تەاتر - وي-ورەسى بيىك ادامنىڭ كوڭىل-كۇيى رۋحاني تۇرعىدان قۇلا­زىعان ساتتە جان دۇنيەسىنە قاجەتتى سىمبات پەن سۇلۋلىقتى، كوركەمدىك پەن كەمەلدىكتى، شەبەرلىك پەن شىنايىلىقتى ىزدەپ باراتىن ورنى. البەتتە، يمان مەن يبا، ادەپ پەن ادەت دەگەن شاربەتتى دە ءسىمىرۋ قاجەت-ءدۇر. ءبىز بىلەتىن ءبىر كەزدەرگى كورەرمەندەر وسىنداي-دى. ولار ونەردى الەمدىك وركەنيەت دەڭگەيىنە كوتەرە بىلگەن مارعاسقالاردىڭ ءسوزىن ەستىپ، ءجۇزىن جاقىننان ءبىر كورگەنىنە باقىتتى ەدى. ال ءبىلىمى مەن بىلىگى بىرنەشە ۇرپاققا ۇلگى بولار قاسقالار مەن جايساڭداردىڭ تەاتر تۋرالى تۇسىنىگى كەربەز عابەڭنىڭ «چۋدو!» دەگەنىندەي، ءتىپتى، عاجاپ بولاتىن. قازىر شە؟

قازىر تەاتردان گورى تويدا باس قوساتىن «بىلىمدىلەر» كوبەيدى. تويدا باس قوسقاسىن تەاتر تاعىلىمىنان گورى تويدىڭ «قىزىعى» مەن «شىجىعى» (كىم كەلدى، كىم سويلەدى، نە سىيلادى؟) كوبىرەك «تالقىلاناتىنى» بەلگىلى. ال اكىمدەر مەن ولاردىڭ ءبىرىنشى، ەكىنشى ورىنباسارلارىنىڭ، باسقارما جانە ءىرىلى-ۇساقتى فيرما باسشىلارىنىڭ ەسىنە تەاتر اتتى دەگدار شاڭىراعىڭىز كونفەرەنتسيا، ەسەپ-قيساپ، فورۋم جانە ونەركاسىپ، شارۋاشىلىق جيىندارىن وتكىزەردە عانا تۇسەدى. ويتكەنى، ولار ءۇشىن تەاتر - «پومەششەنيە»! ءارى سۋ تەگىن. سول ءۇشىن دە ونىڭ قۇلاپ قالماي، قالقيىپ تۇرعانى جاقسى. ال ىشىندە نە قويىلىپ، نە ايتىلىپ جاتىر... شارۋاسى جوق.

تەاتر - وي-ورەسى بيىك ادامنىڭ كوڭىل-كۇيى رۋحاني تۇرعىدان قۇلا­زىعان ساتتە جان دۇنيەسىنە قاجەتتى سىمبات پەن سۇلۋلىقتى، كوركەمدىك پەن كەمەلدىكتى، شەبەرلىك پەن شىنايىلىقتى ىزدەپ باراتىن ورنى. البەتتە، يمان مەن يبا، ادەپ پەن ادەت دەگەن شاربەتتى دە ءسىمىرۋ قاجەت-ءدۇر. ءبىز بىلەتىن ءبىر كەزدەرگى كورەرمەندەر وسىنداي-دى. ولار ونەردى الەمدىك وركەنيەت دەڭگەيىنە كوتەرە بىلگەن مارعاسقالاردىڭ ءسوزىن ەستىپ، ءجۇزىن جاقىننان ءبىر كورگەنىنە باقىتتى ەدى. ال ءبىلىمى مەن بىلىگى بىرنەشە ۇرپاققا ۇلگى بولار قاسقالار مەن جايساڭداردىڭ تەاتر تۋرالى تۇسىنىگى كەربەز عابەڭنىڭ «چۋدو!» دەگەنىندەي، ءتىپتى، عاجاپ بولاتىن. قازىر شە؟

قازىر تەاتردان گورى تويدا باس قوساتىن «بىلىمدىلەر» كوبەيدى. تويدا باس قوسقاسىن تەاتر تاعىلىمىنان گورى تويدىڭ «قىزىعى» مەن «شىجىعى» (كىم كەلدى، كىم سويلەدى، نە سىيلادى؟) كوبىرەك «تالقىلاناتىنى» بەلگىلى. ال اكىمدەر مەن ولاردىڭ ءبىرىنشى، ەكىنشى ورىنباسارلارىنىڭ، باسقارما جانە ءىرىلى-ۇساقتى فيرما باسشىلارىنىڭ ەسىنە تەاتر اتتى دەگدار شاڭىراعىڭىز كونفەرەنتسيا، ەسەپ-قيساپ، فورۋم جانە ونەركاسىپ، شارۋاشىلىق جيىندارىن وتكىزەردە عانا تۇسەدى. ويتكەنى، ولار ءۇشىن تەاتر - «پومەششەنيە»! ءارى سۋ تەگىن. سول ءۇشىن دە ونىڭ قۇلاپ قالماي، قالقيىپ تۇرعانى جاقسى. ال ىشىندە نە قويىلىپ، نە ايتىلىپ جاتىر... شارۋاسى جوق.

ايتپاقشى، ولاردى تەاترعا ەرىكسىز جەتەلەپ كەلەتىن تاعى ءبىر جاعداي بار. ول قۇدايدى قۇقايعا اينالدىرعان كەڭەس يدەولوگتارى ويلاپ تاپقان ءداستۇر. جانازانى اكىمشىلىك ءىس-شاراعا، ميتينگىگە، جينالىسقا اينالدىرىپ، ۇزاقسونار سويلەۋ، ءسوز تيمەي قالسا، وكپەلەۋ، پىش-پىشتاۋ... شىعىستا دا، باتىستا دا جوق ادەت. قازاق زيالىلارىنا بۇل دەرت كەڭەس وكىمەتى تۇسىندا جابىستى.

راس، ءدىندى تالكەك قىلعان زاماندا «رۇقسات بەرمەيدى» دەپ اقتالدى، مەشىت جوقتا «مەشىت جوق قوي» دەپ كۇڭكىلدەدى، مەشىت تار كەزدە «مەشىت تارلىق قىلىپ تۇر» دەپ قىنجىلدى. ال ەندى ەلى تىنىش، ءدىنى امان، جەرى ءبۇتىن تۇستا نە جورىق؟ ۇلكەن قالادا ۇلكەن كوشەنىڭ بويىندا ۇلكەن مەشىتتەردىڭ مۇنارالارى مەنمۇندالاپ تۇرعاندا  مۇسىلماننىڭ ءمايىتىن تەاتردان شىعارۋ دۇرىس پا؟ الدە ەلىنە ەڭبەگى سىڭگەن قايراتكەردىڭ تابىتىن مەشىتتەن شىعارۋ ايىپ پا؟ مۇمكىن بىرەۋلەرگە جاقىن-جۋىعىنىڭ مۇردەسىن تەاتردان شىعارۋ ارتىقشىلىق بولىپ كورىنەر...

جوق، ارداقتى اعايىن، ءبىز بىلگەندە تەاتر - ساف التىنداي سيرەك ونەر - ساحنا شاڭىراعى. ونى باسقامەن شاتاستىرۋعا بولمايدى. ال حالقى قادىر تۇتقان مارقۇمدارمەن قوشتاسىپ، جانازاسىن وقۋدى مەشىتتە وتكىزگەن ءجون. مىسالى، الەمگە ايگىلى مەككەدەگى ءال-حارام مەشىتىندە بەس پارىز نامازدىڭ ءار قايسىسىنان كەيىن قايتىس بولعاندارعا جانازا وقىلادى. وعان از دەگەندە 2-2,5 ميلليون مۇسىلمان تىك تۇرىپ ۇيدى. مىنە، و دۇنيەلىك بولعان مارقۇمعا كەرەك قۇرمەتتىڭ ەڭ ۇلكەنى وسى! سوندىقتان استانا مەن الماتىدان باستاپ، اۋىلعا دەيىنگى ارداقتى ازاماتتاردىڭ ءمايىتىن مەشىتتەردەن شىعارسا جانە وعان كۇللى جاماعات قاتىسىپ، جانازاعا تۇرسا، مارقۇمنىڭ ءبىلىپ-بىلمەي ىستەگەن كۇناسى ءۇشىن ۇلكەن ساۋاپ بولار ەدى-اۋ دەپ وي­لايمىز.

ايتپاقشى، جاقىندا وبلىستىق قازاق دراما تەاترىنىڭ 75 جىلدىعىنا ارنالعان سالتاناتتى جيىن ءوتتى. وكىنىشكە قاراي، ساحنا ۇجىمىنىڭ وسى قۋانىشىنا اق جاعالى شەنەۋنىكتەردىڭ بىردە-بىرەۋى باس سۇقپادى. ايتپەسە، قالانىڭ قاق ورتاسىندا قاراتاۋداي بوپ تۇرعان قازاق دراما تەاترىنا وبلىستىق اكىمدىك الىس ەمەس. قالا­لىق اكىمدىك اۋدەم جەردە تۇر. ىشكى ساياسات باسقارماسى دا تاياق تاستام. دەمەك، ەرىنبەگەن شەنەۋنىك «قۇتتىقتاپ قۇتىلايىقشى وسىلاردان» دەپ، جاياۋ-جالپى بارا سالاتىن جەر. بىراق، شەنەۋنىكتەر دە، زيالى­لار دا ساحنا قايراتكەرلەرىنىڭ قۋانىشىن بولىسۋگە جارامادى.

«ەلۋ جىلدا ەل جاڭا» دەيدى. ال جاڭارعان ەلدىڭ تاۋىرلەرى تەاتردان دا تاعىلىم الا بىلەدى. سونداي-اق، كەڭەستىك يدەولوگيانىڭ «داستۇرسىماعىن» جاڭارتادى. ويتكەنى، تەاتر تالابى بولەك تە، مەشىت ميسسياسى باسقا! بىزدىكى ەكەۋىن شاتاستىرىپ، شاڭقاي تۇستە اداسپاڭىز اعايىندار، دەۋ.

جامبىل وبلىسى

«ەگەمەن قازاقستان» گازەتى