سىقاق

اينالايىن قازەكەمنەن ءسوز اتاۋلى قالعان با: تىڭداپ وتىراسىڭ با، وقىپ وتىراسىڭ تا، ايتەۋىر، كەرەك ەتكەن ءسوزىڭ وزىنەن-ءوزى ەستىلىپ، كورىنىپ، قۇلاعىڭ مەن كوزىڭدى قارىق قىلا بەرەدى عوي، شىركى-ءى-ءى-ءىن!  ماسەلەن، مىناۋ سوزدەرى شە: الاعانعا - بەرەگەن; ىزدەگىشكە - تابىلعىش; سۇراعانعا - قۇراعان; سۋايتقا - سۋقيت; ۇرىعا - قارى; اداسقىشقا - جولىققىش; الاياققا - قۋاياق; وسەكشىگە - سىبىرلاق; ساتتىگە - ءتاتتى...  تولىپ جاتىر عوي-اۋ، تولىپ جاتىر، قايسىبىرىن ايتا بەرەيىن، ءتىپتى ءۇرىم-بۇتاعىممەن جابىلا ساناپ ايتسام دا، 2030-جىلعا دەيىن تاۋىسا المايمىز، ءيا، تاۋىسا المايمىز! سونى ەسكەرىپ، ورتا جولدا ات شالدىرايىن دا، 3-كوكەكتە وزىنەن-ءوزى وتكەن مەرزىمسىز پرەزيدەنت سايلاۋىن قايتىپ وتكىزگەنىمدى، كىمگە داۋىس  بەرگەنىمدى ۋاقىتىم باردا بايانداپ تاستايىن. مەن عانا ما، ءبارىڭ دە كورىپ-ءبىلىپ، بارىپ-كەلىپ، بەرىپ-بەرمەي، اۋناپ-قۋناپ، ءبىر راحاتتانىپ  قالدىڭدار، نەسىن جاسىراسىڭدار.

سىقاق

اينالايىن قازەكەمنەن ءسوز اتاۋلى قالعان با: تىڭداپ وتىراسىڭ با، وقىپ وتىراسىڭ تا، ايتەۋىر، كەرەك ەتكەن ءسوزىڭ وزىنەن-ءوزى ەستىلىپ، كورىنىپ، قۇلاعىڭ مەن كوزىڭدى قارىق قىلا بەرەدى عوي، شىركى-ءى-ءى-ءىن!  ماسەلەن، مىناۋ سوزدەرى شە: الاعانعا - بەرەگەن; ىزدەگىشكە - تابىلعىش; سۇراعانعا - قۇراعان; سۋايتقا - سۋقيت; ۇرىعا - قارى; اداسقىشقا - جولىققىش; الاياققا - قۋاياق; وسەكشىگە - سىبىرلاق; ساتتىگە - ءتاتتى...  تولىپ جاتىر عوي-اۋ، تولىپ جاتىر، قايسىبىرىن ايتا بەرەيىن، ءتىپتى ءۇرىم-بۇتاعىممەن جابىلا ساناپ ايتسام دا، 2030-جىلعا دەيىن تاۋىسا المايمىز، ءيا، تاۋىسا المايمىز! سونى ەسكەرىپ، ورتا جولدا ات شالدىرايىن دا، 3-كوكەكتە وزىنەن-ءوزى وتكەن مەرزىمسىز پرەزيدەنت سايلاۋىن قايتىپ وتكىزگەنىمدى، كىمگە داۋىس  بەرگەنىمدى ۋاقىتىم باردا بايانداپ تاستايىن. مەن عانا ما، ءبارىڭ دە كورىپ-ءبىلىپ، بارىپ-كەلىپ، بەرىپ-بەرمەي، اۋناپ-قۋناپ، ءبىر راحاتتانىپ  قالدىڭدار، نەسىن جاسىراسىڭدار.

«جاسىراسىڭدار» دەمەكشى، قازەكەم: «جاسىرعانعا - تاۋىپ العان» دا دەپتى. بۇل ەندى - كورمەگەن نىساناڭدى  كوزدەمەي-اق قاعىپ تۇسىرەتىن ءسوز. سولاي ەكەنىنە سايلاۋدان ءۇش اي بۇرىن مىنا مەن تىرىدەي كۋا بولدىم. وسكەمەن قالاسىندا الگى «رەفەرەندۋم» دەپ التىن ايدار تاعىلعان قۇرىلتاي وتكەن كۇننەن كەيىن. وي-پوي-پو-و-و-وي...  ول  رەفەرەندۋم...  1991-جىلى عانا شەكاراسى بەلگىلەنىپ، تۋى تىگىلىپ، شاڭىراعىن وسى ءوزىمىز جابىلا كوتەرىپ، ەركىن ەل  بولعان قازاقستان ءۇشىن بۇل ءسوز - كونستيتۋتسيامىزعا قاپىلىستا ىلىنبەي قالعان ءىرى، قاسيەتتى، كيەلى ۇعىمنىڭ كوكەسى، سول سەبەپتى بارلىق جەردە، قاشاندا رەفەرەندۋم دەپ باس ارىپپەن جازىلۋى كەرەك!

وسى ويىمدى ايعاقتار الدىندا بۇل رەفەرەندۋمنىڭ نە پالە ەكەنىن بىلە سالايىنشى دەپ وي سالماقتاپ، «سلوۆار ينوستراننىح سلوۆ» دەيتىن ۇلكەن كىتاپتى پاراقتاپ، «ر» ارپىنەن باستالاتىن سوزدەرىنە ۇڭىلە جونەلسەم، «ىزدەگىشكە - تابىلعىش» راس ەكەن، تاۋىپ الدىم! «رەفەرەندۋم - لات. سل.، - ۆسەنارودنوە گولوسوۆانيە پو كاكومۋ-ل. ۆاجنومۋ ۆوپروسۋ گوسۋدارستۆەننوي جيزني» دەپ، ءبىزدىڭ رەفەرەندۋمنىڭ تاريحي قۇندىلىعىن قازاقشالاماي-اق ايتىپ تۇر! ءوي، جاسا! بىزدە ءوزى بۇل رەفەرەندۋم دەگەنىڭ بۇرىن دا ەكى  رەت پە، ءۇش رەت پە، وتكىزىلدى ەمەس پە؟! ە، مەيلى، نەشە رەت بولسا دا، كۇشتى ءسوزدىڭ اتى - كۇشتى ءسوز! ال وسكەمەندەگىسى وتە كۇشتى بولدى! ونى سول ماڭداعى ءبىر ماڭىزدى ينستيتۋتتىڭ ماڭعاز رەكتورى ويلاپ تاۋىپ، ءوزى تاپسا دا، بىرەۋ تاپتىرسا دا، سودان كەيىن ونى بيلىكشىلدەر باسسالىپ قۇپتاپ، رەفەرەندۋمنىڭ كوركىن كەلتىرەتىن شەنەۋنىكتەردى بارلىق وبلىستان وتىز-قىرىقتاپ تاڭداپ، تىزىمدەپ، وسكەمەن قالاسىنا ۇشاقپەن تەگىن، ياعني مەملەكەتتىڭ، انىعىندا - حالىقتىڭ اقشاسىمەن ءبىر-اق كۇندە جيىپ-تەرىپ جەتكىزىپ بەرگەن سوڭ قالاي وتە كۇشتى بولماسىن؟! اسىرەسە سوناۋ پاريجدەن مەنىڭ قۇرداسىم، قالامداسىم... ءجا، ءوزىمدى قويا تۇرايىن، ءبىزدىڭ 1991-جىلدان بەرگى پرەزيدەنتىمىزدىڭ - رەفەرەندۋم مەن سايلاۋدىڭ تالايىن كورگەن نۇرەكەڭنىڭ بوزبالا كەزىنەن بەرگى دوسى ولجاس سۇلەيمەنوۆتى الدىرعاندارى عاسىر جەتىستىگى بولدى! ال ولجەكەڭ ەشبىر ورىستان ەشقاشان ءسوز سۇراپ كورگەن جوق  جانە داۋىسى قانداي، - مەملەكەتتىك ديكتور دەسەم دە، ءاي، جەتكىزىپ ايتا الماعان بولار ەدىم! ول سوندا «سايلاۋ» دەگەننىڭ نە ەكەنىن ءتۇپ-تامىرىمەن قوپارا كولدەنەڭدەتىپ  وتىپ:

«...ەتو جە نانوسيت ۋششەرب ۆسەم پلانام،  رەاليزۋەمىم گوسپروگراممام! كازاحستانۋ ۆ ەتوي بايگە ۋچاستۆوۆات نە نادو. ۋ ناس ەست پروۆەرەننىي  دەموكراتيچەسكي سپوسوب يزبەجات دۆۋحگوديچنوي گونكي:  نۋجنو پروۆەستي رەفەرەندۋم...

...رەچ ليش و توم، سكولكو پروتسەنتوۆ نابەرەت گلاۆا گوسۋدارستۆا: 85 يلي 95. نۋرسۋلتان نازارباەۆ ۆ وتليچنوي دەلوۆوي ي سپورتيۆنوي فورمە. پوەتومۋ سچيتايۋ، چتو تراتيت ميلليونى تەنگە ي ميللياردى  نەرۆنىح كلەتوك ي ساموگو كانديداتا، ي درۋگيح كونكۋرەنتوۆ نە نۋجنو!..» دەدى عوي! قاراسوز ەمەس، پوەزيا! دا-ا-ا!..  دەسەم دە، بىزدە پوەزيانىڭ پاراساتىن تۇسىنەتىندەر پرەزيدەنتتىڭ  سايلاۋى مەن رەفەرەندۋمى سايىن ازايىپ بارادى. بيىل بولۋى كەرەك-اق وتە كۇشتى رەفەرەندۋمىمىزدىڭ دەرتەسىن قايىرىپ، ونىڭ ورنىنا سايلاۋ وتكىزۋدى تالتۇستە تالاپ ەتكەندەر - پوەزيانى پروزا دەپ جۇرگەن سول ءپاتۋاسىزدار! نە ىستەرسىڭ ولارعا؟! بيلىك بايعۇس تا قايتسىن-اي، پرەزيدەنت سايلاۋىن مەرزىمىنەن ءبىر جىل بۇرىن وتكىزۋگە ءماجبۇر بولدى. ولجەكەڭنىڭ: «پوەتومۋ سچيتايۋ، چتو تراتيت ميلليونى تەنگە ي ميللياردى نەرۆنىح كلەتوك ي ساموگو كانديداتا ي درۋگيح كونكۋرەنتوۆ نە نۋجنو!» دەگەن  «اتالى»  سوزى سول وسكەمەندە قالا بەردى.

نۋ ي چتو جە، پرەزيدەنتتى رەفەرەندۋمنان الۋ، سايلاۋعا سالۋ كەرەك دەگەن ەكەن، ءبىز وعان دا كوندىك. ءبىز  نەمەنەگە  كونبەي ءجۇرمىز؟!.  بىراق، شىنىمدى ايتايىنشى، بۇل جولعى - 3-كوكەكتەگى سايلاۋ بىزگە، ماعان وتە جەڭىل بولدى. پرەزيدەنتتىككە نۇرەكەڭنەن وزگە ءۇش-ءتورت شەنەنۋنىك يەك ارتىپتى دەپ ەستىگەن ەدىك، الايدا كوشەلەردىڭ ونەبويىنا ىلىنگەن كودەدەي كوپ سۋرەتتەردىڭ ىشىنەن: «ءبىز ەلباسىمەن بىرگەمىز! مى ۆمەستە س ليدەروم!» دەگەن اشەكەيلى ءسوزى بار نۇرەكەڭ سۋرەتىنەن بوتەندى كورگەن جوقپىز. باسىمىزدى قاتىرعان بەينەت بولمادى. ونىڭ ۇستىنە «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ وكىلدەرى قولدى-اياقتى بالاشا ەرەكشە ەلگەزەكتەنىپ، ۇجىمداردى اپتا سايىن ارالاپ، جيىن جاساپ: «نۇرەكەڭە داۋىس بەرمەۋ - قازاقستاندى كەرى كەتىرۋ» دەگەندى ۇقتىرىپ باقتى. ول ول ما، سايلاۋ الدىنداعى سوڭعى كۇنى ءبىزدىڭ ۇجىمعا كەلگەن نۇروتانشىل وكىل ساندۋعاشتاي سايراپ-سايراپ، اقىرىندا ءبارىمىزدى قۇددى اسكەرگە الاتىنداي تىزىمدەپ، ايلىق جالاقىمىزدىڭ نەشە دوللار ەكەنىن، ۇجىمعا قايدان، قاشان كەلگەنىمىزدى، زەينەتكە  شىعۋىمىزعا نەشە جىلىمىز قالعانىن دا تەرگەۋشىدەن بەتەر تۇگەندەپ جازىپ الدى. وجەتتەۋىمىز ول جاڭالىعىنا جارماسىپ: «مۇنشا ماعلۇماتتىڭ كەرەگى نە؟ كىم سۇراتتىردى؟» دەپ ەدىك، وكىل سۇقس اۋساعىن بەزەپ: «بۇل تىزىمدە بارلار  نۇرەكەڭە داۋىس بەرگەندەر بولىپ ەسەپتەلەدى!» دەپ كوزىن الارتتى. ءبىزدىڭ باستىعىمىز ءبىز ءۇشىن جاۋاپ بەرىپ: «كونەچنو! ارينە!» دەپ باسىن ەكى رەت شۇلعىدى.

بىزدە: وكىلدىڭ اتى - وكىل جانە باستىقتىڭ اتى - باستىق. ولاردى مەن دە بەسىكتەن بەلىم شىعا بەرە  سىيلاپ ۇيرەنگەنمىن. وكىلدىڭ: «بۇل تىزىمدە بارلار نۇرەكەڭە داۋىس بەرگەندەر بولىپ ەسەپتەلەدى» دەگەنىنىڭ، باستىعىمنىڭ باس شۇلعىعانىنىڭ ماعان دا تىكەلەي قاتىسى بارىن ۇمىتپاسقا ۇعىپ الدىم دا، سايلاۋ ۋچوستوگىمىزدى ىزدەپ اۋرە بولماي، ۇيدە وتىرىپ، پرەزيدەتىمىزگە داۋىس بەرمەي-اق داۋىس بەردىم!

«اباي-اقپارات»