قازاقستان قۇراماسىنىڭ 6 ماۋسىمدا انگليانى ءوز الاڭىندا قابىلدايتىنى وتكەن جىلدىڭ كوكتەمىندە بەلگىلى بولعاننان-اق، ەل ءىشىن فۋتبول ەلەسى كەزىپ كەتىپ ەدى. ءيا، بىزگە كريشتيانۋ رونالدۋ باستاعان - پورتۋگاليا، يون دال توماسسون باستاعان - دانيا، انگەلوس حاريستەاس باستاعان - گرەكيا، ياري ليتمانەن باستاعان - فينليانديا، قىل-اياعى، اندرەي شەۆچەنكو باستاعان ۋكراينا دا كەلىپ كەتكەن-ءدى. بىراق سول قۇرامالاردىڭ ەشقايسىسى ءدال انگلياداي دۇرمەك تۋدىرا الماعان ەدى. كەلدى، كوردى، جەڭدى... كەتتى. ولار كەلگەندە، ستاديونعا كىرۋ بيلەتى دە ارزانداۋ بولعان سياقتى ەدى... ايتەۋىر، انگلياعا دەگەن اڭسارىمىز كەرەمەت بولدى.

قازاقستان قۇراماسىنىڭ 6 ماۋسىمدا انگليانى ءوز الاڭىندا قابىلدايتىنى وتكەن جىلدىڭ كوكتەمىندە بەلگىلى بولعاننان-اق، ەل ءىشىن فۋتبول ەلەسى كەزىپ كەتىپ ەدى. ءيا، بىزگە كريشتيانۋ رونالدۋ باستاعان - پورتۋگاليا، يون دال توماسسون باستاعان - دانيا، انگەلوس حاريستەاس باستاعان - گرەكيا، ياري ليتمانەن باستاعان - فينليانديا، قىل-اياعى، اندرەي شەۆچەنكو باستاعان ۋكراينا دا كەلىپ كەتكەن-ءدى. بىراق سول قۇرامالاردىڭ ەشقايسىسى ءدال انگلياداي دۇرمەك تۋدىرا الماعان ەدى. كەلدى، كوردى، جەڭدى... كەتتى. ولار كەلگەندە، ستاديونعا كىرۋ بيلەتى دە ارزانداۋ بولعان سياقتى ەدى... ايتەۋىر، انگلياعا دەگەن اڭسارىمىز كەرەمەت بولدى.

حوش، سونىمەن انگليا كەلدى. باستاپقىدا جوسپارلانعانداي، استاناعا ەمەس، الماتىعا كەلدى.
اۋەلى جانكۇيەرلەردىڭ جۇرەگىنە ۇلتتىق قۇرامامىزدىڭ باس باپكەرى بەرند شتورك قانجار سۇقتى. «مۇرات تىلەشەۆتى شاقىرماعان سەبەبىم، ول ارىقتاعان جوق، قايتا سەمىرە ءتۇستى. سامات سىماقوۆ بەلورۋستارمەن  وتە ناشار وينادى. الەكساندر كۋچما قازىر قۇراما دەڭگەيىندە ونەر كورسەتىپ جۇرگەن جوق. نۇربول جۇماسقاليەۆتىڭ جاراقاتى تولىق جازىلمادى. رۋسلان بالتيەۆ بالتىرىنىڭ ەتىن اۋىرتىپ الدى» دەپ ساۋساقتارىن ءبىر-بىرلەپ بۇگىپ، اۋزىن قۋ شوپپەن ءسۇرتتى ول. جانكۇيەر جازعان ونىڭ ەكسپەريمەنتتەرىنە بوي ۇيرەتىپ قالعان-دى. ءدال سول انگليامەن وتكەن جىلى كۇزدە، داڭقتى «ۋەمبليدە» كەزدەسكەنىمىزدە، الاڭعا كىل جاس ويىنشىلاردى جىبەرىپ، 50 مينۋت جاقسى ويناعانى ەسىمىزدەن شىعا قويعان جوق. بىراق قازاقستان ءۇشىن فۋتبولدا ارنايى زاڭ قابىلدانباس، ياعني ءبىز دە جۇرتتىڭ بالاسى سەكىلدى 90 مينۋتتى تولىق ويناۋعا ءتيىسپىز. سوندىقتان «ۋەمبليدەگى» 1:5 ەسەبىنە رازى بولعان ەشكىم جوق شىعار دەپ ويلايمىن. ال 1 ساۋىردە ءدال وسىنداي ەسەپ الماتىدا، بەلارۋس قۇراماسىمەن ويىندا قايتالاندى. سودان دا ما ەكەن، بىزدەر، جانكۇيەرلەر، انگليامەن قارىمتا ماتچتى قورقا كۇتتىك. قورقىنىش شوعىن قۇراماداعى تاجىريبەلى فۋتبولشىلاردىڭ مۇلدە ازدىعى ودان ارى قوزداتا ءتۇستى.
ويىن ءبىز كۇتكەندەي بولدى. تاعى دا 4 دوپ ايىرماشىلىعىمەن ۇتىلدىق. تاعى دا موكين اعىلشىن فۋتبولشىلارىنا ەكى ۇلكەن سىيلىق جاسادى. ءبىز نەگە جەڭىلدىك؟ ارينە، الەمنىڭ ۇزدىك قۇرامالارىنىڭ قاتارىنداعى انگليانى ءدال قازىرگى جاعدايىمىزدا «جەڭەمىز» دەپ ويلاۋ ۋتوپيا بولار ەدى. سوندا دا ءبىز نەگە جەڭىلدىك؟ تالداپ كورەيىكشى.
بىرىنشىدەن، بەرند شتورك ايتقانىنان قايتپايتىن، قياڭقى بالانىڭ وبرازىنداعى ءوز تاكتيكاسىنىڭ قۇربانى بولدى. ياعني بەلارۋستارمەن ويىندا ەش ناتيجە بەرمەگەنىنە قاراماستان، ول الاڭعا تاعى ەكى شابۋىلشى قويدى. باسقا-باسقا، اعىلشىنداردىڭ ءوزى العا جەكە-دارا ەمىل حەسكيدى عانا جىبەرىپ، ۋەين ءرۋنيدى سول قاپتالعا قارايلاتىپ جۇرگەندە، ءبىز تاڭات نوسەرباەۆ پەن سەرگەي وستاپەنكونىڭ دجون تەرري باستاعان قورعاۋشىلاردى ايتەۋىر ءبىر كيىپ-جارىپ وتەتىنىنە ۇمىتتەنىپ وتىردىق. بىراق فۋتبولدىڭ اتى - فۋتبول. ول سەنىڭ تيتتەي قاتەلىگىڭدى كەشىرمەيدى. وستاپەنكو ويىن ورتالانباي جاتىپ-اق، اۋىر جاراقاتتانىپ قالدى. مىنە، وسى كەزدە ءبىزدىڭ قۇرامانىڭ بارلىق پروبلەماسى ايمانداي بولدى دا قالدى. قوسالقى قۇرامدا، سەنەسىز بە، باسقا بىردە-ءبىر شابۋىلشى جوق ەكەن! امال جوق، الاڭعا سابىرحان ىبىراەۆ شىقتى دا، وڭ قاپتالعا ءوزى ورنالاسىپ، العا ەۆگەني اۆەرچەنكونى جىبەردى. بىردەن ايتايىق، تاڭاتتىڭ دا، اۆەرچەنكونىڭ دا بويى 1 مەتر 70 سانتيمەتردەن ءسال-اق اسادى. ياعني ولار تەرريدەن، اپسوننان جانە ارتقى جارتىلاي قورعاۋشى بارريدەن كەمى ءبىر قارىس الاسا. ونىڭ ۇستىنە، اۆەرچەنكو بۇعان دەيىن قۇراماعا شاقىرىلعان ەمەس. بىردەن وتتىڭ ورتاسىنا تۇسكەن سوڭ، قىزىلجارلىق جىگىت ماتالدى دا قالدى. ءوز باسىم اۆەرچەنكونىڭ ويىن تىزگىنىن قولعا الىپ، اتويلاي شاپقانىن كورگەن جوقپىن. ەگەر الاڭعا كىسى سانىن كوبەيتۋگە جىبەرەر بولسا، مەن دە بۇلك-بۇلك جەلىپ جۇرە الار ەدىم.
ەكىنشىدەن، اعىلشىن فۋت­بولشىلارى شەتىنەن اتلەت. تەلەديداردا سىرىڭكەنىڭ شىرپىسىنداي كورىنەتىن جىگىت­تەر الماتىنىڭ ستاديون­ىندا كەنەت زورايىپ، تۇلعالانىپ، ەرتەگىدەگى داۋلەرگە اينالىپ كەتكەندەي كورىندى دە تۇردى. ولاردىڭ قاسىندا ءبىزدىڭ كوكەەۆ پەن نوسەرباەۆ، كارپوۆيچ پەن اۆەرچەنكو دوپ تاسىپ جۇرگەن بالا سياقتى. ياعني ءبىزدىڭ فۋتبولشىلاردىڭ دەنە كۇشى كەم ەكەنى بىردەن كوزگە ۇردى. شىندىعىنا كەلسەك، بۇل ويىندا اعىلشىندار بارىن سالعان جوق. ءوز مۇمكىندىكتەرىنىڭ 60-70 پايىزىندا عانا ونەر كورسەتتى. سونىڭ ءوزى قازاقستان قاقپاسىنا جاۋاپسىز 4 دوپ سوعۋعا جەتكىلىكتى بولدى. ويىن بارىسىندا مىناداي ءساتتى كورىپ، «ناعىز فۋتبول وسى-اۋ» دەگەن ويعا بەرىلدىم. نوسەرباەۆ سول قاپتالعا قاشقان دوپقا جاندارمەن جەتىپ، ەشلي كوۋلدان سىتىلىپ ۇلگەرگەن كەزىندە... دجون تەرري ساپ ەتە قالىپ، ونى دوپ-موبىمەن قوسا الاڭ سىزىعىنان شىعارىپ جىبەردى. يتەرگەن دە جوق، ويىن ءتارتىبىن بۇزعان دا جوق، كادىمگىدەي، جاتا قالىپ تەپتى. مىنە، ءبىزدىڭ فۋتبولشىلار الاڭداعى وسىنداي «سوعىسقا» تولىق دايىن ەمەس سياقتى. جاتا قالىپ، تورەشىنىڭ بەتىنە ۇمىتتەنە قاراۋ، ايىپ دوبىن سۇراۋ، ىسقىرىق كۇتۋ سياقتى كۇلكىڭدى تۋدىراتىن ساتتەر دە از بولعان جوق.
ۇشىنشىدەن، قورعاۋ­شىلار دا، قاقپاشى­مىز دا وتە ناشار وينادى. مەنىڭ ويىمشا، سوڭعى پەنالتي­دەن سوعىلعان گولدا عانا قاقپاشى الەكساندر موكيننىڭ كىناسى جوق. باسقاسىنىڭ بارىندە - بار! العاشقى گول سوعىلعاندا ول وزىنەن الىس بۇرىشقا مۇلدە قارايلاعان جوق. ەكىنشىسىندە دجەرراردتىڭ قيتۇرقى سوققىسىنا مۇلدە دايىن بولماي شىقتى، ءسويتىپ، دوپتى ءدال حەسكيدىڭ الدىنا تاستاپ بەردى. ءۇشىنشى گولدا ءرۋنيدىڭ تىزەمەن سوققىسىن قاقپانىڭ ىشىنەن (!) الىپ شىقتى. ونى ءرۋنيدىڭ ءوزى قايشىلاي تەۋىپ، قايىرا سوقپاعاننىڭ وزىندە گولدىڭ سانالاتىنى كۇمانسىز ەدى. وسى ساتتەردىڭ بارىندە ءبىزدىڭ ورتالىق قورعاۋشىلار سىرتتاي باقىلاۋشى بولدى دا تۇردى.
ويىن بىتكەن سوڭ بەرند شتورك ءوز كومانداسىنىڭ ويىنىنا ىرزا ەكەنىن ماقتانىپ تۇرىپ ايتتى. ءيا، ونىمەن كەلىسۋگە دە بولار. سەرگەي سكورىح، اندرەي كارپوۆيچ، جامبىل كوكەەۆ، تاڭات نوسەرباەۆتىڭ ارىستانشا ايقاسقانىنا كۇمانىمىز جوق. بىراق ولار شاماسى جەتكەنىنشە عانا جاقسى وينادى. ياعني ولار ءدال بۇگىنگى ءوزىنىڭ «ماكسيمۋم باعدارلاماسىن» ىسكە قوستى. ارى قاراي - ەشتەڭە جوق. تەك ءوسۋ كەرەك. ايتپەسە سول 1:5, سول 0:4...
شتوركتىڭ ءوز ءسوزىن ءوزى جوققا شىعاراتىنىنا دا تاڭىم بار. «مەن قازاق فۋتبولىنىڭ بولاشاعىنا جۇمىس ىستەپ جاتىرمىن. ءبىز قۇراماعا جاس ويىنشىلاردى كوپ تارتىپ، ولاردى وسىرۋگە ءتيىسپىز» دەگەندى ول كوپ ايتادى. بىرىنشىدەن، ءسىز قازاقستان قۇراماسىن ماڭگى باسقارمايسىز، شتورك مىرزا! كۇزگە جەتپەي-اق وتستاۆكاعا جىبەرىلىپ جاتساڭىز، قايتپەكسىز؟ «مەن قۇراماعا ىبىراەۆ، ەربەس، نوسەرباەۆ، كيروۆ، لوگۆينەنكو سياقتى جاس فۋتبولشىلاردى جاڭادان شاقىرىپ، ەندى عانا كوماندا جاساقتاپ جاتىر ەدىم» دەپ اقتالاسىز با؟ ۇلتتىق قۇراما - بارلىق جاس دەڭگەيىندەگى قۇرامالاردىڭ شىڭى. وندا سول ساتتەگى ەلدىڭ ەڭ ۇزدىك فۋتبولشىلارى عانا ويناۋى قاجەت ەكەنىن ءسىز جاقسى بىلسەڭىز كەرەك. جاستار سولاردىڭ اراسىنا سىنالاپ كىرىپ، وزدەرىنىڭ «باسەكەگە قابىلەتتى» ەكەنىن دالەلدەسە كەرەك ەدى. مىناداي ەكسپەريمەنتتەن كەيىن ولاردىڭ تاۋى شاعىلىپ، جىگەرلەرى شالاداي بىقسىپ قالماسىنا كىم كەپىل؟ ەكىنشىدەن، جاس ويىنشىلاردى كوپ تارتقان ەكەنسىز، نەگە تىم قۇرماسا ويىنشى الماستىرۋ ءليميتىن تولىق پايدالانبايسىز؟ بەلارۋسپەن دە، انگليامەن دە ويىن بارىسىندا ەكى ويىنشى عانا الماستى. الاڭعا نۇرعاليەۆ، حيجنيچەنكو، ءتىپتى تاجىريبەلى ءتراۆيننىڭ ءوزى شىقسا، بىلىگى وسە تۇسپەسىنە كىم كەپىل؟
سىرتتان باپكەر اكەلىپ، سىناپ وتىرۋ وسىلاي ادەتىمىزگە اينالىپ بارا جاتىر. ەشكىم ءبىزدى وزىمىزدەي تۇسىنبەيدى-اۋ وسى...
انگليا قۇراماسى ءۇشىن الماتىعا ساپار ۇلكەن سەرۋەن بولدى. «ءبىز العاشقى جارتى ساعاتتا عانا قينالدىق. ودان ارى ويىن تىزگىنى تۇگەلدەي وزىمىزگە كوشتى»، - دەدى ەلىنە بارعاسىن دجون تەرري. راس-اق... ال اعىلشىنداردىڭ باس باپكەرى فابيو كاپەللو ويىننان كەيىنگى ءباسپاسوز ءماسليحاتىندا قويىلعان «ەگەر وستاپەنكونىڭ گولى سانالعاندا، قانداي جاعداي بولار ەدى؟» دەگەن سۇراققا: «كەزدەسۋ 1:4 ەسەبىمەن بىتەر ەدى»، - دەپ جاۋاپ بەردى. تاعى دا راس-اق...
ال وسى سارسەنبىدە قازاقستان قۇراماسى كيەۆتە ۋكراينادان 1:2 ەسەبىمەن جەڭىلىپ قايتتى. موكين تاعى دا ەكى ۇلكەن قاتە جىبەردى. ايتپەسە نوسەرباەۆ ەسەپتى ءبىرىنشى بولىپ اشقان-دى.
«...سىرت الاڭدا ءىرى ەسەپپەن ۇتىلماي، ءبىر دوپ سوعىپپىز قايتا» دەپ قۋانىپ ءجۇر جانكۇيەرلەر. ءاي، بىراق جەڭىلىستىڭ اتى - جەڭىلىس قوي. ول قاشان دا اششى.

ءسىز نە دەيسىز؟

نۇرتاي سابيليانوۆ، دەپۋتات:

«...بىلاي ويلاساڭ، وسى جەردە تۋماعان ادام، وسى ەلدىڭ نامىسىن قالاي قورعايدى؟ ولاردىڭ بارلىعى اقشا ءۇشىن جۇرگەن ادامدار. ياعني، فۋتبولدى بيزنەسكە اينالدىرعان ادامدار عانا بىزگە كەلۋدە. ال، فۋتبول دەگەندە ءبىز ەڭ الدىمەن قازاقتىڭ نامىسى دەپ قاراۋىمىز قاجەت. ياعني، قازاقتىڭ نامىسى تاپتالماس ءۇشىن قازاق ازاماتتارى الاڭعا شىعۋى كەرەك. سوعان جاعداي جاساۋىمىز كەرەك...»

ەربولات ءاپسالياموۆ، دەپۋتات:

«...شىنىن ايتقاندا، بۇگىنگى كۇنى قازاقستانعا جانى اشىپ بولىساتىن فۋتبولشىلار، دەنى دۇرىس باپكەر كەرەك. سەبەبى، شتورك بولسا، وڭكەي جاستاردى جيناپ الدى دا، سولارمەن ويناپ ءجۇر. ارينە، ونىڭ ءوز ويى دۇرىس شىعار. بىراق... شتورك جىبەرگەن كەمشىلىكتەر تۋرالى گازەتتەر كوپ جازىپ جاتىر. دايىندىقتار دۇرىس جۇرمەيدى دەيدى. ول دا بار شىعار. بىراق، مەنىڭ ويىمشا، ءار كوماندانىڭ ءبىر تىرەۋىشى بولۋى ءتيىس. بىزدە سول تىرەك جوق. تىرەك دەگەن شابۋىلشى، ورتاداعى ويىنشى جانە جاقسى قورعاۋشى...»

«جاس قازاق» گازەتى، №23, 12.06.2009