ءۇش عاسىرعا جۋىق جان بەرىسىپ، جان الىسقان الاپات كۇرەستەن كەيىن ازاتتىعىمىزدى الىپ، تاۋەلسىز قازاقستاندى جاسادىق. بىراق، ازات ويلى، تاۋەلسىز قازاقتى جاساي الدىق پا؟! يتالياندىق ويشىل ازاليانىڭ: «ءبىز يتاليانى جاسادىق، ەندى يتالياندىقتاردى جاساۋىمىز كەرەك» دەگەن ءسوزى ءبىزدىڭ ءحالىمىزدى ءدوپ باساتىنداي. ءيا، ازاتتىق الاش بالاسىنا ارزانعا تۇسكەن جوق. الايدا، حالقىمىز كيگەن بوداندىقتىڭ قارا نوقتاسى الپاۋىت يمپەريالاردىڭ تاراپىنان تالاي مەملەكەتتەرگە سالىنعان بولاتىن.

پاتشا ۇكىمەتىنىڭ قۇرىعى بالتىق جاعالاۋىنداعى ەلدەرگە دە جەتىپ، جەر-جاھاندى جاۋلاپ الۋعا تىرىسىپ باقتى. بىراق، توتاليتارلىق ساياساتتىڭ ەزگىسىندە بولعان وزگە ەلدەر ءبىز سياقتى  وتارلىق سانانى قابىلداعان جوق. ويتكەنى، ولاردىڭ رۋحى ازات ەدى. ال بىزدەگى جاعداي قالاي بولدى؟ عابيدەن مۇستافين تىلىنە تيەك ەتكەندەي «ۇلتشىلدىقپەن كۇرەسكەن» داۋىردە قانقۇيلى ساياسات قازاقتىڭ قولىمەن جۇزەگە استى.  التىن بەل، كۇمىس قۇرساقتان شىقساڭ دا ءوز قانداسىڭ قارۋ كوتەرىپ، باسىڭا قامشى ويناتىپ جاتقاندا ءجۇنىڭ جىعىلىپ، جاسىماي قالۋ قيىن ءىس.

«قينامايدى تۇرمەسىنە جاپقانى،

قينامايدى اتقانى.

قينايدى تەك ءوز ءيتىمنىڭ،

بالاعىمنان قاپقانى»، - دەپ احاڭنىڭ كۇڭىرەنەتىنى وسى كەز. كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ قازاقتىڭ وقىعاندارى «اق بولسىن، قىزىل بولسىن ءبارىبىر، مەن تەك قازاق ۇلتىن تەبىننەن قۇتقارىپ، سونىڭ مۇددەسىن قورعايتىن مەملەكەتتى جاقتايمىن» دەگەن ءسوزىن ءىس جۇزىندە دالەلدەپ، سول جولدا جانىن قۇربان قىلۋعا دايىن بولعانمەن ءدال ول كەزدە تۇتاس ۇلتتا مۇنداي يممۋنيتەت جوق بولاتىن.

سۇراپىل زاماننىڭ سۇمدىعىن وتكەرىپ، قار كەشىپ، مۇز جاستانسا دا ازاتتىق ءۇشىن اردا باسىن بايگەگە تىككەن ازاماتتار ارماندا كەتكەن دۇنيە – ۇلتتىق يممۋنيتەت قالىپتاستىرۋ.

حالەل دوسمۇحامەدوۆ: «ۇلت مەملەكەتىن جاساپ، قازاق اراسىنان الەۋمەتشىلىكتى تۋعىزامىز دەگەن داۋىردە تۇرمىز. الەۋمەتشىلىكسىز قازاقتا ۇلت تىرشىلىگى، ۇلت مەملەكەتى بولۋعا مۇمكىن ەمەس»، - دەپ جازادى.

ول كەزدە «قازاقتىڭ قاجەتىنە جارايمىز» دەگەن تىلەكتى الدىعا تارتقان توپتىڭ ءوزى ەكىگە جارىلدى. ماقسات – بىرەۋ، مۇددە – بىرەۋ، ال جول – بولەك ەدى. ۇلتتىق مۇددەنى كوزدەگەن ورتاق مۇراتقا قاراماستان اۋىزبىرشىلىكتىڭ جوقتىعىنان ءبىر تەرىنىڭ پۇشپاعىن يلەي العان جوق. وزگەلەردىڭ قاڭعىما ءسوز، قاياۋ سالار ىسىنە كەشىرىممەن قاراعان، جەكە باسىنىڭ قالاۋىن قۇربان ەتىپ، ۇلتتىڭ تىنىشتىعى جولىندا قۇن ەتىپ بەرۋگە دايار ازاماتتار از بولدى. ءاليحان بوكەيحانوۆ بۇل تۋرالى: «ءسوز ايىر شىقتى دەپ ادەپسىزدىك ءتىل كورسەتكەن دە باۋىرىم بار. تالاس ءدۇنيا – عۇمىر سيفاتى، تالىس-تارتىس جوق بولسا، عۇمىر اباقتى بولار ەدى. ايىر سوزدە ايىپ جوق. اقىلعا ساڭىراۋ دا ايىپ»،-دەگەن بولاتىن.

حح عاسىردىڭ باسى قازاق ءۇشىن «ءتۇزۋ قالام – قيسايعان، وتكىر قالام – مۇجىلگەن زامان» بولىپ تاريح بەتتەرىندە قانمەن قاشالىپ قالدى. ءيا، بۇدان عاسىر بۇرىن «ەرەۋىل اتقا ەر سالىپ، ەگەۋلى نايزا قولعا العان» ارىستاردىڭ قىسىلتاياڭ كەزەڭنىڭ وتكەلىندە تۇرىپ الاشوردا ۇكىمەتىن قۇرۋى – ەرلىككە  پاراپار ءىس. 1917 جىلى جەلتوقسان ايىنىڭ 12-ءشى جۇلدىزىندا اق تۇيەنىڭ قارنى جارىلىپ، الاشوردا ۇكىمەتىنىڭ ۋىعى قادالدى. «سارىارقا» گازەتىنىڭ 1918 جىلعى سانىندا بۇل تۋرالى ءالىمحان ەرمەكوۆ: «... جەلتوقساننىڭ 12-ءى كۇنى، ءتۇس اۋا، ساعات 3-تە الاش اۆتونومياسى دۇنيەگە كەلىپ، ازان شاقىرىلىپ ات قويىلدى. التى الاشتىڭ بالاسىنىڭ باسىنا اق وردا تىگىلىپ، الاش تۋى كوتەرىلدى. ۇلكەن اۋىلدارعا قوڭسى قونىپ، شاشىلىپ جۇرگەن قىرعىز-قازاق جۇرتى ءوز الدىنا اۋىل بولدى», - دەپ تەبىرەنە جازدى. «ارتىنا ولمەيتۇعىن ءسوز قالدىرعان» ازاماتتاردىڭ الاش دەگەندەگى ارمانى ەندىگى ۇرپاققا ارتىلار مىندەت. ال كەلتە عۇمىرلارىندا ەلدىڭ تىنىشتىعى، ۇلتتىق مەملەكەتتىلىك ءۇشىن كۇرەسكەن جانداردىڭ رۋحىنا تاعزىم!

ءشىنادىل سالتانات

Abai.kz