ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى كۇلاش ءشامشيدينوۆا ەكس-مينيستر ساعاديەۆتىڭ  قاتەلىگىن تۇزەپ، كەلەسى وقۋ جىلىنان باستاپ «الىپپە» وقۋلىعىن قايتا اينالىمعا ەنگىزەتىنىن مالىمدەدى. ءبىز ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى كۇلاش ءشامشيدينوۆانىڭ بۇل باستاماسىنا قاتىستى ماماندار پىكىرىن بىلگەن ەدىك.

اياگۇل ميرازوۆا، ۇستاز: "الىپپە" - بالانىڭ ەڭ اۋەلى قازاق ءتىلىن مەڭگەرۋىنە ىقپال ەتسە دەيمىز

- “الىپپەنىڭ” مەكتەپ باعدارلاماسىنا قايتا ەنۋى - ۇلكەن جاقسىلىق. ويتكەنى، “الىپپەمىزدىڭ” ورنى وتە ەرەكشە ەكەنىن بۇكىل حالىق بىلەدى. ەندى ءبىر عانا تىلەك - ونىڭ اتى عانا وزگەرىپ، زاتى وزگەرمەي قالماسا ەكەن. ياعني، “الىپپەنىڭ” مازمۇنى مەن ماعىناسى دا سول قالپىن ساقتاۋ كەرەك.

بىزگە شىن مانىندە، وقىتۋ ءادىس-ءتاسىلىن ارينە جاڭارتۋ كەرەك، جاقسارتۋ كەرەك. ال، بىراق، وقۋلىقتىڭ مازمۇنى، ونىڭ قۇندىلىعى، بالاعا بەرەتىن ۇلتتىق ءتالىم – تاربيەسى ساقتالۋ كەرەك. ەلباسىمىز ۇلتتىق كود دەدى عوي. ەڭ اۋەلى سول ۇلتتىق كود ساقتالۋ كەرەك دەپ ويلايمىن.

ال، “ساۋات اشۋ”  ارقىلى  بالانىڭ ءبىلىمى بۇرىنعى  “الىپپەگە” قاراعاندا ەرەكشە بولىپ كەتتى دەگەندى ايتا المايمىن. كەرىسىنشە كوپتەگەن قيىندىقتار تۋعىزدى. ويتكەنى ول - كەمبريدج ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ باعدارلاماسىنا نەگىزدەلىپ جاسالعان عوي. سوندىقتان، جاڭا ايتقانىمداي ونىڭ تەك اتى عانا ەمەس، مازمۇنى دا، قويىلاتىن تالابى دا بۇرىنعىداي ساقتالۋ كەرەك.

تاعى ءبىر ايتارىم – وسى باعدارلاما ارقىلى اعىلشىن، ورىس تىلدەرى ءبىرىنشى سىنىپتان باستاپ ەندى. سول دا كەيىنگە شەگەرىلسە دەگەن ۇسىنىسىم بار... ويتكەنى بالا ءوز انا ءتىلىمىزدى مەڭگەرمەي جاتىر. اسىرەسە، ۇلكەن قالاداعى بالالار قازاق ءتىلىن بىلەدى دەپ ايتۋ وتە قيىن. سەبەبى، شۇلدىرلەپ ەكى-ءۇش ءسوز ايتقانمەن،  سوزدىڭ ماعىناسىن، ءمانىن تۇسىنبەيدى. دەمەك، ول – قازاق ءتىلىن بىلەدى دەگەن ءسوز ەمەس قوي. قازىر باسقا تىلدەردى ءبىلۋ ەشقانداي دا قيىندىق تۋعىزبايدى. سوندىقتان، ءبىز ەڭ ءبىرىنشى ءوز ءتىلىمىزدى ادەمى ۇعىندىرىپ الساق تاماشا بولار ەدى. ەڭ اۋەلى ءبىر دۇنيەنى تياناقتى مەڭگەرىپ الۋ كەرەك قوي. جانە، ءبىز باسقا حالىقتاردىڭ ءوز ءتىلىن قالاي قۇرمەتتەيتىنىن بىلەمىز، بىراق،  بىز ول دارەجەگە ءالى جەتكەن جوقپىز. وعان قادامدى  “الىپپەدەن” باستاپ، سودان سوڭ عانا كەلەسى تىلدەردى وقىساق تا ەشكىمنەن قالىس قالمايمىز.

سوندىقتان، “الىپپەنىڭ” قايتا ورالعانىنا قۋانىشتىمىن. كۇلاش نوعاتايقىزىنىڭ ەلدى قۋانتقان بۇل باستاماسى ۇزاعىنان بولسىن دەپ تىلەيمىن!

اياتجان احمەتجانۇلى، ۇستاز: “الىپپە” - قازاق ءۇشىن قاسيەتتى كىتاپ"

- "الىپپەنىڭ" اتى ورالا ما، الدە، مازمۇنى ورالا ما؟ مەن ءۇشىن سول ماڭىزدى. ەگەر “ساۋات اشۋدىڭ” سىرتىنداعى ءسوزدى “الىپپە” دەپ وزگەرتە سالسا، ول ورالۋ ەمەس. ەگەر، “الىپپە” شىن مانىندە ءبىرىنشى سىنىپقا تەك قانا قازاق تىلىندە وقىتىلاتىن بولسا، قوسامجار بىرەۋلەردىڭ الىپپەسى كىرمەيتىن بولسا، ياعني، بىرەۋلەردىڭ ءتىلى - ونىڭ ىشىندە حالىقارالىق ءتىل بار، كورشىنىڭ ءتىلى بار. ونداي جاعدايدا مەن قوس قولىمدى كوتەرىپ قولدايمىن. قۋانا قارسى الامىن. ال، جاي سىرتقى پيار ءۇشىن “ساۋات اشۋدىڭ” سىرتىن وزگەرتە سالسا، ول وتە ناشار قادام بولادى. بۇل قاسقىرعا قوي تەرىسىن جاپتىرۋ.

جالپى، “الىپپەگە” قازاق قوعامى نەگە شۋلادى؟ ويتكەنى ول - الاشتان كەلە جاتقان يدەولوگيالىق قۇرال ەدى. قازاقتىڭ ەڭ العاش مەكتەپ تابالدىرىعىن اتتاعان بالاسى ارىپپەن “الىپپە” ارقىلى تانىسىپ، “الىپپەمەن” قوشتاسىپ، كادىمگىدەي انا تىلىنە، قازاق الىپبيىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن وياتقان، قازاق ءۇشىن قاسيەتتى كىتاپ بولدى. ءدال وسى قاسيەتتى كىتاپتىڭ اتاۋى مەكتەپتەن جوعالىپ كەتكەنى ارينە قىنجىلتتى. ال، “ساۋات اشۋ” - بالانىڭ بىلىمىنە بالەندەي اسەر ەتتى دەپ ايتا المايمىن.

جالپى، ماعان كىتاپتىڭ اتى وزگەرگەنى ەمەس، وقۋ باعدارلاماسىنا ءسال-ءسال وزگەرىس جاسالعانى كەرەك. كەشە پرەزيدەنت:  “سەندەر اعىلشىن تىلىندە ساباق بەرەتىن ۇستازداردى ءۇش ايدا دايىنداپ شىعارا المايسىڭدار” دەدى. ءبىز بۇل ءسوزدى ءۇش-ءتورت جىلدان بەرى قايتالاپ ءجۇرمىز. بىراق، پرەزيدەنت مۇعالىمدەر دايىن ەمەس ەكەنىن ايتقاننان كەيىن دايىندىق كۋرستارى كەيىنگە قالدىرىلدى. ال، كۋرس كەيىنگە قالدىرىلعاننان كەيىن بۇل باعدارلاماعا مىندەتتى تۇردە وزگەرىس ەنگىزىلۋى كەرەك. ال، وزگەرىس ەنگىزىلەدى ەكەن، ءبىزدىڭ بالا ەڭ بولماعاندا ءبىرىنشى سىنىپتا ءبىر تىلدە عانا وقۋ كەرەك. بالانىڭ نەگىزى تازا قازاق تىلىندە قالىپتاسۋى كەرەك. ودان كەيىن اعىلشىن قوسسىن، ورىس ءتىلىن قوسسىن قارسى ەمەسپىن. ال، تۇپكى نەگىزى ءبىر تىلدە قالىپتاسپاعان بالانىڭ ءتىلى شۇبار الا بولادى.

سوندىقتان، “الىپپەنىڭ” ورالۋى -  وسى ايتىلعان ماسەلەلەردى شەشە الۋى كەرەك. ولاي بولماسا، بۇل دا كەزەكتى پوپۋليزم بولىپ قالۋى مۇمكىن. ال، جاڭا “الىپپە ” بالانىڭ قازاق ءتىلىن قالىپتاستىرۋىنا شىنايى جاناشىرلىقپەن كەلسە، مەن بۇل ۇسىنىستى قوس قولىمدى كوتەرىپ قولدايمىن. 

نۇربيكە بەكسۇلتانقىزى

Abai.kz