9 مامىردىڭ قارساڭىندا «سۆوبودا سلوۆا» گازەتىندە (№16, 5 مامىر، 2011 جىل) باسىلىمنىڭ باس رەداكتورى ەۆگەني راحىمجانوۆتىڭ ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس ارداگەرلەرىن قولداعان سىڭاي تانىتا وتىرىپ، وتاندىق تاريحىمىزداعى ەڭ ءبىر سۇرقيا تۇستاردى اقتاپ الىپ، اسپانداتپاق نيەتتەگى «وبولگاننايا پوبەدا» اتتى ماقالاسى جارىق كوردى. دالىرەك ايتساق، اۆتور وسىناۋ ماقالاسىندا ءستالينيزمدى اقتاپ، ۇلىقتاماق نيەتىن جاسىرمايدى. دەسەك، وسىناۋ قۇيتىرقى ساياساتپەن جازىلعان ارانداتۋ ماقالاعا ازامات رەتىندە جاۋاپ بەرمەۋ تەكسىزدىك بولار ەدى.

دەموكراتيالىق ۇستانىمدى تۋ ەتكەن ازامات رەتىندە بىزدەر اركىمنىڭ وزىندىك پىكىرىنە سىيلاستىقپەن قارايتىن جانبىز. سوندىقتاندا، ەۆگەنيدىڭ دە قاراپايىم ازامات، جۋرناليست رەتىندەگى ايتقاندارىنا تۇسىنىستىكپەن قاراۋعا ءازىرمىز. بىراق، «وزىندىك پىكىر» دەگەندى جەلەۋ ەتىپ، ءستالينيزمدى اقتاۋعا تىرىسۋ  جازىقسىز جاپا شەگىپ، ناقاقتان اتىلىپ كەتكەن، لاگەرلەردە شىرىگەن، اشتىق پەن جوقشىلىقتان قۇربان بولعان، كومۋسىز قالعان ميلليونداعان جانداردىڭ رۋحىن قورلاۋ بولىپ تابىلادى. ءدۇيىم جۇرتتىڭ ادامي قۇندىلىقتارىن اياققا تاپتاپ، كولەڭكەسىنەن قورقىپ ءسۇت بەتىنە شىعارلاردى سىلىپ تاستاعان ارەكەتىن جاسىرۋ ءۇشىن قارۋسىز قوعام مۇشەلەرىن قاساپ قىرعىنعا سالعان نادان، دەلقۇلى باسشىنى ناسيحاتتاۋ - بۇگىنگى بيلىكتىڭ اينالاسىنداعى جاندايشاپ-جانتىق جىگىتتەرگە جاعاتىنداي ەتىپ ۇلىقتاۋ - جەتەسىزدىك!

9 مامىردىڭ قارساڭىندا «سۆوبودا سلوۆا» گازەتىندە (№16, 5 مامىر، 2011 جىل) باسىلىمنىڭ باس رەداكتورى ەۆگەني راحىمجانوۆتىڭ ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس ارداگەرلەرىن قولداعان سىڭاي تانىتا وتىرىپ، وتاندىق تاريحىمىزداعى ەڭ ءبىر سۇرقيا تۇستاردى اقتاپ الىپ، اسپانداتپاق نيەتتەگى «وبولگاننايا پوبەدا» اتتى ماقالاسى جارىق كوردى. دالىرەك ايتساق، اۆتور وسىناۋ ماقالاسىندا ءستالينيزمدى اقتاپ، ۇلىقتاماق نيەتىن جاسىرمايدى. دەسەك، وسىناۋ قۇيتىرقى ساياساتپەن جازىلعان ارانداتۋ ماقالاعا ازامات رەتىندە جاۋاپ بەرمەۋ تەكسىزدىك بولار ەدى.

دەموكراتيالىق ۇستانىمدى تۋ ەتكەن ازامات رەتىندە بىزدەر اركىمنىڭ وزىندىك پىكىرىنە سىيلاستىقپەن قارايتىن جانبىز. سوندىقتاندا، ەۆگەنيدىڭ دە قاراپايىم ازامات، جۋرناليست رەتىندەگى ايتقاندارىنا تۇسىنىستىكپەن قاراۋعا ءازىرمىز. بىراق، «وزىندىك پىكىر» دەگەندى جەلەۋ ەتىپ، ءستالينيزمدى اقتاۋعا تىرىسۋ  جازىقسىز جاپا شەگىپ، ناقاقتان اتىلىپ كەتكەن، لاگەرلەردە شىرىگەن، اشتىق پەن جوقشىلىقتان قۇربان بولعان، كومۋسىز قالعان ميلليونداعان جانداردىڭ رۋحىن قورلاۋ بولىپ تابىلادى. ءدۇيىم جۇرتتىڭ ادامي قۇندىلىقتارىن اياققا تاپتاپ، كولەڭكەسىنەن قورقىپ ءسۇت بەتىنە شىعارلاردى سىلىپ تاستاعان ارەكەتىن جاسىرۋ ءۇشىن قارۋسىز قوعام مۇشەلەرىن قاساپ قىرعىنعا سالعان نادان، دەلقۇلى باسشىنى ناسيحاتتاۋ - بۇگىنگى بيلىكتىڭ اينالاسىنداعى جاندايشاپ-جانتىق جىگىتتەرگە جاعاتىنداي ەتىپ ۇلىقتاۋ - جەتەسىزدىك!

ىشىندە كاسىبي ماماندىعىنا ادال قارايتىن رەسەيلىك اۆتورلار دا بار، بۇگىنگى تاريحشىلاردىڭ جازعاندارىنا سەنەر بولساق،  سوعىستىڭ العاشقى ايلارىندا ءجۇز مىڭداعان سوۆەت جاۋىنگەرلەرى جاۋ جاعىنا ءوتىپ، كەيىننەن ولارعا قىزمەت جاساعان. بۇگىنگى كۇنگە دەيىن ناقتى سانى انىقتالماعان، بىراق، 27 ميلليون جاننان كەم ەمەس سوعىس قۇرباندارىنىڭ قۇنىكەرى دە اقىماق بيلىك پەن ونىڭ جانتۇرشىكتىرەر قاتالدىعى. تاريحقا جۇگىنەر بولساق، راحىمجانوۆ مىرزا «دانىشپان اسكەرباسى» دەپ ۇلىقتاپ وتىرعان ءستاليننىڭ «دانىشپاندىعىنىڭ» جەمىسى سول - بارشا انتيگيتلەرلىك وداقتىڭ  ادام شىعىنىنان كسرو-نىڭ شىعىنى بىرنەشە مارتە كوپ ەكەن.

بىردەن استىن سىزىپ تۇرىپ ايتار اقيقات - سوعىستا ستالين جەڭىسكە جەتكەن جوق، بۇل جەڭىستىڭ اۆتورى - حالىق! سول سوعىستىڭ كوزى ءتىرى كۋالەرىنەن سۇراساڭ سولداتتاردىڭ شابۋىلعا «ستالين ءۇشىن!» دەپ ەمەس، «وتان ءۇشىن» دەپ شىققانىن ايتادى. ال «وتان» سوزىنەن كەيىن ولار «ۋرا!» دەپ ايقايلاعان. قولىنا قارۋ العان جۇرت سوتسياليزم يدەياسى ءۇشىن ەمەس، ءوزىنىڭ اۋىلدا قالعان بالا-شاعا، تۋىس-جەكجاتتارىن قورعاۋ ءۇشىن سوعىسقان. ءفاشيزمنىڭ قۇلدىعىنا قارسى كۇرەسكەندەردىڭ جەڭىسىنىڭ وتەۋى كوممۋنيستىك قۇلدىققا اينالعانىن بۇگىندە ورتا جاستان اسقان جۇرت تۇگەل بىلەدى. مىنە، بۇگىن ايتىلسا وسىناۋ اقيقات ايتىلۋعا ءتيىس. دالىرەك ايتساق، سوعىس تاريحىن ءسوز ەتكەندە قاندىقول بيلەۋشىنى اسپەتتەگەندى قويىپ، قاراپايىم جۇرتتىڭ قاھارماندىعىن ۇلىقتاۋىمىز كەرەك; كوك تۇتىنگە تۇنشىققان تيراندى، بۇگىنگىشە ايتساق، «ۇتىمدى شەشىم قابىلداي بىلگەن مەنەدجەردى» «وگىزگە سوقا جەگىپ جۇرگەن ەلدى قابىلداپ الىپ، ارتىنا اتومدى يگەرگەن مەملەكەت قالدىرعان» دەپ ماداقتاعاندى قويىپ، اتالارىمىز بەن اكەلەرىمىزدىڭ ەرلىگى مەن اجەلەرىمىز بەن انالارىمىزدىڭ تىلداعى بەل جازباي جۇمىس جاساعان ەرەن ەڭبەكتەرىن جىر ەتۋىمىز قاجەت. وسىناۋ ويلارىمىز «ولار نە ءۇشىن سوعىستى؟» دەگەن جانە «ءفاشيزمدى جەڭگەن سوۆەت حالقى ءوز ەلىن ەرەن قارقىنمەن قالپىنا كەلتىردى» دەگەن تەزيستەرگە جاۋاپ دەپ بىلەمىز. جالپى قيراعان دۇنيە تەز قالپىنا كەلە قالدى دەگەن دە تالاس تۋدىرار ۇعىم ەكەنىن دالەلدەۋ ءۇشىن كاپيتاليستىك گەرمانيادا بولىپ، سوعىستا جەڭىسكە جەتكەن ەلدىڭ جەڭىلىس تاپقان ۇلتتان بىرنەشە مارتە ءمۇساپىر عۇمىر كەشىپ وتىرعانىن ءوز كوزدەرىمەن كورگەن، سوعىس كەزىندە ەر جەتكەن ۆىسوتسكي مەن وزگە دە اتاقتىلاردىڭ وكىنىشتەن كوزدەرىنە جاس العانىن ايتساق تا جەتكىلىكتى بولار. دەي كەلىپ ايتارىمىز، الەمدىك كوشباسشىلىققا ۇمتىلعان ەل قيراتىندىنىڭ ورتاسىندا وتىرا المايتىندىقتان قالاي بولسا سولاي قالپىنا كەلتىرە سالعان بولاتىن.

بىزدەردىڭ سورلىلىعىمىز سوندا - ءبىر ۇلى قايعىمىزدى ايتا وتىرىپ، ەكىنشىسىن ۇمىتىپ كەتىپ جاتامىز. ايتپاعىمىز - 1916 جىلعى قازاقتاردىڭ ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىسىنەن باستالىپ، 1986 جىلعى كوتەرىلىسپەن اياقتالعان كەڭەس داۋىرىندەگى سايتاني شارۋالاردىڭ بارلىعىنا الا-قۇلا قارايتىندىعىمىز. ەۆگەنيدىڭ ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس بارىسىندا قۇربان بولعان ميلليونداردىڭ تاعدىرىنا نەمقۇرايلى قاراماۋ كەرەك دەگەن پىكىرىمەن تولىق كەلىسەمىز. الايدا، ەگەر ول ءستاليننىڭ كوزسىزدىگىنىڭ سالدارىنان ميلليونداعان قازاقتىڭ قارعا-قۇزعىنعا جەم بولعانىن ەسكە السا ماقالاسىنىڭ پافوسى باسقاشا بولار ەدى دەپ سانايمىز. گەنوتسيد كەزىندە باسىم بولىگى اتىلىپ كەتكەن، اتىلماعاندارى تۇرمەدە شىرىگەن قازاقتار «بەسىنشى كولاننا» ەمەس ەدى! دەي كەلىپ ايتارىمىز، اۆتوردىڭ «ستالينۋ ۋدالوس ۋنيچتوجيت يلي وتسترانيت وت ۆلاستي پرەداتەلەي ي «دوبروسوۆەستنو زابلۋجدايۋششيحسيا» ۆ حودە رەپرەسسي 1937-1938 گودا، دا ي پوتوم، س پريحودوم لاۆرەنتيا بەريا ۆ نكۆد چيستكي پرودولجيليس. ەتي مەروپرياتيا وبەزوپاسيلي تىل كراسنوي ارمي، پوزۆوليلي نە پوشەدشيم نا پەرەدوۆۋيۋ گراجدانام سپوكوينو ي ۋدارنو ترۋديتسيا - دليا فرونتا، دليا پوبەدى» دەگەنى تىپتەن اقىلعا سىيمايتىن سوزدەر. ەگەر تاريحقا جۇگىنسەك، ءدال سول رەپرەسسيا قۇرباندارى بولىپ كەتكەندەردىڭ ورىندارى ۇڭىرەيىپ تۇرعاندىقتان ەمەس پە قىزىل ارميانىڭ 1941 جىلى وزىنەن ادام كۇشى الدەقايدا از نەمىس اسكەرىنەن سۇمەڭدەپ قاشىپ، ماسكەۋدىڭ تۇبىنە كەلىپ بىراق توقتاعانى! دەسەك، سوعىس بارىسىندا قۇربان بولعان ميلليوندار مەن «بەيبىت زامانداعى» ءستاليننىڭ اپەرباقاندىعىنىڭ قۇرباندارى بولعانداردىڭ ارا جىگىن اشا ءبىلۋ ماڭىزدى. ءستالينيزمنىڭ سوراقىلىعى سوندا - ول ءوز قارۋىن وزگەگە ەمەس، ءوز حالقىنا قارسى جۇمساعاندىعىندا. ەگەر، مۇنى ايتپاساق، ميلليونداعان قۇرباندار تۋرالى تۇسىنىگىمى «قيسىق» شىعىپ، پىكىرىمىز قياس تارتىپ كەتەرىنە ءسوز جوق.

راحىمجانوۆتىڭ «ءستاليندى قارالاۋ» تۋرالى ايتقاندارىمەن كەلىسۋ قيىن. ستالين ءوزىن ءوزى قارالاعانى سونشالىق، بۇگىندە ونى قارالايمىن دەپ اۋرەلەنۋدىڭ ەش قاجەتى جوق. ول «دراكۋلاداندا» سوراقى! اۆتور ءوز ماقالاسىندا وقىرماندارىن «جەڭىلگەن حالىقتارعا» قاتىستى جاساماق بولعان «گيتلەردىڭ ادام ايتقىسىز جوسپارلارى» جايلى اڭگىمەمەن قورقىتپاق بولادى. وۋ، راحىمجان-اۋ، گيتلەردىڭ سول جوسپارىن ستالين وعان دەيىن-اق جۇزەگە اسىرىپ قويعان جوق پا ەدى؟! ءستاليننىڭ گيتلەردەن جالعىز عانا ايىرماشىلىعى الەم جۇرتى ءالى كۇنگە دەيىن ءستالينيزمدى سوتتاپ، ۇكىم شىعارماعاندىعىندا عانا. الايدا، جابۋلى قازان جابۋلى كۇيىندە قالىپ قويمايدى، تاريح سوتى ستالينيزمگە ءوز ۇكىمىن شىعاراتىن كەز تۋادى ءالى.

نەمىستىڭ بەلگىلى ماركسيستىك ساياساتشىسى، بولشەۆيزم مەن ءناتسيزمدى ءپرينتسيپتى تۇردە سىناپ كەلگەن، «مولوتوۆ-ريببەنتروپ پاكتىنەن» كەيىن-اق «فاشيزممەن كۇرەس بولشەۆيزممەن كۇرەستەن باستالادى» دەپ ماقالا جازعان وتتو ريۋلەنىڭ ايتقانىنان ءۇزىندى كەلتىرەيىك: «روسسيا دولجنا بىت پوستاۆلەنا نا پەرۆوە مەستو ۆ ريادۋ نوۆىح توتاليتارنىح گوسۋدارستۆ. ونا بىلا پەرۆوي، پرينياۆشەي نوۆىي گوسۋدارستۆەننىي پرينتسيپ. ونا پرودۆينۋلاس دالشە ۆسەح ۆ ەگو پريمەنەني. ونا بىلا پەرۆوي سترانوي، ۆ كوتوروي بىلا ۋستانوۆلەنا كونستيتۋتسيوننايا ديكتاتۋرا ۆمەستە س سوپۋتستۆۋيۋششەي ەي سيستەموي پوليتيچەسكوگو ي ادمينيستراتيۆنوگو تەررورا. پرينياۆ ۆسە چەرتى توتالنوگو گوسۋدارستۆا، ونا پوسلۋجيلا مودەليۋ دليا درۋگيح ستران. روسسيا ستالا پريمەروم دليا فاشيزما. ەتو نە سلۋچاينوست ي نە شۋتكا يستوري. كوپيروۆانيە سيستەمى ۆ ەتوم سلۋچاە - نە ۆيديموست، ا رەالنوست. ۆسە ۋكازىۆاەت نا تو، چتو مى يمەەم دەلو س پروياۆلەنيەم ي پوسلەدستۆيامي ودنيح ي تەح جە پرينتسيپوۆ، پريمەنەننىح نا رازليچنىح ستۋپەنياح يستوريچەسكوگو ي پوليتيچەسكوگو رازۆيتيا». ول وسىناۋ ويىن حاننا ارەندت، تەودور ادورنو، ەرنست نولتە، حۋان لينتس، فريدريح فون حايەك، كارل پوپپەر، كارل فريدريحتەردەن الدەقايدا بۇرىن ايتقان ەكەن. ول كەزدە بۇل جاپانداعى جالعىز جاننىڭ ايقايىنداي ەستىلگەن ەدى... ەگەر، وسى تۇرعىدان قاراساق، ستالينيزم شايتاني تىرلىكتىڭ باستاۋىندا تۇرعان بولىپ شىقپاي ما؟!

باقىتىمىزعا وراي 1939 جىلدان سوڭ الەم قاتتى وزگەردى. حح عاسىرداعى الەمدى تىتىرەنتكەن وقيعالارعا قاتىستى جاڭا تۇسىنىك تۋدى. ونىڭ ايقىن بەلگىسى وبسە-ءنىڭ تاريحي ماسەلەلەرگە قاتىستى قولدانىپ وتىرعان ءجىتى پوزيتسياسى. وبسە-ءنىڭ پارلامەنتتىك اسسامبلەياسى 2009 جىلعى 3 شىلدەدە «شاشىراڭقى ەۆروپانى بىرىكتىرۋ: وبسە اۋماعىندا 21 عاسىردا ازاماتتىق قۇقىقتار مەن ادام قۇقىعىن قورعاۋ» دەگەن رەزوليۋتسيا قابىلداپ، وندا ستالينيزم مەن ءناتسيزمدى گەنوتسيد پەن ادامزاتقا قارسى قىلمىس جاساعان رەجيمدەر رەتىندە تانىپ، ايىپتادى. ەستەرىڭىزگە سالا كەتەر جانە ءبىر ءجايت، وسىناۋ رەزوليۋتسيادا وبسە 1939 جىلى  مولوتوۆ-ريببەنتروپ پاكتىسىنە قول قويىلعان 23 تامىز ستالينيزم مەن ناتسيزم قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنى دەپ تانۋ تۋرالى ەۆروپارلامەنتتىڭ پىكىرىمەن كەلىستى. ەندىگى جەردە قازاق ەلى وسىناۋ باستامانى قولداپ، وزگە دە دەموكراتياعا دەن قويعا ۇلتتارمەن بىرگە وسى كۇنى ستالينيزم مەن ناتسيزم يدەولوگياسىنا قارسى ءۇن قوسۋعا ءتيىس دەپ سانايمىز. ەۆروپادا قابىلدانعان رەزوليۋتسيا، ورتالىق جانە شىعىس ەۆروپا ەلدەرىنىڭ ليۋستراتسيا تۋرالى جانە ادام جادىندا ساقتاۋ ينستيتۋتتارى تۋرالى زاڭدارى - بۇل باستاماسى عانا. سەبەبى ستالينيزم فاشيزمنەن كەيىن دە جارتى عاسىر عۇمىر كەشكەن جوق پا؟! ارادا، 5-10 جىل وتكەننەن سوڭ ءدال وسىنداي زاڭدار قازاقستاندا دا قابىلدانادى. شامالى ۋاقىت وتكەننەن سوڭ ستالينيزمنەن مەيلىنشە زارداپ شەككەن ۇلت رەتىندە تاريح الدىندا ءوز پىكىرىمىزدى اشىق ايتاتىن كۇن دە تۋادى.

ءستالينيزمدى  ايىپتاۋ باستالعالى جارتى عاسىر بولدى. راحىمجانوۆ مىرزا ايتىپ وتىرعانداي ول وسىدان 55 جىل بۇرىن، كپسس-ءتىڭ حح سەزىندە باستالعان بولاتىن. 1956 جىلدىڭ 25 اقپانى كۇنگى جاسىرىن جيىندا نيكيتا حرۋششەۆ «جەكە باسقا تابىنۋ جانە ونىڭ سالدارلارى تۋرالى» دەگەن بايانداما جاساپ، «جەكە تۇلعانى ۇلىقتاۋ ارقىلى ونى قابىلەت-قارىمى وزگەلەردەن ەرەكشە دەپ ناسيحاتتاپ، قۇداي ەمەس، قۇدايدان بىلاي دا ەمەس جان ەتىپ كورسەتۋدىڭ بارىپ تۇرعان قىرتتىق» ەكەنىن بۇكىل ەلگە جاريالاعان بولاتىن. دەسەك، كەشەگى كوممۋنيستەر مەن سولاردان «ۇيرەنگەن» بۇگىنگىلەر دە ءتىپتى وزدەرىنىڭ وتكەن تاريحىنان ساباق المايتىن دارىنسىز، شوپجەلكەلەر ەكەندىگىنە كوزىمىز جەتە تۇسەدى.

ءستاليننىڭ مۇردەسىن ماۆزولەيدەن الىپ تاستاۋ ءۇشىن حرۋششەۆكە 5 جىل قاجەت بولدى. تيراننىڭ دەنەسى جەر قويىنىنا بەرىلگەنىنە دە بيىل 50 جىل! ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك، 1961 جىلعى 17-31 قازان ارالىعىندا ماسكەۋدە وتكەن كپسس-ءتىڭ 22 سەزىندە وسىناۋ تاريحي شەشىم قالدانعان ەدى. 31 قازا كۇنى ءتۇن ىشىندە ءستاليننىڭ دەنەسىن ماۆزولەيدەن الىپ شىعىپ، كرەملدىڭ قابىرعاسىنا جەرلەپ، ماۆزولەيدەگى گرانيت تاستى اۋىستىرىپ تاستاعان. سونداي-اق، ءدال وسى سەزدە كپسس باعدارلاماسىنىڭ ءۇشىنشى رەداكتسياسى جانە كوممۋنيزم قۇرىلىسشىسىنىڭ مورالدىق كودەكسى قابىلدانعان بولاتىن. ءدال سول جولى حرۋششەۆ «1980 جىلى سوۆەت حالقىنىڭ بۇگىنگى ۇرپاعى كوممۋنيزمدە ءومىر سۇرەتىن بولادى» دەپ كوسىلىپ، «1965 جىلدىڭ سوڭىنا قاراي تۇرعىندار سالىق تولەۋدەن بوساتىلادى» دەپ انت-سۋ ىشكەن ەدى. ارينە، بۇل بارىپ تۇرعان اقىماقتىق بولاتىن. الايدا، وتىرىك لەنين مەن ستالين قۇرعان جۇيەنىڭ قۇرامداس بولىگى بولىپ تابىلاتىن. جالپى رەسەيدىڭ تاريحىندا كۇنى بىتكەن قيالي دۇنيەنى ەكىنشى ءبىر قيالي دۇنيەمەن الماستىرۋ ات اۋىستىرىپ مىنگەندەي دۇنيە ەكەنىنە بۇگىندە ەشكىم تاڭدانبايدى.

ءبىز بۇگىندە باعىت-باعدارىن بەلگىلەپ، ءوز جولىمەن كەلە جاتقان تاۋەلسىز ەلمىز! تاۋەلسىزدىك دەگەنىمىز - وزگەلەرگە جالتاقتاماي، تەك ءوزىڭنىڭ ۇلتتىق مۇددەڭنىڭ تۇرعىسىنان ويلاپ تىرشىلىك ەتۋ عانا ەمەس، ول - وتكەن تريحىمىزعا دا تاۋەلسىزدىك تۇرعىسىنان قاراپ، جازىقسىز قۇربان بولعان ميلليوندار مەن تۋماي قالعان وتانداستارىمىزدىڭ الدىنداعى پارىزدى ورىنداپ،      تاريحي ادىلەتتىلىكتى قالپىنا كەلتىرە وتىرىپ ءححى عاسىرداعى ۇلتتىڭ دامۋ ءۇردىسىن ايقىنداۋ. حح عاسىردا ستالينيزم ءبىزدىڭ تاعدارىمىزعا اينالدى. بىراق، ول ءبىزدىڭ ەندىگى تاعدىرىمىزعا ەش اسەر ەتپەۋگە ءتيىس.

بىزدەر، بۇگىنگى تاڭدا، ەگەر، «سوۆەت حالقى» دەگەن اتقا يە بولعان «كىشكەنتاي پەندەلەر» بولماسا ستالين ءوسىپ شىعار ما ەدى، ستالينيزم فەنومەنى قالىپتاسار ما ەدى دەگەن نەگىزگى سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەگەنىمىز ءلازىم. سەبەبى، وتكەن تاريحىمىزدان شامالى حابارى بار ادام ءستالينيزمنىڭ تاريحىندا ەلىمىزدىڭ دامۋىن ءتىپتى دە وزگە جولعا بۇرىپ جىبەرۋى ىقتيمال كەزدەيسوقتىقتاردىڭ مول بولعانىن بىلسە كەرەك. دەي كەلىپ ايتپاعىمىز، ستالينيزم ءداۋىرىنىڭ نەگىزىن قالاعان يوسيف دجۋگاشۆيلي اتتى ءدىني شالاساۋاتتى، ادامگەرشىلىگى اقساپ جاتقان ادامدى ساياسات شىڭىنا شىعارعان «كىشكەنە پەندەلەردىڭ» بەيشارالىعى مەن سورلىلىعى بولاتىن!

پەندەشىلىكتەن ارىلماعان، تۇمسىعىنىڭ الدىنداعىدان ءارىنى ويلاپ، وي قورىتۋعا قۇلىقسىز، ينتەلەكتۋلدىق تۇرعىدا دارمەنسىز، اقيقاتتى ىزدەۋگە ەنجەر، وزگەنىڭ باسىنا تۇسكەن ءناۋبات ءوزىن اينالىپ وتەردەي كورىپ، بۇقپانتايلاپ وتىرا بەرەر، ءوز قاتەلىگىنىڭ نەگىزىن ىزدەلەپ، سالدارىن جويۋدان گورى وعان وزگەنى كىنالاعىش جۇرتتىڭ ءتول تاريحىنا دەگەن نەمقۇرايلىلىققا ۇلاسقان  رۋحاني مەشەۋلىگىن پايدالانعان كەشەگى جانە بۇگىنگى ستالينشىلدەر ءوز پايدالارىنا جاراتۋدى كوزدەپ وتىر. ولار «ۋاقىت سونداي بولاتىن»، «سونىڭ ارقاسىندا سوعىستا جەڭىسكە جەتتىك ەمەس پە؟» دەگەن سياقتى جەلەۋلەردى جالاۋلاتىپ، جاسالعان قىلمىس پەن قاسكويلىكتى اقتاپ الماق نيەتتە. وسى جەردە استىن سىزىپ تۇرىپ ايتار وي - ءستالينيزمنىڭ قوياسىن اقتارىپ، اقيقاتقا كوز جەتكىزۋ - ادامي ادالدىق پەن تاربيەلىلىكتىڭ بەلگىسى!

وكىنىشكە وراي، ءدال وسى تۇرعىدا بىزدەر ۇلت رەتىندە كوپ ۋاقىت جوعالتىپ وتىرمىز. تاۋەلسىزدىك العالى 20 جىل بولعانىنا قاراماستان «ستالينيزم دەگەنىمىز نە؟» دەگەن سۇراققا ءالى جاۋاپ جوق! سول دارمەنسىزدىگىمىزدىڭ سالدارىنان ەندى مىنە ءستالينيزمنىڭ ءبىر ساتىسىنان ەكىنشىسىنە وتۋگە شاق تۇرمىز! ستالينيزم دەگەنىمىز تەك «اسىرا سىلتەۋ بولماسىن، اشا تۇياق قالماسىن» دەگەن ۇران جانە لاگەرلەر مەن جاپپاي قىرىپ-جويۋ عانا ەمەس. ستالينيزم دەگەنىمىز - ءبىر يدەيا ءۇشىن بارلىق ادامي قۇندىلىقتاردى تارك ەتۋ. ستالينيزم دەگەنىمىز -  ءوز تاعدىرى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىكتى مويىنىنا الا المايتىن ادامداردىڭ كاللاسىنداعى قۇلدىق سانا! ستالينيزم دەگەنىمىز - بۇگىن جازالاۋشى بولىپ وتىرعانداردىڭ ەرتەڭ جازالانۋشىعا اينالارىن تۇسىنبەيتىن ەسۋاستىق دەڭگەيگە جەتۋى!

ارينە، بىزدەر قاي كەزدە تۋىپ، قاي زاماندا ءومىر ءسۇرۋىمىز قاجەت ەكەنىن تاڭداي المايتىن، ءتىپتى، كەي كەزدەرى قاراپايىم وقيعانىڭ وزىنە دە ىقپال ەتە المايتىن جۇمىر باستى پەندە عانامىز. دەيتۇرعانمەن، بىزدەرگە ەشكىم وي ويلاپ، ءار نارسەنى ءوز اتىمەن اتاۋىمىزعا تىيىم سالا المايدى عوي! ەندەشە، زۇلىمدىقتى زۇلىمدىق دەپ اتاۋ اقيقاتقا باستار جولداعى العاشقى قادام دەپ ءتۇسىنىڭىز.

اۆتورلار «ادىلەت» قازاقستاندىق تاريحي-اعارتۋشىلىق قوعامىنىڭ تورالقا مۇشەلەرى

"اباي-اقپارات"