اقش قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا امەريكاندىق فۋتۋرولوگ عالىمدار «اۋا رايى مالىمەتى: 2012-2020» اتتى بولجامعا تولى بايانداما جاسادى. وعان سەنسەك، بولاشاقتا اۋىزسۋ، قۋات كوزدەرى، قۇنارلى ءارى شۇرايلى جەر ءۇشىن ادامزاتتى جويقىن سوعىس كۇتىپ تۇرعان كورىنەدى. بولجام اۆتورلارى  پيتەر شۆارتس پەن دۋگلاس رەندوللدىڭ ساراپتاماسى عالامشارىمىزداعى كليماتتىڭ عالامدىق وزگەرىسىنە نەگىزدەلگەن. بۇرىن-سوڭدى بولماعان الاپات اپاتتاردى ەسكەرسەك، مۇنداي زەرتتەۋ جۇرگىزۋدىڭ وزەكتىلىگىنە ەشقانداي كۇمان جوق. ماسەلەن، 1,5 عاسىر ارالىعىندا ەسەپكە ىلىنگەن ءزىلزالا مەن سوڭعى 15 جىلدا بولعان جەر سىلكىنىسىنىڭ سانى تەڭەسكەن. ەكى جىل بۇرىن گايتيدە 300 مىڭ ادام وپات بولدى. بىلتىر قىركۇيەك ايىندا شەلەكتەپ جاۋعان جاڭبىردىڭ كەسىرىنەن گەرمانيا سۋ استىندا قالا جازدادى. جاپونياداعى تابيعي اپات ءوز الدىنا بولەك اڭگىمە.

بۇدان كەيىن جاعداي ءتىپتى دە ۋشىعا بەرمەك. امەريكاندىق عالىمداردىڭ پىكىرىنشە، الدىمىزداعى جىلدار بارلىق قۇرلىقتاعى ساياسي احۋالدى اسقىندىرۋى ىقتيمال. پەنتاگون الدىن الۋعا ءازىر بولۋى ءتيىس قاتەرلەردىڭ ءتىزىمى دە جاسالعان. امەريكاندىق عالىمداردىڭ بولجامىنشا، الداعى اپاتتاردىڭ كەستەسى بىلاي تۇزىلەدى:

ەۋروپا

- تابيعاتتاعى اۋىتقۋشىلىق كەلەسى قىستا-اق بىلىنەدى. 2012 جىلى سكانديناۆيا حالقى قاتتى سۋىقتىڭ كەسىرىنەن ەۋروپانىڭ وڭتۇستىگى مەن رەسەيگە قاراي قونىس اۋدارا باستايدى. ەۋروپانىڭ سولتۇستىگىندەگى بوران ساحانىڭ قىتىمىر تابيعاتىنان اسىپ تۇسپەسە، كەم تۇسپەيتىن بولادى.

اقش قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا امەريكاندىق فۋتۋرولوگ عالىمدار «اۋا رايى مالىمەتى: 2012-2020» اتتى بولجامعا تولى بايانداما جاسادى. وعان سەنسەك، بولاشاقتا اۋىزسۋ، قۋات كوزدەرى، قۇنارلى ءارى شۇرايلى جەر ءۇشىن ادامزاتتى جويقىن سوعىس كۇتىپ تۇرعان كورىنەدى. بولجام اۆتورلارى  پيتەر شۆارتس پەن دۋگلاس رەندوللدىڭ ساراپتاماسى عالامشارىمىزداعى كليماتتىڭ عالامدىق وزگەرىسىنە نەگىزدەلگەن. بۇرىن-سوڭدى بولماعان الاپات اپاتتاردى ەسكەرسەك، مۇنداي زەرتتەۋ جۇرگىزۋدىڭ وزەكتىلىگىنە ەشقانداي كۇمان جوق. ماسەلەن، 1,5 عاسىر ارالىعىندا ەسەپكە ىلىنگەن ءزىلزالا مەن سوڭعى 15 جىلدا بولعان جەر سىلكىنىسىنىڭ سانى تەڭەسكەن. ەكى جىل بۇرىن گايتيدە 300 مىڭ ادام وپات بولدى. بىلتىر قىركۇيەك ايىندا شەلەكتەپ جاۋعان جاڭبىردىڭ كەسىرىنەن گەرمانيا سۋ استىندا قالا جازدادى. جاپونياداعى تابيعي اپات ءوز الدىنا بولەك اڭگىمە.

بۇدان كەيىن جاعداي ءتىپتى دە ۋشىعا بەرمەك. امەريكاندىق عالىمداردىڭ پىكىرىنشە، الدىمىزداعى جىلدار بارلىق قۇرلىقتاعى ساياسي احۋالدى اسقىندىرۋى ىقتيمال. پەنتاگون الدىن الۋعا ءازىر بولۋى ءتيىس قاتەرلەردىڭ ءتىزىمى دە جاسالعان. امەريكاندىق عالىمداردىڭ بولجامىنشا، الداعى اپاتتاردىڭ كەستەسى بىلاي تۇزىلەدى:

ەۋروپا

- تابيعاتتاعى اۋىتقۋشىلىق كەلەسى قىستا-اق بىلىنەدى. 2012 جىلى سكانديناۆيا حالقى قاتتى سۋىقتىڭ كەسىرىنەن ەۋروپانىڭ وڭتۇستىگى مەن رەسەيگە قاراي قونىس اۋدارا باستايدى. ەۋروپانىڭ سولتۇستىگىندەگى بوران ساحانىڭ قىتىمىر تابيعاتىنان اسىپ تۇسپەسە، كەم تۇسپەيتىن بولادى.

- 2015 جىلى ەۋروپادا سۋدى، ازىق-تۇلىكتى جانە قۋات كوزدەرىن ءبولىسۋ ماسەلەسىندە قاقتىعىستار بولۋى ىقتيمال.

- 2018 جىلى رەسەي ەۋرووداققا ءوتىپ، ەۋروپالىقتار قۋات كوزدەرىنە وڭاي قول جەتكىزەدى.

- 2020 جىلى سكانديناۆيا، گوللانديا، گەرمانيا حالقى وڭتۇستىككە قاراي - يتاليا، يسپانيا، گرەتسياعا جاپپاي كوشە باستايدى. سۋ جەتىسپەۋشىلىگى مەن كوشى-قونعا بايلانىستى جانجالدار كوبەيەدى.

- 2022 جىلى فرانتسيا مەن گەرمانيا رەين وزەنىنە تالاسىپ، جانجال تۋادى.

2025-27 جىلدارى ەۋروپالىق وداق كۇيرەۋدىڭ الدىندا تۇرادى. ەۋروپا حالقى سولتۇستىك افريكا، يزرايل مەن تۇركياعا قاراي جاپپاي كوشە باستايدى. 2030 جىلعا قاراي ەۋروپا حالقىنىڭ 10 پايىزى كوشىپ كەتەدى.

ازيا

- 2012 جىلدارى جاپونيا باس اماندىعى ءۇشىن قۇرلىقتان جەر باسىپ الۋ نيەتىمەن كورشىلەرىنە قارسى اگرەسسيا جاساۋى مۇمكىن.

-  2015 جىلى توكيو مەن ماسكەۋ اراسىندا ءسىبىر مەن ءساحاليننىڭ قۋات كوزدەرىن پايدالانۋ تۋرالى ستراتەگيالىق كەلىسىم بەكىتىلەدى.

-2018 جىلى قىتاي قازاقستانعا قارسى اسكەري وپەراتسيا جاساۋى ىقتيمال. ونداعى ماقسات - قازاقستاننىڭ جەرىمەن وتەتىن گاز جانە مۇناي قۇبىرلارىنا باقىلاۋ ورناتۋ.

- 2020 جىلى وڭتۇستىك-شىعىس ازيادا ءۇندىستان، قىتاي، ۆەتنام، لاوس، ميانما جانە باسقا ەلدەردى شارپىعان ۇلكەن سوعىس بولادى.

- 2025 جىلى قىتايدا ازاماتتىق سوعىس بولۋى كادىك. بۇل دۇركىن-دۇركىن شەكارالىق قاقتىعىستارعا ۇلاسادى.

- 2030 جىلدارى جاپونيا مەن قىتاي اراسىندا قاقتىعىس بولادى. ولار رەسەيدىڭ تابيعي رەسۋرستارىنا قول جەتكىزۋ ءۇشىن ءوزارا قىرقىسادى.

امەريكا

- 2012 جىلى كاريب ارالدارىنىڭ حالقى جاپپاي اقش-قا، مەكسيكا مەن امەريكانىڭ وزگە ەلدەرىنە  قاراي اعىلا باستايدى.

- 2015 جىلى اقش ەۋروپادان كەلەتىن ميگرانتتار تولقىنى استىندا قالادى. ولاردىڭ كوبى - باي ادامدار.

- 2016 جىلى اقش پەن ەۋرووداق اراسىندا تەڭىزدەن بالىق اۋلاۋعا قاتىستى جانجال تۋادى.

- 2020 جىلى مۇناي باعاسى شارىقتاپ وسەدى. پارسى شىعاناعى مەن كاسپيدە ءىرى قارۋلى قاقتىعىستار بولۋى ىقتيمال.

- 2025 جىلى وسىعان بايلانىستى پارسى شىعاناعىندا اقش پەن قىتايدىڭ اسكەري تەڭىز كۇشتەرى اراسىندا قاقتىعىس بولادى.

شۆارتس پەن رەندوللدىڭ پىكىرىنشە، وسى قىرعىنداردىڭ نەگىزگى سەبەبى - تەڭىزدەگى اعىستاردىڭ باعىتىن وزگەرتۋى بولماق. سولاردىڭ ىشىندە گولفستريم دە بار. وڭتۇستىك جارتى شاردى اپتاپ ىستىق  شارپيدى. سونىڭ كەسىرىنەن سۋ تاپشىلىعى تۋىپ، ءشول-شولەيتتەر باسادى. اۋىل شارۋاشىلىعىنا جارامدى جەر ازايادى. قىتاي، ءۇندىستان مەن پاكىستانعا بۇل قاتتى سوققى بولىپ تيەدى. بيلىكتى ۇستاپ قالۋى ءۇشىن، بۇل ەلدەردىڭ ەليتاسى ايماقتا ۇلكەن سوعىس باستايدى.

عالامدىق سۇمدىق سوعىس ناتيجەسىندە الەمنىڭ ساياسي كارتاسى قايتا سىزىلادى. 2018 جىلى سىرتقى قاۋىپتەن قورعانۋ ءۇشىن كانادا، اقش جانە مەكسيكا ءبىر مەملەكەتكە بىرىگەدى. سولتۇستىك امەريكا قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ باستى مىندەتى كاريب ايماعى مەن ەۋروپادان كەلەتىن ميگرانتتار تاسقىنىنا توسقاۋىل قويۋ بولماق.

قوس كورەيا اقىرى بىرىگەدى. جاڭا ەل سەۋلدىڭ يادرولىق قارۋعا، پحەنياننىڭ جاڭا تەحنولوگيالارعا يە بولۋىنا يگى سەپتىگىن تيگىزەدى.

سەرگەي يششەنكو,«سۆوبودنايا پرەسسا»

«جاس قازاق» گازەتى