مىنە، تاعى ءبىر وقۋ جىلىن ارتقا تاستادىق. مەكتەپ بىتىرگەن جاستارمىزعا اللا الدىنان جارىلقاپ، ماقساتتارىنا جەتىپ، باقىتتى، جاقسى ءومىر سۇرۋلەرىنە تىلەكتەسپىز. الدا ۋبت تۇر. تەك ەكزامەن وتكەن جىلدارداعىداي بولماي، جاستارمىز جولدارىن تازا باستاسا دەيمىز. ءبارىمىزدى ءبىلىم نارىمەن سۋسىنداتقان التىن ۇيا مەكتەبىمىزدى، جامان اتقا قالدىرۋ ەمەس، امالسىز ازىرگى مەكتەپتەگى رۋحاني ازعىندىقتار مەنى ءبىر ساتتە تىنىش قالدىرا المايدى.

مىنە، تاعى ءبىر وقۋ جىلىن ارتقا تاستادىق. مەكتەپ بىتىرگەن جاستارمىزعا اللا الدىنان جارىلقاپ، ماقساتتارىنا جەتىپ، باقىتتى، جاقسى ءومىر سۇرۋلەرىنە تىلەكتەسپىز. الدا ۋبت تۇر. تەك ەكزامەن وتكەن جىلدارداعىداي بولماي، جاستارمىز جولدارىن تازا باستاسا دەيمىز. ءبارىمىزدى ءبىلىم نارىمەن سۋسىنداتقان التىن ۇيا مەكتەبىمىزدى، جامان اتقا قالدىرۋ ەمەس، امالسىز ازىرگى مەكتەپتەگى رۋحاني ازعىندىقتار مەنى ءبىر ساتتە تىنىش قالدىرا المايدى.

بۇرىن سوڭدى الەمدە بالالارىمىز ءبىلىم، تاربيە الاتىن ءبىلىم وردالارىندا اقشا جيناۋ، سىبايلاس جەمقورلىق، پارە الۋ جايلادى دەپ قوعام تاراپىنان دابىل قاعىلىپ، مەكتەپتەردە «اقشا جيناۋ، سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى قوعامدىق شتاب» قۇرىپ كۇرەسۋدە دەگەندى ەستىگەن بە ەدىك. جوق. شتابتىڭ اشىلعانىنا وقو 10 جىل بولدى، نەگە  الەمدە تەك ءبىزدىڭ وبلىستا بار؟ - دەپ نامىستانعان باسشى كورمەدىم. بۇدان ارى مەكەتەپتەردى رۋحاني ازعىندىققا جول بەرگەنىمىز ۇلكەندەر ءۇشىن ۇرپاق الدىندا كەشىرلمەس قىلمىس. ءبارىن تىزبەكتەپ جاتپايمىن، قازاقستاننىڭ ءار ازاماتى بىلەدى دەسەم بولادى: مەكتەپتەردەگى اتىس-شابىستان وقۋشىلاردىڭ ءولىمىنىڭ ارتۋى، جەمقورلىق، مامانداردى پارەمەن الۋ /وقو 1000-2000 اقش دوللارى ارالىعىندا/ / ايىپتاۋعا كىرمەيتىن ءبىلىم وردالارى ۇلگى تۇتارلىق.: ءبىلىم بولىمىندە مىقتى سەكتور مەڭگەرۋشىلەرى بار، مامانتاڭداي بىلەتىن/ كوميسسياعا پارە جيناۋ، وزىندىك پىكىرى بار، ارى تازا بىلىكتى مۇعالىمدەردى قۋدالاۋ، الاستاتۋ،  ءبىلىم-تاربيە ساپاسىنداعى كوزبوياۋشىلىق، مەكتەپ باسشىلىرىنىڭ ءبىلىم، تاجريبەلەرىنىڭ، ادەپ، مادەنيەتىنىڭ تومەندىگى ت.ب تولىپ جاتقان كەمشىلىكتەر. مىسالى الماتىداعى مەكتەپتىڭ تاريح ءپانى مۇعالىمىنىڭ قىسىم، جالانى كوتەرە الماي قايتىس بولعانىن ايتۋعا بولادى. /ديرەكتورى ز.ۆاليەۆا حانىمنىڭ قۇداعيى/. مەكتەپ ديرەكتورى تاراپىنان مۇعالىمدەرگە جاسالعان وسى تەكتەس قياناتتارعا دالەلدەر كوپ. اتام قازاق «ءسوز سۇيەكتەن وتەدى...» دەۋشى ەدى، بىراق ءبىلىم سالاسى باسشىلىرىنىڭ كوبىسىنىڭ سۇيەگى مىقتى ەكەن. قوعام تاراپىنان قانشا دابىل قاعىلسا دا بارلىق دەڭگەيدگى دەپۋتاتتار مەن، اكىمدەرىمىزدىڭ ۇنسىزدىگى دە ءبىلىم وردالارىنداعى ازعىندىققا جول اشقانداي. ءبىلىم ءبولىمى باسشىلارى ديرەكتورلارىن قورعاپ، - سىن ايتىپ،  كەمشىلىكتەرىن اشقانداردى ايىپتاۋدان ارى بارا الماي وتىر. وسى جىلى مامىر ايىنىڭ 6-جۇلدىزىندا شىمكەنتتە «ۇلت تاعدىرى» قب ۇيىمداستىرۋىمەن «مەكتەپتەگى سىبايلاس جەمقورلىققا» بايلانىستى وتكەن كەزدەسۋدە مەن مەكتەپ ديرەكتورى بولۋ ءۇشىن 10-20 مىڭ اقىش دوللارىنا جەتكەنىن، اقشا جيناۋ، پارە تۋرالى ايتقانىما شىمكەنت قالالىق ءبىلىم ءبولىمى باستىعى ج.تاجيەۆا حانىم دالەلىڭىز قانى سوتقا بەرەمىن دەيدى. ج.تاجيەۆا العاشقى باستىق بولىپ كەلەگەندە ءبىزدىڭ پىكىرمىزدى قولداپ، مەكتەپ باسشىلارىن تارتىپكە سالاتىنداي بولعان ەدى، از ۋاقىتتىڭ ىشىندە ديرەكتورلاردى جاقتاپ، شىق جۋىتپايتىن بولدى. ايتەۋىر باستىق بولعاندار تەز ارادا وزگەرىپ شىعادى.  پارە، سىبايلاس جەمقورلىق جايلاعان مەكتەپتە ءبىلىم، تاربيە سپاسى تومەندەپ، رۋحاني ازعىندىققا ۇشىراۋ سالدارىنان،  2010-2011 وقۋ جىلىنىڭ وزىندە  شىمكەنتتە وقۋشىلار، ەكى وقۋشىنى اتىپ، بىرەۋىن پىشاقتاپ ءولتىردى. كۇناسىز وقۋشىلارىمىز ءولىپ جاتقاندا ج.تاجيەۆا حانىم دالەل سۇرايدى.  مەكتەپتە پارە، اقشا جيناۋدان... بولەك،  كەيىنگى جىلى بالا باعۋ دەمالىسىنان ورالۋ ءۇشىن دە 40-60 مىڭ ارالىعىندا پارە الۋدى شىعارىپتى. بۇلاردى سۇراساڭ ەكىنىڭ ءبىرى بىلەدى، تەك باسشىلار بىلمەيدى، دالەل سۇرايدى. اتىم ۇستازعوي، ەلدەن،  ۇجىمنان ۇيات بولادى-اۋ دەگەندەر جوق. ويتكەنى ايتقان ۇستاز قۋدالانىپ جۇمىسىنان ايرىلادى، باسشىلاردىڭ بار بىلگەنى، باستى قۇرالى سول، ىلىك ىزدەپ قورقىتۋ. قالاي ادىلەتتى قوعام ورناتامىز، بالارىمىز ءبىلىم، تاربيە الاتىن جەردە ازعىندىق، جەمقورلىقتىڭ، قىلمىستىڭ نەشە ءتۇرى كوبەيىپ جاتسا. مۇمكىن، بۇل ءبىلىم سالاسى باسشىلارىنىڭ ەگەمەندىگىمىزدىڭ 20 جىلدىعىنا قوسقان ۇلەسى بولار.   مەكتەپتە اقشا كوپ. مىسالى، شىمكەنت قالاسىنداعى №31 مەكتەپتە، ساعاتتاردى قوسپاعاندا،  22 ادام جوق بولسادا ايلىعى الىنىپ، ەكى جىلدا 5 ملن اسا بيۋدجەت قارجىسى جۇمسالعان.  ديرەكتورىنىڭ ۇستىنەن سوت جالعاسۋدا. مۇعالىمدەر شاعىمىمەن /اتىن ايتىپ مازالامايىن، ول اپاي دەمالىستا/ قالاداعى №40 مەكتەپكە بارعاندا، اقىلى قوسىمشا ساباقتىڭ وزىنەن جىلىنا 6 ملن. تەنگەدەن اسا تۇسەدى ەكەن.  جىلدا ىدىسىمەن گۇل الا بەرگەن. شىعىنداردى ديرەكتوردىڭ ءوزى اكتسىز ەسەپتەن شىعارىپ وتىرعان. رەمونتقا، كۇزەتشى شتاتى بولا تۇرا، كۇزەتشىگە دە اقشا جينالعان. وبلىستىق قارجى پوليتسياسىنىڭ مالىمەتى بويىنشا، وتكەن جىلدىڭ وزىندە وقو مەكتەپتەرىندە  186 قىلمىستىق ءىس تىركەلىپ، كوبىسى سوتقا ءوتىپتى. وسىدان كەيىن اقتالىپ، دالەل سۇراۋدىڭ ورنىنا، باستىقتار ورىندارىن بوساتسا، قوعام پايداسىن ويلايتىن، ازعىندىققا جول بەرمەيتىن باسشى كەلىپ قالۋى مۇمكىن.

يۋ.بالاسۇعاني «اقشامەن ءبارى ىستەيدى، ادىلەت ءۇشىن كىم ىستەيدى؟» دەگەنىندەي اقشا بولسا ءبارىن ىستەۋگە بولادى. ىستەلىپ جاتقان جۇمىستاردى دا جوققا شىعارا المايمىز، بىراق ادامدارداعى مەيرىم مەن ار تازالىعى،... رۋحاني بايلىعىندا ەكەنى ەسكەرۋسىز قالىپ كەلەدى. مەكتەپتەگى رۋحاني ازعىندىقتى  اقشاسىز دا  توقتاتۋعا بولادى. ول تۋرالى «شتاب» مۇشەلەرى وبلىس اكىمدەرىنە بىرلەسىپ جيىن وتكىزۋگە ۇسىنىستار جاسالعانمەن اياقسىز قالدى. قوعام وكىلدەرىنىڭ دابىلىنا قۇلاق اسپاعاندىق بولار، ا.مىرزاحمەتوۆ وبلىس اكىمى بولىپ كەلەگەندە مۇعالىم بولۋعا پارەنىڭ ستاۆكاسى 500 دوللار ەدى، ءازىر 1000 -2000 دوللار ارالىعىنا ءوستى. بۇعان قالاي باعا بەرەمىز؟ ءبىلىم، تاربيە ساپاسى پارە وسكەن سايىن تومەندەي بەرەدى. ول اكسيوما. تۋرا قازىر مەكتەپتەگى ازعىندىقتى توقتاتۋ قيىنداۋ. سەبەبى، مەكتەپ باسشىلارىنىڭ باسىم كوپشىلىگى  تەرەڭ ءبىلىمدى،  تاجريبەسى جوعارى، ناعىز ۇستازدىق قابىلەتىمەن تانىلىپ قۇرمەتكە يە بولعان،  پەداگوگيكا سىرىن جەتىك مەڭگەرگەندەر ەمەس: ديرەكتور بولۋ وڭاي، تابىسى مول، جوعارىنىڭ ءتىلىن تاپساڭ بولدى دەپ، ... كەلگەندەر.  كەيىنگى جىلدارى دا ۇستازدىق قابىلەتىمەن تانىلىپ قۇرمەتكە يە، ارى تازا، تاجىريبەسى مول ديرەكتور بولىپتى دەگەندى ەستىمەدىم. ناتيجەسىندە، جاۋاپتى باسشىلاردىڭ مەكتەپ باسشىلارىن تاڭداۋداعى نەمقۇرايدىلىعى قوعام مەن مەكتەپتىڭ رۋحاني ازعىنداۋىن ارتتىرۋدا.. اشىنا ايتقاندا، قوعام مەن ۇرپاعىمىزدىڭ رۋحاني ورلەۋىنە بالتا شابىلۋدا. ا.كامەنسكي «ادام بالاسىنىڭ بۇزىلعاندىعىن جوندەۋ ءۇشىن جاس وسپىرىمدەردى دۇرىس تاربيەلەۋدەن باسقا جەر بەتىندە ءتيىمدى جول جوق» دەسە، ءبىزدىڭ ءبىلىم وردالارى كەرىسىنشە رۋحاني ازعىنداپ بارادى. ءبىر جاستار بولاشاعىن ويلايتىن مينيستر بولسا، ءبىلىم مەكەمەلەرىنە دەموكراتيالىق رەفورما اۋاداي قاجەت بولىپ تۇر. ازىرگى ءبىلىم سالاسىنداعى ازعىندىققا كوپ ازاماتتار بيلىك جۇيەسىن كىنالايدى. سولاي دەگەننىڭ وزىندە، جەرگىلىكتى جەردە پرەزيدەنت، پارلامەنت باسقارىپ وتىرعان جوق قوي. تۇزەسەك كىم قوي دەيدى؟  ولاي بولسا كىنالى، جەرگىلىكتى باسشىلار مەن ۇلكەندەردىڭ ۇرپاق الدىندا جاۋاپسىزدىعى.   قىسقاسى ديرەكتور بولامىن دەگەن، ۇسىنىلعان مامان: مەنىڭ ءبىلىم، تاجريبەم ۇجىم الدىندا ار تازالىعىم، قابىلەتىم ۇستازعا-ۇستاز بولۋعا لايىقپىن دەپ سانايمىن. ديرەكتور بولۋ مانسابىم ەمەس، ۇستازداردىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىن كوتەرۋگە جاعداي جاساپ، ءبىلىم، تاربيە سپاسىن كوتەرۋ. بۇلار قولىمنان كەلەدى،  دەگەندەي ۋادەسىن الىپ، تالقىلاۋ كەرەك. جاستارىمىزدىڭ بولاشاعى، ەلىمىزدىڭ  مادەني، رۋحاني دامۋى، وركەندەۋى ءبىلىم ءبولىمى باسشىلارى مەن مەكتەپ ديرەكتورلارىنىڭ رۋحاني دەڭگەيىنە تىكەلەي بايلانىستى. كونفۋتسي «ادال كىسىنى ادال ەمەستەردەن بيىك قويساڭ، ادال ەمەستەردى ادالدىققا تارتاسىڭ» دەيدى. ءبىزدىڭ باسشى ورىنعا ارى تازا، تەرەڭ بىلىمدىلەر بولسىن دەيتىنىمىز دە وسى. مۇحاممەد ع.ءا.س «كىمدە كىم ادامدار ارسىندا باستىققا لايىقتى بىرەۋ بولسا دا، سول ورىنعا ونى سايلاماي ءوز جاقىنىن سايلاسا: ول بۇكىل مومىنعا قيانات جاساعانى» دەگەنى، ۇجىمدا ديرەكتور، ورىنباسارى بولۋعا لايىقتى مامان بولا تۇرا، ودان تومەن مامان ديرەكتور بولسا بۇكىل ۇجىمعا قيانات جاساعانى دەپ تۇسىنگەن دۇرىس. بۇل جاعداي بىزدە ءجيى كەزدەسەدى. وسىنى دا ەسكەرىپ مەكتەپتە ديرەكتوردان، ورىنباسارىنان - ۇستازدىق ءبىلىم، قابىلەتى جوعارى، تاجىريبەسى مول، ارى تازا ۇستازعا، ۇستاز بولاتىندارعا: ديرەكتور، ورىنباسارلارى ءوز ەركىمەن ورىندارىن بوساتىپ، سول ۇستازدى باسشىلىققا ۇسىنۋىن بۇگىننەن جولعا قويۋىمىز كەرەك. بۇل مەكتەپتەردى رۋحاني ازعىندىقتان تازارتىپ، ءبىلىم ساپاسى مەن ۇستازدار ىنتاسىن، ىزدەنىس-شىعارماشىلىعىن كوتەرەتىن توتە جولداردىڭ ءبىرى.

«ۇلت تاعدىرى» قب وقو توراعا ورىنباسارى.

وقو  مەكتەپتەرىندە اقشا جيناۋ، سىبايلاس

جەمقورلىققا قارسى   قوعامدىق شتاب جەتەكشىسى

جارقىنبەك سەيتىنبەتۇلى