ەركە ەسىلدىڭ جاعاسىندا قانات جايعان، ءۇش عاسىردىڭ سىرىن باۋىرىنا باسقان قىزىلجار قالاسىنىڭ بايىرعى اتاۋىن قايتارۋ تۋرالى اڭگىمە قوزعالعاندا، قىزىلكەڭىردەك بولىپ ايتىسقانداردىڭ پىكىرىنەن بۇركەمەلەنىپ جۇرگەن تالاي شىندىقتىڭ بەتى اشىلعانداي بولدى. ماسەلە بىرەۋ، قالا جالعىز بولعانمەن، ايتىلعان اڭگىمە دە، ۇستانعان ساياسات تا ەكەۋ بولىپ شىقتى. قوعامدىق پىكىر قاق جارىلدى. تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ 20 جىلدىعىنىڭ تۇسىندا قازاققا قاتىستى ماسەلەدە سونشاما جىل سورلاتقان يدەولوگيادا ءالى دە سولقىلداقتىڭ بارى اڭعارىلدى. ماسەلە جەرگىلىكتى حالىقتىڭ مۇددەسىنە ساي بولماي، ساياساتقا دەيىن جەتىپ، كۇردەلەنىپ كەتتى. كەۋدەلەرىنە سارى شۇبەرەك بايلاپ «تۇياق سەرپىگەندەرگە» رەۆوليۋتسيا اۋىلى الىس بولسا دا، قىرعيقاباق جاساپ بارىپ تىزگىنىن تارتتى. بىزدىڭشە بۇل شۋلاتپاي-اق شەشىلە سالاتىن ماسەلە سياقتى بولىپ كورىنگەنىمەن، قاتپارى تىم قالىڭ بولىپ شىقتى. ال «ەل، جەر يەسى - ءوزىم» دەپ وتىرعان جۇرت ويىنىڭ استارىندا ەل تاريحىنا دەگەن قۇرمەت، تۋعان جەرگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىك، قالاعا ەجەلگى اتاۋىن قايتارساق دەگەن ارمان-ماقساتتىڭ عانا جاتقانى انىق. سوندىقتان ءساۋىردىڭ 18-ىندە وتەتىن حالىقتار اسسامبلەياسىنىڭ ءحۇى سەسسياسىندا بۇل ماسەلە قالاي دا قارالۋى كەرەك دەپ بىلەمىز. بۇل مەملەكەتتىگىمىزدى تەرەڭدەتۋدە ۇلكەن ءىس بولار ەدى. ويتكەنى «جەردىڭ اتى - ەلىڭنىڭ حاتى». بۇگىن باسەڭدەپ تۇرعانىمەن، قىزىلجار ءۇشىن قيىن كۇرەس ءالى توقتاعان جوق.

ەركە ەسىلدىڭ جاعاسىندا قانات جايعان، ءۇش عاسىردىڭ سىرىن باۋىرىنا باسقان قىزىلجار قالاسىنىڭ بايىرعى اتاۋىن قايتارۋ تۋرالى اڭگىمە قوزعالعاندا، قىزىلكەڭىردەك بولىپ ايتىسقانداردىڭ پىكىرىنەن بۇركەمەلەنىپ جۇرگەن تالاي شىندىقتىڭ بەتى اشىلعانداي بولدى. ماسەلە بىرەۋ، قالا جالعىز بولعانمەن، ايتىلعان اڭگىمە دە، ۇستانعان ساياسات تا ەكەۋ بولىپ شىقتى. قوعامدىق پىكىر قاق جارىلدى. تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ 20 جىلدىعىنىڭ تۇسىندا قازاققا قاتىستى ماسەلەدە سونشاما جىل سورلاتقان يدەولوگيادا ءالى دە سولقىلداقتىڭ بارى اڭعارىلدى. ماسەلە جەرگىلىكتى حالىقتىڭ مۇددەسىنە ساي بولماي، ساياساتقا دەيىن جەتىپ، كۇردەلەنىپ كەتتى. كەۋدەلەرىنە سارى شۇبەرەك بايلاپ «تۇياق سەرپىگەندەرگە» رەۆوليۋتسيا اۋىلى الىس بولسا دا، قىرعيقاباق جاساپ بارىپ تىزگىنىن تارتتى. بىزدىڭشە بۇل شۋلاتپاي-اق شەشىلە سالاتىن ماسەلە سياقتى بولىپ كورىنگەنىمەن، قاتپارى تىم قالىڭ بولىپ شىقتى. ال «ەل، جەر يەسى - ءوزىم» دەپ وتىرعان جۇرت ويىنىڭ استارىندا ەل تاريحىنا دەگەن قۇرمەت، تۋعان جەرگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىك، قالاعا ەجەلگى اتاۋىن قايتارساق دەگەن ارمان-ماقساتتىڭ عانا جاتقانى انىق. سوندىقتان ءساۋىردىڭ 18-ىندە وتەتىن حالىقتار اسسامبلەياسىنىڭ ءحۇى سەسسياسىندا بۇل ماسەلە قالاي دا قارالۋى كەرەك دەپ بىلەمىز. بۇل مەملەكەتتىگىمىزدى تەرەڭدەتۋدە ۇلكەن ءىس بولار ەدى. ويتكەنى «جەردىڭ اتى - ەلىڭنىڭ حاتى». بۇگىن باسەڭدەپ تۇرعانىمەن، قىزىلجار ءۇشىن قيىن كۇرەس ءالى توقتاعان جوق. الداعى ۋاقىتتا دا ءارتۇرلى قوعامدىق ۇيىم مەن مەكەمە وكىلدەرىنىڭ پىكىرىن جاريالاپ وتىرۋدى ءجون كورىپ وتىرمىز.

پىكىرلەردىڭ العاشقى ءبىر پاراسى بىلايشا ءوربىدى:
گەرولد بەلگەر، جازۋشى-اۋدارماشى:

- مەن ءوزىم سول ءوڭىردىڭ ازاماتىمىن. ەسىل بويىندا، قازاق اۋىلىندا ءوستىم. ءبىزدىڭ اۋىلدا نەمەسە ماڭايداعى باسقا اۋىلداردا ەشۋاقىتتا ەشكىم «پەتروپاۆل» دەگەن اتاۋدى ايتقان ەمەس. ءبارى «قىزىلجارعا باردىم»، «قىزىلجاردا وقىپ ءجۇرمىن»، «»قىزىلجاردان كەلە جاتىرمىن»، - دەپ سويلەيتىن. بىراق سويتە تۇرا ونىڭ پەتروپاۆل ەكەنىن دە بىلەتىنبىز. ول نە دەگەن ءسوز؟ پەتروپاۆل حريستيان ءدىنىنىڭ ەكى اۋليەسى. بىرەۋى - پەتر، بىرەۋى - پاۆەل. ءحۇىىى عاسىردا سالىنعان قورعانىس قالا. سودان پەتروپاۆل بولىپ كەتكەن. ال مەنىڭ كوزقاراسىما كەلسەك، ەكەۋىنە دە قارسىلىعىم جوق. قازاق قايسىسىن تاڭداسا، مەن دە سونى قۇپ الامىن. قىزىلجار بولسا دا، پەتروپاۆل بولسا دا، ەكەۋىنە دە كونگەن اداممىن. بىراق بىرەۋلەر قىزىلجار دەسە، ەكى كوزى قىزارىپ ايقۇلاقتانىپ شىعا كەلەدى، مەن مۇنى قۇپ كورمەيمىن. شەشەتىن - ۋاقىت، شەشەتىن - حالىق، شەشەتىن -ۇكىمەت. 
سەرگي اكەي، پراۆوسلاۆ شىركەۋىنىڭ ارحيەپيسكوپى:

- ءبىز، قازاقستاندا تۇراتىن پراۆوسلاۆ ءدىنىنىڭ وكىلدەرى، قازاقتىڭ مادەنيەتى مەن تىلىنە بۇرىننان ۇلكەن قۇرمەتپەن قارايمىز. قالانىڭ قازاقشا اتاۋى تۇرعاندا باسقا قولايسىزدىق سەزىنبەيمىز. سۇيىسپەنشىلىكپەن پايدالانامىز، قولدانامىز. باسقا دا تازا قازاقشا اتاۋعا يە ەلدى-مەكەن اتاۋلارىنا شىركەۋ قىزمەتكەرلەرى، ەپيسكوپتار ەشقاشان دا «وتە قازاقشا بولعاندىقتان، بىزگە قيىن بولىپ جاتىر، سوندىقتان اۋىستىرايىق» دەپ ايتقان ەمەس. ءبىز، پراۆوسلاۆتىقتار، ءبارى دە مىندەتتى تۇردە بىزگە ىڭعايلى بولىپ، باسقا تىلگە اۋىستىرىلسىن دەپ قىنجىلىس تانىتاتىنداي قولايسىزدىق كورىپ تۇرعان جوقپىز. قازاقشا اتاۋىن قولدانىپ ءجۇرىپ جاتىرمىز. بىراق مەنىڭ ويىمشا، بۇل ماسەلەنىڭ، ياعني قالا اتاۋىنىڭ ورىسشا اتىنا، دالىرەك ايتساق، تاريحي اتىنا كەيبىر قازاق باۋىرلارىمىزدىڭ نە سەبەپتى كوڭىل تولماستىعى تۋىپ جاتقانىنا تۇسىنبەيمىن. قاراڭىزشى، پەتروپاۆلوۆسك قالاسىنىڭ قازاقشا ايتۋعا قولايلى پەتروپاۆل دەگەن اتاۋى بار ەمەس پە؟ ءبىز دە ءوز ارامىزدا سويلەسكەندە «پەتروپاۆلوۆسك» دەمەيمىز، پەتروپاۆل دەيمىز. سوندىقتان قالا اتاۋىن وزگەرتۋگە ەشقانداي سەبەپ كورىپ تۇرعام جوق. حالىقتار اراسىندا، ۇلتتار ىشىندە، مەملەكەتكە دەگەن قۇرمەت پەن سۇيىسپەنشىلىك بولسا، ءبىر-بىرىمىزگە قىرىن قاراتاتىنداي جايت بولماۋى كەرەك. ەگەر تاريحي اتاۋىن قايتارۋ تۋرالى اڭگىمە قوزعالسا، مەن ءسوزسىز كەلىسەر ەدىم، بىراق بۇل جەردە ونداي ماسەلە ەمەس. ارينە، مەن بۇل ماسەلەنىڭ مامانى ەمەسپىن، بىراق ماعان تۇسىندىرگەنىنە قاراعاندا، پەتروپاۆل قالانىڭ تاريحي اتى. بۇل - حالىق ەركىندەگى، ۇكىمەت ەركىندەگى، شارۋا. بىراق ەشتەڭەگە قاراماستان قالانىڭ اتىن اۋىستىرۋ كەرەك دەگەنگە نەگىز جوق دەپ ويلايمىن. 
ليۋدميلا حوچيەۆا، ءماجىلىس دەپۋتاتى:

- بۇل ماسەلەنى ەڭ الدىمەن قالالىق ءماسليحات قاراۋى كەرەك. شەشىم قابىلداعان سوڭ، مينيسترلىكتىڭ ونوماستيكا جونىندەگى كوميسسياسىنا جولداۋى ءتيىس. ويتكەنى ءبىز قۇقىقتىق مەملەكەتپىز، سوندىقتان ءبارى زاڭ اياسىندا شەشىمىن تاپسا عانا، ەشكىم وكپەلەمەيدى. بۇل ءبىر كۇندە شەشىلە سالاتىن ماسەلە ەمەس. قىزىلجار-پەتروپاۆل اتاۋىنا قاتىستى ماسەلەنىڭ قوزعالىپ كەلە جاتقانىنا قانشاما جىل بولدى. ۇمىتىلىپ بارا جاتىپ، قايتا كوتەرىلىپ وتىرۋى ادەتكە اينالعان. سوندىقتان جەرگىلىكتى قالالىق اكىمشىلىك دۇرىس جۇمىس ىستەۋى كەرەك. مەنىڭشە، بۇل ەڭ الدىمەن، تاريحشىلاردىڭ جۇمىسى. پەتروپاۆل اتاۋى بەرىلگەنشە ەلدى-مەكەن قانداي بولىپ ەدى، قىزىلجار دەپ نەگە اتالدى، اتاۋدىڭ ءوزى قايدان شىقتى، وسى ماسەلەلەردى تاريحشىلار جاقسىلاپ زەرتتەپ، ناتيجەسىن حالىقتىڭ دا، بيلىكتىڭ دە كوزى جەتەتىندەي ەتىپ، ادەمىلەپ تۇرىپ ءتۇسىندىرىپ بەرۋى كەرەك. ويتكەنى بۇل وتە نازىك ماسەلە. قىزىلجار دەگەن اتاۋ دا تەكتەن تەك، اۋادان پايدا بولا سالعان جوق قوي. بۇل قازىر ەتنيكالىق ماسەلەدەن گورى مەملەكەتتىك ماسەلەگە كوبىرەك ۇقساپ كەتتى. سوندىقتان تاريحشىلار زەرتتەۋ قورىتىندىسىن حالىقتىڭ قۇلاعىنا قۇيا بەرسە، ءسويتىپ بىرتە-بىرتە ولاردى دايىنداي بەرسە، بۇل جايت ءسوزسىز شەشىمىن تابادى دەپ ويلايمىن. قالا اتاۋىن وزگەرتكەننەن وزگەلەرگە جامان ءبىر نارسە جاسالايىن دەپ جاتقان جوق قوي. سول سەبەپتى نەلىكتەن، نەگە، نە ءۇشىن وزگەرتەمىز دەگەن ماسەلەنى تاريحشىلار مەن اكىمشىلىكتەگىلەر جاقسىلاپ تۇرىپ ءتۇسىندىرىپ بەرسە عانا، قارسى بولىپ جۇرگەندەردىڭ اۋزىنا قۇم قۇيىلار ەدى. 
گەورگي يورداني، گرەك مادەني ورتالىعىنىڭ جەتەكشىسى:

-بۇل ماسەلەنى كۇردەلەندىرۋدىڭ قاجەتى جوق. جەرگىلىكتى حالىق نە دەيدى، قانداي تاڭداۋ جاساپ، نەنى قالايدى، سوعان بايلىنىستى شەشىمىن تابۋى ءتيىس. پەتروپاۆل بولا ما، الدە قىزىلجار دەپ اۋىستىرا ما، وعان سىرتتان ارالاسىپ، ىقپال جاساۋدىڭ قاجەتى جوق. قالا تۇرعىندارىنىڭ ءوتىنىشى مەن قالاۋى ەسكەرىلە وتىرىپ، جەرگىلىكتى ونوماستيكالىق كوميسسيا شەشىمىن شىعارۋى كەرەك.

«حالىق ءسوزى» گازەتى