بۇگىنگى قازاق قىزدارى قانداي؟ باعزى زاماننان دالا زاڭىنا باعىنعان، ەركەلىگى مەن ەركىندىگىن تەل ۇستاعان ارۋلار بۇگىنگى زامان اعىمىندا تابيعي قىلىعىن جوعالتىپ المادى ما؟

جۋىردا وتكەن «قازاق ارۋى-2011» بايقاۋى وسى ساۋالداردىڭ بەتىن ءبىراز اشقان سياقتى. كوزدىڭ جاۋىن الاتىن ارۋلار ءتان سۇلۋلىعى مەن جان جاۋھارلىعىن جۇرت الدىندا جاريا ەتىپ، ەل ارۋى اتاعى ءۇشىن باق سىناستى. ەلىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن جينالعان 500-گە تارتا قازاق بويجەتكەندەرىنىڭ اراسىنان سۋىرىلىپ، «قازاق ارۋى-2011» بايگەسىن الماتىلىق سۇلۋ ءلاززات قالدىبەكوۆا يەلەندى. ءبىر قىزىعى، ءلاززات بۇعان دەيىن دە ءبىراز بايگەنىڭ باسىن قايىرعان ەكەن: حالىقارالىق «بوزتورعاي» فەستيۆالىنىڭ جۇلدەگەرى، «تەاتر كوكتەمى-2010» فەستيۆالىنىڭ «تۇساۋ كەسەر» نوميناتسياسىنىڭ يەگەرى بولىپتى. ال «سارسەنبىلىك سۇحباتتا» 22 جاستاعى ەل ارۋى - مۇحتار اۋەزوۆ تەاترىنىڭ اكتريساسى نە ايتادى؟ وقىپ كورىڭىز...

- بۇرىندارى كوپ قىزدىڭ ىشىندەگى ءلاززات ەدىڭ، ەندى قازاقتىڭ ءبىرىنشى ارۋى بولدىڭ، بۇل اتاقتىڭ جاۋاپكەرشىلىگى قانداي ەكەن؟

- ارينە، «قازاق ارۋى» دەگەن اتقا لايىقتالعان سوڭ، موينىما ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەلگەنى راس. ەندىگى جەردە قازاقتىڭ ءبىرىنشى سۇلۋى دەگەن اتىما كىر كەلتىرمەي، وزىمە جۇكتەلگەن مىندەتتى ابىرويلى اتقارۋ - وڭاي شارۋا بولمايدى...

- قازاقتىڭ كەز كەلگەن قىزىنا جۇكتەلەر ارۋلىق ار-نامىستى بارشا بويجەتكەن بىردەي تۇيسىنبەيدى-اۋ...

بۇگىنگى قازاق قىزدارى قانداي؟ باعزى زاماننان دالا زاڭىنا باعىنعان، ەركەلىگى مەن ەركىندىگىن تەل ۇستاعان ارۋلار بۇگىنگى زامان اعىمىندا تابيعي قىلىعىن جوعالتىپ المادى ما؟

جۋىردا وتكەن «قازاق ارۋى-2011» بايقاۋى وسى ساۋالداردىڭ بەتىن ءبىراز اشقان سياقتى. كوزدىڭ جاۋىن الاتىن ارۋلار ءتان سۇلۋلىعى مەن جان جاۋھارلىعىن جۇرت الدىندا جاريا ەتىپ، ەل ارۋى اتاعى ءۇشىن باق سىناستى. ەلىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن جينالعان 500-گە تارتا قازاق بويجەتكەندەرىنىڭ اراسىنان سۋىرىلىپ، «قازاق ارۋى-2011» بايگەسىن الماتىلىق سۇلۋ ءلاززات قالدىبەكوۆا يەلەندى. ءبىر قىزىعى، ءلاززات بۇعان دەيىن دە ءبىراز بايگەنىڭ باسىن قايىرعان ەكەن: حالىقارالىق «بوزتورعاي» فەستيۆالىنىڭ جۇلدەگەرى، «تەاتر كوكتەمى-2010» فەستيۆالىنىڭ «تۇساۋ كەسەر» نوميناتسياسىنىڭ يەگەرى بولىپتى. ال «سارسەنبىلىك سۇحباتتا» 22 جاستاعى ەل ارۋى - مۇحتار اۋەزوۆ تەاترىنىڭ اكتريساسى نە ايتادى؟ وقىپ كورىڭىز...

- بۇرىندارى كوپ قىزدىڭ ىشىندەگى ءلاززات ەدىڭ، ەندى قازاقتىڭ ءبىرىنشى ارۋى بولدىڭ، بۇل اتاقتىڭ جاۋاپكەرشىلىگى قانداي ەكەن؟

- ارينە، «قازاق ارۋى» دەگەن اتقا لايىقتالعان سوڭ، موينىما ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەلگەنى راس. ەندىگى جەردە قازاقتىڭ ءبىرىنشى سۇلۋى دەگەن اتىما كىر كەلتىرمەي، وزىمە جۇكتەلگەن مىندەتتى ابىرويلى اتقارۋ - وڭاي شارۋا بولمايدى...

- قازاقتىڭ كەز كەلگەن قىزىنا جۇكتەلەر ارۋلىق ار-نامىستى بارشا بويجەتكەن بىردەي تۇيسىنبەيدى-اۋ...

- قازىر كوپشىلىكتى قازاق قىزدارىنىڭ اشىق-شاشىق نەمەسە قىسقا كيىپ، تەمەكى شەگىپ كەتكەنى عانا تولعاندىراتىن سياقتى. البەتتە، بۇل ءبىر عانا قىزداردىڭ كىناراتى بولماسا كەرەك، قوعامدا قالىپتاسقان كەرى جاعدايلارعا قىزدار عانا كىنالى دەسەك، ۇلكەن اعاتتىق بولادى. بۇل - ۇلكەن الەۋمەتتىك پروبلەما، ونىمەن مەملەكەتتىك دەڭگەيدە اينالىسپاساق، سوڭى تىپتەن ايانىشتى بولاتىن سياقتى. قىزدىڭ قىلىعى ءوز قوعامىنان الىستاپ كەتە المايدى. ويتكەنى قىز دەگەنىمىز - مىنەزى جىبەكتەي ەسىلگەن، يبالى دا يناباتتى، بولاشاق انا، اسىل جار ەمەس پە؟ دەگەنمەن قىزداردى قىسقا كيدى دەپ، قاتتى سوگۋگە تاعى بولماس. ماسەلەن، مەن دە بۇگىنگى زامانعا ساي ۇلگىمەن قىسقا كيىم كيۋىم مۇمكىن. بۇعان قاراپ، قازاقى سالت-ءداستۇردى، ادەت-عۇرىپتى بىلمەيدى دەۋگە بولمايدى.

- «قازاق ارۋى» اتانعان بويجەتكەنگە قانداي ەر-ازاماتتار ۇنايدى؟

- ماعان قاراپايىم دا قايسارلى قازاق ۇنايدى. ياعني اقىلىن پاراساتقا ۇشتاعان، ەلى مەن جەرىن سۇيەتىن پاتريوت جىگىتتەر كەز كەلگەن ارۋدىڭ كوڭىلىندەگى تۇلعا دەر ەدىم...

- «قازاق ارۋى» اتاعىن العان جەڭىمپاز قىز «الەم-ءميسسى» بايگەسىنە قاتىسۋ قۇقىعىن الا ما؟ ماسەلەن، بۇرىندارى ول بايقاۋعا «قازاقستان ءميسسى» عانا قاتىسۋشى ەدى...

- بۇل بايقاۋدىڭ ىرگەتاسى جاڭادان قالاندى. بۇدان بىلاي بايقاۋدىڭ باسى-قاسىنداعىلار «الەم ءميسسى» سياقتى جوعارى مارتەبەلى سايىستاردا سىنالۋعا جولداما بەرەتىن مۇمكىنشىلىك جاسايتىن بولار. ول جاعىن ناقتى ايتا المايمىن...

- بايقاۋعا ۇمىتكەر بەس ءجۇز قىزدىڭ اراسىنان توپ جارۋىڭا قاراعاندا، سۇلۋلىعىڭ مەن ونەرىڭە حالقىمىزدىڭ سالت-ءداستۇرىن جەتىك بىلەتىندىگىڭ دە سەپتىگىن تيگىزگەن شىعار؟ بويىڭداعى قازاقي قىلىق، ۇلتتىق ناقىش قايدان دارىدى دەپ ويلايسىڭ: اتا-اناڭنىڭ قانىمەن ءسىڭدى مە، الدە كەيىن وقىپ­توقۋمەن قالىپتاستى ما؟

- مەن ءوزىم وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، جەتىساي قالاسىنىڭ تۋماسىمىن. اكە-شەشەمنىڭ بويىما سىڭىرگەن تاربيە-ءتالىمى ءبىرىنشى كەزەكتە بولسا كەرەك. ونىڭ ۇستىنە، جۇرگەنوۆ اتىنداعى ونەر اكادەمياسىن بىتىرسەم، قالايشا قازاقى قىلىقتان ادا بولۋىم مۇمكىن؟! ال قازىرگى ۋاقىتتا قازاقتىڭ ناعىز ونەر تارلاندارى تەر توككەن «اكەم­تەاتردا» اكتريسامىن. ياعني جان-جاعىم - قازاقىلىققا تۇنىپ تۇرعان ونەرلىلەر ورتاسى. ال قازاق بولعاننان كەيىن انا ءتىلىڭدى بىلمەۋ، سالت-داستۇردەن حابارسىز بولۋ دەگەن مۇمكىن ەمەس.

- ال «قازاقتىڭ سۇلۋ قىزدارى ۇلتتىق قۇندىلىق رەتىندە باعالانبايدى، بايقاۋ وتكەننەن كەيىن ارۋلار ۇمىت قالادى»، - دەپ دابىل قاعۋعا نەگىز بار ما؟

- قانداي دا ءبىر يگى شارالاردىڭ جالعاسىن تابۋ ءۇشىن، ونىڭ باسى-قاسىندا جۇرگەن ۇيىمداستىرۋشىلار سەپتىگىن تيگىزىپ، دەمەپ وتىرۋعا ءتيىس. ماسەلەن، «ەلارنا» تەلەكومپانياسىنان «قازاق ارۋى» اتتى جاڭا باعدارلاما اشىلماق. ال مەن ءبىر جىل بويى سول باعدارلامانى جۇرگىزەمىن. بۇل «قازاق ارۋى» بايقاۋىنىڭ جالعاسىن تابۋىنا ۇلەس قوسار، بالكىم. ارينە، ءتۇرلى بەلەستى باعىندىرىپ، جارقىراي كوزگە ءتۇسۋ ءۇشىن، كىم دە بولسىن، تالپىنا ءبىلۋى كەرەك. قازىر ءبىز الىپ-ۇشىپ تۇرعان جاستارمىز عوي، الار اسۋ، باعىندىرار بەلەس ءالى كوپ. شىندىعىندا، ونەر ادامى تەاتر شەڭبەرىندە ءجۇرىپ كوپ تانىلا بەرمەيدى. سوندىقتان تەلەديدار مەن كينودا ءوز باعىمدى سىناپ كورسەم دەگەن ۇمتىلىسىم بار. ول ءۇشىن تەك تىنباي ەڭبەك ەتۋىم كەرەك.

- جۇلدىزى جارقىراپ، ەل ارۋى اتانعان اي ماڭدايلى ارۋلارىمىزدىڭ ءبىر-ەكەۋى وزگە ۇلتتىڭ جىگىتىمەن ءدام-تۇزى جاراسىپ، بوتەننىڭ ەتەگىنەن ۇستاپ كەتىپ قالعانىن بىلەمىز...

- مۇنداي جاعداي قازاق تىلىندە دۇرىس سويلەمەيتىن، سالت-ءداستۇر­دىڭ ءمانىن تۇسىنبەيتىن، ورىستانعان، ەلىكتەگىش قاسيەتكە بەيىم قالانىڭ كەيبىر قىزدارىنان شىعادى دەپ ويلايمىن. كەلىسەسىز بە، ماسەلەن، اۋىلدان كەلگەن قاراكوز قىزدار افريكالىق جىگىتكە تۇرمىسقا شىعىپ كەتپەيدى عوي. كەزىندە الماتىعا العاشقى كەلگەنىمدە، اينالامداعى قىزدار ورىسشا سويلەي المايتىنىما سوقتىعاتىن. بريتني سپيرس سياقتى كيىنگەن ولار شەتەل ازاماتتارىن كورسە، سولاردىڭ ەتەگىنەن ۇستاۋعا تىرىساتىن. ال مەن ادەت-عۇرىپتى جاقسى بىلەتىن قازاقتىڭ قىزى ەكەنىمە ماقتانامىن. قازاقتا نەشە ءتۇرلى كەرەمەت ازاماتتار بار عوي. زامانداستارىم شەتەلدىكتەرگە ءتيىپ وزدەرىن دە، ەلىن دە قورلاماسا ەكەن دەي­مىن...

- ايتپاقشى، قازاقتىڭ كەڭ دالاسىنا ساي ەركە مىنەزدى قىزدارى وزدەرىن ءدىننىڭ شەڭبەرىمەن شەكتەگەنىنە قالاي قارايسىڭ؟ سوڭعى كەزدەرى حيدجاب كيگەن قىزداردىڭ قاتارى كوبەيىپ كەتكەنى جانىڭا باتپاي ما؟

- ارينە، ءبىز مۇسىلمان بولعاننان كەيىن بەس پارىزدى ورىنداۋعا مىندەتتىمىز. بىراق وسى حيدجاب ماسەلەسىنە كەلگەندە، ەكى­ۇشتى پىكىرلەردىڭ بارى راس. بالكىم، مەن تۇسىنبەيتىن سەبەپتەر كوپ شىعار. ءوز باسىم، قازاق قىزدارىنىڭ بۇركەنىپ، تۇمشالانىپ جۇرگەنىنە كەلىسپەيمىن. مۇسىلماندىقتىڭ شارتى، مەنىڭشە،  مىندەتتى تۇردە حيدجاب كيۋدە تۇرعان جوق. كەزىندە اپالارىمىز حيدجاب ەمەس، كيمەشەك كيدى، كەلىندەر ورامال تاقتى، ال قىزدارىمىز بۇرىمىن كورسەتىپ، قوسەتەك كويلەگىن كيىپ-اق دىنىمىزدەن اجىراماي، وسى كۇنگە جەتتىك ەمەس پە؟ مۇندا مەن باسقانىكىن دە دۇرىس ەمەس دەپ، ەشكىمدى كىنالاي المايمىن. بۇل - جەكە ءوز پىكىرىم.

- ەندى ونەر سالاسىنا كەلەيىكشى، مۇحتار اۋەزوۆ تەاترىنا كەلگەنىڭە كوپ بولماعان شىعار... كەسەك رولدەرگە جەتە الدىڭ با؟

- وسىندا قىزمەت جاساعانىما ءتورت جىلدىڭ ءجۇزى بولىپ قالدى. العاش كەلگەندە «بەس بويداققا ءبىر توي» دەگەن سپەكتاكلدەگى كىشكەنتاي قىزدىڭ ەپيزودتىق رولىندە ويناعانمىن. ال ازىرگە باس-اياعى ءۇش-ءتورت قانا ءرولىم بار. ايتپاقشى، بيىلعى قويان جىلى - مەنىڭ جىلىم. شىعىس كۇنتىزبەسى بويىنشا، ءار ادامنىڭ تۋعان جىلى ءوز جاقسىلىعىمەن كەلەدى ەكەن. دەمەك، مەنىڭ جولاشار شاقتارىمنىڭ باسپالداعى ەندى باستالعان سياقتى. انشىلىك ونەرىمدى دە دارالاپ، جاقىندا ءبىر انىمە بەينەبايان تۇسىرمەكشىمىن. سونداي-اق اتالمىش تەاتر ۇجىمىمەن تۇركياعا «سۇلۋ مەن سۋرەتشى» دەگەن سپەكتاكل قويۋعا گاسترولدىك ساپار جاساعالى وتىرمىز. ودان كەلە سالىپ، تالدىقورعانعا رەجيسسەر دامير مانابايدىڭ «لوتورەيا» دەگەن كومەديالىق فيلمىنە تۇسپەكشىمىن. وندا ءساليما دەگەن قىز بولىپ باستى رولدە وينايمىن.

- جالپى، ونەرلى جاستار اراسىندا قوعامنىڭ قانداي كىلتيپانىن ءسوز ەتەسىڭدەر؟

- «ەل بولاشاعى - جاستاردا» دەسە، ءبىز «حيتتۆ» سياقتى جاستاردىڭ كوپ كوڭىل قويىپ، ءسۇيىپ كورەتىن تەلەارنالارىنان قازاق ونەرى ناسيحاتتالمايتىنىنا قايران قالامىز. ويتكەنى قازىر جاس قىزداردىڭ كوبى وسىنداي وعاش قىلىقتى اقپارات كوزدەرىنە قاراپ بۇزىلاتىن سياقتى. قۇدايعا شۇكىر، قازاقتىڭ اندەرى دە، انشىلەرى دە كوپ، بىراق ولار «راحات» سياقتى جاستار كوپ كورە بەرمەيتىن ارنالاردان بەرىلەدى. قازىر جاستاردىڭ اراسىندا اعىلشىن مەن ورىس انشىلەرى جاۋلاعان «حيتتۆ» ارناسى ناعىز «حيت» بولىپ جاتىر. ءوزىم قازاقي وڭتۇستىكتىڭ قىزى بولعاندىقتان با، «حيتتۆ» سياقتى الاباجاق ارنالاردى كوپ قاراي بەرمەيمىن. ال تۇرىكتىڭ سەريالدارى ماعان وتە ۇنايدى. ونداعى وقيعا جەلىسىنىڭ ءمان-ماعىناسىن تاماشا جەتكىزەتىن قازاقشا اۋدارىلىم دا كەرەمەت. نەگە بىزدە تۋرا سولاي تەك قازاق تىلىندە سەريالدار تۇسىرمەيدى؟ وزىمىزدە دە كەرەمەت اكتريسالار بار، نەگە سولاردى تاڭداماسقا؟ وسى جاعىن تۇسىنبەي­مىن...

-اڭگىمەڭە راحمەت!

اڭگىمەلەسكەن -

ارداق يمانبەكقىزى،

«D»

«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»

(پروەكت «DAT» № 13 (96) 13 ءساۋىر 2011جىل