التى الاشتىڭ بالاسىنىڭ ءبىرى بىلسە ءبىرى بىلمەس، استانادان التى شاقىرىم جەردە «استانا-كوكشەتاۋ» تاس جولىنىڭ بويىندا ءتورت اياقتىنىڭ پىراعى، مىڭ جىلدا ءبىر-اق رەت تۋاتىن تۇلپار، ايگىلى اقانسەرىنىڭ ءدۇلدۇلى، قياناتتىڭ سويىلىنان سوققى جەپ جىعىلعان قۇلاگەردىڭ ەسكەرتكىشى تۇر. جىلقى مالىندا قۇلاگەرگە دەيىن دە اۋزىمەن قۇس تىستەگەن، شاشاسىنا شاڭ جۇقپاس جۇيرىكتەر بولعانىمەن، تاسجۇرەكتەردىڭ قولىنان سوققىعا ۇشىراپ، قىسىم كورگەندەرى نەكەن-ساياق. قالاي دەسەك تە، قۇلاگەرگە سوعىلعان ەڭسەلى ەسكەرتكىش قارا جولدىڭ بويىندا، شىن اسىلدىڭ داڭقىن تاريحتىڭ توزاڭى باسپايتىنىن الەمگە ايگىلەپ تۇرعانداي اسەرگە بولەيدى. تاستۇعىردا باۋىرىن جازىپ كوسىلە شاپقان قۇلاگەردىڭ مىستان سوعىلعان ءمۇسىنى ەركىندىكتى اڭساعان ازات ەلدىڭ بولاشاققا قاراي ۇمتىلعانىن كوز الدىڭىزعا ەلەستەتەدى. وسى ءبىر قيىن دا كۇردەلى، قىزىعى مەن شىشىعى مول ەڭبەكتىڭ جاناشىرى، قۇلاگەر ەسكەرتكىشىن سالۋ يدەياسىنىڭ اۆتورى، ۇيىمداستىرۋشىسى ءھام قارجىلاي دەمەۋشىسى، رەسپۋبليكالىق «قازانات»، «قۇلىنىم» جۋرنالدارىنىڭ باس رەداكتورى، قر ۇلتتىق ات سپورت فەدەراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى سادىبەك تۇگەل مىرزا بولىپ شىقتى. ۇلتجاندى ازاماتتىڭ بۇدان باسقا دا ەل مۇددەسى ءۇشىن جاساپ جاتقان ىرگەلى ىستەرىن كورىپ قۋاندىم. جىلقى مالىنا قاتىستى شابىتتانا ايتقان اڭگىمەلەرى دەلەبەمدى قوزدىردى. «جىلقى كىسىنەسكەنشە، ادام تۇسىنىسكەنشە» دەگەن راس ەكەن. سادىبەك اعامەن ءسوزىم جاراسىپ جۇرە بەردى.

التى الاشتىڭ بالاسىنىڭ ءبىرى بىلسە ءبىرى بىلمەس، استانادان التى شاقىرىم جەردە «استانا-كوكشەتاۋ» تاس جولىنىڭ بويىندا ءتورت اياقتىنىڭ پىراعى، مىڭ جىلدا ءبىر-اق رەت تۋاتىن تۇلپار، ايگىلى اقانسەرىنىڭ ءدۇلدۇلى، قياناتتىڭ سويىلىنان سوققى جەپ جىعىلعان قۇلاگەردىڭ ەسكەرتكىشى تۇر. جىلقى مالىندا قۇلاگەرگە دەيىن دە اۋزىمەن قۇس تىستەگەن، شاشاسىنا شاڭ جۇقپاس جۇيرىكتەر بولعانىمەن، تاسجۇرەكتەردىڭ قولىنان سوققىعا ۇشىراپ، قىسىم كورگەندەرى نەكەن-ساياق. قالاي دەسەك تە، قۇلاگەرگە سوعىلعان ەڭسەلى ەسكەرتكىش قارا جولدىڭ بويىندا، شىن اسىلدىڭ داڭقىن تاريحتىڭ توزاڭى باسپايتىنىن الەمگە ايگىلەپ تۇرعانداي اسەرگە بولەيدى. تاستۇعىردا باۋىرىن جازىپ كوسىلە شاپقان قۇلاگەردىڭ مىستان سوعىلعان ءمۇسىنى ەركىندىكتى اڭساعان ازات ەلدىڭ بولاشاققا قاراي ۇمتىلعانىن كوز الدىڭىزعا ەلەستەتەدى. وسى ءبىر قيىن دا كۇردەلى، قىزىعى مەن شىشىعى مول ەڭبەكتىڭ جاناشىرى، قۇلاگەر ەسكەرتكىشىن سالۋ يدەياسىنىڭ اۆتورى، ۇيىمداستىرۋشىسى ءھام قارجىلاي دەمەۋشىسى، رەسپۋبليكالىق «قازانات»، «قۇلىنىم» جۋرنالدارىنىڭ باس رەداكتورى، قر ۇلتتىق ات سپورت فەدەراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى سادىبەك تۇگەل مىرزا بولىپ شىقتى. ۇلتجاندى ازاماتتىڭ بۇدان باسقا دا ەل مۇددەسى ءۇشىن جاساپ جاتقان ىرگەلى ىستەرىن كورىپ قۋاندىم. جىلقى مالىنا قاتىستى شابىتتانا ايتقان اڭگىمەلەرى دەلەبەمدى قوزدىردى. «جىلقى كىسىنەسكەنشە، ادام تۇسىنىسكەنشە» دەگەن راس ەكەن. سادىبەك اعامەن ءسوزىم جاراسىپ جۇرە بەردى. ات جالىن تارتىپ مىنگەلى، جىلقى مالىنا جانى قۇمار، شۋ اساۋمەن الىسىپ ەسەيگەن، ۇلتتىق رۋحتا تاربيەلەنگەن ازاماتپەن سۇحباتتاسۋدىڭ ءوزى ءبىر عانيبەت ەمەس پە؟ ورايى كەلگەن سۇحباتتى نازارلارىڭىزعا ۇسىنىپ وتىرمىز.

قۇلاگەر ەسكەرتكىشى-ءتۋريزمنىڭ دامۋىنا جول اشپاق

- قازاقپەن جىلقىنى بولەكتەپ قاراۋ مۇمكىن ەمەس، اعا. عاسىردان استام ۋاقىت وتسە دە ۇلى دالانىڭ قازاناتى قۇلاگەردىڭ داڭقى بارشا قازاققا ءمالىم. دەگەنمەن ەلىمىزدە قۇلاگەرگە ارناپ العاش ەسكەرتكىش سوققان ازامات جايلى اڭگىمەلەردى ەرتەرەكتە قۇلاعىمىز شالعانىمەن، ەسكەرتكىشتىڭ كەيىنگى تاعدىرى كوپشىلىككە بەيمالىم. سول جايىندا از-كەم ايتا كەتسەڭىز؟

- «جاقسىنىڭ جاقسىلىعىن ايت نۇرى تاسىسىن» دەيدى قازاق. 1989 جىلى ەرەيمەنتاۋ اۋدانىنا قاراستى پاۆلوۆكا سەلوسىندا ەگىنشىلىك دەگەن سوۆحوز بولعان. سوۆحوزدىڭ ديرەكتورى ۇلتى نەمىس ريممەر اندرەي اندرەەۆيچ دەگەن اتبەگى، اتقۇمار جان بولىپتى. وزدەرىڭىز دە بىلەسىزدەر، نەمىس حالقى تازالىقتى، ادىلدىكتى جاقسى كورەدى ەمەس پە؟ ولاردىڭ تاعى ءبىر كەرەمەتى جەرگىلىكتى جەرگە سالت داستۇرگە دەگەن كوزقاراستارى مەن قازاق ۇلتىنا دەگەن ءىلتيپاتتارىنىڭ ەرەكشەلىگىندە جاتقانداي. «اشتىقتا جەگەن قۇيقانىڭ ءدامىن» ۇمىتپاعاندارىنا دا سۇيسىنەسىڭ كەيدە. الگى نەمىس ديرەكتورى كۇندەردىڭ كۇنىندە قۇلاگەر جايلى ەستىپ، ونىڭ داڭقىنا تامسانىپ، الامان وتكەن ايماقتى ارالاپ، زەرتتەپ، زەردەلەۋگە كوڭىلى اۋادى. تانىسا كەلە قۇلاگەردىڭ قاسيەتىنە ابدەن قانىققان ول، ەرەيمەندى قۇلاگەردىڭ وتانى دەپ تانىپ يگىلىكتى ءبىر ىسكە ۇيىتقى بولادى. باستاعان ءىسىن دالاعا تاستامايتىن قاجىرلى ازامات بەلسەندىلىك كورسەتىپ، قۇلاگەردىڭ ەسكيزىن قۇراستىرىپ، لەنينگرادتا ارنايى تاپسىرىسپەن قولادان قۇيىلعان ءۇش جارىم مەترلىك ەسكەرتكىش سوقتىرادى. بۇل كەڭەس داۋىرىندەگى نەمىس بالاسىنىڭ قازاق حالقىنا، قۇلاگەرگە كورسەتكەن قۇرمەتى، ىزگى نيەتى بولاتىن. سول زاماندا ەسكەرتكىشكە ريزاشىلىقپەن قاراماعان قازاق جوق شىعار تەگىندە. ءبىز دە، اتبەگى جولداس-جورالار جينالعان جەردە كوڭىلىمىزدى دەمەپ، قۇلاگەرگە قويىلعان ەسكەرتكىش بارىنا ءتاۋبا دەپ ماقتانىشپەن ايتىپ وتىراتىنبىز. الگى پاۆلوۆكا اۋىلى مەن ەرەيمەنتاۋدىڭ اراسى جەتپىس شاقىرىم. ەكى ارالىقتاعى ءايبات دوڭەس جەرگە تاڭدالىپ قويىلعان قۇلاگەردىڭ ەسكەرتكىشى سونادايدان مەنمۇندالاپ تۇراتىن. سول جىلدارى ەلدىڭ ارنايى باراتىن ەڭ سۇيىكتى جەرى بولعانىن كوزىمىز كوردى. جاستار ۇيلەنەردىڭ الدىندا ارنايى بارىپ گۇل شوقتارىن قوياتىن ءداستۇر دە كەڭ ەتەك جايعانى بار. مۇعالىمدەر وقۋشى بالالاردى اپارىپ اقانسەرى مەن قۇلاگەردىڭ، قازاقتىڭ قازان اتتارىنىڭ تاريحىنان سىر شەرتەتىن ول كەزەڭ بۇگىنگى ۇرپاققا ەرتەگى. تۇتاس ءبىر ۇلتتىڭ جىلقىعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن وياتۋ ارقىلى توتوليتارلىق جۇيەدە تۇنشىعىپ، تامىرىنان الشاقتاپ بارا جاتقان قازاق جاستارىنىڭ ساناسىندا، ەركىندىكتى سۇيەتىن بابالار رۋحىنىڭ قايتا تۇلەۋى سول جىلداردىڭ ەنشىسىندە قالىپ تۇر. كوپشىلىك حالىق بىلەتىن بولار، اتبەگىلەر جالپى ىرىمشىل حالىق. قانداي ءبىر الامانعا بارماسىن «جولىمىز بولسىن، اتىمىز بايگەدەن كەلسىن» دەپ، قۇلاگەردىڭ باسىنا سوعىپ قۇرمەت كورسەتپەي كەتپەيتىن. كوڭىلىمىزدى ءوسىرىپ، جانىمىزعا دەمەۋ بولعان جىلدار ءوتىپ جاتتى. ءالى ەسىمدە، 1996 جىلدىڭ 1 ناۋرىزى كۇنى الماتى قالاسىندا ءاناتولى قۇلنازاروۆ، ەلسيار قاناعات، ءنابيدوللا كەكەباەۆ، قيلان نۇرتازينوۆ، كەڭەسباي ابىشەۆ ت.ب اتقۇمار جىگىتتەر بىرىگىپ قازاق اتبەگىلەرىنىڭ ءبىرىنشى قۇرىلتايىن وتكىزدىك. سول جولى ماعان قۇرىلتايعا قاتىسقان ەرەيمەن، كوكشە جىگىتتەرى "سەكە، حالىق قاتتى جاقسى كورەتىن قۇلاگەردىڭ ەسكەرتكىشىن بەلگىسىز بىرەۋلەر ۇرلاپ كەتىپتى" دەپ وكىنىشتى حاباردى جەتكىزدى. راسىن ايتسام ءىشىم ۋداي اشىدى. تىرشىلىگىندە ەكى اياقتى پەندەلەردىڭ قولىنان «تاياق» جەپ ولگەن تۇلپاردىڭ، تىم بولماسا قولا ەسكەرتكىشىنە دە مازا بەرمەگەن ۇرىلارعا لاعنەت ايتتىم. شىنىنا كەلسەك بۇل وقيعا قۇلاگەرگە عانا ەمەس، بارشا قازاققا جاسالعان قاستاندىق ەدى.

- بايگە دەسە دەلەبەسى قوزبايتىن قازاق بار ما؟ جۇيرىك كورسە كىم كىم-كىمنىڭ دە ەسىنە قۇلاگەر تۇسەدى الدىمەن. وسىنداي اتى اڭىزعا اينالعان قازاناتتىڭ ەسكەرتكىشىن قايتا تۇرعىزۋ تۋرالى يدەيا قالاي تۋىندادى؟

-بۇل ءبىر كۇندە تۋا قالعان يدەيا ەمەس. ۇرلانعان ەسكەرتكىشتى ىشكى ىستەر ءبولىمىنىڭ قىزمەتكەرلەرى سارىلىپ ىزدەگەنىمەن تابا المادى. سونىمەن «جابۋلى قازان جابۋلى كۇيىندە» قالا بەرگەن. بىراق ءبىز اتبەگىلەر قاۋىمى بۇل ماسەلەنى ىلعي دا ايتىپ جۇرەتىنبىز. فەدەراتسيا بولعاسىن، ونىڭ ىشكى-سىرتقى جۇمىستارى دا كوپ. ىڭعايىنا قاراي جىلىنا ءۇش-ءتورت رەت كەزدەسەمىز، سىرلاسامىز. ارتىنان اقىلداسۋ شايى بولادى جىگىتتەرمەن. سونداي وتىرىستاردا قۇلاگەر ەسكەرتكىشى جايلى دۇركىن-دۇركىن اڭگىمە بولاتىن. الايدا، ءىستى قولعا الىپ باستايمىن دەپ سۋىرىلىپ شىعۋعا ەشكىمنىڭ جۇرەگى داۋالامايتىن. سەبەبى ءبارى قارجىعا بارىپ تىرەلەتىنى بەلگىلى. نە ىستەۋ كەرەك؟ فەدەراتسيانىڭ پرەزيدەنتى بولعاندىقتان نار تاۋەكەل ەتىپ كۇردەلى ءىستى ءوزىم قولعا الۋعا شەشىم قابىلدادىم. بۇل 2008 جىل ەدى. ءسويتىپ العاش رەت قۇلاگەر شاۋىپ مەرت بولعان جەرگە ەكسپەديتسيا جاسادىم. ول ساپاردان ۇلكەن اسەرمەن ورالدىم. كەلە-سالا ات قادىرىن بىلەتىن اعالارمەن، ەل تانيتىن اقساقالدارمەن اقىلداسىپ ويدا جۇرگەن ءىسىمدى باستاۋعا جول اشتىم. مەنى بۇل ىسكە يتەرمەلەگەن ۇلتتىق نامىس. قازاقپىن دەپ كەۋدەمىزدى ۇرعاندا شاڭىن شىعارامىز. ىسكە كەلگەندە كەجەگەمىز كەرى تارتىپ جاتاتىنى وتىرىك پە؟ قازاقپەن ەركىندىكتە جانى ەگىز قۇلاگەردىڭ، جالپى قامبار اتانىڭ تۇلىكتەرىنىڭ اتىنا ەسكەرتكىش تۇرعىزباۋ ازاماتتىعىما سىن سەكىلدى كورىنە بەردى. كوشپەندىلەردىڭ سەنىمدى سەرىگى قازانات حالقىمىزبەن بىرگە عاسىرلار بويى بارلىق اۋىرتپالىقتار مەن قيىندىقتاردى وتكەردى. تاعدىردىڭ تالكەگىنە قاراماستان ءيسى قازاقپەن ۇلى دالانى، قاسيەتتى جەرىمىزدى ساقتاپ قالدى. وسىناۋ ۇشى قيىرسىز سوزىلىپ جاتقان كەڭىستىككە يە بولىپ قالۋ ءۇشىن، ءبىزدىڭ اتا-بابالارىمىزعا تەك ەرلىك پەن شىدامدىلىق قانا ەمەس، ءتوزىمدى، مىقتى، ەستى، اۋىزدىعىمەن ارپالىسقان سەنىمدى سەرىكتەرى جەلقاناتتى تۇلپارلارعا سەنىم ارتتى. مىنە وسى قاسيەتتەرگە، تابيعات انانىڭ كەرەمەت سىيى، قازاق جىلقىسى - قازانات يە بولدى. ءبىزدىڭ حالقىمىز قازاناتتارعا قارىزدار ەندەشە. وسىلايشا بەلدى بەكەم بۋىپ استانادا اتبەگىلەردىڭ جينالىسىندا قۇلاگەردىڭ ەسكەرتكىشىن كوتەرۋ جايلى تولعانىسىمدى ايتقاندا بارلىعى ءبىر اۋىزدان قولدادى. سودان كەيىن 2009 جىلدىڭ 7 قاڭتارى كۇنى استاناداعى «اباي» قوناق ءۇيىنىڭ ءماجىلىس زالىندا دوڭگەلەك ۇستەل ءوتتى. وعان اكىم تارازي، نۇرعوجا وراز، تولەن ابدىك سياقتى ەلگە تانىمال ازاماتتار قاتىستى. سول جيىندا قۇلاگەردىڭ ەسكەرتكىشىن تۇرعىزباق ويىمدى ايتىپ، ءىسىمنىڭ دۇرىس، بۇرىسىن ءبىلىپ العىم كەلدى. ەكىنشى ماسەلە ەسكەرتكىشتى قايدا قويۋ جايى ەدى. ەرەيمەنگە بۇرىنعى ورنىنا قويامىز با، جوق الدە مەرت بولعان جەرىنە اپارامىز با؟ وسىنى قاريالاردىڭ تالقىسىنا سالدىم. ولار قۇلاگەر يدەياسىن ءبىر اۋىزدان قولداپ اق باتالارىن بەردى. ال قاي جەرگە ەسكەرتكىشتى ورنالاستىرۋ كەرەك دەگەنگە كەلگەندە ءبىراز داۋ تۋدى. ەرەيمەنتاۋلىقتار ءوز جەرىنە سالعاندى قالاسا، كوكشەتاۋلىقتار وزدەرىنە تارتتى. بىراق ءبارىن سارالاپ، تالقىلاي كەلە قۇلاگەر تەك ءبىر اۋدانعا ەمەس، بارشا قازاققا ورتاق قازانات دەگەن پىكىرگە توقتادىق. سوندىقتان ەلوردامىزدىڭ ماڭايىندا بولۋى كەرەك دەگەن ءپاتۋا كوكەيگە قوندى. ءسويتىپ استانادان التى شاقىرىم جەردەگى «استانا-كوكشەتاۋ» تاس جولىنىڭ بويى تاڭداپ الىندى. ءتۋريزمدى دامىتۋعا، استاناعا اعىلعان شەتەلدىك قوناقتارعا كورسەتۋگە وسى ماڭاي قولايلى دەستىك. كەلەشەكتە قۇلاگەردىڭ باسىندا ۇلكەن بايگە وتكىزىپ يپودروم سالىپ جاتساق تا جەر كولەمى جازىق، اتتاردىڭ ەركىن شابۋىنا دا مۇمكىندىك زور ەكەنى ەسكەرىلدى.

قۇلاگەر ەسكەرتكىشى 5,5 توننا تازا مىستان سوعىلعان

- ايتۋعا جەڭىل بولعانمەن ەسكەرتكىش تۇرعىزۋ وڭاي ءىس ەمەس. ۇلتتىق نامىسى تاياز، اياعىنىڭ ۇشىنان باسقانى كورمەيتىندەرگە بۇل يگى ءىس اقشانى دالاعا شاشۋ بولىپ كورىنۋى دە مۇمكىن. دامىعان شەت ەلدەردە يەسىنە شەكسىز بەرىلگەن يتتەرگە دە دارىپتەپ ەسكەرتكىش قويىپ جاتادى. ونىڭ قاسىندا قۇلاگەر قازاقتىڭ جانىنا جاقىن قازاناتتىڭ تۇقىمى. اللاعا سيىنىپ ەل ماقتانىشى ھاس جۇيرىكتى دارىپتەۋگە بەلدى بەكەم بۋعان ەكەنسىز. ويىڭىزدى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن قوماقتى قارجىنى قايدان الدىڭىز؟ الدە دەمەۋشىلەرىڭىز بولدى ما؟

- قۇلاگەر ەسكەرتكىشىن تۇرعىزۋعا 30 ملن-داي قارجى كەتتى. قانشاما تالقىدان ءوتىپ، سارالانعان ءىستى ەندى باستاۋعا كەلگەندە قارجىلاي قيىندىقتار تۋىنداماسى بار ما؟ بەلگىلى ءمۇسىنشى سۇلتان يلياەۆپەن شارتقا وتىرىپ، ءمۇسىندى قىرعىزستانداعى پروفەسسور بازاربەك سادىقوۆتىڭ شەبەرحاناسىندا جاساۋعا كەلىسىپ قويعانبىز. امال جوق، استىمداعى ماشينامدى، بارلىق جيعان تەرگەنىمدى، جىلجىمايتىن دۇنيە مۇلكىمدى ءبارىن لومباردتقا سالۋدان باسقا امالىم قالمادى. الىنعان اقشاعا مۇسىنشىگە، شەبەرحانا قوجايىنىنا، قۇرىلىسشىلارعا ەڭبەك اقىلارىن تولەۋگە ءتيىستى ەدىم. جول شىعىنى ت.ب ماسەلەلەر جاعادان الىپ تۇرعانى جانە بار. بۇل جەردە قولداۋ كورسەتپەدى دەپ دەمەۋشىلەردى كىنالاۋدان اۋلاقپىن. قارجى داعدارىسىنىڭ جاڭا باستالعان بەتى. ۇلتقا جانى اشيتىن ازاماتتاردىڭ بيۋدجەتتەرى سۋى تارتىلعان بالىق قۇساپ قايراڭداپ قالعان كەز. ەگەر ءبىر دەمەۋشى كەزىگەر دەپ كۇتىپ وتىرا بەرسەم ءالى كۇنگە دەيىن جۇرەر مە ەدىم كىم ءبىلسىن... سول قيىن كۇندەر جايلى اشىلۋ سالتاناتىندا مىناداي سوزدەر ايتىپ ەدىم. ۇيقىسىز تۇندەر، جۇرەك اۋىرتقان كۇندەر كوپ بولدى دەپ. ونى تارقاتىپ ايتسام ۇزاق اڭگىمە.

- تاس مۇسىنگە دۇنيە مۇلكىڭىزدى نار تاۋەكەل ەتىپ سالعانىڭىز كوزسىز ەرلىك ەكەنى داۋسىز، دەگەنمەن جانۇياڭىز، تۋىس-تۋعاندار تاراپىنان قارسىلىقتار كەزدەسپەدى مە؟

- بىردەن ايتايىن جەڭگەڭ «ءوزىڭ بىلەسىڭ، بىراق كەيىن وكىنىپ جۇرمە» دەپ ەسكەرتتى. جولداستارىم تاراپىنان رايىمنان قايتارماق بولعاندار تابىلدى. تانىس يۋريستەردە، اعايىن تۋعاندار دا «سەن قانداي ىسكە باسىڭدى شاتىپ وتىرعانىڭدى بىلەسىڭ بە، 30 ملن ويىنشىق ەمەس، لومباردقا ءبىر كۇن كەشىكسەڭ بارىنەن ايىرىلاسىڭ» دەگەن سىڭايدا اقىل ايتا باستادى. جاسىراتىنى جوق جۇرەگى اۋىراتىن جەزدەم «ەركە» قىلىعىمدى ەستىگەندە توسەك تارتىپ جاتىپ قالدى. «ەڭ جامان تۇسىمدە مۇنداي وقيعانى كورمەگەن شىعارمىن. اتقا بولا وسىنشاما قارجىنا لومباردتان الۋ اقىلعا سيىمسىز. ەگەر ول قارجىنى دەر ۋاقىتىندا قايتارماساڭ نە بولادى» دەپ قورقىتىپ نيەتىمنەن قايتارماق تا بولدى. ولاردى دا تۇسىنۋگە بولادى. سەبەبى مۇنداي قوماقتى قارجىنى ۇكىمەتتەن الىپ قانا سالادى كوزىن تاپقاندار. كەيبىر اكىمدەر كەردەڭ-كەردەڭ ەتىپ، ۇكىمەتتىڭ اقشاسىنا سالىنعان دۇنيەلەردى مەنشىكتەپ، قوقيلانىپ، اياعىن ارەڭ باسىپ، بولىپ-تولىپ تۇرعانىن كورگەندە اشۋىڭ كەلەدى. مىقتى بولسا سالسىن ءوزىنىڭ جيعان تەرگەنىنە... سوندا كورەر ەدىم، باتىرسىنعان نەمەلەردى. ونىڭ بەر جاعىندا قازاق حاندىعىنىڭ ىرگە تاسىن قالاعان كەرەي مەن جانىبەككە قويشىعارا سالعاراۇلىنىڭ زەرتتەۋى بويىنشا 864 ملن اقشا بولىنگەن ۇكىمەتتەن. سالىستىرىپ كورىڭىز بىزدىكىمەن. ارتى نە بولدى، تۇككە جاراماي دالادا قالدى. ال ءبىز ۇكىمەتتەن ءبىر تيىن العان جوقپىز. ەسكەرتكىشتىڭ قۇندىلىعى دا، تاربيەلىك ءمانى دە وسىندا دەپ ويلايمىن.

- قۇلاگەردىڭ ەسكەرتكىشى ۇزاق قاشالدى ما؟

- جوق. بار بولعانى 3 ايدا قىرعىزستاندا جاسالىپ شىقتى. 2009 جىلى 27 قاراشا كۇنى ەسكەرتكىش استانانىڭ ىرگەسىنە بەلگىلەنگەن ورنىنا اكەلىنىپ قويىلدى. دەگەنمەن، كۇننىڭ سۋىتۋىنا بايلانىستى اشىلۋ سالتاناتى كەيىنگە شەگەرىلدى. جاز شىعا 29 ماي كۇنى كوكشەتاۋداعى «كراسنىي يار» يپودرومىندا قۇلاگەر ەسكەرتكىشىنىڭ اشىلۋ قۇرمەتىنە ۇلكەن الامان بولدى. الامانعا 370 ات قاتىستى. استانادا وتپەۋىنە يپودروم ماسەلەسىنىڭ كەدەرگىسى تيگەنىن ايتپاي كەتۋگە بولمايدى. 6 ماۋسىمدا سالتاناتتى اشىلۋى استانا قالاسىنداعى ەسكەرتكىشى جانىندا ءوتتى. حالىق كوپ جينالدى. بىلە بىلگەنگە قۇلاگەردىڭ ەسكەرتكىشىن تۇرعىزۋ - يدەولوگيا. ءبىزدى ادام ساناتىنا قوسپاي كەلگەندەرگە «ءبىز قوي ەمەسپىز، ءبىز شوشقا ەمەسپىز، ءبىز ارقىراعان تۇلپارمىز» دەگەندى مەڭزەۋدىڭ باستى قۇرالى دەپ تۇسىنەمىن.

- قۇلاگەردىڭ كومپوزيتسيالىق قۇرىلىمى كوڭىلىڭىزدەن شىقتى ما؟

- ارينە. ءمۇسىننىڭ ۇزىندىعى 8,5 مەتر، بيىكتىگى 5 مەتر، سالماعى 5,5 توننا، جالپى بيىكتىگى 12 مەتر. قۇلاگەردىڭ باۋىرىن جازىپ كوسىلە شاۋىپ كەلە جاتقانى، قازاقستاننىڭ العا قارىشتاپ دامىپ كەلە جاتقانىمەن بايلانىستىرىلا سيمۆوليكالىق تۇردە بەرىلگەن. ەسكەرتكىش تازا مىستان سوعىلعان. بۇل جاعىنان «قازاقمىستاعى» ازاماتتارعا ايتار العىسىمىز شەكسىز.

قازانات - جىلقىلاردىڭ تورەسى

- كەشەگى قۇلاگەردىڭ زامانىندا توي-تومالاق، اس كوپ بولدى. ول كەزەڭمەن بۇگىندى سالىستىرۋعا مۇلدەم بولماس. دەسەك تە بۇگىندە شىن «جۇيرىكتىڭ» باعاسىن 15-20 شاقىرىم انىقتاپ جاتادى. وسى قاشىقتىقتاردى اۋپىرىمدەپ شاۋىپ وتكەندەردىڭ ءوزى مارەگە قالجىراپ ارەڭ جەتكەندەي اسەرگە بولەيدى. مۇنىڭ ءمانىسى نەدە؟ ەكولوگيانىڭ زاردابى ما، جوق الدە جاراۋى كەمشىن بە؟

- ءبىزدىڭ اتا-بابالارىمىز الاماندى ۇيىمداستىرۋ بارىسىندا تۋرا شاپقان عوي. بۇل ءداستۇر كورشىمىزدەگى قىتاي قازاقتارىندا ءالى كۇنگە ساقتالىپ كەلەدى. بىزدە دە بەرتىنگە دەيىن بولعان. زاماننىڭ ىڭعايىنا جىعىلىپ حالىق تاماشالاپ، جۇيرىكتەرگە دەم بەرىپ وتىرۋى ءۇشىن، يپودرومدى اينالىپ شابۋ جولعا قويىلعان. ال دانا بابالارىمىز الامانعا تەك قىزىق كورۋ، كوڭىل كوتەرۋ دەڭگەيىندە قاراماعانى بەلگىلى. ءبىز وسىنى ەستەن شىعارىپ الدىق. جۇيرىكتەردى الامانعا قوسۋ ارقىلى قارىمىن تەكسەرىپ، تۇقىمدارىن سۇرىپتاۋعا قاتتى كوڭىل ءبولىپ، ولجالى ورالعان جۇيرىكتەردى ۇيىرگە سالىپ تەگىنە قاراپ جىكتەپ وتىرعان. «بايتال شاۋىپ بايگە الماس» دەپ قازاق بەكەر ايتپاعانى تاعى انىق. بىراق بۇل قاعيدانى بۇزىپ 15-20 شاقىرىمعا شاۋىپ بايتالدار بايگە الىپ جۇرگەنى وتىرىك ەمەس. بۇدان بىزدە الىسقا شاباتىن قازاناتتار جوق دەگەن وي تۋماسىن. بار. وتە كوپ. بىراق ولاردىڭ مۇمكىندىگى شەكتەۋلى. ەندى قۇلاشىن جازىپ باۋىرى ءجىپسىپ كەلە جاتقاندا ۇشقىرلاردان كوز جازىپ قالادى. ءسويتىپ الىسقا شابار قازاناتتاردىڭ وبالىنا قالىپ جۇرگەن جايىمىز بار.

- قر ۇلتتىق ات سپورت فەدەراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى رەتىندە الاماندى كەلەشەكتە جانداندىرۋ ويىڭىزدا بار ما؟

- ۇلتتىق ات سپورت فەدەراتسياسىنىڭ جىل سايىن وتەتىن سەزدەرىندە بۇل ماسەلە تالقىلانۋدان كەندە ەمەس. ءبىر شەشىمگە ءالى كۇنگە كەلە الماي وتىرمىز. سەبەبى، تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن بايگەگە جاپپاي تازا قاندى جىلقىلاردى اكەلۋ كەڭ ەتەك الدى. امەريكادان، انگليادان، يرلانديادان، فرانتسيادان، پولشادان، كورشىمىزدەگى رەسەيدەن اكەلىنگەن جىلقىلاردا ەسەپ جوق. سولاردى اكەلىپ الامانعا سالادى. ولار ۇشقىر بولعاندىقتان ۇزاق ديستانتسياعا جارامايدى. قىسقا قاشىقتىقتىڭ «جەلاياقتارى». ال باعالارىنان ادام شوشيدى. 15 مىڭ دوللاردان، 200 مىڭ دوللارعا دەيىنگى ارالىقتا. سويتە تۇرا بۇلار قازاقي جىلقىلاردىڭ شيرەگىنە دە كەلمەيدى. قازاناتتاردىڭ كەرەمەتى -توزىمدىلىگىندە عوي، شىركىن. الىسقا شاباتىن قارىمدىلىعىن ايتساڭشى. كەيدە ماعان الامانعا كوڭىلى تولماعاندار قارسىلىق ءبىلدىرىپ «اينالايىن-اۋ، قازاقتىڭ جىلقىسىنا 25 شاقىرىم دەگەن ءسوز بە ەكەن، ول بۇرىنعى قۇنانداردىڭ جارىسى ەمەس پە» دەپ وكپەلەرىن ايتىپ جاتادى. كەلىسەمىن. الايدا 45 شاقىرىمدى يپودرومدا وتكىزۋدە كورەرمەندەرگە ءوز قيىنشىلىعىن اكەلەرى ءسوزسىز. ۇزاق قاشىقتىققا اتتاردى جىبەرۋ ءۇشىن بابالارىمىز سالعان تىكە شابىسقا نە جەتسىن شىركىن.

- نەگە الاماندى جازىق دالادا ۇيىمداستىرماسقا؟

- قازىر ون جەتىنشى، ون سەگىزىنشى عاسىر ەمەس. كەڭەس زامانىنىڭ تيگىزگەن زالالىنان دالامىز شۇرق تەسىك. سايىن دالادا نە شاشىلىپ قالماعان دەيسىز. پلۋگتار، سىمدار، ات تۇياعىن زاقىمدايتىن تەمىر-تەرسەكتەر، باسقادا تولىپ جاتقان كەدەرگىلەر جەتىپ ارتىلادى. وسىنداي نارسەلەر ويعا العان ءىسىمىزدى العا باستىرماي وتىر. دەگەنمەن قول قۋسىرىپ وتىرعان جوقپىز. جازىق دالادا الامان وتپەي جاتىر دەپ ايتۋعا دا بولمايدى. بەكەت اتانىڭ 200 جىلدىعىندا ادايلىقتار 25 شاقىرىمعا كەلىسپەي، داۋلاسىپ ءجۇرىپ 45 شاقىرىمعا وتكىزدى بايگەنى. سوندا كوزىمىزدىڭ جەتكەنى مارەگە ىلعي قازاقي قازاناتتار كەلدى عوي. شەتەلدىك «ەركەلەردىڭ» ءبىرىنىڭ قاراسىن كورە المادىق.

- كەلەشەكتە تىكە شابىسقا سايىن دالانىڭ توسىنەن جول سالىنىپ، قۇلاگەر-الامان ۇيىمداستىرىلدى دەلىك. قۇلاگەردىڭ داڭقتى جولىن جالعاستىرىپ 60-70 شاقىرىمعا شاۋىپ وتەتىن جۇيرىك بار ما ءبىزدىڭ ەلدە؟

- قۇلاگەر ەسكەرتكىشىن سالاردا بۇل ماسەلە تالقىلانعان. 60 شاقىرىمعا ات شاپتىرۋ بىلايشا ايتقاندا قازاقتىڭ قازاناتتارىن ىرىكتەۋ دەگەن ءسوز. وعان اتتىڭ اتى عانا شىدايدى. ەگەر ونداي الامان ۇيىمداستىرىلا قالسا بايگەگە تۇسەتىن جۇيرىكتەردىڭ كوپ بولاتىنىن سەنىممەن ايتا الامىن. ءبىر-اق مىسال. ەرلان ساتىبالديەۆ دەگەن جىگىتتىڭ «سۇڭقار» دەگەن اتى بولدى. 2-3 جىلدىڭ ىشىندە 33 ماشينا ۇتتى. سول جۇيرىكتىڭ 31 شاقىرىمدىق ۇلى الاماننىڭ سوڭعى شاقىرىمىندا باۋىرىن جاڭا جازىپ، ەركىن شاۋىپ كەلە جاتقانىن كورىپ قايران قالدىم. مارەگە كەلگەسىن دە ارنايى بارىپ تاڭدانعانىمدى ايتپا. ءالى 15-20 شاقىرىمعا ويناقتاپ شاباتىن ءتۇر بار.

اعىلشىننىڭ تازا قاندى جىلقىسىنىڭ بويىندا قازاناتتىڭ قانى بار

- قۇلاگەردىڭ تۇرىسى مەن دەنە تۇرقىنا تامسانا قاراپ شىن جۇيرىكتىڭ باعاسىن بەرگەن كۇرەڭباي سىنشىداي، اتتىڭ باعىن اشىپ، بابىن تاباتىن اتبەگىلەر جايلى نە ايتاسىز؟

- اتادان بالاعا ميراس بولعان قاسيەتتى ونەردى قاستەرلەپ جۇرگەن ازاماتتار جەتەرلىك. اتاپ ايتسام كەنەلبەك يگەنباەۆ، ەرلان ساتىبالديەۆ، روللان تلەۋلەسوۆ، ارمان تولەۋوۆ، جۇماش ءىزباساروۆ، ورىنتاي امىرعاليەۆ ءنابيدوللا كيكەباەۆ، كەڭەس راقىشەۆ، سەرىك ۇمبەتوۆ، جۇمابەك جاپىشەۆ، ەرتىلەۋ ساتىبالديەۆ، باقىت بايداۋلەنوۆ، امانقوس دەربىسالين، ونەربەك جانبالا، باتىرحان سابۋروۆ، سەرىك بەكقايىروۆ، تلەگەن ماتكەنوۆ، بالابەك ەسىموۆ، دارحان قىدىرباەۆ، ۋلفات ۋسمانوۆ، ارداق امىرقۇلوۆ ايتا بەرسەم كوپ قوي اتبەگى جىگىتتەر ءبىزدىڭ كەڭ بايتاق ەلىمىزدە.

- «قازانات» اتتى كىتابىڭىز ءۇشىنشى رەت باسپادان شىعىپ جاتىر. 13 ساۋىردە استاناداعى ۇلتتىق كىتاپحانادا كىتاپتىڭ تۇساۋى كەسىلەدى ەكەن. جالپى وسى قازانات سوزىنە تۇسىنىك بەرە كەتىڭىزشى؟

- مەنىڭ قازاناتتى ايتىپ كەلە جاتقانى ما جيىرما جىل بولدى. قۋانارلىعى حالىق اراسىندا قازانات ۇعىمى قالىپتىستى. استانا اكىمى يمانعالي تاسماعامبەتوۆ استانانىڭ ءبىر كوشەسىنە «قازانات» اتىن بەردى جۋىردا. «قازانات» دەگەن يپودرومدار اشىلىپ جاتىر. بۇل دا بولسا كوڭىلگە دەمەۋ. بالا كەزىمدە اكەم مارقۇم شىعىس قازاقستان بولىسىنىڭ ۇلان اۋدانىنىڭ «قىزىلتۋ» سوۆحوزىنداعى «ساتىي» اۋىلىندا جىلقىشىلاردىڭ بريگاديرى بولعان. ءبىزدىڭ ۇيدە جىلقىشىلار جينالىپ اڭگىمە دۇكەن قۇرعاندا اكەم ىلعي «ءاي جىگىتتەر ۇلى دالانى بابالارىمىز قازاناتتارمەن قورعاعان. قازانات دەگەن جىلقى مالىنىڭ تورەسى. قازاقتىڭ تازا قاندى، اسىل تۇقىمدى جىلقىسى قازانات» دەپ وتىرعانىن بىرنەشە مارتە قۇلاعىم شالدى. ونىڭ بەر جاعىندا اسەكەڭنىڭ (سۇلەيمەنوۆتىڭ) «باسقا حالىقتىڭ قايدان جاراتىلعانىندا مەنىڭ شاتاعىم جوق. ءبىزدىڭ قازاق تۇلپاردان جاراتىلعان» دەپ ايتۋىندا ۇلكەن استار بار. كەيىن زەرتەي كەلە وسى سوزدەردىڭ ماعىناسىنىڭ تەرەڭدە جاتقانىنا كوزىم انىق جەتتى. قازانات - جىلقى مالىنىڭ باستاۋ بۇلاعى. ءحىح عاسىردا ريدەر قالاسىنا كەلىپ-كەتىپ جۇرگەن اعىلشىن كاپيتاليستەرى، قايتارىندا سوستاۆ-سوستاۆ قىلىپ تيەپ، ءبىزدىڭ ايعىرلارىمىز بەن بيەلەرىمىزدى اكەتەتىن بولعان. بۇگىندە اعىلشىندار دۇنيە جۇزىندە تازا قاندى جىلقى وسىرۋدەن الدىڭعى ورىندا. ولاردىڭ سايگۇلىكتەرىنىڭ تۇلا بويىندا قازاقتىڭ قازاناتتارىنىڭ قانى تۋلاپ جاتقانى تالاس تۋدىرمايتىن شىندىق. قازىر الەمدە جىلقىنىڭ ون ەليتتى ءتۇرى بار. 1) اعىلشىن، 2) اراب، 3) نەمىس 4) اقالتەكە، (تۇركمەن), 5) امەريكا، 6)رەسەي، 7)فرانتسۋز، 8) يسپان، 9) ۆەنگر، 10) كانادا جىلقىسى. وسىلاردىڭ ىشىندە قازانات جوق. شىندىعىنا كەلگەندە ءبارىنىڭ تورەسى - قازانات. سويتە تۇرا ساناتتا جوق. تاريحشىلارىمىزدىڭ سالعىرتتىعىنان ءىش قازانداي قاينايدى. «قازانات» ءسوزى - جەڭىمپاز، مىقتى جاۋىنگەردىڭ جىلقىسى دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى.

ءوزىمىزدىڭ جەرىمىزدەگى بوتاي قورىمىندا بىرنەشە جىلدار قاتارىنان قازبا جۇمىستارىن جۇرگىزگەن نەمىستىڭ، فرانتسۋزدىڭ، اعىلشىننىڭ جانە امەريكانىڭ بەلگىلى ارحەولوگ عالىمدارى سەنساتسيالىق جاڭالىق اشتى. ولار جىلقىنى الەمدە ەڭ العاش قولعا ۇيرەتكەن قازاقتار دەپ عىلىمي تۇجىرىم جاسادى، قورىتىندى شىعاردى. ولار وسى ناتيجەلەرىن ناقتى دالەلدەرمەن عالامتور (ينتەرنەت) ارقىلى بۇكىل دۇنيە جۇزىنە قۋانا تاراتتى.

ەڭ وكىنىشتىسى ءبىزدىڭ تاريحشىلارىمىزدىڭ وسى جاڭالىقتى ءىلىپ اكەتپەي، نەمقۇرايدىلىق كورسەتۋلەرىندە بولىپ تۇر. ءبىزدىڭ ۇسىنىسىمىز تاريحشىلار باستاپ، زيالى قاۋىم قوستاپ، بيىلعى جىلى بوتاي قورىمىنا ارنالعان ۇلكەن حالىقارالىق عىلىمي-پراكتيكالىق كونفەرەنتسيا وتكىزىلۋى ءتيىس. وندا وسى جاڭالىقتى اشقان مارتەبەلى شەتەلدىك ارحەولوگتار باياندامالار جاساسا، ونىڭ نەگىزىندە قازاقتاردىڭ دۇنيە جۇزىندە ەڭ ءبىرىنشى بولىپ جىلقىلاردى ۇيرەتكەندەرى تۋرالى قۇندى قۇجات دۇنيەگە كەلسە قانداي كەرەمەت بولار ەدى. وركەنيەتتى الەم جۇرتشىلىعى تاعى دا ءبىر مارتە، بورىكتەرىن الىپ، قازاق تاريحىن مويىندار ەدى. بۇل دەگەنىڭىز ءبىزدىڭ ۇلكەن جەڭىسىمىز ەمەس پە؟! وسىنى تۇسىنەتىن ۋاقىت كەلدى. ءالى دە كەش ەمەس... ەگەر دە تاريحشىلار وسى ۇسىنىستى قولداسا، بىزدەر اتبەگىلەر كومەكتەسۋگە دايىنبىز.

جىلقىنىڭ كيەسى وڭدىرمايدى

- اعا، قۇلاگەرگە قايتا ورالايىقشى. ساعىنايدىڭ اسىندا 700 ات شاپتى دەگەنگە ايتار ءۋاجىڭىز بار سياقتى؟

- يا. 700 ات قيسىنعا كەلمەيدى. پاڭ نۇرماعامبەت ناعاشى اتاسى ساعىنايعا اس بەرگەندە 322 ات شاپقان دەيدى دەرەك كوزدەرى. 500-دەي كيگىز ءۇي تىگىلگەن. ءارىسى رەسەي، بەرىسى قىرعىز، وزبەكتەرگە ساۋىن ايتىلعان. ساعىنايدىڭ اسىنا دايىندىق ءبىر جىلعا سوزىلعان.

- قۇلاگەردى ايۋاندىقپەن ۇرىپ ءولتىردى دەگەن نە ءسوز؟

- ساعىنايدىڭ اسىنا دەيىن قۇلاگەر ون ەكى الاماندا ولجا سالعان. ول كەزدىڭ تارتىبىنە ساي ەسەپتەسەك 60-70 شاقىرىمعا سوزىلعان دودالاردا الدىنا قارا سالماعان عوي جانۋار. سونداي قازاناتقا 1876 جىلى كۇز ايىندا ەرەيمەننىڭ قوساقكول ماڭىندا قازاقتىڭ تاريحىندا بۇرىن سوڭدى بولماعان قاستاندىق جاسالعان. جەكە دارا قارا ءۇزىپ كەلە جاتقان قۇلاگەردى باراقبايدىڭ (باتىراشتىڭ شىن اتى) جەندەتتەرى كورە الماۋشىلىقتىڭ، كۇنشىلدىكتىڭ، قىزعانىشتىڭ نەگىزىندە شىرپىلى بيىك تالدىساي دەگەن جەردە مارەگە 2,5 شاقىرىم قالعاندا كۇتىپ الىپ ۇرىپ ولتىرەدى. كينودا سۋرەتتەگەندەي اتىپ، بولماسا ادەبي شىعارمالارداعىداي ايبالتامەن شاپپايدى. كادىمگىدەي شوقپارمەن، سويىلمەن ساباپ قاتىگەزدىكپەن، جابايىلىقپەن ۇرىپ ولتىرگەن. ونى دالەلدەيتىن تاريحي ناقتى دەرەكتەرىم بار. ءتىلسىز قۇلاگەر جانۇشىرا شىڭعىرىپ قۇلاعان جەردى ادەيى ەكسپەديتسيامەن بارىپ كوردىك، زەرتتەدىك.

- باتىراشتى وسىنداي تاريحي قىلمىسقا يتەرمەلەگەن نە بولدى ەكەن سوندا. الدە اقان سەرىمەن ەكەۋىنىڭ اراسىندا كيكىلجىڭ، كەلىسپەۋشىلىكتىڭ سىزى جاتىر ما؟

- ول دا بار. ساعىنايدىڭ اسىنا دەيىن ءبىر الاماندا دارا كەلە جاتقان قۇلاگەردىڭ الدىن وراپ ءبىر بۇيىردەن باتىراشتىڭ جاندايشاپتارى ات قوسىپ جىبەرگەن دەسەدى كونە كوزدەر. جالعاندىققا جانى قاس سەرى وسى ماسەلە جايىندا اشىنا ايتىپ باتىراشپەن تىلگە كەلىپ قالعان ءتارىزدى.

- ايتۋلى استا الاماننىڭ باس بايگەسىن كىم ولجالاعان؟

- قياناتقا كوزى ابدەن جەتكەن پاڭ نۇرماعامبەت باس بايگەنىڭ جۇلدەسىن اقان سەرىگە بەرگىزگەن.

- باتىراشتىڭ كەيىنگى تاعدىرى تۋرالى مالىمەت كەزدەستىردىڭىز بە؟

- «مالدى ۇرما» دەپ قازاق بەكەر ايتپاعان. «اتپەن ويناعانشا، اتاڭمەن وينا» دەيدى عوي. تۇلپاردىڭ كيەسى بار دەپ قورىققان. «تۇلپارعا قيانات قىلعاننىڭ تۇقىمى قۇريدى». بىردە الماتىدا ساقالى بەلىنە تۇسكەن قاريامەن داتارحانداس بولدىم. كوكشەتاۋ جاقتان ەكەن. سەكسەننىڭ سەگىزىنە كەلگەن اڭگىمەشىل قارت قۇلاگەر جايىندا مايىن تامىزىپ جىرلاپ وتىرىپ، ءسوز اراسىندا قوتىراش (باتىراشتىڭ ءىنىسى) قاراعاندىنىڭ تۇرمەسىندە جاتىپ (جيىرماسىنشى عاسىردىڭ باس كەزى بولسا كەرەك) «جىلقىنىڭ كيەسى بار دەگەن راس ەكەن، تۇقىم-تۇياعىمىزدان ءتىرى جان قالمادى، ءبىرى وبادان شەتىنەسە، ءبىرى ايداۋدا ءجۇرىپ ءولدى، مەنىڭ دە كەلەشەگىم بۇلىڭعىر » دەپ وكىنە ايتقانىن ەستىگەنىن جەتكىزدى. قياناتتىڭ يەسىن قايتسەدە تاباتىنىنا وسى ءسوزدىڭ ءوزى جەتكىلىكتى شىعار.

- سۇحباتىڭىز ءۇشىن راحمەت.

Cۇحباتتاسقان  ناعاشىباي قابىلبەك.

www.masa.kz ينتەرنەت گازەتى