2018 جىلدىڭ 25 قىركۇيەگىندە  «اباي.kz» پورتالىندا جارىق كورگەن جۋرناليست-قالامگەر بولات جامكەنوۆتىڭ «قارقابات انا» ماقالاسىنا ءوز پىكىرىمدى بىلدىرمەكپىن. ءسوز باسىن انامىز قارقابات (كۇناي) تۋرالى ب.جامكەنوۆتىڭ جازعانى جانە باسقا جازبالارداعى جازىلىمدار مەن ەل اۋزىنداعى «قارقابات» ەسىمىنە توقتالايىن. قازاقتىڭ ءسوز قورىندا ءبىر ۇعىمدى بىلدىرەتىن «قارقابات» دەگەن ءسوز دە، ۇعىم دا جوق. قارقابات دەگەن ادام اتى ەكەنىن ەرەكشە بىلدىرەتىن اتاۋ، سول داۋىردە ءومىر سۇرگەندەر اراسىندا تەك ءبىزدىڭ انامىزدا عانا بار دەسە دە بولادى (كەيىنگى قويىلعان اتتار بولماسا).

«ھارھاببات» ءسوزى ارابشا ەكى ءتۇرلى ۇعىم بەرەتىن، ەكى اراب سوزىنەن الىنعان قۇراما ءسوز. اراب تىلىندە حار رك — ىستىق، قار رخ — سۋىق، ھار رق — مىرزا دەگەن ۇعىمدى بەرەدى.

ال، ھاببات (حاببات، قاببات) ءسوزىنىڭ اراب تىلىندە ءۇش ماعىناسى بار.

ءبىرىنشى، حاببات ةبح — ءدان، ەكىنشى قاببات ةبق — جاعا، ءۇشىنشى ھاببات ةبه — جىلى (شۋاق) جەلدىڭ سوعۋىن بىلدىرەدى.

وسى تالداۋ بويىنشا حار+حاببات، قار+- قاببات، ھار+ھاببات سوزدەرىن ءبىر-بىرىنە قوسقاندا:

1.ىستىق ءدان (ركةبح(
2.سۋىق جاعا (ةبحةبق(
3.مىرزا جەل (جىلى) (رقةبه (دەگەن سوزدەر تىزبەگى پايدا بولادى. ياعني، ارقايسى ءوز الدىنا بەلگىلى ءبىر تۇسىنىگى بار ويدى تۇجىرىمدايتىن سوزدەر.

ەندى، وسى ءۇش ءسوزدىڭ ىشىندە ادامنىڭ ەسىمىنە ىڭعايلىسى قايسىسى؟

1.ىستىق ءدان دەگەن ۇعىم ادام اتىنان گورى ءداندى-داقىلدان پىسىرىلگەن تاعامعا لايىقتى.
2.سۋىق جاعا ءسوزى سالقىندىقتى بىلدىرەتىن بولعاندىقتان قاتقان سۋلى وزەن، كول جاعاسىن، ياعني، قاتقان مۇزدىڭ انىقتاماسىنا كوپ جاقىن.
3.مىرزا جەل (جىلى) دەگەن ءسوزدىڭ ۇعىمىندا ادامعا ەسىم رەتىندە قويۋعا ءتان كوپ ۇعىم جاتىر. مىسالى، «مىرزا» ءسوزىن الساق، ول قامقورشىلدىق، مەيىرىمدىلىك، جاناشىرلىق، ىزەتتىلىك جانە باسقا يگىلىكتەر تىزىمىمەن تىكەلەي بايلانىستى. ال، «جىلى جەلدى» الساق، ادام جانىنا جۇمساق ءبىر سۇيىسپەنشىلىك، ىستىق سەزىمدى، جايباراقات راحاتتى، ءلاززاتتى سەزىندىرەدى. وسى ورايدا، قازاقتىڭ ءتول سوزىندە كەزدەسەتىن قىز بالاعا قويىلاتىن «سامال» ەسىمى ھارھاببات سوزىنە تىكەلەي بالاما بولارى ءسوزسىز. ەندىگى ايتايىن دەگەنىم، انامىز ھارھابباتتىڭ نەگىزگى اتى كۇناي دا ارابشا قوسىمشا قويىلعان ھارھاببات اتىمەن ۇعىمدىق ويى ۇقساس «كۇن مەن اي» دەگەن سوزدەن قۇرالعاندىقتان، جىلىلىق پەن مەيىرىمدىلىكتى جەتكىزىپ ۇندەسىپ تۇر. كۇناي انامىزدىڭ قوسىمشا اتى «نەگە اراب تىلىنەن الىنعان؟»، «ونى قالاي قويعان؟» دەگەن وقىرماندار كوكىرەگىندە وسى ماقالانى وقىپ وتىرعاندا تۋىندايتىن سۇراققا ازداپ بولسا دا تۇسىنىك بەرەيىن.

وسى ماقالاعا سەبەپكەر بولىپ وتىرعان بوكەڭنىڭ ماقالاسىندا مىنانداي جىر جولدارى دالەلگە كەلتىرىلەدى :

«…كەڭ دالادا بىرلىكتىڭ وتىن كوسەپ،
ىرگەلى ەل بولىپتى قاراكەسەك،
سولاردى ەر جەتكىزگەن قارقاباتتى،
باق دارىعان كيەلى انا دەسەد.
قازاققا تۇراق بولعان ارقا جەرى،
ەن جايلاپ ءوسىپ-ونگەن قالىڭ ەلى.
قاسيەتتى شاديار ءالي ەكەن،
قارقابات انامىزدىڭ ارعى تەگى…».

ەندەشە، وسى جىر جولدارىن وقي وتىرىپ، تاعى سول بوكەڭنىڭ ماقالاسىندا كەلتىرىلگەن دالەلدەر ىشىندەگى شورتانباي جىراۋدىڭ جىرىندا ايتىلاتىن ءسوز مانىنە كوڭىل بولسەك، بىلگىمىز كەلگەن سۇراعىمىزدىڭ الدى اشىلارى ءسوزسىز… شورتەكەڭدى ءبىز جاقتىڭ (قاراعاندى وبل.اقتوعاي اۋدانى) سوناۋ ەلۋىنشى-الپىسىنشى جىلدارى ءومىر سۇرگەن، ءوزىم كوزىن كورىپ، اڭگىمەسىن تالاي ەستىپ كوكىرەگىمە تۇيگەن اقساقالدار شورتانباي اۋليەنىڭ مىنا جىرىن ايتىپ وتىراتىن:

«…سىر قىزىن مەيرامسوپى العان ەكەن،
جەڭگەسى ەرتىپ كەلىپ سالعان ەكەن.
جاۋ شاۋىپ، ەكى ارادا ەل ءبۇلىنىپ،
قايتا الماي وسى ارقادا قالعان ەكەن.
ەمشەكتە جەڭگەسىنىڭ بار بالاسى،
ءۇش ادام كەلگەن ەدى اينالاسى.
بىرەۋى ارىستانباب تۇقىمىنان،
بىرگە وسكەن باي قىزىنىڭ جان جولداسى…».

ولاي بولسا، كۇناي انامىزدىڭ ارابشا قوسىمشا ھارقاببات اتىن الۋى ءومىر-تۇرمىس سالتتار زاڭدىلىعى ەكەنىن كورسەتەدى. ويتكەنى، مۇحاممەد پايعامباردىڭ تىكەلەي ەلشىسى ءتورت ءجۇز ء(دىني اڭىز بويىنشا) جىل ءومىر ءسۇرىپ، قوجا احمەت ياسساۋيگە پايعامبارىمىزدىڭ اماناتىن قياناتسىز جەتكىزىپ تاپسىرعان، ۇستازى بولعان ارىستانبابتىڭ تۇقىمى بۇل اتقا، ياعني، اراب ۇعىمىنداعى «ھارھاببات» اتىنا ءسوزسىز لايىق ەكەنى كورىنىپ تۇر.

وسى ارادا وقىرمانداردىڭ نازارىنا تاعى ءبىر سالا كەتەتىن ماسەلە، نەگىزى بۇرىنعى جازىپ كەتكەندەر مەن قازىرگى ايتۋشىلار جانە زەرتتەۋشىلەر ءبىزدىڭ انامىز ھارھابباتتى «كۇڭ» دەپ ايتۋلارى نەگىزسىز جانە وعاش قاتە. بۇل ارادا زەرتەۋشىلەر مەن جازۋشىلار جانە اڭگىمەلەۋشىلەر ءوز تاراپتارىنان مىنا ەرەكشەلىكتەرگە كوڭىل بولمەي، ءبىرىنىڭ ءسوزىن ءبىرى قايتالاعان. ھارھاببات – ءدىني ەسىم جانە ارىستانبابتىڭ تۇقىمى ەكەنىنە، ھارھابباتتىڭ نۇرفيا انامىزدىڭ جان جولداسى بولعانىنا جانە مەيرامسوپىنىڭ «كۇڭ» قىزدى المايتىندىعىنا بابامىزدىڭ سول كەزدەگى قوعامداعى ىقپالدىق ورنى سايكەس كەلمەيتىنىنە جانە ھارھابباتتى مەيرامسوپىعا نۇرفيا انامىزدىڭ ءوزى قوسقاندىعىنا مۇلدەم نازار اۋدارماعان. ويتكەنى، مەيرامسوپىنىڭ «كۇڭ» قىزدى المايتىنى ھاقنازار حاننىڭ اسكەرباسى، اقىلشىسى ءام باتىر ساردارى بولعانى مەيرامسوپى جونىندە قازتۋعان جىراۋدىڭ تولعاۋلارىنان بەلگىلى: «…بەس سوپى اعايىندى مەيرام شەشەن، ارعىننىڭ تايپاسىنا بولعان كوسەم. كوركىنە كوز تويمايتىن سۇلۋ ەدى، ءوزى باتىر، قارتايسا دا نۇرلى اسەم».

وسى اراداعى مەيرامنىڭ جالپى ارعىن تايپاسىنا كوسەم بولعاندىعىنا كوڭىل بولسەك تە ورىندى.

ھارھاببات ءدىني ەسىم جانە ارىستانبابتىڭ ءۇرىم بۇتاعى ەكەنىنە جوعارىدا توقتالدىم. وسى ورايدا، ارىستانبابتىڭ وتە قاسيەتتى ادام بولعانىن بىلە وتىرىپ، سول بابا قاسيەتىنەن ھارھاببات انامىزعا ءبىر قاسيەتى دارىمادى ما ەكەن دەگەن زاڭدى سۇراق تۋادى. مۇنداي سۇراققا جاۋاپ رەتىندە ءوزىم كوزىممەن كورىپ، قۇلاعىممەن تىڭداعان ەلۋىنشى-الپىسىنشى جىلداردا ءومىر سۇرگەن ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ ساقالى توسىنە ءتۇسىپ، الىستا قالعان اتا تاريحتارىنا ۇڭىلگەندەي كوكجيەككە ويلانا قاراپ وتىرىپ، اۋىزشا جەتكىزىپ وتىرعان اڭگىمەلەرىن بار ىنتالى ماقتانىشپەن شەرتەتىن دۋالى اۋىز قارتتاردىڭ اڭگىمەلەرىن ەسكە تۇسىرەيىن. سول اڭگىمەلەردى ەستىگەن قارتتارىمنىڭ ءبىرازىنىڭ ەسىمدەرىن دە اتاي كەتسەم ارتىق بولماس. توبىقتى اتاڭنىڭ سىيلى اقساقالى شاعالام، تابىن اتاڭنان جامبەك. بۇل كىسى كەشەگى امىرەنىڭ پاريجدە ءان سالعاندا تارتقان دومبىراسىن جاساعان ادام. التەكە جيدەباي باتىردىڭ ۇرپاعى سارى. نارمانبەت ورمانبەتۇلىنىڭ ۇرپاعى ىقىمەت. كادىربەك، جازيبەك، ادىلبەك، مۇسا، كارىمحان، سادىحان، قوجا ساتبەك، كارىپجان، بايجۇمان، شاقا قارامەندە اۋليە ءبيدىڭ ۇرپاعى ماحمەت جانە باسقا ونداعان اقساقال بولاتىن. سولاردىڭ ىشىندەگى ەڭ جاسى كىشىسى – مەنىڭ اكەم اقتورعاي. اكەي ءۇي باساتىن ءۇيشى، قولىنان اعاش ونىمدەرىن جاسايتىن شەبەر ەدى. اكەم سول كەزدە ەلۋدىڭ ىشىندە بولاتىن. مال ورىستەن قايتار كەزدە اقساقالداردىڭ ءبارى اۋىل شەتىندەگى «قالماقوبا» باسىنا جينالىپ، مال ورىستەن كەلگەنشە كەزەكپەن-كەزەك بىرىنەن كەيىن ءبىرى اڭگىمە بۇلاعىن اعىزاتىن.

سونىمەن، مەيرامسوپى بابامىز ءوزىن شىن نيەتىمەن قادىرلەيتىن ھارھاببات انامىزعا سۋ توگىلمەس جورعا عانا مىنگىزەدى ەكەن. ول جورعانى باسقالار ءمىنىپ قويماسىن دەپ، ۇلكەن ءۇي تىكتىرىپ، سونىڭ ىشىندە ارنايى اتبەگى جىگىتكە اقىسىن تولەپ قاراتادى ەكەن. مەيرامسوپى بابامىز الىس ساپاردان كەلە جاتقاندا ھارھاببات انامىز قاسىنا بابامىزدىڭ ەستيار ەكى بالاسىن ەرتىپ جورعاعا ءمىنىپ، ءسۇت ءپىسىرىم جەردەن الدىنان شىعىپ، تاياعاندا اتتان ءتۇسىپ، قولىنا قىسىراقتان ساۋىپ، تورسىقتان جاڭا عانا قوتارىلعان قىمىزدى كۇمىستەن جاسالىپ، التىنمەن كومكەرىلگەن شاراعا قۇيىپ، بەتىن اق جىبەكپەن جاۋىپ، الدىنان جاياۋ الىپ شىعادى ەكەن. ھارھاببات جاقىنداعاندا بابامىزدىڭ سەرىكتەرى ارقان بويى ارتتا قالىپ توقتايتىن بولسا كەرەك. سول كەزدە ھارھاببات انامىز بابامىزعا:

– اللا دامدەرىڭىزدى ءاردايىم ۇيدەن جازسىن. ءۇيدىڭ ءدامىن اڭساعان شىعارسىز، – دەپ ات ۇستىندەگى بابامىزعا بال قىمىزدى ۇسىنادى ەكەن.

بابامىز قىمىزدان سابىرمەن اۋىز ءتيىپ، قالعانىن ارتىنا ەرگەن سەرىكتەرىن شاقىرىپ سولارعا ۇسىنادى دا، ولار اۋىز ءتيىپ جاتقاندا ءوزى اتتان ءتۇسىپ بالالارىنىڭ قاسىنا بارىپ، ولاردىڭ توستەرىنە قول قويىپ، تىزەرلەپ بەرگەن سالەمدەرىن ماڭدايلارىنان يىسكەپ بارىپ قابىل الادى ەكەن دە:

ەڭسەسى تۇسپەس ەر بولىڭدار،
قاناتىن جايعان ەل بولىڭدار.
ىرگەلەرىڭنەن جەل وتپەسىن،
بىرىڭە ءبىرىڭ تەل بولىڭدار، – دەپ باتاسىن بەرگەن سوڭ  عانا انامىزبەن ءتوس ءتۇيىستىرىپ امانداسىپ ماڭدايىنان ءسۇيىپ:

– وركەنىڭ ءوسىپ، ۇرپاعىڭ قارا ورمانداي قالىڭ ەل بولسىن، اللانىڭ ىرزاشىلىعىنا كەنەل! – دەيدى ەكەن…

ءبىر جولى بابامىز ساپارعا كەتىپ، اۋىلعا اقساقالدار باس-كوز بولىپ قالىپتى. ايەلدەر مەن بالا-شاعاعا ھارھاببات انامىز يەلىك جاساپتى. دالاداعى جىلقى ىشىندە بولاتىن ساقا جىلقىشىلار كورشى اۋىلعا اسقا كەتىپ، وزدەرى كەلگەنشە جىلقىنى باقىلاپ وتىرۋدى اۋىلداعى ءبىر-ەكى بالاڭ جىگىتكە تاپسىرىپتى. بەسىن نامازى الدىندا جىلقىشىلار جىلقىنى قارايلاي تۇرۋعا تاستاپ كەتكەن بالاڭ جىگىتتىڭ بىرەۋى اۋىلعا كەلىپ، جىلقىنى بارىمتاشىلار تورۋىلداپ جاتقانىن، كەش تۇسسە قۋىپ كەتۋى مۇمكىن ەكەنىن جەتكىزىپتى. حاباردى ەستىگەن اۋىل اقساقالدارى ساسقالاقتاپ، كورشى اۋىلعا كەتكەن جىلقىشىلاردىڭ ارتىنان حابارشى جىبەرمەك بولىپ جاتقاندا، ھارھاببات انامىز ءمان-جايدى بىلگەن سوڭ، ولاردى توقتاتىپ حابارعا ۇلگەرمەيتىندەرىن ايتىپ، ءوزى بارماق بولادى. ھارھابباتتىڭ بۇل سوزىنە قارتتار جاعى قوبالجۋ بىلدىرسە، انامىز ابىرجىماۋلارىن سۇراپ، باپتاۋدا تۇرعان سۋ جورعاسىن ەرتتەتىپ الدىرىپتى دا، ەرىنىڭ كەمەر بەلدىگىن، قانجارىن بەلىنە بايلاپ اتقا قونىپ، جىلقى جاتقان جاقتى بەتكە الىپ كەتە بارىپتى. جىلقى جاتقان جەرگە جەتكەن سوڭ جىلقىداعى جىگىتكە: «سەن اۋىلعا قايت. قۇرىعىڭدى بۇلاق باسىنا شانشىپ كەت، ءوزىم الامىن» دەپ جىگىتتى اۋىلعا قايتارىپ جىبەرىپتى.

جىلقىنى اڭدىپ، باقىلاپ جاتقان بارىمتاشىلار ءۇيىر باسىن قاراۋىلداپ، جالعىز ايەلدىڭ قالعانىن كورىپ، ءوزارا ىستەرىنىڭ وڭايلانعانىنا قۋانىپ، قاۋقىلداسىپ قالىپتى. ءتىپتى، ءبىر-ەكەۋى ايەلدى اتتان ءتۇسىرىپ، جورعاسىن تارتىپ الماق بولىپ داۋلاسىپ تا قالسا كەرەك.

بارىمتانىڭ باسشىسى ايەل نە ىستەر ەكەن دەپ قاراپ جاتىر ەكەن. انامىز اسپاي-ساسپاي جىلقى سىرتىن اينالىپ شىعىپ، جىلقىشى قۇرىعىن شانىشقان بۇلاق باسىنا كەلىپ اتتان ءتۇسىپ، اتىنىڭ ايىل تارتپاسىن تارتىپتى. ومىراۋىنا تىققان ۇلكەن اق ورامالدى الىپ ماڭدايىن باسا جەلكە تۇسىنان شارت ءتۇيىپتى دە قولىنا شانشۋلى تۇرعان قۇرىقتى الىپ، قۇبىلاعا بەتىن تۇزەپ باسىن ءيىپ باتا جاساپتى دا اۋانى تىلگىلەي ءۇش باعىتتا، ءۇش سىلتەپ «قولدا، قولدا، قولدا!» دەپ ايقايلاپتى. سودان سوڭ اتتىڭ تاسا جاعىنا شىعىپتى. ايەلدىڭ بۇل قىلىعىنا تاڭدانعان بارىمتا باسى باسقالارىن قاسىنا شاقىرىپ الىپ، ايەل جاقتى نۇسقاپ، كورىڭدەر دەگەن بەلگى بەرىپتى. بارىمتاشىلار باسپالاپ كەلىپ قاراعاندا اسپاندا جەلبىرەگەن اق ورامالدى، جىلقىنى ۇركىتكەن قۇرىقتى، جورعالاعان اتتى عانا كورىپتى. بارىمتاشىلار جاڭاعى وزدەرى كورگەن، كوز الدىلارىنداعى ايەلدىڭ جوق بولىپ كەتكەنىنە اڭ-تاڭ قالىپ تۇرعاندا، اينالالارىن باعىت-باعدار ايىرا المايتىنداي قالىڭ قويۋ تۇمان باسىپ قاڭتارىپ، قوساقتاپ قويعان اتتارىنىڭ قاي جاقتا ەكەنىن تابا الماي ەستەرى شىعىپ، وزدەرى مەن وزدەرى اۋرە بولىپ قالا بەرىپتى…

بۇل اڭگىمە ھارھاببات انامىزدىڭ قاسيەت پەن كيە قونعان ادام بولعانىنا دالەل. مۇنداي دۇشپان كوزىنە كورىنبەي كەتۋ قاسيەتى سول قارتتاردان ەستىگەنىم بويىنشا، تاراقتى بايعوزى باتىردا دا بولعان ەكەن. جارىقتىق بايعوزى باتىر بابامىز دا اق ورامالىن باسىنا تارتىپ، ارۋاقتاپ جاۋعا كىرگەندە باسىنداعى ورامالدان باسقا جەرى كورىنبەي، اينالانى تۇمان بۇلت باسىپ كەتەدى ەكەن. قارتتاردان ەستىگەن اڭگىمەنىڭ راس ەكەنىنە توقسانىنشى جىلدىرى اعىباي باتىرعا ايىرتاۋدىڭ ەتەگىندە اس بەرگەندە ءوز كوزىم جەتتى…

مەنىڭ ءبىر قاعيدام جازبا تاريحى جوق اۋىز ادەبيەتىنە سۇيەنگەن قازاق ءۇشىن «شىندىقتىڭ اناسى اڭىز» دەپ ويلايمىن. بىراق، ءبىر وكىنىشتىسى سول اڭىزداردى وزىنە قاراي بۇرمالاپ جازۋشىلار كوپ بولادى. ويتكەنى، الگىندەي كورىنبەي كەتۋ مەن باسقا دا اڭگىمەلەردى ءبىزدىڭ قارتتاردان ەستىگەن كەيبىر ۇلكەن جازۋشىلار دا وزدەرىنىڭ شىعارمالارىنا پايدالانىپ كەتكەن.

نۇرفيا انامىز بەن ھارھاببات ەكەۋىنىڭ اۋىلى ارالاس-قۇرالاس وتىرسا كەرەك. نۇرفيانىڭ اكەسى باي بولىپتى. كۇنايدىڭ اكەسى ءدىن جولىنداعى بەدەلدى ادام بولسا كەرەك. ەكەۋى دوس بولىپ، جاقسى ارالاسقان بولۋعا ءتيىس. ويتكەنى، ەكەۋى قۇداندالى بولماق بولىپ نۇرفيانىڭ اكەسى كۇنايدىڭ اكەسىنە قىزىنا قۇدا دا تۇسكەن ەكەن دەۋشى ەدى قارتتار. سوندىقتان دا بولار، نۇرفيا ءوزىنىڭ كەنجە ءىنىسىنىڭ قالىڭدىعى كۇنسۇلۋدى جاقىن تارتىپ، جاس كەزىنەن قاسىندا ۇستاپتى. ەكەۋىنىڭ دە جاستاۋ كەزى ەكەن، نۇرفيا كۇنايدىڭ تاڭعا جاقىن ۇيقىلى-وياۋ سىرتقا شىعىپ كەتىپ، ءسۇت ءپىسىرىم ۋاقىتتان كەيىن قايتا كەلىپ جاتقانىن اڭعارىپ قالىپتى. نۇرفيا بۇل ەلەڭ-الاڭ ۋاقىتتا دالاعا شىعىپ كەتىپ نە ىستەيدى ەكەن دەپ ويلاپ، ءبىر كۇنى سوڭىنان ەرىپتى. كۇناي ۇيدەن شىعىپ، ەشقايدا بۇرىلماي اۋىل ىرگەسىندەگى كىسى بويى ءشيدىڭ ىشىنە بارىپ كىرىپتى. نۇرفيا دا تاسالانىپ كەلىپ شي ىشىنە قاراسا، كيىز ءۇيدىڭ كولەمىندەي جەر تاڭعى الاكوبەگە قاراماي جاپ-جارىق ەكەن. ورتا تۇسىندا اپپاق ويۋلى تەكەمەت جازىلىپ جاتىر. سول تەكەمەتتىڭ ۇستىندە وتە ادەمى ءتورت-بەس قىز بالا قۋىرشاقتارمەن ويناپ وتىر ەكەن، كۇناي دا سولارعا قوسىلىپ شەتكەرى جاتقان ەر بالا كەيپىندەگى قۋىرشاقتى كيىندىرىپ ويناي باستايدى. مۇنى كورگەن نۇرفيا اڭتارىلىپ تۇرىپ قالادى. ويىن جالعاسىپ، ءبىر كەزدە كۇناي قاسىنداعى قىزبەن تاعى ءبىر قۋىرشاقتى الماق بولعاندا تالاسىپ قالادى. وسى كەزدە ەكەۋىنىڭ اراسىندا شاعىن تۇمان پايدا بولىپ، سول تۇماننىڭ اراسىنان وتە ادەمى، ۇستىندەگى اپپاق كيىمى توگىلىپ، بۇرىن-سوڭدى نۇرفيا كورمەگەن اشەكەيلەرمەن بەزەندىرىلگەن، ۇزىن بويلى سۇلۋ ايەل ءبىرتىنبىرتىن پايدا بولادى دا ەكەۋىنەن نەگە رەنجىسىپ جاتقاندارىن سۇرايدى. ەكەۋى كيكىلجىڭدەرىن ايتقان ەكەن. ايەل ەكەۋىنىڭ ماڭدايلارىنا قولىن قويىپ تۇرىپ: «بەكەر داۋلاساسىڭدار، ەكەۋىڭە تيەسىلى ازەلدە ماڭدايلارىڭا جازىلعان ۇرپاقتارىڭ قولدارىڭدا تۇر. ولاردىڭ بولاشاعى اللانىڭ ەركىندە» دەپ، ەكەۋى تالاسقان قۋىرشاقتى قولىنا الىپ، «ال، مىنانىڭ يەسى باسقا ادام» دەپ نۇرفيا جاققا قاراپ ءوزى جاي-جايدان كوزگە كورىنبەي كەتىپتى. سول ساتتە شي ىشىندەگى جارىق تا ءبىرتىن-ءبىرتىن كومەسكىلەنە بەرگەن سوڭ، نۇرفيا دا ساسقالاقتاپ ۇيگە قاراي جۇگىرە جونەلىپ كەلىپ، توسەگىنە قوزعالماعانداي بولايىن دەپ جاتا قالسا ۇيىقتاپ كەتىپتى. ءشيدىڭ ىشىنەن كورگەن ايەل تۇسىنە قايتا كىرىپ: «كۇناي، ساعان امانات، ءومىر بويى قاسىڭنان تاستاما. باس-كوز بول. ساعان اتام باتاسىن بەرەدى» دەپ جوق بولىپ كەتىپتى…

ءسىرا دا بولسا، تۇسكە كىرگەن انا بەينەسىندەگى كيەنىڭ «…باتاسىن بەرەدى» دەگەن اتاسى ارىستانباب بولار…

ال، نۇرفيانىڭ جان جولداسى ھارھاببات ارىستانبابتىڭ ۇرپاعى ەكەنىن شورتانباي اۋليە جىرىندا ايتىپ وتىر ەمەس پە؟ وسى ارادا، ھارھاببات انامىزعا كەمسىتۋ ءۇشىن كەزىندەگى كۇنشىلدەردىڭ سوزىنە وراي قازاقتا دوسىن، جولداسىن ەشقاشاندا، ەش قازاق «قۇل، كۇڭ» دەپ اتامايتىنى بەسەنەدەن بەلگىلى ەكەنىن ايتامىن. ونىڭ ۇستىنە، قوجا مەن تورەنى قازاق قازاق بولعالى «قۇل، كۇڭ» دەپ كەمسىتكەن ەمەس. قايتا، ەكەۋىن تورىنە شىعارىپ ارداقتاپ، قۇرمەت تۇتقان. «قۇل مەن كۇڭ» قانداي دا بولسىن جاۋلاۋ كەزىندە قولعا ءتۇسىپ كەلگەن تۇتقىندارعا بەرىلەتىنىن ەرىكسىزدىك پەن تاۋەلدىلىك بەلگىسى، تاڭباسى ىسپەتتەس ەكەنىن تۇسىندىرمەسەم دە وقىرمان بىلۋگە ءتيىس. سوندىقتان، ھارھاببات اتىنا قوسىلىپ كەمسىتۋ ءۇشىن ايتىلاتىن «كۇڭ» ءسوزى ءوزىمىزدىڭ قازاقتىڭ باقاستىعى مەن كۇنشىلدىگىنىڭ ءبىر كورىنىسى. ونىڭ ۇستىنە، جاقسى توقالدى كەمسىتۋ ءۇشىن «كۇڭ» ءسوزى ايەلدەر اراسىنداعى مۇقاتۋ ءسوزى. مىسالى، وسى كۇنگە دەيىن ءار قازاقتىڭ ءسوز قورجىنىندا «توقال، توقالدىڭ بالاسى» دەگەن ناشار ادامداردىڭ اۋزىنا تۇسەتىن كەمسىتۋ ءسوزى ءالى ساقتالىپ كەلەدى ەمەس پە؟ ايتپاقشى، ھارھابباتتىڭ قوجا قىزى ەكەنىنە تاعى ءبىر دالەل مەيرامسوپىنىڭ باسقا بالالارىنىڭ اتتارى قۋاندىق، سۇيىندىك، بەگەندىك، شەگەندىك بولسا، ھارھابباتتان تۋعان بالاسى بولاتقوجا. نەگە ونىڭ اتى ءبىر اكەنىڭ بالاسى، باۋىرلارىنا ۇقساستىرىلىپ قويىلماعان؟ وسى قويىلعان اتتىڭ ءوزى دە، اڭداعان ادامعا بالانىڭ قوجا تۇقىمىنا جاقىندىعى بارىن ءبىلدىرىپ تۇر ەمەس پە؟ سونىمەن، ھارھاببات انامىز تۋرالى ايتار اڭگىمەمىزدىڭ جالعاسى بارشىلىق. ھارھاببات انامىزدىڭ بابامىزعا قالاي قوسىلعانى، ھارھاببات انامىزدىڭ قالاي ۇرانعا اينالعانى تۋرالى قازىنالى قارتتارىمىزدىڭ ايتقان تالاي-تالاي اڭگىمەلەرى كوكەيدە جاتىر. سوناۋ ەلۋىنشى، الپىسىنشى جىلدارى كەشكى ءدام ءىشىلىپ بىتكەن سوڭ جاياۋ بىلتە شامنىڭ الا كولەڭكە جارىعىندا وتىرىپ تىڭدالعان سان قۇندى دۇنيەلەر نە تاسپاعا، نە قاعازعا تۇسپەي، بالالىق كەزىمنىڭ بۇلدىر ساعىنىشى بولىپ قالا بەردى. باسقاسىن بىلاي قويعاندا ءوز اكەم اقتورعاي جىرلايتىن داستانداردى، باتىرلار جىرلارىن ەسىمە العاندا الىستا قالعان جىلدار اراسىنان كوكىرەگىمە ەمىس-ەمىس ساعىنىش ساۋلەسىن ءتۇسىرىپ تۇرعانداي بولادى.

ءسوز سوڭىندا «قارقابات انا» ماقالاسىن جازعان بولات جامكەنوۆ باۋىرىما جانە وسىنداي كەلەلى ويعا قوزعاۋشى بولىپ وتىرعان ىنتالى توپقا ءوزىمنىڭ ۇلكەن العىسىمدى ايتىپ، قولدايتىنىمدى بىلدىرەمىن!

امانوللا شايبەكوۆ

Abai.kz