تەلەفون شىرىلدادى. كوتەردiم. "تۇركiستان" گازەتiندەگi ارiپتەس iنiم كولباي ەكەن. امان-ساۋلىقتان سوڭ:
- قالتاي مۇحامەدجانوۆ تۋرالى ماقالا جازاسىز با؟ - دەدi تاپسىرما بەرگەندەي سىڭاي تانىتىپ. ويلانىپ قالدىم. قالاعاڭنىڭ قالامىنان شىققان تۋىندىلاردىڭ مازمۇن-ماعىناسىن تاسپiدەي تiزiپ، تاپتiشتەگەننەن نە ۇتام؟ "بولتiرiك بورiك استىندا", "قۇداعي كەلiپتi", "قۋىرداق دايىن", "وزiمە دە سول كەرەك" سياقتى كومەديالارى مەن "جات ەلدە", "بiز پەرiشتە ەمەسپiز", ش.ايتماتوۆپەن بiرiگiپ جازعان "كوكتوبەدەگi كەزدەسۋ" اتتى ايدارىنان جەل ەسكەن پەسالارى ءوز زامانىندا باعاسىن الىپ قويعان. قايتالاپ قايتەم. م.گوركيدiڭ "توعىشارلار", س.اينيدiڭ "قۇلدار", ايبەكتiڭ "كيەلi حان", ا.قاھاردىڭ "اۋرۋ تiستەر", ش.ايتماتوۆتىڭ "انا-جەر-انا", "ارمانىم اسەلiم" پەسالارى مەن "اق كەمە" پوۆەسiن، سونداي-اق شىعىس كلاسسيكاسى "مىڭ بiر ءتۇن" سەكiلدi شىرايلى شىعارمالاردى اۋدارىپ، قازاق وقىرماندارىنا قاۋىشتىرعان ەڭبەگi ۇشان-تەڭiز. ونىڭ ءبارi كوزiقاراقتى وقىرمانعا ءمالiم. ودان گورi ويىما وت تۇتاتىپ، ەستەلiك جازعانىم دۇرىس شىعار دەپ توپشىلادىم.
ويلى دۇنيەسiمەن وقىرمانداردىڭ مەيiرiن قاندىرعان قالاعاڭ ەدi-اۋ! اللا تاعالانىڭ تۇلا بويىنا تۇندىرعان رۋحاني بايلىعىن ادامزاتقا سىيلاپ كەتكەن ايتۋلى تۇلعا.

بۇيەنباي دەسە بۇيرەگIم بۇلكIلدەيدI

تەلەفون شىرىلدادى. كوتەردiم. "تۇركiستان" گازەتiندەگi ارiپتەس iنiم كولباي ەكەن. امان-ساۋلىقتان سوڭ:
- قالتاي مۇحامەدجانوۆ تۋرالى ماقالا جازاسىز با؟ - دەدi تاپسىرما بەرگەندەي سىڭاي تانىتىپ. ويلانىپ قالدىم. قالاعاڭنىڭ قالامىنان شىققان تۋىندىلاردىڭ مازمۇن-ماعىناسىن تاسپiدەي تiزiپ، تاپتiشتەگەننەن نە ۇتام؟ "بولتiرiك بورiك استىندا", "قۇداعي كەلiپتi", "قۋىرداق دايىن", "وزiمە دە سول كەرەك" سياقتى كومەديالارى مەن "جات ەلدە", "بiز پەرiشتە ەمەسپiز", ش.ايتماتوۆپەن بiرiگiپ جازعان "كوكتوبەدەگi كەزدەسۋ" اتتى ايدارىنان جەل ەسكەن پەسالارى ءوز زامانىندا باعاسىن الىپ قويعان. قايتالاپ قايتەم. م.گوركيدiڭ "توعىشارلار", س.اينيدiڭ "قۇلدار", ايبەكتiڭ "كيەلi حان", ا.قاھاردىڭ "اۋرۋ تiستەر", ش.ايتماتوۆتىڭ "انا-جەر-انا", "ارمانىم اسەلiم" پەسالارى مەن "اق كەمە" پوۆەسiن، سونداي-اق شىعىس كلاسسيكاسى "مىڭ بiر ءتۇن" سەكiلدi شىرايلى شىعارمالاردى اۋدارىپ، قازاق وقىرماندارىنا قاۋىشتىرعان ەڭبەگi ۇشان-تەڭiز. ونىڭ ءبارi كوزiقاراقتى وقىرمانعا ءمالiم. ودان گورi ويىما وت تۇتاتىپ، ەستەلiك جازعانىم دۇرىس شىعار دەپ توپشىلادىم.
ويلى دۇنيەسiمەن وقىرمانداردىڭ مەيiرiن قاندىرعان قالاعاڭ ەدi-اۋ! اللا تاعالانىڭ تۇلا بويىنا تۇندىرعان رۋحاني بايلىعىن ادامزاتقا سىيلاپ كەتكەن ايتۋلى تۇلعا.

بۇيەنباي دەسە بۇيرەگIم بۇلكIلدەيدI

قالاعاڭا دەگەن قۇشتارلىعىم، تانتiلiگiم مەن ىنتىزارلىعىم ون جەتi جاسىمنان باستالدى. مەكتەپتi بiتiرگەسiن وتىرار اۋداندىق حالىق تەاترىندا ءارتiس بوپ iستەدiم. مادەنيەت ءبولiمiنiڭ مەڭگەرۋشiسi كومەكباي مۇساەۆ بiر جىلدا ءتورت سپەكتاكل قويدى. سونىڭ بiرi - قالتاي مۇحامەدجانوۆتىڭ "قۋىرداق دايىن" كومەدياسى. اۋەلi كوپ كورiنە بەرمەيتiن بولاتتىڭ رولiندە وينادىم. سوسىن "جاراتقان جاقسىلىققا باستاپ ءجۇر مە، تۇسiمدە قىزىل تۇلكi سويىپ ءجۇرمiن!" دەپ سپەكتاكلدiڭ باسىنان اياعىنا شەيiن اندەتiپ جۇرەتiن باستى كەيiپكەر ەرەجەپتiڭ ءرولiن ماعان بەردi. قۋاقى ءسوز، قۋناقى قيمىلمەن جادiگويدiڭ بەينەسiن شىعارۋ وڭاي بولعان جوق. جاسپىز عوي. "وسىنشاما ءسوز بەن ويناقى ارەكەتتەردi قالاي تاپقان؟" دەپ تاڭىرقايتىنمىن. ودان كەيiن ستۋدەنت كەزiمدە ويدا جوقتا "قازاق ادەبيەتi" گازەتiنiڭ قىزمەتكەرلەرiمەن كەزدەسۋگە بارا قالدىم. وي، قۋانعانىم-اي! العاش رەت قالتاي اعانى تiرiدەي كوردiم. تاي جارىسقا قاتىسقان بالالار سەكiلدi كiلەڭ شيكiلi-پiسiلi ستۋدەنت-اقىندار ولەڭ وقىدى. جۇرەگiم دۇرسiلدەدi. جىر-جارىستان قالاي قالام؟ بiراق قوينى-قونىشىمدا دايىن ولەڭ جوق. سوندا دا سۇرانىپ ساحناعا شىقتىم. قالتاي اعانىڭ "قۋىرداق دايىن" كومەدياسىنداعى ەڭ كۇلكiلi تۇزدىقتى تۇستارىنان ءۇزiندiنi جاتقا وقىدىم. باسقانى قايدام، قالاعاڭ ءماز:
- سىقاق جازاسىڭ با؟ - دەپ سۇرادى.
- جازام! - دەدiم.
- وقىشى! - دەدi. وقىدىم. جاتقا.
- وسى ولەڭدەرiڭ قازiر وزiڭدە بار ما؟ - دەدi.
- جوق! - دەدiم.
- وندا ەرتەڭ رەداكتسياعا اكەل. كەلiستiك پە؟ - دەپ شەگەلەدi. اپاردىم.
بiر اپتادان سوڭ "قازاق ادەبيەتi" گازەتiنiڭ سوڭعى بەتiندەگi "بۇيەنبايدىڭ پۇشپاعى" اتتى ءازiل-وسپاق ايدارىندا جاريالاندى.
ساتيرامنىڭ كiندiگiن وسپانحان اۋباكiروۆ، ال تۇساۋىمدى قالەكەڭ كەستi.

كوز جاسى

ەرجەتتiك. ەسەيدiك. تاعدىردىڭ بۇيىرتقانى شىعار، كۇندەردiڭ-كۇنiندە قالاعاڭ ساياسي-ساتيرالىق "ارا-شمەل" جۋرنالىنا باس رەداكتور بوپ كەلە قالدى. مەن و كiسiنiڭ ورىنباسارى - جاۋاپتى حاتشىمىن. قالتاي اعاعا ۇجىمداعى جۋرناليستەر قولقا سالدى.
- سiزدiڭ اتاق-ابىرويىڭىز بار. جوعارى جاققا بارىپ... "تۇيە سۇراساڭ، بيە بەرەدi" بەس-التى پاتەر سۇراڭىزشى. قۇرىعاندا بiر-ەكi ءۇي بەرەتiن شىعار، - دەدiك.
- ە-ە، پۇشايماندارىم-اي، ەل-جۇرتتىڭ ءسوزi ەلەۋiشكە سۋ قۇيعانداي بوپ تۇر عوي قازiر، - دەدi دە سامايىن سيپادى. كوپ ۇزاماي ورتالىق پارتيا كوميتەتiنە يدەولوگيا حاتشىسى بولىپ كەلگەن وزبەكالi جانiبەكوۆ ء"داۋiر" باسپاسىنىڭ ءماجiلiس زالىندا بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ وكiلدەرiمەن كەزدەستi. لاۋازىمدى ءباسپاسوز باسشىلارى بiرiنەن كەيiن بiرi شىعىپ، جاتتاندى وي-پiكiرلەرiن ورتاعا سالعانسىدى. كەزەگi كەلiپ، مiنبەگە كوتەرiلگەن قالتاي اعا:
- وزەكە، - دەدi بايسالدى كەيiپپەن، - "ارا-شمەل" جۋرنالىندا قىزمەت iستەيتiن قىرۋار جۋرناليستiڭ كوز جاسىن جيناپ ەم، ەكi بوتەلكە بولدى. سونى ەسiگiڭiزدiڭ الدىنا توگەيiن دەپ ەم، سiز تايىپ جىعىلا ما دەپ توكپەدiم. (جۇرت كۇلدi). جۋرناليستەر جارقىن جۇزبەن جۇمىس iستەۋ ءۇشiن ەڭ بiرiنشi باسپانا كەرەك. بiزدە قاجىتاي Iلياسوۆ دەگەن فەلەتونيست... ءوزi وسىندا وتىرعان بولۋ كەرەك. قاجىتاي، بارسىڭ با؟ (ول ورنىنان اتىپ تۇردى). وسى قاجىتاي ءۇي سۇراپ ارىز جازعاندا ستالين مارقۇم تiرi ەكەن. (جۇرت دۋ كۇلدi).
مايدان قىل سۋىرعانداي ارىز-شاعىمدى دا ايتا بiلۋدiڭ ۇلگiسi عوي بۇل. ارادا اپتا وتپەي-اق قاجىتاي ەكi بولمەلi جاڭا ءۇيدiڭ كiلتiن ۇستادى ءھام بiر بولمەلi بۇرىنعى پاتەرi وزiنە قالدىرىلدى.

قالتاي اعانى قابىلدادىم

ادەتتە قالاعاڭ سيىر ساسكەدە جۇمىسقا سوعادى دا، جۋرنالدىڭ ونى-مۇنىسىن ورنىنا قويىپ رەتتەگەسiن قايتىپ كەتەدi. سونى بiلiپ العانبىز. بiر كۇنi تۇستەن كەيiن قالاعاڭ تىعىز شارۋامەن رەداكتسياعا سوعىپ مەنi iزدەسە... جوقپىن. ەكiنشi كۇنi iزدەيدi. جوقپىن. ءۇشiنشi كۇنi سۇراستىرسا، تاعى دا تابىلماي قالعانمىن. سوندا قالتاي اعا قابىلداۋ بولمەسiندەگi حاتشى قىزعا:
- اي، ايناش، - دەپتi, - جاۋاپتى حاتشىعا ايتىڭىزشى. ەرتەڭ قولى تيسە، ساعات ۇشتە مەنi قابىلداسىنشى!..
ونى ەستiپ iشەك-سiلەمiز قاتتى. بiر-اق سوزبەن تالاي نارسەنi اڭعارتقان اعام-اي...

تامتىعى قالماعان تاۋىق

...تۇركiستاننىڭ 1500 جىلدىعىنا بايلانىستى "اسار" قورىن قۇرامىز دەپ قالتاي مۇحامەدجانوۆ، شەرحان مۇرتازا، كامال سمايىلوۆ، ومiرزاق ايتبايۇلى، تاعى باسقا زيالى قاۋىم وكiلدەرi باس قوستى. داستارقانعا قارا ۋىلدىرىق، قىزىل ۋىلدىرىق كەلدi. شەر-اعاڭ قاراپ وتىرماي قالتاي اعانى قاجادى:
- قالاعا، وسى قارا يكرا مەن قىزىل يكرانىڭ ايىرماشىلىعى نەدە؟ - دەدi. سول ساتتە پروفەسسور قۇلبەك ەرگوبەكتiڭ تiلi قىشىپ:
- قىزىل يكرا جەسەڭiزدەر، جەڭگەمiزدi قاناعات تۇتىپ ۇيلەرiڭiزگە قايتاسىزدار. قارا يكرا قاۋجاساڭىزدار، قاتىن iزدەپ، قاڭعىپ كەتەسiزدەر! - دەدi قاسي سويلەپ. سوندا قالتاي اعا:
- وھ، ايتقىشىم-اي، - دەدi مۇرنىن مايىستىرا سيپاپ قويىپ، - وسى شiركiندەردi شەشەسiمەن قوسىپ جۇتسام دا ماعان تۇك اسەر ەتپەيدi.
داستارقاندا وتىرعان اشقاراقتاۋ بiر وقىمىستى كiسi پiسكەن تاۋىقتى تۇتاستاي تارەلكاسىنا سالىپ اپ، قۇيرىعىنان موينىنا شەيiن پارشالاپ جەگەنiن اڭعارعان قالتاي اعا قاعىس جiبەرمەي:
- ءاي، جولبارىسىم-اي، وسى تاۋىقتىڭ قورازدان كەيiنگi قىزىعىن ءوزiڭ كوردiڭ-اۋ! - دەدi.

مايمىل نەگە دامىماي قالعان؟

"شەشەن سويلەۋ مەن شەبەر جازۋدىڭ اراسى جەر مەن كوكتەي" دەپ ءوزi ايتقانداي، شەشەندiك پەن شەبەرلiكتi تەڭ ۇستاعان اعانىڭ كەيدە شەرلi, كەيدە شەجiرەلi, ەندi بiردە ەزۋ جيعىزبايتىن اڭگiمەلەرiنiڭ جەلiسiن بۇزباي، ديكتوفونعا جازىپ الماعانىما وكiنەم.
ۇشان-تەڭiز بiلiمپازدىعىنا، اسiرەسە اۋىز ادەبيەتi ۇلگiسiندەگi اسەرلi اڭگiمەلەرiنە اۋزىمىزدى اشىپ، كوزiمiزدi جۇمىپ تاڭىرقاساق، و كiسi ء"ابiش - فەنومەن عوي!" دەپ كەكiلباەۆ iنiسiنە ءتانتi بوپ وتىرادى دا اڭگiمەسiن ءارi قاراي وربiتەدi:
- مەكتەپتەگi اعايلارىمىز "ادام مايمىلدان جاراتىلعان!" دەپ وقىتتى. بiز بiراق وعان سەنە بەرمەيتiنبiز. نەگە؟ ادام - مايمىلدان ارتىق. اقىل-وي يەسi. "ال مايمىل نەگە دامىماي قالعان؟" دەپ ويلايتىنبىز. كەيiنiرەك كiتاپتاردى پاراقتاساق، بۇل تۋرالى تالاي عالىمدار تالاسقان كورiنەدi. سوناۋ 1925 جىلى دiن يەسi ۆۆەدەنسكي ايتىپتى: "بiز مايمىلدان شىقتىق" دەگەن كوزقاراستىڭ ورنىعۋىنا سونشالىقتى قۇشتار ەمەسپiن. سiزدەر، ماتەرياليستەر، تۋىسقاندارىڭىزدىڭ كiم ەكەنiن جاقسى بiلەسiزدەر" دەپ، ولاردى مايمىلداردىڭ قاتارىنا قويعان عوي. سول تۇستا لۋناچارسكي بىلاي دەپتi: ء"اۋ باستا حايۋاننان جاراتىلىپ، اقىل-ويىنىڭ ارقاسىندا ادام دارەجەسiنە كوتەرiلگەندەر ارتىق پا، الدە اللا تاعالانىڭ جاراتقان پەندەلەرi قايتادان حايۋانعا اينالىپ جاتسا، سولار ارتىق پا؟ بiلمەيمiن، ايتەۋiر ۆۆەدەنسكي ايتقانداي ادامداردى اڭدارمەن تۋىستىرىپ جاتسا، حايۋاندارعا وبال-اق", - دەپتi.

ميلليون دوللاردان باس تارتقان سۇلۋ

ورىستىڭ ايگiلi ءارتiسi يۋري نيكۋليننiڭ ماسكەۋدەگi ونەرiن تۇرiك سىقاقشىسى ءازيز نەسين ەكەۋi قاتار وتىرىپ تاماشالاعان. ەل ەكi ساعات بويى ەزۋ جيماي، قىران-توپان كۇلكiنiڭ استىندا قالعاندا ءازيز نەسين ەڭ بولماسا بiر رەت تە جىميماپتى. الەمگە ايگiلi ازiلكەشتەن سونىڭ سەبەبiن قالتاي اعا سۇراعاندا:
- سiزدەر ۇساق-تۇيەككە كۇلەتiن ەڭ باقىتتى ەل ەكەنسiزدەر، بiزدەر ءالi ونداي دارەجەگە جەتكەن جوقپىز! - دەپتi.
كەيiنiرەك قالتاي اعا ىستامبۇلداعى ءازيز نەسيننiڭ ۇيiندە قوناقتا بولعانىن اڭگiمەلەدi. جارىقتىق ءازيز بەي جانى قالماي زىر جۇگiرiپ، بۇكiل ءۇي شارۋاسىن ءوزi اتقارعانىن بايقاپتى. تiپتi ەسiگiنiڭ الدىنداعى ەشكiلەرiن دە ءوزi ساۋىپ جاتقانىن كورگەندە:
- سiزدiڭ قولىڭىزدان كەلمەيتiن شارۋا جوق ەكەن-اۋ! - دەپ كوتەرمەلەي سويلەسە:
- مەنiڭ قولىمنان بiر-اق نارسە كەلمەيدi, - دەپتi دە جۇمباق كۇيiندە ءسوزiنiڭ سوڭىن جۇتىپ قويىپتى. ءسال ۇنسiزدiكتەن كەيiن:
- مەنiڭ قولىمنان بالا تۋ عانا كەلمەيدi! - دەپتi.
ىستامبۇلعا بارعان تاعى بiر ساپارىندا تۇركيانىڭ ونەر جۇلدىزى فاتيما گەرەك دەگەن بيكەش قالتاي اعانى ۇيiنە شاقىرىپتى.
- ويپىرماي، شارتاراپتى شارلاپ ءجۇرiپ مۇنداي سۇلۋ ايەل كورمەدiم! - دەدi اعامىز تامسانىپ. - سۇلۋلىعى سونداي، بiر قاسىق سۋمەن قىلق ەتكiزiپ جۇتىپ قويعىڭ كەلەدi. ءوزiنiڭ تاعدىرى دا قىزىق. اكەسi ەرتە قايتىس بولىپتى. جاستايىنان جەتiم قالىپ، جاداۋ-جۇدەۋ كۇن كەشكەن. ەكi-ءۇش ەشكiسiن ساۋىپ، سونىڭ ءسۇتiن ساتىپ كۇن كورiپ جۇرگەن كەزiندە امەريكانىڭ بiر كينوستۋدياسى باستى رولدە وينايتىن تۇرiكتiڭ جاس سۇلۋ قىزىنا كونكۋرس جاريالاپتى. جەڭiمپازعا - 1 ميلليون دوللار! سول سىناقتا 16 جاستاعى فاتيما گەرەكتiڭ باعى جانىپ، امەريكا كينوسىنا تۇسەتiن بولعان. ونى بۇكiل ءباسپاسوز ءسۇيiنشi سۇراعانداي قۋانا جارنامالاپ، بiر-اق كۇندە اتى-ءجونi ءماشھۇر بولعان. الايدا جارتى ايدان سوڭ تۇركيانىڭ كۇللi ءباسپاسوزi "فاتيما گەرەك ميلليون دوللاردان باس تارتىپ، كينوعا تۇسپەيتiن بولدى!" دەپ جارىسا جازعان. سەبەبiن سۇراعان جۋرناليستەرگە "مەن نەگردiڭ ەركەگiمەن توسەك قاتىناسىندا بولۋىم كەرەك ەكەن. تۇرiك انالارىنىڭ ابىرويى مەن نامىسى ءۇشiن باس تارتتىم" دەپ جاۋاپ قايىرعان. مۇنى ەستiپ قۇلاقتانعان تۇركيا پرەزيدەنتi جاس قىزدى قابىلداپ، وعان 5 ميلليون دوللار سىيلاعان. كەيiنiرەك جەكە كينوستۋديا سالدىرىپ بەرگەن. مiنە، ۇلت مۇددەسi ءۇشiن جاسالعان ۇلاعاتتى تiرلiك!
رەداكتسيادا iستەيتiن قاجىتاي، توقتارحان، تولىمبەك ءبارiمiز بايسالدى اڭگiمەگە باسىمىزدى شايقاپ تاڭىرقادىق.

توپ شەڭگەل

ەمەننiڭ قارسى بiتكەن بۇتاعىنداي ەر مiنەزدi قاجىتاي اعامىز بiر سىقاقشىنىڭ جارتى جول جاتىپاتار ولەڭiن ۇسىندى. وقىدىم.
اعامىز ءجۇر جايلاۋدا جىلقى باعىپ،
مەسباي شىقپايدى ۇيiنەن جىلتىڭ قاعىپ.
- مىناۋ انشەيiن ءالجۋاز دۇنيە عوي، - دەپ ەم، قاجەكەڭ:
- سولايى سولاي، ءوزiم دە بiلiپ تۇرمىن، كاريا. قول قويا سالشى، اتى-ءجونi تانىلا بەرسiن، - دەپ قولقالادى. جاۋاپتى حاتشى رەتiندە قولىمدى قونجيتىپ، قالاعاڭنىڭ الدىنا اپاردىم. ول كiسi كوز جۇگiرتتi دە:
- ءاي، كوبەن-اي، كوبەن-اي، (مەنi سولاي اتايتىن) كورمەيسiڭ دەسەم، كوزiڭ بار. كوكجاسىق دۇنيەگە كوزiڭدi جۇمىپ قاراعانىڭ نە؟ - دەپ كەيiدi دە، كوسiلiپ اڭگiمەگە كوشتi. - شiركiن، قازاقتىڭ قارا ولەڭدەرi-اي!
كوكالانىڭ ءۇيiرi كول اينالسىن،
جانىڭ شىعىپ بارا ما، كوز بايلانسىن.
مiنە، ولەڭ! مiنە، ادەپتi ادەبيەت!
ەسiك الدى توپ شەڭگەل،
توپ شەڭگەلگە كەلسەڭ كەل.
توپ شەڭگەلگە كەلۋگە،
وزiڭە ءوزiڭ سەنسەڭ كەل.
بiر قاراعاندا استارىنان ماحابباتتىڭ اڭقىعان يسiن سەزەسiڭ بە؟ سەزەسiڭ. ال وسى شۋماقتى بۇرمالاپ، ساتيرانى توپ شەڭگەلگە تەڭەسەك، "شەڭگەلگە" وزiنە-ءوزi سەنگەندەردiڭ كەلگەنi دۇرىس، - دەدi.
توقسانىنشى جىلدارى "توپ شەڭگەل" سەكiلدi "ارا-شمەل" جۋرنالى نارىق قىسپاعىنا بايلانىستى شىقپاي قالدى. قاتتى ۋايىمداعان قالاعاڭنىڭ اۋزىنان "ارا" جابىلعانى - قازاق ساتيراسىنىڭ قارا جامىلعانى" دەگەن قاناتتى ءسوز قالدى.

ديۋ جەتەكتەگەن دراماتۋرگ

ەرتەرەكتە قالماحان ابدiقادىروۆ اۋدارعان "مىڭ بiر ءتۇن" حيكاياسى بار-جوعى ءتورت توم عانا دەپ ويلايتىنبىز. قالتاي اعانىڭ دەرەگi بويىنشا ونىڭ ۇزىن-ىرعاسى 210 توم ەكەن. اراب ەلدەرiندە سونىڭ ىقشامدالعان سەگiز تومى مەكتەپ وقۋشىلارى ءۇشiن حرەستوماتيا ۇلگiسiندە ۇسىنىلعان. قالاعاڭ سول سەگiز تومنىڭ تورتەۋiن اۋدارىپ ۇلگەردi. مەن سول اراب ەرتەگiسiنiڭ جەلiسiمەن 1991 جىلى قالاعاڭ تۋرالى پاروديا جازدىم. مiنە سونىڭ ىقشامدالعان نۇسقاسى...
...مىڭ ەكiنشi ءتۇن. تاڭ اتتى. شاhريزادا توسەگiنە جاتتى. كەلەسi كەشتە:
- ەي، ۇلى باقىتتى پاتشام! - دەدi شاhريزادا. - ەندi سiزگە قالتاي قوجانىڭ ديۋدان قالاي قۇتىلعانى تۋرالى حيكايا ايتايىن.
جاراتقان جاپپارعا شۇكiرشiلiك ەتكەن قالتاي قوجا ماڭدايىن ساجدەگە تيگiزiپ، ناماز وقىماسا دا سونو-و-وۋ مەككە، مادينەگە بارىپ: ء"لا يللاhا يللاللا، مۇحاممەد راسۋلاللا. مۇسىلمانمىن راسىندا!" دەپ قۇدايعا قۇلشىلىق قىلدى دا، تابارiك رەتiندە بiر قۇمىرانى قۇشاقتاپ، الماتىداعى ۇيiنە قايتتى. كۇندەردiڭ كۇنiندە "قۋ قۇمىرانىڭ iشiندە نە بار ەكەن؟" دەپ ويلادى. كوزi قىزىعىپ، كوزەنiڭ قاقپاعىن اشىپ ەدi, الپامساداي ديۋ اتىپ شىقتى دا، قالتاي قوجانىڭ اياعىنا جىعىلىپ، جالبارىندى:
- و، سۇلەيمەن پايعامبار! سiزگە جولىقتىرعان اللا تاعالاعا بۇ جالعاندا رازىمىن. امiرiڭiزگە قۇلدىق!..
- عافۋ ەتiڭiز، مەن ءداۋiتۇلى سۇلەيمەن پايعامبار ەمەس، قالتاي مۇحامەدجانوۆپىن.
- قويىڭىزشى، سiز شىنىمەن سۇلەيمەن پايعامبار ەمەسسiز بە؟
- وتiرiك ايتىپ ولە الماي ءجۇر دەيسiز بە؟ پايعامبار ەمەس، دراماتۋرگپiن.
- ە-ە، ەندەشە تۇسiنiكتi, - دەدi ديۋ. - پايعامبار بولماساڭ، وندا جەتكەن جەرiڭ وسى. قازiر قازىقتاي قاعامىن دا...
- ديۋ-اۋ، كۇنام نە؟ قۇمىرادان قۇتقارعانىم با؟ ونسىز دا كورگەن قۇقايىم از با ەدi, قۇداي؟!
- قالتايجاندى شوشىتقان قانداي قۇقاي؟ - دەدi ديۋ.
- ول ءوزi ۇزاق حيكايا. مۇرسات بەرسەڭiز قىسقاشا باياندايىن.
...ەرiنبەگەن ەتiكشi, جالىقپاعان جازۋشى بولعان زاماندا ءالجاپپار اعامىزدىڭ بiر كiتابى جازۋشىلار وداعىندا تالقىلاندى. ماسەلە بiرەۋ: ونىڭ شىعارماسى مەملەكەتتiك سىيلىق بەرۋگە لايىق پا؟ جارىقتىقتى جۇندەي ءتۇتiپ، كيiز باسقانداي تەپكiلەپ قارسى شىعايىن دەسە - قالامگەردiڭ ءبارi قايمىعادى.
- مىنا كiتاپقا سىيلىق بەرۋگە بولا ما؟ - دەدi عابيت مۇسiرەپوۆ.
- بولادى! بiراق سىيلىقتى الجەكەڭنiڭ كiتابىن ەرiنبەي-جالىقپاي وقىپ شىققان ادامعا بەرۋ كەرەك!" دەدiم. سول سول-اق ەكەن، سوڭىما شىراق الىپ ءتۇستi. ايىپقا بۇيىرماڭىز، سiز سول الجەكەڭ جiبەرگەن ديۋ ەمەسسiز بە؟
- دوعار! - دەپ دولداندى قارا ءداۋ، - ديۋ ۇستاپ، ديۋ جۇمسايتىنداي قازiرگi جازۋشىلاردىڭ قايبiر قاۋقارى بار؟ وسى ما قۇقايىڭ؟
- مەن نە كورمەدiم، ديۋ اعا! شوقپارىن سۇيرەتكەن شونا ءپiرادار: "ويباي، كiتابىمداعى قىلىشتاي وتكiر قىرشاڭقى سوزدەردi قالتاي ۇرلاپ الىپ، ءوزiنiڭ كومەدياسىنا پايدالاندى!" دەپ قارا اسپاندى قاق ايىرىپ اتتان سالعاسىن، جازۋشىلار وداعىندا مەنiڭ ماسەلەم قارالدى. ء"سوز ۇرلاعام جوق!" دەسەم، سەنبەيدi. "نان ۇستايىن، قۇران ۇستايىن، شوكە، سiزدەن ءسوز ۇرلاسام، باسقان iزiم ارتىمدا قالسىن!" دەپ قارعانسام دا قارامايدى. امالىم تاۋسىلىپ، اقىرعى ءۋاجiمدi ايتۋعا ءماجبۇر بولدىم. "شونادان ءسوز ۇرلاعانشا، سوقىردان كوز ۇرلاعانىم ارتىق!" دەدiم. بiتتi! داۋ شىقتى.
تاعى بiر قۇقايدان قۇتىلعانىمدى ايتايىنشى. كورەر جارىعىم بار ەكەن، برەجنەۆ دەگەن پاتشانىڭ تۇسىندا بiزدiڭ بiر ۇلىق باسىمدى الماداي قاعىپ الا جازدادى.
- دiكiلدەمەي، تiگiسiن جاتقىزىپ سويلەگەن پەندەنiڭ جانىن ۇلىق تا المايدى، بۇلiك تە المايدى. سەنi شاقىرعان قاي ۇلىق؟
- يماشەۆ! قىلىشىن قىنابىنا سالمايتىن. سول ۇلىق شاقىرىپ جاتىر دەگەسiن، جازعان قۇلدا جان بار ما، قۇستاي ۇشىپ جەتتiم. ۇستiمنەن ۇلكەن ارىز بار ەكەن. ءسوزدi ۇلىق باستادى:
- ورتالىق پارتيا كوميتەتi سiزگە ۇلكەن سەنiم بiلدiرiپ، باسشى ورىنعا iلiكتiردi. ال سiز بولساڭىز جۇمىس ۋاقىتىندا سلۋجەبنىي ماشينانى پيۆنۋشكاعا مiنiپ بارىپ، سىرا-پىرا iشiپ قايتاتىن كورiنەسiز. بۇ قالاي؟ - دەدi. ارتىمدا - ارىز، شەگiنەتiن جەر جوق.
- ساتتار نۇرماشەۆيچ! - دەدiم. - وزiمە ءتور بەردiڭiز، قولىما ءمور بەردiڭiز، راحمەت! جاياۋ ءجۇرiپ تابانى توزباسىن دەپ ماشينا بەردiڭiز، راحمەت! ال ەندi سول ماشينامدى پيۆنۋشكاعا مiنiپ بارماعاندا، ارتىنان يتەرiپ بارۋىم كەرەك پە؟
"كۇلمەسحان" كۇلiپ جiبەرگەنسiن، مەنiڭ دە بەتiمە قان جۇگiردi. ساۋ قالعانىما ساداقا بەرiپ، "توبەل تازعا - ءتورت تەڭگە، ويما تازعا - ون تەڭگە، قىرما تازعا - قىرىق تەڭگە" ۇلەستiردiم.
مەن كورمەگەن قۇقاي بار ما، ديۋ اعا؟!
- بايقايمىن، باسىمدى شايقايمىن!- دەدi ديۋ تاڭىرقاعانداي. - ءسوز ساپتاۋىڭا قاراعاندا، قۋ بiتكەندi قۋالاپ، ديۋدى دۋالاپ، جىندى جەتەكتەپ، شايتانعا شارىق كيگiزiپ، قاجىرىن قايتارعان قالتايسىڭ-اۋ، ءسiرا؟!
- ءتiفا، ءتiفا! سiز ديۋ ەمەس، اۋليەسiز! تامىرىمدى تاپ باستىڭىز!..
- راس پا؟ - دەدi ديۋ كوپشiك قويعانعا كوتەرiلiپ.
- سiز سياقتى قيسىنسىز وتiرiكتi قيىستىرىپ ايتا المايمىن. يمانداي شىنىم!..
- نەمەنە مەنiڭ سوزiمە كۇدiگiڭ بار ما؟
- ارينە! باسىڭىز وردەي، كەۋدەڭiز ەسiك پەن توردەي، تاناۋىڭىز ۇڭگiردەي، اۋزىڭىز اپانداي. سونشا تۇلعاڭىزبەن قۋىقتاي عانا قۇمىراعا سىيدى دەگەنگە كiم سەنەدi? قيسىنسىز. اياعىم سالبىراپ، اسپاننان ءتۇستiم دەسەڭiز بiر ءجون...
- سەنi قالاي سەندiرسەم ەكەن؟
- ءسوزiڭiز راس بولسا، قۇمىرانىڭ iشiنە كوزiمشە كiرiپ كورسەتiڭiزشi.
- قازiر...
ديۋ ءاپ-ساتتە بۋعا اينالىپ، قۇمىرانىڭ iشiنە قۇيىنداي ۇيىتقىپ سiڭدi دە:
- سەن ەندi سەنەسiڭ بە! - دەدi كۇڭگiرلەپ. سول زاماتتا قالتاي قوجا ءمورلi تىعىندى قۇمىرانىڭ اۋزىنا تىعا قويىپ، تارس بەكiتتi. جاڭا عانا "جانىڭدى الام!" دەپ جالاڭداپ تۇرعان ديۋ بەيباق بولىپ، جالىنا باستادى:
- اينالايىن، اتاجان! قادiرلi قالاعا!..
- ەندi جارىق دۇنيەنi ۇمىت، جارقىنىم! - دەدi كاھارىنا مiنگەن قالتاي قوجا. سەن سەكiلدi ديۋلاردىڭ شاشباۋىن كوتەرەم دەپ-اق شارشادىم. دۇنيە - كەزەك، ەندi اشسام - الاقانىمدا، جۇمسام - جۇدىرىعىمداسىڭ. مەن سەنi بۇدان بىلاي بۇيدالى تۇيەم سەكiلدi جەتەكتەپ جۇرەم، بiلدiڭ بە؟

ەل ەرIن ساعىنادى

جاڭا جىل قارساڭىندا قالاعاڭا قانداي سىيلىق ۇسىنارىمدى بiلمەدiم. اكەم جارىقتىق ديحان ەدi, تەڭكيگەن-تەڭكيگەن ەكi قاربىز بەرiپ جiبەرiپتi. سونىڭ بiرەۋiن ارقالاپ اعامنىڭ ۇيiنە باردىم. فاريدا جەڭگەم ەسiك اشتى. قاربىزىمدى اس ۇيگە اپارىپ، مەيرامىمەن قۇتتىقتادىم. جارىقتىق قالاعاڭ:
- مىناۋ بiزدiڭ سىردىڭ سۋىن iشiپ وسكەن قاربىز عوي! - دەپ ەلiن ساعىنعانداي ەمiرەنە يiسكەدi.
وي، زۋلاعان زامان-اي! قالاعاڭنىڭ قايتقانىنا دا ون جىل بولىپتى. كوزi تiرiسiندە ەر ەلiن ساعىنسا، قازiر ەل ەرiن ساعىنادى.
ء"سوزدiڭ قىسقاسى، كولباسانىڭ ۇزىنى جاقسى" ەكەنiن جارتى الەمگە جاريالاعان قالتاي اعا "ماركستiڭ مىڭ بەتتiك ءۇش توم "كاپيتالىن" اتام قازاق ءۇش-اق سوزبەن باياعىدا ايتىپ قويعان" دەيتiن.
1. "اش بالا توق بالامەن وينامايدى"
2. "ەڭبەك ەتسەڭ ەرiنبەي، تويادى قارنىڭ تiلەنبەي"
3. "باي - بايعا قۇيادى، ساي - سايعا قۇيادى"
قالاعاڭنىڭ ارتىندا قالعان قيساپسىز مۇراسىن كوزدiڭ قاراشىعىنداي ساقتاعان فاريدا جەڭگەم مەن ەل اۋزىنداعى ەلەۋلi اڭگiمەلەرiن سۇراستىرىپ، قۇراستىرىپ، جيناقتاپ جۇرگەن اقىن سەيفوللا وسپاننىڭ ەڭبەكتەرi ەرەكشە.
ۇلتىمىزدىڭ ۇستازىنا اينالعان قوعام قايراتكەرi وزبەكالi جانiبەكوۆ زەينەتكە شىققان سوڭ قالتاي اعا تۋرالى قىزىق وقيعا ايتقانى ەسiمدە.
- تسك-نىڭ يدەولوگيا حاتشىسى بولىپ كەلگەن كەزiم، - دەدi وزاعاڭ. - بiر ماسەلە بويىنشا قالتاي مۇحامەدجانوۆقا قاتتىراق ايتۋعا تۋرا كەلدi. شاقىردىم. ەسiكتەن ەنەر-ەنبەستەن قاباعىمدى شىتىپ، قاتۋلانا سويلەي باستاپ ەم: "ويپىرماي، وزەكە-اي، تۇندە تۇسiمدە بiر ءداۋ قارا توبەتكە مiنiپ ءجۇر ەدiم، وسىعان كورiنگەن ەكەن عوي", - دەدi. قالاي مىرس ەتiپ كۇلگەنiمدi بايقاماي دا قالدىم. ادام اۋسەلەسiن ايتقىزباي تانيتىن پسيحولوگ قوي.
... كۇلكiنiڭ قۇدىرەتi-اي!

«تۇركىستان» گازەتى