۋعا بولادى جانە ۇنەمى جاڭارتىلىپ وتىرادى. ونىڭ ماقالالارىن جازۋعا بارلىق جەتەكشى ماماندار تارتىلادى. مىسالى، رەسەيلىك ينتەرنەتتتىڭ «كرۋگوسۆەت» ەنتسيكلوپەدياسىن الايىق. قازاقستاندا سونداي «عالامتور ەنتسيكلوپەديا» قاشان بولادى؟ وقۋشى قازاق بالالار الدەنە سۇراپ جاتسا، ەنتسيكلوپەديادان ءبارىن دە تاۋىپ الۋعا بولاتىنىن كورسەتىپ جىبەرەر ەدىك. «ۆيكيپەديا» تۋرالى ايتىپ وتىرعانىم جوق، ونىڭ دا قازاقشاسىندا ماتەريال از. قازاقشا عىلىمي ەنتسيكلوپەديا تۋرالى ايتىپ وتىرمىن.
-«قازاق ەنتسيكلوپەدياسىنىڭ» ەلەكتروندى ۆەب-سايتى بار. سوعان جارىق كورگەن كىتاپتاردىڭ ەلەكتروندى نۇسقاسى ەنگىزىلەدى. ول جۇمىس بيىل اياقتالادى. ال «ۆيكيپەدياعا» ورنالاستىرۋ ءۇشىن دە ەنتسيكلوپەديالاردىڭ ەلەكتروندى نۇسقالارىن «كازكونتەنت» اكتسيونەرلىك قوعامىنا بەردىك.
-قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ تىزگىنىن سىزگە بەرسە قۋانار ەدىك. بىلىققان جۇيەگە جاڭالىق اكەلەتىن ۇل تۋماي ما؟ قالامگەرلەردى جاۋلاعان يمپەريا قاشان قۇلايدى؟
-قازاقستان جازۋشىلار وداعىن نۇرلان ورازالين، عالىم جايلىباي، ۇلىقبەك ەسداۋلەتوۆ، بەرىك شاحانوۆ، جۇماباي شاشتايۇلى سياقتى ازاماتتار باسقارىپ وتىر. ولارمەن ادامي، دوستىق قارىم-قاتىناسىمدى بۇزعىم كەلمەيدى. ولار نارىق زامانىندا قولدان كەلگەننىڭ ءبارىن جاساپ وتىر. اقىن-جازۋشىلاردىڭ مەرەيتويلارىن وتكىزىپ وتىر. قايتىس بولعان قالامگەرلەردى اتتاندىرۋ دا وڭاي شارۋا ەمەس. جاستاردى قولداپ، شىعارماشىلىق كەشتەرىن وتكىزىپ كەلەدى. «قازاق ادەبيەتى»، «جۇلدىز»، «پروستور» «سىن» باسىلىمدارىن شىعارىپ كەلەدى. «انارىس» باسپاسىنان كوپتەگەن ادەبي كىتاپتار شىقتى. وسىنىڭ ءبارى قارجىنى قاجەت ەتەدى. ال مەملەكەت تاراپىنان ءبىر تيىن المايتىن قوعامدىق ۇيىمنىڭ جۇمىسىن جۇرگىزۋ وڭاي ەمەس. قازىر ءبارى قارجىعا تىرەلىپ تۇرعان زامان.
-ءۇش تۇعىرلى ءتىل ساياساتى كۇشتەلىپ قاناتىن كەڭگە جايىپ بارادى. وسىعان كوزقاراسىڭىز قانداي؟ نەگە الەمدەگى بارلىق ەلدەر ورىستارمەن اعىلشىن تىلىندە سويلەسىپ، ءبىز عانا ورىستارمەن ورىس تىلىندە سويلەسۋىمىز كەرەك؟ جالپى قازاقتى ءتۇرلى تاسىلمەن ۇلتسىزداندىرۋ ساياساتى كىمگە نە ءۇشىن كەرەك؟ قازاقتى ورىستاندىرۋ ساياساتى قاشان توقتاتىلادى دەپ ويلايسىز؟ جانە بالالارعا 5-سىنىپتان كەيىن عانا شەتەل تىلدەرىن وقىتۋعا قالاي قارايسىز؟ ۇشقىن ءىنىڭىز
-قازىر مەملەكەتتە قىزمەت تىزگىنىن ۇستاپ وتىرعانداردىڭ باسىم كوپشىلىگى ورىستىلدىلەر. بۇل ۇلكەن كۇش. ولاردىڭ ءبارى ءوز قىزمەتىنەن ايىرىلعىسى كەلمەيدى.
بىراق 2017 جىلى حالىقتىڭ 80 پايىزى، ال 2020 جىلى 95 پايىزى قازاقشا سويلەيتىنى تۋرالى جوعارى دەڭگەيدە ايتىلىپ ءجۇر. قازاق ءتىلى ءتۇبى ءوز تۇعىرىنا قونادى. سوندا بىلىكتى، ءبىلىمدى ۇلتتىق كادرلارعا دا جول اشىلار.
ال بۇگىنگى جاھاندانۋ زامانىندا ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن شەت تىلدەرىن بىلگەنىڭ وزىڭە پايدا. ءبىزدىڭ اتا-بابامىز ءوز انا ءتىلىن وسى ۋاقىتقا دەيىن ساقتادى.ءارى وزگە جۇرتتىڭ ءتىلىن ءبىلۋ كەرەكتىگىن دە ۇنەمى ۇرپاق جادىنا ءسىڭىرىپ كەلەدى. ال قاي كلاستان باستاپ شەت ءتىلىن ۇيرەتۋ كەرەكتىگىن ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىندەگى تۇتاس قۇزىرلى ورگاندارى ايتۋى كەرەك.
-اسسالاۋماعالەيكۋم، اعا! «قازاق ەنتسيكلوپەديسىندا» قانداي جاڭا جوبالاردى (تەندەردەن العان ەمەس، جەكە وزدەرىڭىزدىڭ) ىسكە اسىرماقسىزدار؟ وقىرمان قاۋىمدى قانداي كىتاپتارمەن قۋانتپاقسىزدار؟
-جەكە وزىمىز ىسكە اسىرعىمىز كەلەتىن جوبالار از ەمەس. سونىڭ ءبىرى - «جامبىل» ەنتسيكلوپەدياسىن شىعارۋ. جامبىل بابامىز تۋرالى ۇشان-تەڭىز دەرەكتەر سوعان سۇرانىپ تۇر. بىراق بۇل اسىعىس جاسالاتىن شارۋا ەمەس. الماتى وبلىسىنىڭ اكىمى سەرىك ابىكەنۇلى ۇمبەتوۆ ۇسىنىسىمىزدى قولداپ وتىر. قۇداي ءساتىن سالسا، «جاڭا قازاقستان» اتتى كوپتومدىق امبەباپ ەنتسيكلوپەديامىزدى شىعارۋ ويدا بار. «شوقان ءۋاليحانوۆ» انىقتامالىعىنىڭ قولجازباسى دايىن تۇر. «ابىلاي حان» ەنتسيكلوپەدياسى بويىنشا دا جۇمىستار جۇرگىزىلۋدە. باسقا دا كوپ جوبالارىمىز بار. ونىڭ ءبارى قارجىلىق مۇمكىندىكتەرگە قاراي جۇزەگە اسادى.
-1986 جىلعى جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە نەگە قاتىسپادىڭىز؟
-1986 جىلى 15 جەلتوقساندا مەنىڭ كازگۋ-گە وقىتۋشى بولىپ ورنالاسقان كۇنىم. سول كۇنى بۇيرىق شىقتى. الاڭعا مەن دە باردىم. كوپ ىشىندە بولدىق. جولداسىم «قازاق تەلەديدارىندا» جۇمىس ىستەيتىن. ول العاشقىلاردىڭ ىشىندە الاڭعا شىعىپتى. اياعى اۋىر ەدى. العاشقى ۇلىم التايدان سول كەزدە ايرىلىپ قالعانبىز.
-قازاق ۇلتىن «جويۋ» دوكتريناسىنا قارسى قۇرىلعان م. شاحانوۆ باستاعان توپتىڭ قۇرامىندا ءسىز نەگە جوقسىز؟
-كەز-كەلگەن توپقا قوسىلىپ، قول قويۋعا ءوز باسىم قارسىمىن. ال ءوزىمنىڭ جەكە ازاماتتىق ويلارىمدى ءباسپاسوز بەتىندە ءبىلدىرىپ ءجۇرمىن.
-ۇلتتىڭ ۇلىسىز با، الدە بيلىكتىڭ قۇلىسىز با؟
-مەن بالا كەزىمنەن ۇلتتىڭ ۇلى اقىنى اباي ولەڭدەرىنەن سۋسىنداپ ءوستىم. عىلىمي ىزدەنىستەرىمدى «تۇركىستان ۋالاياتىنىڭ گازەتىندەگى»، «دالا ۋالاياتىنىڭ گازەتىندەگى»، «قازاق»، «ايقاپ»، «سارىارقا»، «اباي»، جاس ازامات»، «اقجول»، ت.ب. باسىلىمدارداعى ۇلت زيالىلارىنىڭ، الاش ارداقتىلارىنىڭ ەڭبەكتەرىن عىلىمي اينالىمعا ەنگىزدىم. ولاردىڭ قاتارىندا دىنمۇحامەد سۇلتانعازين، اسىلقوجا قۇرمانباەۆ، وتىنشى ءالجانوۆ، قوراباي جاپانوۆ، رايىمجان مەرسەكوۆ، راحىمجان دۇيسەنباەۆ، ت.ب. بۇرىن بەيمالىم ۇلتجاندى ازاماتتار دا بار. ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتتە ءدارىس وقيمىن. ۇلتتىق ەنتسيكلوپەديامىزعا باسشىلىق جاسايمىن. سوندىقتان ۇلتتىڭ ۇلى بولماۋعا ەشقانداي قاقىم جوق.
-نازارباەۆتىڭ جۇرگىزىپ وتىرعان ساياساتىن، كۇن كورۋدىڭ قامى ءۇشىن قولدايسىز با، الدە شىن سەنىپ قولدايسىز با؟
-ۇلت كوشباسشىسىن قولدايمىن. ءبىز كەشە قانداي ەدىك؟ بۇگىن قاندايمىز؟
1989 جىلى م.لومونوسوۆ اتىنداعى ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە 4 اي ستاجيروۆكادان ءوتتىم. سوندا بوتەن ەلدىڭ استاناسىنا ءوز استانامىزعا بارعانداي باردىق. ال ول كەزدە ماسكەۋگە بارۋ - ەڭ بيىك ساپار سانالاتىن. ورىستار بىزگە بيىكتەن قاراعانىن ءوز كوزىمىزبەن كوردىك. قازىر ءوز استانامىز بار. باسقالار ساناساتىن، شەكارامىز شەگەندەلگەن تاۋەلسىز مەملەكەتتىڭ ازاماتىمىز.
1997 جىلى، 2000 جىلى اقش-تا الدىمەن 1 اي، ودان كەيىن 2 اي بولدىم. سوندا امەريكاندىقتار قازاقستان تۋرالى وتە از بىلەتىن. اعىلشىن ءتىلىن وقىتاتىن ءبىر امەريكاندىق ايەل « قازاقستان دەگەن اۋعانستاندا ما؟» «وندا ءشول دالا مەن تۇيەلەر عانا بار شىعار؟» دەپ سۇراق قويدى. مەن «قازاقستاننىڭ الەمدە تەرريتورياسى جاعىنان 9-شى ورىن الاتىنىن، قانشاما پايدالى قازبالارى بار، وزەن دە، كول دە، تەڭىز دە، ورمان دا، تاۋ دا، قۇم دا، جازىق تا بار اسا ۇلكەن مەملەكەت ەكەنىن ايتقاندا» ەستىگەندەردىڭ ءبارى اڭ-تاڭ قالدى.
قازىرگى بيىك جەتىستىكتەرگە جەتۋىمىزگە، قازاقستاندى دەربەس ەل رەتىندە بۇكىل دۇنيە جۇزىنە تانىتۋعا سىڭىرگەن اسا زور ەڭبەگى ءۇشىن ەلباسىعا شىن سەنىپ، قولدايمىن!
-ەرتەڭ زامان وزگەرىپ، نازارباەۆتى مىسالى، «جەردەن الىپ جەرگە سالاتىن» كۇن تۋا قالسا، ءسىز سوندا دا نازارباەۆتى قورعايسىز با، جوق الدە باسقالارمەن جارىسىپ جاماندايسىز با؟
-زامان وزگەرسە دە، نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنىڭ اتقارعان ىستەرى ەلىمىزدى تەك العا دامىتاتىندىعىنا سەنەمىن! قورعايمىن!
-باۋكەڭ دەگەن جىگىت قوي. ءبىلىمى جەتەدى، تۇلعاسى بۇرىنعىنىڭ باتىرلارىنداي. ءوزى ۇلتشىل. بۇل كىسىنى ناعىز ۇلتتىق ماسەلەلەردى شەشەتىن جەرگە قويۋ كەرەك. مىنا جۇمىسى مەنشە, وزىنە ساي ەمەس.
-تىلەگىڭىزگە راحمەت! قاي جەردە قىزمەت اتقارسام دا، ەلىم، ۇلتىم ءۇشىن ايانباي ەڭبەك ەتىپ ءجۇرمىن.
-قازاقستان جازۋىشلار وداعىنداعى بىلىق-شىلىق تۋرالى ايتۋداي ايتىلدى. نەگە سىزدەر وسىعان كوزجۇمبايلىقپەن قارايسىزدار؟ الدە «سىيلىق الا الماي قالام، وداقتان شىعارىپ تاستايدى» دەپ قورقاسىز با؟
-مەن، مۇقاعالي ماقاتاەۆ اتىنداعى سىيلىقتىڭ، «دارىن» مەملەكەتتىك جاستار سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتىمىن. سوعان قاناعات ەتەمىن. ال جاقسى، ەل وقيتىن شىعارما جازىلىپ جاتسا، ونى الدا كورەرمىز. وداقتان شىعارادى دەپ قورىقپايمىن. جازۋشىلار وداعى تۋرالى پىكىرىمدى جوعارىدا ايتتىم.
سوڭى
