ەلىمىز دامۋشى مەملەكەت رەتىندە ينۆەستيتسياعا مۇقتاج مەملەكەتتەردىڭ ءبىرى. ەلباسىمىزدىڭ الەمدەگى زور بەدەلى مەن ەلىمىزدە ينۆەستيتسيا سالۋداعى احۋالدىڭ قولايلى، ءارى تۇراقتى بولۋىنا بايلانىستى تەك سوڭعى ون جىلدىڭ ىشىندە قازاقستانعا 260 ملد. دوللار تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيتسيا تارتىلدى. ناتيجەسىندە قازاقستان ينۆەستيتسيا تارتۋداعى جان باسىنا شاققانداعى كولەمى بويىنشا شىعىس ەۋروپا ەلدەرى مەن تمد ەلدەرى اراسىندا الدىنعى ورىنعا شىقتى.

قىتاي – قازاقستانعا ەڭ كوپ ينۆەستيتسيا قۇياتىن - ءتورتىنشى، ەڭ كوپ قارىز بەرەتىن ءۇشىنشى ەل. وعان دالەل 2005-2017 جىلدار ارالىعىندا قىتايدىڭ قازاقستان ەكونوميكاسىنا سالعان تىكەلەي ينۆەستيتسياسى  13,9 ملد. دوللار، جالپى ەكونوميكاعا سالعان ينۆەستيتسياسى 42,8 ملد. دوللاردى قۇراپ، نەسيەلەۋ كولەمى 50 ملرد. دوللارعا جەتكەن. سوڭعى 11 جىلدا قىتايعا 100 ملن. توننا مۇناي 180 ملد. تەكشا مەتر گاز تاسىمالداندى. قازاقستانداعى مۇناي مەن گاز ءوندىرۋ سالاسىنداعى قىتاي كومپانيالارىنىڭ جەكە مەنشىگىندە ۇلەسى 22-% قۇرايدى. ياعني ەلىمىزدە وندىرىلگەن 86 ملن. توننا مۇنايدىڭ 30 ملن. قىتاي كومپانيالارىنىڭ ۇلەسىندە.

قازىر كوپتەگەن مەملەكەتتەر قىتاي ينۆەستيتسياسى ءۇشىن ارنايى باعدارلامالار جاساپ، بارىنشا ءتيىمدى ينۆەستيتسيانى كوبىرەك تارتۋعا ۇمتىلۋدا. سوندىقتان دا الەمدەگى ەڭ الىپ باي مەملەكەتپەن كورشى تۇرىپ ينۆەستيتسيالىق مۇمكىندىكتى پايدالانباۋ ۇلكەن قاتەلىك بولار ەدى. سول سەبەپتى قازاقستانعا تىكەلەي ينۆەستيتسيا سالۋدى جۇزەگە اسىراتىن زاڭ جوباسىن تۇجىرىمدامالىق نەگىزدە قولدايمىن.

سونىمەن بىرگە ۇكىمەتتىڭ نازارىن مىناداي ماسەلەلەرگە اۋدارعىم كەلەدى.

بىرىنشىدەن، قازىرگى تاڭدا قىتايدىڭ سىرتقى جانە ىشكى جاعدايىندا جانە قازاقستان – قىتاي قاتىناستارىندا دا الىپ وتىرعان ماسەلەلەر بار. بۇعان بايلانىستى قوعامدا، اقپارات قۇرالدارىندا الۋان ءتۇرلى پىكىرلەر كوپ ايتىلىپ ءجۇر. سوڭعى ۋاقىتتا قىتاي حالقىنىڭ ىشكى «مەنى» ءوسىپ كەلەدى. وزدەرىنىڭ الەمدە مىقتى ەكەنىن سەزىنۋ رۋحى كۇن وتكەن سايىن كۇش الىپ، ءوز مەملەكەتىن جەر-الەمنىڭ كىندىگى سانايتىن تۇسىنىك كەڭ تاراۋدا. سوندىقتان بولار، ءبىزدىڭ قوعامدا، اقپارات-قۇرالدارىندا قىتايدان «ۇرەيلەنۋ»، «ساقتانۋ» سياقتى تەندەنتسيا ءجيى كورىنىس بەرۋدە. مۇنىڭ باستى سەبەبى وسىعان تەرەڭ ساراپتامالىق نەگىزدە تالداۋ جاساپ، حالىققا ءتۇسىندىرىپ جاۋاپ بەرەتىن – ەلىمىزدە ارنايى تۇردە قىتايدى زەرتتەيتىن بىردە ءبىر عىلىمي ينستيتۋتتىڭ بولماۋىندا بولىپ وتىر. ال قىتايدا قازاقستاندى (ورتالىق ازيا ەلدەرىن قوسا العاندا) زەرتتەيتىن  22 ينستيتۋت پەن ورتالىقتار بار، وندا جۇزدەگەن ماماندار قازاقستاننىڭ باسىنان باقايشىعىنا دەيىن زەرتتەپ وتىر.

سوندىقتان دا ستراتەگيالىق ارىپتەسىمىز قىتايدىڭ ساياسي ەكونوميكالىق جانە ىشكى الەۋمەتتىك جاعدايىن، بولاشاق بەتالىسىن، قىتايدىڭ قازاقستانعا ۇستانعان سىرتقى ساياساتىن، ەكى ەل اراسىنداعى قاۋىپسىزدىك سالاسىنداعى وزەكتى ماسەلەلەرىن، ساۋدا ەكونوميكالىق بايلانىستارىن، كاسىپكەرلىك، يندۋستريا سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىعىن زەرتتەيتىن ارنايى قىتايدى زەرتتەۋ ينستيتۋتىن قۇرۋدىڭ قاجەتتىلىگى ءپىسىپ جەتىلدى دەپ ويلايمىن. وعان ەلىمىزدە، قىتايتانۋشى، قىتاي ءتىل-جازۋىن تەرەڭ مەڭگەرگەن بىلىكتى ماماندار جەتكىلىكتى.

ەكىنشىدەن، قىتايدا قازىر وقىپ جاتقان 15 000 قازاقستاندىق ستۋدەنتتىڭ 90-% استامى «شەت ەلدەرگە قىتاي ءتىلىن وقىتۋ» ماماندىعى بويىنشا ءبىلىم الىپ جاتىر، قالعاندارى حالىقارالىق ساۋدا، ەكونوميكا ماماندىقتارىندا وقيدى. ال تەحنولوگيا ماماندىقتارىندا وقىپ جاتقانداردىڭ سانى 3 %-گە جەتپەيدى، جاڭا تەحنولوگيا ماماندىقتارى بويىنشا وقىپ جاتقان ستۋدەنت جوقتىڭ قاسى. سول سەبەپتى ءبىرىنشى كەزەكتە قىتاي ءتىلىن مەڭگەرۋمەن قاتار جاڭا تەحنولوگيا ماماندارىن دايارلاۋعا باسىمدىق بەرۋ كەرەك.

ۇشىنشىدەن، بۇگىنگى تالقىلانىپ وتىرعان زاڭ جوباسىندا كورسەتىلگەن قىتاي ينۆەستورلارىنىڭ قارجىسىمەن سالىناتىن جاڭا وندىرىستەر، اسىرەسە مۇناي-حيميا، تىڭايتقىش وندىرەتىن زاۋىتتار قىتايدىڭ ەكولوگيالىق پروبلەمالارىن قازاقستانعا الىپ كەلۋى مۇمكىن ەكەنىن دە ەسكەرۋىمىز كەرەك. ويتكەنى قىتايدىڭ اتالمىش سالاداعى كومپانيالارى حالىقتىڭ دەنساۋلىعىنان گورى ەكونوميكالىق پايداسىن جوعارى قويادى. ولار كوپتەگەن حيميالىق ءوندىرىس ورىندارىن پەكينگە جاقىن پروۆينتسيالاردان شىڭجان سياقتى شەتكەرى ايماقتارعا كوشىرۋدە.

تورتىنشىدەن، شەتەلدىك ينۆەستورلاردىڭ قازاقستان ەكونوميكاسىنداعى ستراتەگيالىق سالالارىن مەنشىكتەپ كەتۋ قاۋپى ەلىمىزدىڭ ەكونوميكالىق قاۋىپسىزدىگىنە، مەملەكەت مۇددەسىنە قاۋىپ توندىرمەي مە، قارجىلاي جانە تەحنولوگيالىق جاعىنان يندۋستريالىق دامىعان مەملەكەتتەرگە تاۋەلدى بولىپ قالمايمىز با، قىتاي ينۆەستورلارىنا بەرىلگەن جەڭىلدىكتەر – حالىقتىڭ جۇمىسپەن كوبىرەك قامتىلۋىنا، شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ دامۋىنا، قازاقستاندا عىلىمي-زەرتتەۋ جانە تاجىريبەلىك-كونسترۋكتورلىق جۇمىستاردىڭ كەڭىنەن جۇرگىزىلۋىنە، جەرگىلىكتى جەردەن بىلىكتى ماماندار دايارلاۋعا، كەلەشەك سالىناتىن مۇناي-حيميا زاۆودتارى ەڭ سوڭعى ۇلگىدەگى بارلىق تالاپتارعا ساي كەلەتىن تەحنولوگيامەن جابدىقتاۋعا، شىعارىلعان ونىمدەردى ەكسپورتتاۋعا تولىق جاۋاپ بەرە مە سياقتى ماڭىزدى ماسەلەلەرگە نازار اۋدارىپ، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى ارقىلى حالىققا كەڭىنەن ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋى كەرەك دەپ ويلايمىن.

كەزىندە افريكا مەملەكەتتەرىنىڭ ءبىر باسشىسىنىڭ مىناداي قاناتتى ءسوزى بولعان. ەۆروپالىقتار بىزگە كەلگەن كەزدە ولاردىڭ قولىندا بيبليا بولسا، ءبىزدىڭ قولىمىزدا التىن بولدى. ارادا ۇزاق جىلدار وتكەننەن كەيىن ءبىزدىڭ بارلىق التىندارىمىز ولاردىڭ قولىندا كەتتى، ال ءبىزدىڭ قولىمىزدا بيبليا عانا قالدى.

مۇنى بىزدە ۇنەمى ەستە ۇستاۋىمىز كەرەك.

مۇرات باقتيارۇلى، سەناتور

Abai.kz