ريددەر قالالىق مادەنيەت سارايىندا ءتۋريزمدى دامىتۋ جونىندەگى ايماقارالىق فورۋم ءوتتى. فورۋمعا شىعىس قازاقستان وبلىسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى ءتۇسىپحان تۇسىپبەكوۆ، رەسەي فەدەراتسياسىنداعى التاي رەس-پۋبليكاسى تۋريزم جانە كاسىپكەرلىك ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى مەرگەن ەكەەۆ باستاعان دەلەگاتسيا، وبلىستاعى تۋريستىك فيرمالاردىڭ باسشى-لارى مەن كاسىپكەرلەر قاتىستى.

التايدىڭ تابيعاتى باي، گەوگرافيالىق جاعىنان ورنالاسۋى دا قارىم-قاتىناس جاساۋعا  ىڭعايلى. التايدى تەل ەمگەن كورشىلەس رەسەي، قىتاي، موڭعوليا مەملەكەتتەرىمەن ىنتىماقتاس-تىق بايلانىستار ورنىققان. تۋريزم سالاسىنداعى ىسكەرلىك قاتىناستاردى بىرلەسىپ جۇرگىزۋ ءۇشىن «التاي - ءبىزدىڭ ورتاق ءۇيىمىز» دەپ اتالاتىن ۇيلەستىرۋ كەڭەسى قۇرىلعان. ۇيلەستىرۋ كەڭەسىنە ءتورت مەملەكەت كىرەدى. وسى كەڭەس تاراپىنان كوپ جۇمىستار ىستەلىنىپ تە جاتىر.

شىعىس قازاقستاننىڭ تۋريستىك الەۋەتىن ارتتىرۋ باعىتىندا ءتۋريزمدى دامىتۋدىڭ 2009-2011 جىلدارعا ارنالعان وڭىرلىك باعدارلاماسىندا شەت-ەلدەردىڭ كوپتەگەن تۋريستەرىن ءبىزدىڭ وبلىسقا تارتۋ جونىندەگى ءىس-شارالار جوسپارى بەكىتىلگەن.

وسىعان وراي ءبىزدىڭ وڭىردە ءتۋريزمدى دامىتۋدىڭ باسىم باعىتتارى رەتىندە قابىلدانعان جاعاجاي، ەكولوگيالىق، ەمدەۋ-ساۋىقتىرۋ، مادەني-تانىمدىق ءتۋريزمى قا-رىشتاپ دامىپ كەلە جاتىر. كوز تارتارلىقتاي تابيعي، مادەني جانە تاريحي  ورىندار ەرەكشە قورعاۋعا الىنعان ايماقتاردا شوعىرلانعان.

ريددەر قالالىق مادەنيەت سارايىندا ءتۋريزمدى دامىتۋ جونىندەگى ايماقارالىق فورۋم ءوتتى. فورۋمعا شىعىس قازاقستان وبلىسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى ءتۇسىپحان تۇسىپبەكوۆ، رەسەي فەدەراتسياسىنداعى التاي رەس-پۋبليكاسى تۋريزم جانە كاسىپكەرلىك ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى مەرگەن ەكەەۆ باستاعان دەلەگاتسيا، وبلىستاعى تۋريستىك فيرمالاردىڭ باسشى-لارى مەن كاسىپكەرلەر قاتىستى.

التايدىڭ تابيعاتى باي، گەوگرافيالىق جاعىنان ورنالاسۋى دا قارىم-قاتىناس جاساۋعا  ىڭعايلى. التايدى تەل ەمگەن كورشىلەس رەسەي، قىتاي، موڭعوليا مەملەكەتتەرىمەن ىنتىماقتاس-تىق بايلانىستار ورنىققان. تۋريزم سالاسىنداعى ىسكەرلىك قاتىناستاردى بىرلەسىپ جۇرگىزۋ ءۇشىن «التاي - ءبىزدىڭ ورتاق ءۇيىمىز» دەپ اتالاتىن ۇيلەستىرۋ كەڭەسى قۇرىلعان. ۇيلەستىرۋ كەڭەسىنە ءتورت مەملەكەت كىرەدى. وسى كەڭەس تاراپىنان كوپ جۇمىستار ىستەلىنىپ تە جاتىر.

شىعىس قازاقستاننىڭ تۋريستىك الەۋەتىن ارتتىرۋ باعىتىندا ءتۋريزمدى دامىتۋدىڭ 2009-2011 جىلدارعا ارنالعان وڭىرلىك باعدارلاماسىندا شەت-ەلدەردىڭ كوپتەگەن تۋريستەرىن ءبىزدىڭ وبلىسقا تارتۋ جونىندەگى ءىس-شارالار جوسپارى بەكىتىلگەن.

وسىعان وراي ءبىزدىڭ وڭىردە ءتۋريزمدى دامىتۋدىڭ باسىم باعىتتارى رەتىندە قابىلدانعان جاعاجاي، ەكولوگيالىق، ەمدەۋ-ساۋىقتىرۋ، مادەني-تانىمدىق ءتۋريزمى قا-رىشتاپ دامىپ كەلە جاتىر. كوز تارتارلىقتاي تابيعي، مادەني جانە تاريحي  ورىندار ەرەكشە قورعاۋعا الىنعان ايماقتاردا شوعىرلانعان.

وتكەن جىلى كۇزدە قازاقستان مەن رەسەيدىڭ  وڭىرارالىق VII ىنتىماقتاستىق  فورۋمى اياسىندا تۋريستىك سالانى دامىتۋ ارقىلى شەكارالاس ايماقتاردىڭ الەۋەتىن، وڭىرلەردىڭ باي رەسۋرستارىن ءتيىمدى پايدالانۋ، ءتۋريزمنىڭ ينفراقۇرىلىمىن، شاعىن جانە ورتا بيزنەستى تۇراقتى دامىتۋ، قورشاعان ورتانى ساقتاۋدى قامتاماسىز ەتۋ  باعىتتارىندا   ءىس-شارالار جوسپارى جاسالعان بولاتىن. التاي رەسپۋب-ليكاسى مەن شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ ايماقارالىق ءتۋريزمدى دامىتۋ جونىندەگى ريددەر فورۋمى باستالعان ءىستىڭ جالعاسى بولىپ تابىلادى. وسىنداي كىرىسپە سوزبەن جيىندى  وبلىس اكىمىنىڭ ورىنباسارى ءتۇسىپحان تۇسىپبەكوۆ اشتى.

التاي رەسپۋبليكاسى تۋريزم جانە كاسىپكەرلىك ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى مەرگەن ەكەەۆ دەلەگاتسيا مۇشەلەرىمەن تانىستىرىپ ءوتىپ، ەلىنىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋ جاعدايى جايىندا جانە ءتۋريزمنىڭ مۇمكىندىكتەرى تۋرالى ايتىپ بەردى. التاي رەس-

پۋبليكاسى قىتاي، موڭعوليا، قازاقستان مەملەكەتتەرىنىڭ شەكارالارىمەن شەكتەسىپ جاتىر. تۇرعىندارىنىڭ 75 پايىزى سەلولاردا قونىستانعان. تۋريستىك بيزنەستى دامىتۋ ارقىلى سەلولار تۇرعىندارى اراسىندا جۇمىسسىز جۇرگەندەر سانى جىلدان-جىلعا ازايا تۇسۋدە. وتكەن جىلى التاي رەسپۋبليكاسىنا 1,2 ميلليون تۋريست كەلىپ، دەمالىپ قايتقان. ءبىر تۋريسكە اۋىل تۇرعىندارىنان 2-4 ادام قىزمەت كورسەتكەن. تاۋلى التاي ءوڭىرى - رەسەيدەگى ءىرى تۋريستىك ورتالىقتاردىڭ قاتارىندا.  بىلىكتى مامانداردىڭ ساراپتاماسى بويىنشا ەندى التى جىلدان كەيىن كەلەتىن تۋريستەر سانى 2,5 ەسە ءوسىپ، جىلىنا 2,4 ميلليون ادامعا جەتەتىن بولادى. وسىعان وراي سەلولاردا قوسىمشا جۇمىس ورىندارى اشىلادى.

«مانجەروك» تاۋ شاڭعىسى كەشەنىنە، «كاتۋنسكي» مەملەكەتتىك تابيعي بيوسفەرالىق قورىعىنا،  «تيگيرەكسكي» مەملەكەتتىك تابيعي قورىعىنا، «التايسكايا دولينا» تۋريستىك ورتالىعىنا، «التاي-ەكو» شيپاجاي-كۋرورتىنا دەگەن تۋريستەردىڭ قىزىعۋشىلىعى ارتا تۇسۋدە.   ءتۋريزمدى دامىتۋ باعىتىندا حالىقارالىق تالاپتارعا ساي جاڭا جوبالار جۇزەگە اسىرىلۋدا. رەس-پۋبليكا استاناسىنداعى اۋەجايعا كۇردەلى جوندەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ،  قازىرگى كەزدە ءىرى قالالاردان كەلەتىن قۋاتتى ۇشاقتاردى قابىلدايتىن دارەجەگە جەتكىزىلگەن. پانتىمەن ەمدەۋ-ساۋىقتىرۋ كەشەندەرى جۇمىس ىستەيدى. وسىنداي ىستەر ءبىزدىڭ وبلىسپەن ىسكەرلىك قاتىناستاردى ۇلعايتا تۇسۋگە جول اشادى.

ريددەر قالاسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى كلاۆديا شۋشاكوۆا تەڭىز دەڭگەيىنەن 2000 مەتر بيىكتىكتەگى  باتىس التاي مەملەكەتتىك تابيعي قورىعىنداعى ەسكەرتكىشتەردىڭ ەرەكشەلىكتەرى تۋرالى ايتا كەلىپ، ريددەر تۋريستەردىڭ كوپتەپ كەلەتىن وڭىرىنە اينالعانىنا توقتالىپ ءوتتى. بۇل قورىق قازاقستان التايىنىڭ بيوارتۇرلىلىگىن قورعاۋدا جانە سيرەك كەزدەسەتىن وسىمدىك تۇرلەرىنىڭ قورىن ساقتاۋدا ماڭىزدى ءرول اتقارادى. قورىقتا وسىمدىكتەر الەمىنىڭ مىڭنان استام ءتۇرى وسەدى. ەمدىك وسىمدىكتەردىڭ 44 ءتۇرى انىقتالعان. قۇستاردىڭ 150  ءتۇرى قورىقتى مەكەندەسە، سولاردىڭ 120-سى ۇيا سالادى. تۋريزم سالاسىن دامىتۋدا بۇل قورىقتىڭ الاتىن ورنى دا  ايرىقشا بولىپ وتىر. مۇندا اۋىلدىق ءتۋريزمدى دامىتۋ قولعا الىنعان. وتكەن جىلى پوپەرەچنوە اۋىلىندا تۋريستەرگە ارنالعان قوناقۇي پايدالانۋعا بەرىلگەن.  ءۇلبى، تۇرعۇسىن، حولزۋن، كوكسۋ جوتالارى تۇيىسكەن جەرلەردە التايدىڭ كوپتەگەن وزەن-كولدەرى باستاۋ الادى.  دەمالىس بازالارىندا قىستا تاۋ شاڭعىسى  بويىنشا كەشەندەر جۇمىس ىستەيدى.  قالادا ەكى تۋريستىك كلۋب بار. ونىڭ مۇشەلەرى تۋريستەرگە قىزمەت كورسەتىپ، بالالاردىڭ، جاسوسپىرىمدەردىڭ، جاستاردىڭ اراسىندا تۋريستىك جانە ەكسكۋرسيالىق جۇمىستاردى ۇيىمداستىرۋ ماسەلەسىمەن اينالىسادى. تۋريستىك كوپسايىستاردىڭ وبلىستىق جارىس-تارىندا ريددەرلىك سپورتشىلار ۇنەمى كوش باسىندا كەلەدى.  باتىس التاي مەملەكەتتىك تابيعي قورىعىنىڭ قولداۋىمەن «بۋمەرانگ» ەكولوگيالىق بىرلەستىگى قۇرىلىپ، ەكولوگيالىق ءتۋريزمدى دامىتۋعا قوماقتى ۇلەس قوسۋدا. وسى بىرلەستىكتىڭ جاڭا جوباسىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن حالىقارالىق تۋريستىك ۇيىمنان 10,7 ميلليون تەڭگە قارجى ءبولىندى. الدا تۇرعان مىندەتتەردى كورشىلەس رەسپۋبليكامەن بىرلەسىپ اتقارۋ ارقىلى ءوڭىر ءتۋريزمىنىڭ ءورىسىن كەڭەيتە تۇسۋگە بولادى.  ريددەرلىك شاڭعىشىلار ءVىى قىسقى ازيا ويىندارىندا تاماشا تابىستارعا قول جەتكىزدى. قىسقى سپورت تۇرلەرى بويىنشا وقۋ-جاتتىعۋ جيىندارىن ريددەردەگى سپورت بازالارىنا بىرلەسىپ وتكىزۋگە دە بولادى.

وبلىستىق تۋريزم، دەنەشىنىقتىرۋ جانە سپورت باسقارماسىنىڭ باستىعى اسقار موجانوۆ پەن التاي رەسپۋبليكاسىنىڭ دەپۋتاتى ۆيكتور بەزرۋچەنكوۆ  شەكارالاس ايماقتارداعى ءتۋريزمدى ەكىجاقتى دامىتۋدىڭ باعىت-باعدارى تۋرالى بايانداپ،  قازىرگى جاي-كۇيىنە تالداۋ جاسادى. قازاقستان مەن رەسەيدىڭ تۋريستىك الەۋەتىمەن، ەكى ەلدىڭ تۋريزم سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىعىنىڭ  كەلەشەگىمەن تانىستىردى، بىرلەسكەن ءىس-قيمىلدىڭ باستى باعىتتارى انىقتالدى. كورشىلەس ەكى ايماقتىڭ تۋريزم سالاسىنداعى ىسكەرلىك، ىنتىماقتاستىق قاتىناستاردى ودان ءارى ورىستەتىپ، الدا تۇرعان ورتاق مىندەتتەردى بەلگىلەپ، جوسپارلانعان شارالاردى ىسكە اسىرۋ ەكى جاققا دا ءتيىمدى بولماق. شەكاراارالىق تۋريزم ينفراقۇرىلىمدارىن دامىتا وتى-رىپ، شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ تۇراقتى دامۋىن قامتاماسىز ەتۋگە، قورشاعان ورتانى ايالاپ ساقتاۋعا بولاتىندىعى باسا ايتىلدى.

فورۋم بارىسىندا وعان قاتىسۋشىلار اقپاراتتىق-تۋريستىك ورتالىق قۇرۋ، تۋريستىك قىزمەت كورسەتۋ نىساندارىنىڭ جول جۇيەسىن دامىتۋ،  ءىس-تاجىريبە  الماسۋعا جاعداي جاساۋ،  كادرلار دايىنداۋ، تۋريزم قىزمەتكەرلەرىنىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ جۇيەسىن جاقسارتۋ جانە تۋريزم سالاسىن عىلىمي-ادىستەمەلىكتەرمەن، اقپاراتتارمەن قامتاماسىز ەتۋ سياقتى   بىرقاتار ماسەلەلەردى تالقىلادى.  سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ناسيحاتتاۋ، حالىقارالىق فەستيۆالدار مەن سلەتتەردى ۇيىمداستىرۋ جونىندە پىكىر الماسىپ، ۇسىنىستارىن ءبىلدىردى.

سونداي-اق، فورۋمعا قاتىسۋشىلار ريددەر قالاسىنىڭ توڭىرەگىندەگى «سينەگورە» تۋريستىك دەمالىس بازاسىندا، سپورتتاعى دارىندى بالالارعا ارنالعان رەسپۋبليكالىق مەكتەپ-ينتەرناتىندا، «كليموۆكا» دەمالىس بازاسىندا، باتىس التاي مەملەكەتتىك تابيعي قورىعىندا بولىپ، تانىسىپ كوپتەگەن اقپارات الىپ قايتتى. مۇنداي جارنامالىق ناسيحات   تۋريستەر اعىنىنىڭ  تۇراقتى ءوسىمىن قامتاماسىز ەتۋگە    جول اشادى.

ءتۋريزمدى ەكىجاقتى دامىتۋعا بايلانىستى وتكەن ساليقالى جيىندا  قارالعان ماسەلەلەردى تالقىلاي كەلە فورۋمعا قاتىسۋشىلار جۇمىلا جۇمىس ىستەۋ كەرەك دەگەن  تۇجىرىمعا توقتالىپ،  وبلىس اكىمىنىڭ ورىنباسارى ءتۇسىپحان تۇسىپبەكوۆ پەن التاي رەسپۋبليكاسى تۋريزم جانە كاسىپكەرلىك ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى مەرگەن ەكەەۆ ەكىجاقتى كەلىسىمشارتقا قول قويدى. سونداي-اق، تۋريستىك فيرمالار اراسىندا ەكىجاقتى كەلىسىمدەر جاسالدى.

بۇل كەلىسىمشارتتا نەگىزىنەن  شەكارالاس ايماقتاردىڭ تارتىمدى تۋريستىك ءيميدجىن قالىپتاستىرۋ، تۋريزم ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋ، قازاقستاندىق جانە شەتەلدىك ازاماتتاردىڭ تۋريستىك قىزمەتتەرگە دەگەن سۇرانىستارىن قاناعاتتاندىرىپ، باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرۋ مىندەتتەرى قامتىلعان.

- رەسەيدىڭ التاي ولكەسىمەن قارىم-قاتىناسىمىز وتە جاقسى. ال التاي رەسپۋبليكاسىمەن بايلانىسىمىز ەندى قالىپتاسىپ كەلەدى. ريددەردىڭ تۇسىنان وتەتىن رەسەيگە تارتىلعان جول بار. رەسەيدىڭ التاي ايماعىنداعى ساۋدا اينالىمىن، تۋريستىك قارىم-قاتىناستى جاقسارتۋ ءۇشىن  سول جولدى وسىدان 7-8 جىل بۇرىن رەسەي شەكاراسىنا دەيىن سالىپ ءبىتىرىپ قويدىق. ال ار جاعىنان ءبىزدىڭ شەكاراعا دەيىنگى جول وتە ناشار. كولىكپەن ءجۇرۋ مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان دا بۇگىنگى فورۋمنىڭ كەلەشەكتە ەكى ايماقتى جالعاستىراتىن جولدىڭ قۇرىلىسىن قىسقا مەرزىمدە بىتىرۋگە پايداسى تيەرى ءسوزسىز، - دەدى وبلىس اكىمىنىڭ ورىنباسارى ءتۇسىپحان تۇسىپبەكوۆ.

«ديدار» گازەتى №37, 4-ءساۋىر، 2011 جىل.