بۇعان ءتىلدى «تىزگىندەگەندەر» تىكەلەي جاۋاپتى

بيىلعى جىل ەلىمىزدىڭ ومىرىندەگى ۇكىلى دە ءۇمىتتى اسۋ. ءۇش عاسىر بوداندىقتان كەيىن  تاۋەلسىز مەملەكەت بولعانىمىزعا جيىرما جىل تولادى. بۇل، البەتتە، تاريح ەنشىسىندە قاس-قاعىم ءسات. بىراق، ادام ومىرىمەن تارازىلاساق، ازاماتتىڭ ات جالىن تارتىپ مىنەر، ءوز الدىنا وتاۋ قۇرار شاعى. ەندى ول اتا-اناسىنىڭ تاساسىنا بۇعا المايدى. وتباسىنىڭ الدىندا عانا ەمەس، وتانداستارىنىڭ الدىندا، ءتىپتى قۇقىلىق تا جاۋاپەرشىلىككە يە.

ال، قوعامنىڭ كەمەلدىگى ونىڭ ازاماتتارىنىڭ وي-ءورىسى مەن  پاراسات-پايىمىنا، حالىقتىڭ  تالابىن تاپ باسىپ، ۋاقىتتان وزىق وتىرۋىنا، ءتىپتى كەرەك دەسەڭىز، سول قۇدىرەتتى ۋاقىتتى  ەل مۇددەسىنە باعىندىرۋىنا بايلانىستى. وكىنىشكە قاراي، قازاقتىڭ انا ءتىلى جانە قازاقستاندىقتاردىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى سالاسىندا كەرەعار احۋال قالىپتاسىپ وتىر. مۇنىڭ سەبەبىن كەيبىر بيشىگەشتەر ءالى كۇنگە شەيىن «وتكەننىڭ زارداپتارىمەن» تۇسىندىرۋگە قۇمار-اق. تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ العاشقى ون جىلدىعىندا جاڭاعىلارعا يلانۋعا بەيىل ەدىك. بىراق، قازىرگى جالتاق، قورعانشاق، بۇگەجەك، ءبىر سوزبەن ايتقاندا «بەيشارا» حالدەرىنە جول بولسىن!

بۇعان ءتىلدى «تىزگىندەگەندەر» تىكەلەي جاۋاپتى

بيىلعى جىل ەلىمىزدىڭ ومىرىندەگى ۇكىلى دە ءۇمىتتى اسۋ. ءۇش عاسىر بوداندىقتان كەيىن  تاۋەلسىز مەملەكەت بولعانىمىزعا جيىرما جىل تولادى. بۇل، البەتتە، تاريح ەنشىسىندە قاس-قاعىم ءسات. بىراق، ادام ومىرىمەن تارازىلاساق، ازاماتتىڭ ات جالىن تارتىپ مىنەر، ءوز الدىنا وتاۋ قۇرار شاعى. ەندى ول اتا-اناسىنىڭ تاساسىنا بۇعا المايدى. وتباسىنىڭ الدىندا عانا ەمەس، وتانداستارىنىڭ الدىندا، ءتىپتى قۇقىلىق تا جاۋاپەرشىلىككە يە.

ال، قوعامنىڭ كەمەلدىگى ونىڭ ازاماتتارىنىڭ وي-ءورىسى مەن  پاراسات-پايىمىنا، حالىقتىڭ  تالابىن تاپ باسىپ، ۋاقىتتان وزىق وتىرۋىنا، ءتىپتى كەرەك دەسەڭىز، سول قۇدىرەتتى ۋاقىتتى  ەل مۇددەسىنە باعىندىرۋىنا بايلانىستى. وكىنىشكە قاراي، قازاقتىڭ انا ءتىلى جانە قازاقستاندىقتاردىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى سالاسىندا كەرەعار احۋال قالىپتاسىپ وتىر. مۇنىڭ سەبەبىن كەيبىر بيشىگەشتەر ءالى كۇنگە شەيىن «وتكەننىڭ زارداپتارىمەن» تۇسىندىرۋگە قۇمار-اق. تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ العاشقى ون جىلدىعىندا جاڭاعىلارعا يلانۋعا بەيىل ەدىك. بىراق، قازىرگى جالتاق، قورعانشاق، بۇگەجەك، ءبىر سوزبەن ايتقاندا «بەيشارا» حالدەرىنە جول بولسىن!

وسىنى كورە تۇرا قازاق قالاي تۋلاماcىن! ونىڭ مۇحتار شاحانوۆ، امانگەلدى ايتالى سەكىلدى قايراتكەر ۇلدارى قالاي دابىلداتپاسىن! الايدا، رەسپۋبليكامىزدىڭ  مەملەكەتتىك تىلگە جاۋاپتى قۇزىرلى ورگاندارى مەن ولاردىڭ تورىندەگى سەركە تەرىسىن جامىلعان كەيبىرەۋلەر قالىپتاسقان  تەرىس تىلدىك احۋالدى تۇبەگەيلى وزگەرتۋگە مۇلدە قابىلەتسىز بولىپ شىقتى. ولار رەسپۋبليكا باسشىلىعىنىڭ اۋزىنا قاراپ، سىندارلى ساياساتتىڭ رۋحىن سەزىنە الماي، ماڭگىرگەن حالدە. ەلباسىنىڭ ءوزىنىڭ قازاقتىڭ پەرزەنتى ەكەنىن سوزىمەن دە، ىسىمەن دە دالەلدەي وتىرىپ تا بارشا قازاقستاندىقتارعا ورتاق تۇلعا بولىپ وتىرعانىن زەردەلەي الماۋدا.

ولاردىڭ الداعى ون جىلعا ارناپ، قالايدا قابىلداتۋعا جاندارىن سالىپ  وتىرعان  تىلدەر باعدارلاماسىنىڭ جوباسى سونىڭ بۇلتارتپاس دالەلى.  جاعدايدى جان-جاقتى تارازىلاپ، ءوز بەتىنشە وي ءتۇيىپ، دەربەس شەشىم قابىلداۋعا قابىلەتسىز جانداردان نە قايىر! سىرتتارىن كۇمپيتىپ، جوندارىن كۇجىرەيتكەندەرى بولماسا، وندايلار جاتتاندى سۇرلەۋدى بوسقا شاڭداتىپ، «وتتاعاندى» عانا بىلەدى. ايتپەسە، «جۇزدەگەن جىل ءتىلىمىز بايلاندى عوي، ەندى سول ءتۇيىندى جەدەل شەشەيىك» دەپ، نەگە ويلانبايدى ەكەن، جازعاندار.

تۇيسىكسىزدەر! ولارعا سالساق،  وسىعان دەيىن تىلدەر تۋرالى باعدارلاما ەكى مارتە قابىلداندى ەكەن، ەندى سول   «ءداستۇر» قايتالانا بەرۋى كەرەك سياقتى. ەسكى سۇرلەۋدى شيىرلايتىن ماڭگۇرتتەر تىڭنان جول سالۋعا قابىلەتسىز. ولاي بولسا، قالىڭ قاۋىمنىڭ تاپ وسى جولى  جالپاقشەشەي باعدارلاما ەمەس،  «مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭ» مەن مەملەكەتتىك ءتىل - قازاق ءتىلى تۋرالى باعدارلاما قابىلداۋ كەرەك دەگەن تالابىمەن كەلىسپەي كورىڭىز. تىلدىك احۋالعا شىنىمەن-اق جانىمىز اشىسا،  ەڭ الدىمەن، انا ءتىلىمىزدىڭ جاعدايىن تۇبەگەيلى تۇزەيتىن كەز باياعىدا جەتتى. مۇنى باسشىلار دا مويىنداپ وتىر. بىراق، تىلگە جاۋاپتى مەملەكتتىك ورگاندار جانە ەڭ الدىمەن  تىل كوميتەتى ەشتەڭەنى كورمەيتىن، ەستىمەيتىن مەڭىرەۋ حالدە قالۋدا. رەسپۋبليكا پرەزيدەنتىنىڭ  ايتقان ۇلاعاتىن باعدارلاما جوباسىنىڭ كىرىسپەسىندە جازىپ قويۋدان اسا الماپتى، شىركىندەر. ايتپەسە، ەلباسىنىڭ قازاقستاندىقتاردى بىرىكتىرۋدىڭ باستى فاكتورى - قازاق ءتىلىنىڭ دامۋى ءۇشىن قولدان كەلگەننىڭ ءبارىن جاساۋدى مىندەتتەيتىن تالابىنىڭ ۇران ءۇشىن ايتىلماعانىن، ونى قولعا الىپ، ورىنداۋ مىندەت ەكەنىن ۇعار ەدى عوي جاڭاعىلار. ولار قامقورلىققا ءزارۋ ەمەس ورىس پەن وزگە تىلدەردىڭ «ءسوزىن سويلەپ»، بوسقا ارامتەر بولادى. ەلباسىنىڭ مەملەكەتتىك اۋقىمدا قوياتىن تالابى مەن سالالىق ناقتى مىندەتتىڭ اراجىگىن اشا الماي قور بولادى. ءتىپتى، شەتەلدىك تاجىريبەگە ءجونسىز ەلىكتەپ، ءتىل سالاسىندا «قوي ۇستىنە بوزتورعاي جۇمىرتقالاعان زامان» ورناتپاققا كۇشەنشەكتەنەدى. ال كوپ كۇشەنگەننىڭ ارتى جاقسىلىققا اپارمايتىنى بەلگىلى.

ەڭ سوراقىسى، ولار وزدەرى عانا ۇياتتى بولىپ قويماي، ەلدى دە، ەلباسىن دا جەرگە قاراتۋدا.  بايقاساڭىز، قازاقتى دا، وزگە جۇرتتى دا باياعى «شولاق بەلسەندىلەرشە»  كوممۋنيزم دەيتىن ورتاق كورپەنىڭ استىنا بولەۋدەن دامەلى. مۇنىڭ دالەلدەرىن كوپتەپ كەلتىرۋگە بولادى. ماسەلەن، بيىل جاڭاعىلار ەلباسىن ەكى مارتە «ءسۇرىندىردى». بىرىنشىسىندە، ول حالىققا جولداۋىن ارناي تۇرىپ، پارلامەنتكە جەتپەگەن، جوبا كۇيىندەگى باعدارلامانى قابىلداندى دەپ تامام جۇرتتىڭ الدىندا اعاتتىق جىبەردى. ال، ەكىنشىسىندە ەلباسى قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ سەسسياسىندا  ەمدەۋ مەكەمەلەرىندەگى بارشاعا تۇسىنىكتى «بايسالباەۆ حيرۋرگ نەمەسە تەراپەۆت، ياكي كارديولوگ» دەگەن ماڭدايشالار نەگە ەكى تىلدە جازىلمايدى دەپ، دەلەگاتتاردىڭ ايىزىن قاندىردى. ال، قازاق تاعى دا جەرگە قارادى. وسىنىڭ ءبارى جۇمىستا ايقىندىقتىڭ جوعىنىڭ سالدارى بولىپ تابىلادى.

ۇزىن ءسوزدىڭ قىسقاسى، قازىر ءتىل سالاسىندا بەت-باعدارىمىز بۇلدىر كۇيىندە قالىپ وتىر. ونى ايقىنداپ بەرۋگە مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ دە، ءتىل كوميتەتىنىڭ دە شاماسى كەلمەۋدە. تۋعان ءتىلىمىزدى  وزىنە لايىقتى تۇعىرىنا قوندىرۋ ءۇشىن جاڭاشا كوزقاراس كەرەك دەپ بىلەمىز. قالىڭ كوپشىلىكتىڭ، ءتىل جاناشىرلارىنىڭ ويى وسى.

جانات بەيسەمباي

قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتىنىڭ مۇعالىمى،

استانا قالاسى،

«اباي-اقپارات»