اۋىل – قازاق ەلىنىڭ جۇرەگى. تەمىرقازىعى. اۋىل – قازاقتىڭ قاسيەتتى قۇت مەكەنى، قاينار كوز، التىن بەسىگى. كيەلى قازاق دالاسى عاسىرلار بويى حالىقتىڭ وزەگىن تالدىرمادى. ءوسىپ-ونۋىنە مۇمكىندىك بەردى. بۇگىندە وركەنيەتتى ەل بولىپ، دامۋ جولىن قالادان تاپقانىمىزبەن، اۋىلدىڭ الار ورنى ەرەكشە.

مەملەكەت باسشىسى ءوز جولداۋىندا اۋىلدىق جەرلەردىڭ الەۋمەتتىك ورتاسىن جاڭعىرتۋ قاجەتتىلىگىن ايتتى. وسى ماقساتتا ەلباسى «اۋىل - ەل بەسىگى» جوباسىنىڭ باستالعانىن جاريالاعان ەدى. «اۋىلدىق جەرلەردىڭ الەۋمەتتىك ورتاسىن جاڭعىرتۋعا دا كىرىسۋىمىز قاجەت. وسىعان بايلانىستى ارنايى «اۋىل - ەل بەسىگى» اتتى جوبانى جۇزەگە اسىرۋ قاجەت. بۇل ارقىلى قازاقستاندىقتاردىڭ جەرگىلىكتى جەردەگى ەڭبەگىنە قاتىستى يدەولوگيانى قولعا الۋىمىز كەرەك. بۇل اكىمشىلىكتەردىڭ مىندەتى»، - دەدى مەملەكەت باسشىسى.

قازاقستان – الەمدەگى جەر كولەمى ەڭ باي مەملەكەتتەردىڭ ءبىرى. ەلىمىزدىڭ ءاربىر تۇرعىنىنىڭ ۇلەسىنە تيەتىن اۋىل شارۋاشىلىق جەر كولەمى 12,3 گەكتاردان اسادى. ال بۇل – ءسوز جوق، وتانىمىزدىڭ ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن تولىق قامتاماسىز ەتۋگە جول اشاتىن ەڭ باستى مۇمكىندىك. قازىر قازاقستاندا اۋىل شارۋاشىلىعى ماقساتىنا ارنالعان جەكە مەنشىك يەلەرى مەن جەر يەلەنۋشىلەردىڭ قاراماعىنداعى 149,1 ملن. گا جەر بار. ونىڭ 25,7 ملن. گا-سى ەگىستىك، 3,6 ملن. گا-سى شابىندىق، 103,5 ملن. گا-سى جايىلىم (1998). مەملەكەتتىك اۋىل شارۋاشىلىعى كاسىپورىندارىن جەكەشەلەندىرۋ جانە ۇجىمشارلار جۇيەسىن قايتا جاڭعىرتۋ وڭ ناتيجە بەردى. جەرگە بايلانىستى قۇقىقتىق قارىم-قاتىناس جۇيەسى وزگەردى، باعا، نەسيە، قارجى ساياساتى رەفورمالاندى، باسقارۋ مەحانيزمى جەڭىلدەتىلدى. 1997 جىلى قازاقستاندا جالپى سانى 72335 اۋىل شارۋاشىلىعى قۇرىلىمدارى جۇمىس ىستەدى. ونىڭ 1847-ءسى شارۋاشىلىق سەرىكتەستىكتەرى، 601-ءى اكتسيونەرلىك قوعامدار، 3714-ءى وندىرىستىك كووپەراتيۆتەر، 65 مىڭنان استامى شارۋا قوجالىقتارى، 192-ءسى مەملەكەتتىك كاسىپورىندار. اۋىل شارۋاشىلىعى كاسىپورىندارىن جەكەشەلەندىرۋ مەنشىك نىسانىن عانا وزگەرىسكە ۇشىراتىپ قويعان جوق، سونىمەن بىرگە ولاردى جەدەل دامىتۋعا، ءوندىرىستى قايتا قۇرۋعا، تاۋارلى ءونىم ءوندىرۋدى ارتتىرۋعا مۇمكىندىكتەر تۋدىرادى.

الدىن الا دەرەكتەر بويىنشا 2019 جىلى اۋىل شارۋاشىلىعى داقىلدارىن 22,3 ملن گەكتارعا ەگۋ جوسپارلانىپ وتىر، بۇل 2018 جىلمەن سالىستىرعاندا 290,7 مىڭ گەكتارعا كوپ. بۇل رەتتە، سۇرانىسقا يە مىناداي داقىلدار الاڭى: 1) ارپا مەن استىققا ارنالعان جۇگەرى – 57,2 مىڭ گەكتارعا; 2) قانت قىزىلشاسى – 2,6 مىڭ گەكتارعا; 3) ازىقتىق داقىلدار – 654,1 مىڭ گەكتارعا; 4) كارتوپ – 14,2 مىڭ گەكتارعا; 5) كوكونىس-باقشا داقىلدارى – 8,0 مىڭ گەكتارعا ۇلعايتىلادى. مەملەكەتتىك باعدارلاما اياسىندا 2021 جىلعا دەيىن 610 مىڭ گەكتار سۋارمالى جەردى اينالىمعا ەنگىزۋ كوزدەلىپ وتىر. وتكەن جىلى 65 مىڭ گەكتار جەر پايدالانۋعا ەنگىزىلسە، بيىل 124 مىڭ گەكتار جەردى اينالىمعا تارتۋ باستى جوسپاردا.

اۋىلداردىڭ جاعدايىن جاقسارتىپ، اۋىل حالقىنىڭ تۇرمىس ورەسىن كوتەرۋ ءۇشىن قولعا الىنعان «اۋىل - ەل بەسىگى» جوباسى قارقىندى جۇمىس ىستەۋدە. ەلباسىنىڭ تىكەلەي باستاماسىمەن قولعا الىنعان جوبا اياسىندا اۋىلداردى دامىتۋعا باعىتتالعان ناقتى ىستەر قولعا الىنۋدا. بولاشاعى زور اۋىلداردى دامىتۋ ءۇشىن «اۋىل – ەل بەسىگى» ارنايى جوباسى قارجىلاندىرىلادى. ءۇش جىل ىشىندە 90 ملرد تەڭگە بولىنەدى. 1,5 مىڭعا جۋىق پەرسپەكتيۆالىق اۋىلدار قامتىلاتىن بولادى. پەرسپەكتيۆا كولەمى، ورنالاسۋى، دامۋ الەۋەتى جانە ت.ب. نەگىزىندە انىقتالادى. بۇدان باسقا، مونوقالالار مەن شاعىن قالالاردى دامىتۋعا جىلىنا 10 ملرد تەڭگە بولىنەدى. بۇل وڭىرلەردە 100-گە جۋىق ينجەنەرلىك-كوممۋنيكاتسيالىق ينفراقۇرىلىمدى سالۋ نەمەسە قايتا قۇرۋدى قامتاماسىز ەتەدى.

مەملەكەت باسشىسىنىڭ باستاماسى ەلىمىزدىڭ ءار وڭىرىندە كەڭ قولداۋ تاۋىپ، «اۋىل قامقورشىسى» سەكىلدى اكتسيالار جاريالاندى. 2018 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا اتالمىش اكتسيا اياسىندا اۋىلدىق ەلدى مەكەندەردە 2 ملرد تەڭگە قارجىعا 344 جوبا جۇزەگە اسىرىلعان. جوبا اياسىندا جولدار مەن كوپىرلەر جوندەلدى، ءبىلىم بەرۋ، دەنساۋلىق ساقتاۋ مەكەمەلەرىنىڭ ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازاسى كۇشەيتىلدى، از قامتىلعان جانە كوپبالالى وتباسىلارعا كومەك كورسەتىلدى. دارىگەرلىك امبۋلاتوريا، بالاباقشا مەن مادەنيەت ۇيلەرى سىندى الەۋمەتتىك نىساندار قۇرىلىسىنىڭ ءىرى جوبالارى دا جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر. اۋىل اۋماعىن اباتتاندىرۋ ءىسى دە جاقسى قولعا الىنعان. ءار اۋىلدا شىرشالار وتىرعىزىلىپ، گۇلزارلار ەگىلەدى، جۇرگىنشىلەر ءۇشىن جولدار سالىنادى.

ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ «قازاقستاندىقتاردىڭ ءال-اۋقاتىنىڭ ءوسۋى: تابىس پەن تۇرمىس ساپاسىن ارتتىرۋ» اتتى حالىققا جولداۋىندا اۋىلدىق جەرلەردىڭ الەۋمەتتىك ورتاسىن جاڭعىرتۋ ماقساتىندا «اۋىل — ەل بەسىگى» اۋقىمدى جوباسىنىڭ ىسكە قوسقانىن جوعارىدا ايتتىق. وسى باعدارلاما اياسىندا ەل دامۋىنىڭ التىن بەسىگى بولعان اۋىلدار قارقىندى دامىپ كەلەدى. بۇل جوبا الداعى ۋاقىتتا بۇدان دا ۇلكەن جەتىستىكتەرگە باستايتىنى ءسوزسىز.

Abai.kz