ءبارىمىز بىلەتىندەي بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ التى رەسمي ءتىلى بار. ولار - اعىلشىن، فرانتسۋز، يسپان، اراب، ورىس جانە قىتاي تىلدەرى. XXI عاسىردىڭ تابالدىرىعىن اتتاعالى وسىلاردىڭ ىشىندە تەك ورىس ءتىلىنىڭ عانا كەجەگەسى كەيىن تارتىپ تۇر. ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس اياقتالىپ، جەڭگەن ەلدەر قاتارىندا بولعان كسرو كەزىندە ورىس ءتىلى شىنىمەن الەمدىك تىلدەر تىزىمىنە لايىق بولاتىن. الايدا كەڭەس وداعىنىڭ ورنىن باسقان رەسەي ىرگەلى ەلدىڭ ىستەرىن ءساتتى جالعاستىرا العان جوق.

وتكەن عاسىردا ورىس ءتىلىن قولدانۋشىلاردىڭ سانى از ەمەس ەدى. ون بەس وداقتاس ەلدىڭ رەسمي ءتىلى بولدى. ال بۇگىنگى تاڭدا ورىس تىلىنە بۇنداي مارتەبەنى رەسەيدەن بولەك قازاقستان، بالارۋس جانە قىرعىزستان ەلدەرى عانا بەرىپ وتىر. كەڭەس وداعىنىڭ قولقا-تامىرى ىسپەتتى ۋكراينانىڭ ورىس تىلىنە قانداي ماملە تانىتىپ وتىرعانىن ايتۋدىڭ ءوزى ارتىق. جاقىندا عانا پرەزيدەنتى "ورىسشا سويلەگىسى كەلەتىندەر رەسەيگە بارىڭدار" دەپ اشىق ايتتى.

ەندى سالىستىرۋ ءۇشىن بۇۇ-نىڭ رەسمي ءتىلى ساناتىنداعى وزگە تىلدەردىڭ جاي-كۇيىن ايتا كەتەيىك. اعىلشىن ءتىلىنىڭ الەمدەگى ءبىرىنشى ءتىل ەكەنى ەكىباستان تۇسىنىكتى. بۇدان بولەك، فرانتسۋز ءتىلىنىڭ افريكا قۇرلىعىنداعى بۇرىنعى وتار ەلدەرىنە ۇستەمدىگى ءالى كەمي قويعان جوق. حالىقارالىق دەڭگەيدە اسا ماڭىزدى ءتىل. سول سەكىلدى يسپان ءتىلىنىڭ وڭتۇستىك امەريكا ەلدەرىندەگى ۇستەمدىگى دە ءالى سالتانات قۇرىپ تۇر. اسا ۇلكەن مۇسىلمان الەمىنە ارقا سۇيەگەن اراب ءتىلى مەن ساۋدا سوعىسىندا ساپالى-ساپاسىز تاۋارلارىمەن الەمدى جاۋلاپ كەلە جاتقان قىتاي ءتىلىنىڭ دە تىنىسى تارىلا قويمايدى. دەمەك، ءبىزدىڭ ەلدە مارتەبەسى مەملەكەتتىك تىلدەن دە جوعارى تۇراتىن ورىس ءتىلى جاقىن بولاشاقتا بۇۇ-نىڭ رەسمي تىلدەر تىزىمىنەن شىعىپ قالۋى دا عاجاپ ەمەس.

ءبىزدىڭ بۇل سوزدەردى جازۋىمىزعا سەبەپ بولعان جاعداي، كەشە قىرعىزستاننىڭ بەلسەندىلەرى ورىس ءتىلىنىڭ رەسمي ءتىل ستاتۋسىن الىپ تاستاۋ جايلى رەفەرەندۋم وتكىزۋدى تالاپ ەتتى. باستا ايتقانىمىزداي ورىس تىلىنە شەكسىز مارتەبە بەرىپ وتىرعان ءتورت ەلدىڭ تاعى ءبىرى بۇل مايداننان باس تارپاق. ات توبەلىندەي ايىر قالپاقتى اعايىندارىمىز وتارلىقتان ارىلۋ جولىندا تاعى ءبىر قادام جاساعالى وتىر. ءتىپتى ەل حالقىنىڭ 40%-ىن ورىستار قۇرايتىن لاتۆيا ەلى دە بيىلدان باستاپ مەكتەپتەردە ورىس تىلىندە ساباق بولمايتىنىن مالىمدەدى. "نەدەگەن باتىل شەشىمدەر" دەپ تامسانىپ عانا وتىرامىز. مەملەكەت قۇراۋشى ۇلت ەل حالقىنىڭ كەم دەگەندە 70%-ىن قۇراسا دا ماسكەۋگە مولتەڭدەپ ءبىز وتىرمىز ءالى. مۇمكىن قۇلاعان كسرو-نىڭ جۇرتىندا ورىس ءتىلىنىڭ جوقتاۋشىسى بولىپ قازاقستان مەن بەلارۋس عانا قالار. رەسەيگە ادالدىعىنان اينىماي.

كەز-كەلگەن ءتىلدىڭ قۇلدىراۋىنا ساياسي جانە ەكونوميكالىق جاعداي اسەر ەتەدى. بۇكىل باتىس جۇرتىنىڭ ورتاق جاۋىنا اينالىپ، سانسىز سانكتسيانىڭ استىندا قالعان رەسەي ساياسي تۇرعىدا دا، ەكونوميكالىق تۇرعىدا دا وڭباي تاياق جەپ وتىر. باسقاشا ايتقاندا ورىس ءتىلىنىڭ باستى كور قازۋشىسى رەسەيدىڭ ءوزى ەكەنى ءسوزسىز. استانا مەن مينسكتىڭ ادالدىعىنان ءمىن تابىلماسا دا، ماسكەۋدىڭ "مىقتىلىعىنان" سىن تابىلىپ وتىر. وزىنە شىن بەرىلگەن قوس ء"ىنىسىن" قايدا اپارىپ سوعارى ءدال قازىر بەلگىسىز. ءبىر انىعى الداعى ۋاقىتتا رەسەيگە ەرگەننەن جاقسىلىق از دەپ ەسەپتەۋگە بولادى.

رەسەيدىڭ دەموگرافيالىق جاعداي دا ورىس ءتىلىنىڭ قولدانىلۋ اياسى كەمي تۇسەتىنىن دالەلدەپ بەردى. مامانداردىڭ ەسەپتەۋىنشە رەسەيدىڭ حالىق سانى وسى عاسىردىڭ سوڭىندا 60-65 ميلليونعا دەيىن كەميدى ەكەن. سول كەزدە ءتىپتى يە́مەن ەلىنىڭ حالىق سانى رەسەيدەن اسىپ كەتۋى مۇمكىن. بۇعان سەبەپ، الەمدە تۋ كورسەتكىشى ءولۋ كورسەتكىشىنەن 2.6 ەسە كوپ. ال رەسەيدە كەرىسىنشە ءۇش ادام دۇنيەگە كەلگەندە بەس ادام ومىردەن وزادى ەكەن. 

سونىمەن كورشىسىن قۇدايىنداي سىيلاعان قازاق ماسكەۋدى ماحابباتپەن قولداپ وتىر. كەزىندە ورىس ءتىلىن مەملەكەتتىك ءتىل ساناعان ون بەس ەلدىڭ ون ءبىرى ءوز جولىن تاپقانىن ايتتىق. ەندى قىرعىزدار دا ءتىل تاۋەلسىزدىگىن الۋعا شىنداپ كىرىسپەك. مۇمكىن ەندى از ۋاقىتتا ورىس ءتىلىنىڭ جاقتاۋشىسى بولىپ وشاقتىڭ ءۇش بۇتىنداي رەسەي، بەلارۋس، قازاقستان ۇشتىگى عانا قالار. رەسەي مەن بەلارۋس بۇرىننان باۋىرلاس ەل. ال قازاققا نە جوق؟! كەزىندە كسرو تاراعاندا وداقتاس ەلدەردىڭ ىشىندە ەڭ سوڭعىسى بولىپ تاۋەلسىزدىك جاريالاعان ەدىك. ەندى ورىس تىلىنەن دە ەڭ سوڭعى بولىپ باس تارتامىز با؟! الدە مۇلدە باس تارتپايمىز با؟...

قۋانىش قاپپاس

Abai.kz