مەرەي قارت - اقىن، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ  سەمەي ءوڭىرى فيليالىنىڭ ديرەكتورى، «دارىن»   مەملەكەتتىك جاستار  سىيلىعىنىڭ يەگەرى، اباي تەاترىنىڭ ادەبيەت ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى.

–  ەلباسىمىز بيىلعى جىلدى «جاستار جىلى» دەپ جاريالاۋى تالاي جاستىڭ ارمانىنا قانات بىتىرگەندەي بولدى. اشىلۋ سالتاناتىنا ءوزىڭىز قاتىسىپ، قايتتىڭىز. العان اسەرىڭىز قانداي؟

–  مەملەكەتتىڭ ەڭ قۇندى رەسۋرسى، بايلىعى، قازىناسى ول –  حالىق. حالىقتىڭ باسىم بولىگىن قۇراپ، ۇنەمى ۇدەرىس ۇستىندە دامىپ، ەڭ ءبىرىنشى بولىپ جاڭالىقتى ساناسىنا سىڭىرەتىن ول –  جاستار.

بۇگىنگى جاستار جاڭا ومىرگە يكەمدى. باتىستان كەلگەن ەۋروپالىق ءداستۇردىڭ  قاجەتتىلىگىن الىپ، ءوز ۇلتتىق كوزقاراسىمىزدىڭ اياسىندا  رۋحاني دامىپ-جەتىلۋ بۇگىنگى جاستاردىڭ باستى ميسسياسى دەپ بىلەمىن. سونداي ماقساتتا - قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ ىستىق سالەمىن ارقالاپ، ەلباسىنىڭ الدىنا بارىپ، بىرەر اۋىز ۇسىنىس ايتتىم. قازاقستاندا ادەبيەت اكادەمياسىن اشىپ، ادەبيەتتەگى اردىڭ جولىندا جۇرگەن ءبىر توپ جاستاردىڭ جانىنا جىلۋ ۇيالاتىپ، قولداۋ بەرىپ، قازىرگى قوعامعا پايدامىزدى تيگىزسەك دەگەن ءۇمىتىمىز  بار.

ماسەلەن، قازىردىڭ وزىندە سەمەي قالاسىندا وت اۋىزدى، وراق ءتىلدى قانشاما ەلەۋسىز جۇرگەن اقىندار بار. قاي زاماندا بولماسىن اقىننىڭ ورنى قازاق قوعامى ءۇشىن  جوعارى بولعان. سول تەكتىلىكتىڭ جۇپارىن اڭقىتىپ، قارا شاڭىراقتىڭ كۇمبەزىن قۇلاتپاي ساقتاپ قالۋ بىزدەي جاستارعا بەرىلگەن امانات. ءاربىر جاس قولىنان كەلگەنشە ەلگە پايداسىن تيگىزۋى قاجەت. سوندا عانا وركەنيەتتى ەلدەردىڭ الدىندا ەڭسەمىزدى تىك ۇستاپ، تۇرا الامىز.

–  اقىن مەرەي ولەڭنەن ءومىردى تاپتى ما، الدە ومىردەن ولەڭدى تاپتى ما؟

–  ءومىر مەن ولەڭ ەگىز ۇعىم. مەن ءوزىم ومىردەن ولەڭدى تاپتىم دەسەم بولادى. ويتكەنى مەن ءۇشىن  ءومىردىڭ ءاربىر كۇنى مەن ءاربىر ءساتى ولەڭ. ومىردەگى كەيبىر جارقىن ءسات ولەڭگە اينالۋعا ءتيىس دەپ بىلەمىن. كەيبىر وقىرماندار ولەڭنەن ءوز ءومىرىن تاۋىپ جاتادى. ال جىر جولدارىنان ءوزىنىڭ تاعدىرىنا ۇقساس جەرىن تاۋىپ جاتسا، ولەڭنىڭ دە ءومىر سۇرگەنى. ابايشا ايتقاندا: «ولسە ولەر تابيعات، ادام ولمەس» دەگەندەي. ادام ءومىرى ارتىنداعى ۇرپاعىمەن، جازىلعان حاتتارمەن ماڭگى جاساۋعا قۇشتار. ءومىر بار جەردە ولەڭنىڭ  بار بولۋى زاڭدىلىق جانە ەكەۋى ءبىر-بىرىنەن اجىرامايدى.

– قازىر كينو ءتۇسىرۋ ونەرى مەن كىتاپ جازۋ ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ ەرمەگىنە اينالىپ وتىر. وسىنداي بايانى جوق «بايانداماعا» دەگەن كوزقاراسىڭىز قانداي؟

–  اركىم ءوز وي-ورەسىنىڭ دارەجەسىندە كينو نەمەسە كىتاپ قىلىپ تۋىندى جاسايدى. بۇل قۇبىلىس ءبىر جاعىنان قوعامداعى تەحنولوگيانىڭ جەتىلگەندىگىنەن دەپ بىلەمىن. بىراق وقىرمان مەن كورەرمەن وزىنە كەرەگىن ەكشەلەپ-تالداپ، سونىڭ ىشىندەگى ەڭ كەرەگىن سۇزگىدەن وتكىزىپ الادى. وعان بۇگىنگى وقىرماننىڭ تالعامى دا جەتكىلىكتى. قازىر سانى بار، ساپاسى جوق كىتاپتار، يدەياسى جوق ويلار كوپتەپ كەزدەسەدى.

كەشەگى «قىز-جىبەك»، «تاقيالى پەرىشتە» سىندى فيلمدەردىڭ جوقتىعى قىنجىلتادى. بىراق تۇبەگەيلى جوق دەپ ايتۋعا حاقىمىز جوق. جاستاردىڭ سۇرانىسىن قاناعاتتاندىراتىن زاماناۋي تۋىندىلار بارشىلىق. دەگەنمەن ونداي دۇنيەلەر  ءالى دە ازداۋ. عۇمىرى كەلتە كىتاپتار دا كوپ. بۇنداي قۇبىلىستار بىزگە دەيىن دە بولعان، بىزدەن كەيىن دە بولادى. ونداي كىتاپتار جابۋلى قازان كۇيىندە قالادى. وعان ۋايىمداپ، شاشتى اعارتۋدىڭ قاجەتى شامالى.

–  شاكارىم فيلوسوفياسىندا «ءۇش انىق» دەگەن تۇسىنىك بار. ءسىز ءوز ومىرىڭىزدەگى ءۇش انىقتى ايتىپ بەرە الاسىز با؟

–  ەڭ اۋەلى ادامنىڭ  ماقسات-مۇددەسى مەن ارمان - ويى انىق بولۋى ءتيىس. ءوزىم ءۇش انىقتى تۋ ەتەمىن. ادامدىق، ءىلىم-ءبىلىم، عىلىم، ار سونىڭ ىشىنە كىرەر. ماقساتىم انىق. ەلىمىزدىڭ وركەندەۋىنە ابايشا ايتقاندا: «ءبىر كىرپىش بولىپ» قالانۋىما دەگەن قۇشتارلىعىم بار. ءار قازاقتىڭ بويىندا العا قويعان ماقسات-مۇددەلەرى انىق، ۇلتتىق رۋحى مىقتى  بولسا، شاكارىم اتامىز ايتقان ءۇش انىق پۇشپاعىنا  شىعۋى حاق.

–  شەتەل جانە الەم ادەبيەتىنىڭ كلاسسيكتەرىن وقىرمان  جوعارى دەڭگەيدە قابىلداپ جاتادى. ال قازاق اقىندارى ءوز ارامىزدا عانا ۇلىقتالادى. ءبىرىنشى كەزەكتە كىمدەردى وقىعان ءجون؟

–  شەتەل ادەبيەتىن وقىماس بۇرىن ءار قازاق ءوز ادەبيەتىنەن باستاۋى ءتيىس. سەبەبى ءوز ۇلتى جايلى بۇگە-شۇگەسىنە دەيىن بىلمەي بوتەن ەلدىڭ بۇقپاسىنا بۇرىلۋدىڭ ارتى اداسۋعا اپارۋى مۇمكىن. شەتەل ادەبيەتىمەن سالىستىرعاندا ءتول ادەبيەتىمىز رۋحاني يممۋنتەتكە وتە باي. جانە دە  الەم ادەبيەتى كلاسسيكتەرىن قازاق كلاسسيكتەرىمەن سالىستىرا وقىعان دۇرىس. ەڭ اۋەلى ءتول ادەبيەتىمىزدى مەڭگەرەيىك، سودان كەيىن شەتەلدىڭ ادەبيەتىنە، مادەنيەتىنە بەت بۇرايىق.

قازاق ادەبيەتىنىڭ الەمدىك ادەبيەت ارەناسىنان  وزىندىك ورنىن  الا-الماي جاتۋىنىڭ باستى سەبەبىنىڭ ءبىرى بىزدەگى اۋدارما سالاسىنىڭ كەنجە قالۋى. بولاشاقتا مەملەكەت تاراپىنان اۋدارمالار مەن كىتاپتاردىڭ كوپتەپ شىعۋىنا  قولداۋ كورسەتىلەدى دەگەن  ۇمىتىمىز  بار.

سۇحباتتاسقان: ەلدار ەرمەكوۆ،
شاكارىم ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ستۋدەنتى.

Abai.kz