ن. قارتبايۇلىنىڭ اقتوبە وبلىسىنىڭ ءتىل جاناشىرلارىنا اشىق حاتىنا
(«انا ءتىلى» № 19(1067), 12-18.05.2011) اشىق جاۋاپ

ن. قارتبايۇلىنىڭ اقتوبە وبلىسىنىڭ ءتىل جاناشىرلارىنا اشىق حاتىنا
(«انا ءتىلى» № 19(1067), 12-18.05.2011) اشىق جاۋاپ

قازاق - ءسوزدىڭ مازمۇنىنا، دەرەگى مەن دايەگىنە قاتتى ءمان بەرگەن حالىق. دايەكسىز ءسوزدى «انشەيىن، ابىسىن-اجىننىڭ اڭگىمەسىندەي نارسە عوي» دەپ دۇرىس قابىلداماعان. ەندى اشىق حاتتىڭ مازمۇنىنا ناقتىراق جاۋاپ بەرەيىك.
اشىق حاتتا سالىستىرمالى، ناقتىلانعان ەشقانداي دەرەكتەر جوق. ايتاتىنى تەك قانا: «ءتىل تۋرالى» زاڭنىڭ كۇشىنە ەنۋىنىڭ جىلدىعىن 40-تاي كيىز ءۇي تىگىپ، ءۇش كۇندەي ۇلكەن مەرەكە ەتىپ وتكىزدىك»، - دەيدى قارتبايۇلى. شىندىعىندا، سول 1991 جىلعى قاراشانىڭ 4-5-ءى كۇندەرى اقتوبە قالاسىندا رەسپۋبليكالىق قوعامنىڭ باس­تاماسىمەن جانە شەشىمىمەن وتكەن رەسپۋبليكالىق «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ كوشپەلى پلەنۋمىنىڭ (وبلىستىق ەمەس) باعدارلاماسىن قوعام تورالقاسىمەن كەلىسىپ، جان-جاقتى ويلاستىرىپ جاساپ، اقتوبە قالاسىنىڭ جانە بارلىق اۋدانداردىڭ اكىمدەرىمەن جەكە-جەكە سويلەسىپ، بارلىق جاعىنان دا (ىشىندە كيىز ۇيلەر تىگۋ دە بار) ۇيىمداستىرعان اقتوبە وبلىستىق ۇيىمىنىڭ توراعاسى، پروفەسسور مۇحتار عاليۇلى ارىنوۆ، وعان تىكەلەي قولداۋ كورسەتكەن وبلىس اكىمى شالباي قۇلماحانوۆ بولاتىن. نەگىزگى باياندامانى رەسپۋبليكالىق «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ پرەزيدەنتى، اكادەميك ءابدۋالي قايداروۆ، قوسىمشا باياندامانى حالىق دەپۋتاتتارى اقتوبە وبلىستىق كەڭەسىنىڭ توراعاسى ە. م. زولوتارەۆ، ال «قازاق ءتىلى» قوعامى اقتوبە وبلىستىق ۇيىمىنىڭ جۇمىسى تۋرالى باياندامانى جاساعان وبلىستىق ۇيىم باسقارماسىنىڭ توراعاسى، پروفەسسور مۇحتار عاليۇلى ارىنوۆ بولاتىن. ال قارتبايۇلىنىڭ «ءبىز 40-تاي كيىز ءۇي تىگىپ، ءۇش كۇن بويى مەملەكەتتىك تىلگە بايلانىستى ەستە قالاتىنداي شارالار وتكىزگەن ەدىك»، - دەۋى «ۇستاعان جەمتىگىن جەپ وتىرعان بۇركىتتىڭ قاسىنا بارىپ، قارعانىڭ «ءسىز بولىپ، ءبىز بولىپ الدىق قوي ايتەۋىر» دەگەنى سياقتى سوزدەر. كيىز ءۇي تىگىپ، مەرەكەلىك كورىنىس جاساۋ - ول ءالى ناتيجە ەمەس جانە ونى ۇيىمداستىرعان دا قارتبايۇلى ەمەس.

ونىڭ: «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ بۇگىندە بارى نە جوعى بەلگىسىز، تىرلىگى مەن تىنىسى سەزىلمەيدى»، - دەۋى دە قىزمەت ىستەۋدى ۇيىمداستىرۋدىڭ ادىستەرى مەن رەتتەرىن تۇسىنبەۋشىلىكتىڭ، ءوزى اينالىسپاعان سوڭ انىعىن بىلمەۋدىڭ سالدارى. ءىس جينالىسپەن، مەرەكەمەن باعالانبايدى، ناتيجەسىمەن باعالانادى. مىسالى، وبلىستىق، قالالىق، اۋداندىق ۇيىمداردىڭ جەتەكشىلەرى مەن باسقا دا قىزمەتكەرلەرى دۇركىن-دۇركىن، كەيدە اپتالاپ، كاسىپورىنداردى، ۇيىمداردى، مەكەمەلەردى، مەكتەپتەردى، ارناۋلى ورتا، جوعارى وقۋ ورىندارىن ارالاپ، «ءتىل تۋرالى» زاڭنىڭ ورىندالۋىنا، مەملەكەتتىك ءبىلىم بەرۋ ستاندارتىنىڭ جۇزەگە اسۋىنا بايلانىستى جۇمىستارمەن تانىسىپ، زەرتتەپ، پىكىرلەرىن ايتىپ، جاردەم بەرىپ جۇرەدى. ونى كىمگە، نە ءۇشىن جانە قالاي ايتىپ، جار سالىپ جۇرەسىڭ. اقتوبە وبلىستىق ۇيىمىنىڭ باسقارماسى كوپتەگەن زەرتتەۋلەر ناتيجەسىندە رەسپۋبليكا پرەزيدەنتىنە، پارلامەنتىنە، ۇكىمەتىنە بىرنەشە حاتتار جازىپ، «ءتىل تۋرالى»، «ءبىلىم تۋرالى» زاڭدارعا وزگەرتۋلەر ەنگىزۋ جونىندە ۇسىنىستار جاسادى، ونىڭ جارتىسىنا جۋىعى ءتيىستى زاڭدارعا، نورماتيۆتىك قۇجاتتارعا ەندى دە. ول جاقسىلىققا قاراي ناقتىلانعان وزگەرىستەر اسەرىنىڭ اقتوبە وبلىسىنىڭ عانا ەمەس، قازاقستاننىڭ باسقا دا وبلىستارىنداعى قوعام ۇيىمدارىنىڭ دا جۇمىستارىنىڭ جاقسارۋىنا سەپتىگى تيگەنى انىق. اقپارات قۇرالدارىندا مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ زاڭعا سايكەس قولدانىلماۋى جونىندە جەرگىلىكتى جەرلەردەن ەكى مىڭنان استام قول جيناپ، رەسپۋبليكا پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ توراعاسىنا اپارىپ تاپسىرىپ، قالالىق ۇيىمنىڭ سول كەزدەگى توراعا ورىنباسارى ەسماحان ءابدىراش استانادا «اقشام» تەلەارناسىنان سويلەدى. ال مەن، وبلىستىق ۇيىم توراعاسى كەمەيدۋللا تولەۋبايۇلى، استانادا ءبىر رەت «حابار» تەلەارناسىندا، ەكى رەت ءماجىلىستىڭ پارلامەنتتىك ساعاتىندا، ءبىر رەت دەپۋتاتتار فراكتسياسىنىڭ وتىرىسىندا سويلەپ، مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ ءوز مارتەبەسى دارەجەسىندە قولدانىلمايتىنىنا نارازىلىعىمىزدى ءبىلدىردىم. سول كەزدەگى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلەرى قىرىمبەك كوشەرباەۆ، ءشامشا بەركىمباەۆالاردىڭ، مادەنيەت، اقپارات جانە قوعامدىق كەلىسىم ءمينيسترى مۇحتار قۇل-مۇحاممەدتىڭ، كولىك جانە كوممۋنيكاتسيالار ءمينيسترى قاجىمۇرات ناعىمانوۆتىڭ، ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ ءمينيسترى گۇلجان قاراعۇسوۆانىڭ، ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى ەرلان ارىننىڭ، ءبىلىم اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتى ومىرزاق وزعانباەۆتىڭ، ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ كوميتەت توراعاسى ءادىل احمەتوۆتىڭ (ول كوميتەت سول كەزدە قازىرگى مينيسترلىكتىڭ جۇمىسىن اتقاراتىن), پارلامەنت ءماجىلىسى كوميتەتىنىڭ حاتشىسى رىستى جۇمابەكوۆانىڭ قابىلداۋلارىندا بولىپ، «ءتىل تۋرالى» زاڭنىڭ جانە ءبىلىم تۋرالى كەپىلدى مەملەكەتتىك ستاندارتتىڭ ورىندالۋىنا بايلانىستى قاجەتتى شارالاردى الۋ ءۇشىن پىكىرلەرىم مەن ۇسىنىستارىمدى ايتتىم. سوڭعى 15-16 جىلدا مەن بارلىق اۋدانداردى 4-5 رەتتەن ارالاپ، جۇمىستارىمەن تانىسىپ، قاجەتىنە قاراي جاردەم بەردىم. بۇلاردى قوعام جۇمىسىنان قول ۇزگەنىنە 15 جىلدان اسقان قارتبايۇلى قايدان ءبىلسىن. ال وبلىستىق ۇيىمنىڭ جاۋاپتى حاتشىسى ورىنباسار ورازوۆ دۇركىن-دۇركىن بىرنەشە اۋدانداردى ارالاپ، بىرنەشە رەتتەن اۋداندىق ۇيىمداردىڭ، كاسىپورىندار، مەكەمەلەر، مەكتەپتەردىڭ جۇمىستارىمەن تانىستى، اقتوبە قالاسىنداعى بارلىق ارالاس ءتىلدى جانە ورىس مەكتەپتەرىنىڭ «ءتىل تۋرالى»، «ءبىلىم تۋرالى» زاڭداردىڭ ورىندالۋىنا بايلانىستى جۇمىستارىن ەكى رەتتەن، كەيبىرەۋلەرىن ءۇش رەتتەن تەكسەرىپ، زەرتتەپ، كومەك بەردى.
شىنايى ءتىل جاناشىرى بولسا، قارتبايۇلى ەڭبەكاقىنى قارجى قوعام مۇشەلەرىنەن مۇشەلىك جارنا جيناۋ ارقىلى تۇسسە عانا الاتىن «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ وبلىستىق ۇيىمىنداعى توراعانىڭ ورىنباسارى قىزمەتىن تاستاپ، مەملەكەتتىك بيۋدجەتتەن تۇراقتى تولەيتىن ەڭبەكاقىسى بار قىزمەتكە - وبلىستىق مۇراعاتتار باسقارماسىنىڭ باستىعى بولىپ نەگە كەتتى. بىراق، نەگە ەكەنى بىزگە بەلگىسىز، قارتبايۇلى ول قىزمەتتەن كەپ ۇزاماي بوساپ قالدى.
قارتبايۇلى وبلىستىق ۇيىمدى تاس­تاپ كەتكەن سوڭ، التى ايدان كەيىن وتكەن «قازاق ءتىلى» قوعامى اقتوبە وبلىستىق ۇيىمىنىڭ 1996 جىلعى ءىىى ەسەپ بەرۋ-سايلاۋ ءماسليحاتىندا قوعام مۇشەلەرىنىڭ سانى 75 مىڭعا جەتكەنى ايتىلعان بولاتىن. قازىر ولاردىڭ سانى 121 مىڭنان استى. سول كەزدە اقتوبە قالاسىندا 11 قازاق مەكتەبى جۇمىس ىستەدى. قازاق بالالارىنىڭ وبلىستا 78,4 پايىزى، اقتوبە قالاسىندا 62,2 پايىزى قازاق تىلىندە وقىدى. وبلىس مەكتەپتەرىندە 21576 قازاق بالاسى ورىس تىلىندە وقىدى. قالاداعى بالاباقشالاردا تاربيەلەنەتىن 4771 قازاق بالاسىنىڭ 23,7 پايىزى عانا ءوزىنىڭ تۋعان انا تىلىندە تاربيەلەندى. قالا بويىنشا قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتىنەن ساباق بەرەتىن 106 وقىتۋشىنىڭ نەبارى 14 پايىزى عانا قازاق ءتىلىنىڭ مامانى بولعان ەدى. ال قارتبايۇلى قوعامنان كەتكەننەن كەيىنگى 16 جىلدا جاعداي ايتارلىقتاي جاقساردى. قازاق مەكتەپتەرى وبلىستا كوپتەپ اشىلدى. سوڭعى التى جىلدا عانا وبلىستا قازاق مەكتەپتەرى 49-عا كوبەيدى. وسىدان جيىرما ءبىر جىل بۇرىن 1476 قازاق بالاسى وقيتىن ءبىر عانا قازاق مەكتەبى بولعان اقتوبە قالاسىندا كەيىن قازاق مەكتەپتەرى 31-گە دەيىن جەتتى. قازىر قازاق مەكتەپتەرى مەن 31 ارالاس تىلدە وقىتاتىن مەكتەپتەردە قازاق تىلىندە 28010 قازاق بالاسى، ياعني قازاق بالالارىنىڭ 73,3 پايىزى قازاق تىلىندە وقيدى. ال «ءتىل تۋرالى» زاڭ قابىلدانعان 1989-1990 وقۋ جىلىندا اقتوبە قالاسىندا قازاق بالالارىنىڭ 11,7 پايى­زى عانا قازاق تىلىندە وقىعان ەدى. ءسويتىپ، اقتوبە قالاسىندا قازاق تىلىندە وقيتىن قازاق بالالارىنىڭ سانى سوڭعى جيىرما ءبىر جىلدا 19 ەسەگە كوبەيدى. قازىر وبلىستاعى مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ 86,5 پايىزى - قازاق بالالارى، سولاردىڭ 85 پايىزى قازاق تىلىندە وقيدى. بۇل - رەسپۋبليكاداعى ەڭ جوعارعى كورسەتكىشتەردىڭ ءبىرى. ولاردان باسقا 404 وزگە ۇلت بالالارى قازاق تىلىندە وقيدى. اقتوبە قالاسىنداعى 65 مەكتەپتىڭ 6-ۋى عانا ورىس تىلىندە وقىتادى. ولاردى دا ءارالاستىلدى مەكتەپتەرگە نەمەسە بىرقاتارىن تازا قازاق مەكتەبىنە اينالدىرۋ ويلاستىرىلۋدا. قازاق تىلىندە وقىتاتىن مەكتەپتەر مەن سىنىپتاردىڭ كوبەيۋى سوڭعى جىلدار ىشىندە تەك قانا اقتوبە قالاسىندا قوسىمشا 3047 ۇلتى قازاق مۇعالىمدەردىڭ ماماندىقتارى بويىنشا پەداگوگتىك جۇمىسقا ورنالاسۋىنا مۇمكىندىك جاسادى.
قارتبايۇلىنىڭ «ارىم تازا» دەگەنى دە شىندىققا ۇيلەسپەيدى. ول اۋداندارداعى جانە قالاداعى كاسىپورىن، ۇيىم، مەكەمەلەرگە، مەكتەپتەرگە، باسقا دا وقۋ ورىندارىنا بارىپ، ناقتىلى، جۇيەلى دە كۇردەلى جۇمىستارمەن تانىسىپ، زەرتتەپ اينالىسپايتىندار ساناتىنان. وبلىستىق ۇيىمنىڭ بۇرىنعى توراعاسى، قادىرلى ازامات مۇحتار ارىنوۆ 1995 جىلعى قىركۇيەكتىڭ 10-ى كۇنى ءفاني دۇنيەدەن ءوتتى. سودان كەيىن ءبىر-ەكى جەتىنىڭ شاماسىندا قارتبايۇلى «قازاق ءتىلى» قوعامىنداعى جۇمىسىن تاس­تاپ، وبلىستىق مۇراعاتتار باسقارماسىنىڭ باستىعى قىزمەتىنە كەتتى. وسى دا ءتىلدىڭ تاعدىرىنا جاناشىرلىق پا؟ ونىڭ ۇستىنە وبلىستىق ۇيىمنىڭ مەنشىگىندەگى جالعىز «نيۆا» جەڭىل ءاۆتوموبيلىن جاپ-جاڭا كۇيىندە جەكەمەنشىگىنە تەگىن الىپ كەتتى. بۇل ادالدىققا، اردىڭ تازالىعىنا جاتا ما؟! ءسويتىپ، وبلىستىق ۇيىمدى كولىكسىز قالدىردى. اۆتوكولىك بولماعان سوڭ شتاتتا جۇرگىزۋشى دە بولمايتىنى بەلگىلى. وسى ارادا تولەۋباەۆ 70 (جەتپىس) مىڭ تەڭگە جالاقى الادى دەپ كەكەسىندەنە جازادى. اكادەميك م.جۇرىنوۆتان كوپ الادى ەكەن دەيدى. قىزمەت جۇيەسىندەگى نەگىزگى جۇمىسىنان الاتىن جالاقى، قوسىمشا قوعامدىق جۇمىسىنان الاتىن جالاقى دەگەن ۇعىمداردى قاپەرىنە دە المايدى. بۇل - ءبىر. ەكىنشىدەن، توراعانىڭ جالاقىسى حالىقارالىق «قازاق ءتىلى» قوعامى تورالقاسىنىڭ قاۋلى-نۇسقاۋىنا سايكەس بەلگىلەنگەن. ۇشىنشىدەن، مەن، مىنە، 16 (ون التى) جىل قوعامدا اۆتوكولىك بولماعان سوڭ بالام ساتىپ الىپ بەرگەن ءوزىمنىڭ جەكە اۆتوكولىگىممەن ءجۇرمىن، بۇكىل شىعىنى وزىمنەن، جۇرگىزۋشىنىڭ ايلىق جالاقىسى - 60 (الپىس) مىڭ تەڭگە. ونىڭ 35 (وتىز بەس) مىڭىن ءوزىم تولەيمىن، 25 مىڭ تەڭگەسىن بالام تولەيدى.
ءوزى قالاپ بارعان مەملەكەتتىك بيۋدجەتتەگى وبلىستىق مۇراعاتتار باسقارماسىنىڭ باستىعى قىزمەتىنەن قالاي بوساپ قالعانى بەلگىسىز، باياعى قارتبايۇلى جۇمىسسىز قالعان سوڭ، ءبىر كەزدە ءوزى تاستاپ كەتكەن «قازاق ءتىلى» قوعامىنا قايتىپ كەلىپ، جۇمىس سۇرادى. قارتبايۇلىنىڭ امالسىزدىق جاعدايى ەسكەرىلىپ، اقتوبە تەمىرجول بولىمشەسىندەگى «قازاق ءتىلى" قوعامى مۇشەلەرىنىڭ 2001 جىلعى 31 شىلدەدەگى جالپى جينالىسى، وبلىستىق ۇيىم توراعاسى كەمەيدۋللا تولەۋبايۇلىنىڭ قاتىسۋىمەن، «اقتوبە تەمىرجول ايماقتىق ۇيىمىن» قۇردى. سول جينالىستا نۇحى قارتبايۇلى ايماقتىق ۇيىمنىڭ توراعاسى بولىپ سايلاندى. «اقتوبەتەمىرجول» ايماقتىق ۇيىمى ءوزىن-ءوزى قارجىلاندىرۋ رەتىمەن جۇمىس ىستەيتىن بولىپ قۇرىلعان بولاتىن. ايماقتىق ۇيىمنىڭ ءالى قارجىسى جوق ەدى. سوندىقتان قارتبايۇلىنىڭ جۇمىستى باستاپ، ىستەپ كەتۋى ءۇشىن العاشقى 6-7 ايعا قايتارىلاتىن قارىز رەتىمەن وبلىستىق ۇيىمنان ەڭبەكاقى الۋىنا قارجى بەردىك. بىراق قارتبايۇلى ەشقانداي قارجى جيناي المادى. قارىز اقشا سونىمەن قايتپاي قالدى. سوسىن مەن قارتبايۇلىنا جاردەم ەتۋ ءۇشىن ارنايى حات جازىپ، 2001 جىلعى 22 قازاندا استاناعا، «قازاقستان تەمىرجولى» رەسپۋبليكالىق مەملەكەتتىك كاسىپورنىنىڭ باس ديرەكتورى ابىلاي يسابەكۇلى مىرزاحمەتوۆكە باردىم. كەزدەستىم. ول مەنىڭ ۇسىنىستارىمدى قولدايتىنىن ايتىپ، ۋادە بەردى. ءبىرسوزدى دە شەشىمدى باسشى ابىلاي مىرزاحمەتوۆتىڭ 2001 جىلعى 12 قاراشاداعى № ت-191-1 تومەندەگىدەي حاتىن الدىم.
«اقتوبە وبلىستىق «قازاق ءتىلى» قوعا­مىنىڭ توراعاسى ك.تولەۋباي مىرزاعا
قۇرمەتتى كەمەيدۋللا تولەۋباي مىرزا!
سىزدەن كەلىپ تۇسكەن حات مۇقيات قاراستىرىلدى.
مەملەكەتتىك ءتىل - مەملەكەتتىك نىسان. ازاتتىقتىڭ ارقاسىندا قازاق ءتىلى مارتەبەلى مەملەكەتتىك تىلگە اينالدى. مەملەكەتتى قۇرمەتتەگەن ازامات بۇل مىندەتكە اسقان جاۋاپكەرشىلىكپەن قارايدى. وسى جاۋاپكەرشىلىكتى «قازاق تەمىرجولى» رمك دا مويىنداي وتىرا، ورتالىق اپپاراتتا كادر ساياساتى دەپارتامەنتى جانىنان مەملەكەتتىك ءتىلدى ەنگىزۋ ءبولىمىن اشىپ، تەمىرجول سالاسىنا مەملەكەتتىك ءتىلدى ەنگىزۋدە ءبىراز تىڭعىلىقتى شارۋالار اتقارىپ كەلەدى. وسىعان وراي اپپارات باسشىسى ر.كۇزەمباەۆ توراعالىق ەتەتىن تىلدەردى قولدانۋ مەن دامىتۋدىڭ مەملەكەتتىك باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋ جونىندەگى كوميسسياسى قۇرىلدى.
ءسىزدىڭ ينسپەكتور دارەجەسىندەگى ءبىر ۇيلەستىرۋشى وكىلەتتى قىزمەتكەر ورنىن شتاتقا ەنگىزۋ تۋرالى ۇسىنىسىڭىز وسى اتالمىش كوميسسيانىڭ 28.10.2001 ج. وتكەن وتىرىسىندا وڭ شەشىمىن تاپتى. بۇل لاۋازىم بارلىق تاسىمالداۋ بولىمشەلەرىنە ەنگىزىلەتىن بولدى.
حاتىڭىزدىڭ ەكىنشى تارماعىنا كەلەتىن بولساق، ينسپەكتور ىسساپارعا قىزمەت بابىمەن شىققان جاعدايدا شىعىندى بەلگىلەنگەن ءتارتىپ بويىنشا جەرگىلىكتى كاسىپورىن كوتەرەدى.
قۇرمەتپەن، باس ديرەكتور ا.مىرزاحمەتوۆ».

ودان كەيىن «قازاقستان تەمىرجولى» رەسپۋبليكالىق مەملەكەتتىك كاسىپورنىنىڭ باس ديرەكتورى ب.بايمۇحانوۆتىڭ «مەملە­كەتتىك ءتىلدى ەنگىزۋ جونىندەگى شارالار تۋرالى» 2001 جىلعى 11 جەلتوقسانداعى № 655-تس بۇي­رىعىن الدىم. بۇيرىقتىڭ 2-ءشى پۋنكتىندە: «تاسىمالداۋ بولىمشەلەرىنىڭ شتات كەستەلەرىنە مەملەكەتتىك ءتىلدى ەنگىزۋ جونىندەگى ينسپەكتور لاۋازىمىنىڭ 1 بىرلىگى ەنگىزىلسىن...، ال 6-پۋنكتىندە «وسى بۇيرىقتىڭ ورىندالۋىنا باقىلاۋ جاساۋ اپپارات باسشىسى ر.ت.كۇزەمباەۆقا جۇكتەلسىن» دەپ، باس ديرەكتور ب.بايمۇحانوۆ قولىن قويىپ، ءمورىن باسقان.
«ساباقتى ينە ساتىمەن» دەگەندەي، ءسويتىپ، مەنىڭ سەبەبىممەن «قازاقستان تەمىرجولىنىڭ» اقتوبەدە عانا ەمەس، بارلىق تاسىمالداۋ بولىمشەلەرىنىڭ شتات كەستەسىنە مەملەكەتتىك ءتىلدى ەنگىزۋ جونىندەگى ءبىر ينسپەكتور لاۋازىمى ەنگىزىلگەن بولاتىن.
مىنە، وسى ەكى ديرەكتوردىڭ حاتى مەن بۇيرىعىن الىپ، قارتبايۇلىن ەرتىپ بارىپ، اكتوبە تاسىمالداۋ بولىمشەسىنىڭ باستىعى ءبورىحان بەركىمباەۆپەن، سوندا بولعان «قازاقستان تەمىرجولى» باسشىلىعىنىڭ باتىس قازاقستانداعى وكىلى امانگەلدى سەلباەۆپەن كەزدەستىرىپ، جوعارىدا ايتىلعان حات پەن بۇيرىقتى كورسەتتىم. بىراق تەمىرجولدىڭ رەسپۋبليكالىق باسشىلارىنىڭ بۇيرىقتارى ورىندالمادى. ءبورىحان بەركىمباەۆ پەن امانگەلدى سەلباەۆتار قارتبايۇلىن شتاتقا ەنگىزىپ، قىزمەتكە قابىلدامادى.
سودان كەيىن ءبىز ورنالاستىرعان «اقتوبەتەمىرجول» ايماقتىق ۇيىمىندا ءوز بەتىمەن كەلىستىرىپ، ەشتەڭە ىستەي الماعان سوڭ، قارتبايۇلى وبلىستىق دەنساۋلىق ساقتاۋ باسقارماسىنا ىسقاعازدارىن مەملەكەتتىك تىلگە كوشىرۋگە بايلانىستى قىزمەتكە ورنالاستى. سەبەبىن ءبىز بىلمەيمىز، كوپ ۇزاماي ودان دا كەتتى.
اشىق حاتتا «انا كىسى پىكىرىن ايتىپ ەدى، مىنا كىسى پىكىرىن ايتىپ ەدى، تولەۋباەۆ تىڭدامادى» دەيدى. تىڭداۋ ءۇشىن پىكىرلەر نەگىزدى، ىسكە پايدالى جانە ءبىزدىڭ ىستەپ جاتقان ىستەرىمىزدەن تاۋىرىرەك بولۋى كەرەك قوي. مىنە، قازىر قارتبايۇلى ءوز «پىكىرىن» گازەتتە جازىپ وتىر. سوندا جەكە ءوزى ەلگە پايدالى قانداي ىستەر اتقاردى، ول ءىسىنىڭ ناتيجەسى قانداي؟ اتىن اتاپ، ناقتىلى ءبىر ءسوز دە ايتپايدى. قارتبايۇلىنىڭ «قازاق ءتىلى» قوعامىندا بەس جىلدان استام ىستەگەن كەزىندەگى ناتيجەلەر - سول كەزدەگى وبلىستىق ۇيىمنىڭ قوعامدىق نەگىزدە ىستەيتىن توراعاسى مۇحتار ارىنوۆتىڭ ابىروي-بەدەلى مەن ىسكەرلىگىنىڭ ناتيجەسى. ال قارتبايۇلى توراعانىڭ ورىنباسارى رەتىندە اتاپ ايتارلىق ناقتىلى بىردە-ءبىر كۇردەلى ىسكە ارالاسقان جوق.
قارتبايۇلىنىڭ قوعامنىڭ ەسەپ بەرۋ-سايلاۋ جينالىسىن ۋاقىت وتكىزۋ ءۇشىن تولەۋباەۆ ءۇش جىل بويى 9 رەت اۋىستىردى دەگەنى دە ءجونسىز سويلەيتىن كىسىنىڭ سوزدەرى سياقتى. كەرىسىنشە، سول جينالىستى وتكىزەيىك دەپ ەكى رەت قاۋلى الىپ، ۇسىنىس جاساعان ءبىز ەدىك. بىراق رەسپۋبليكالىق قوعامنىڭ تورالقاسى «قۇرىلتاي كەيىنىرەك وتەدى، ءسىزدىڭ قۇجاتتارىڭىز ەسكىرىپ كەتەدى، ءسال كۇتىڭىز دەپ» ءبىزدىڭ پىكىرىمىزدى قولدامادى، ەسەپ بەرۋ-سايلاۋ جونىندە قاۋلى قابىلدامادى. ال ءبىز تارتىپكە باعىنعان ۇيىمبىز. ەسەپ بەرۋ-سايلاۋ جينالىستارىن وتكىزۋ تۋرالى قاۋلىنى رەسپۋبليكالىق قوعام تورالقاسى بيىل، جاقىندا عانا قابىلدادى. ءبىز پىكىرىمىزدى ايتتىق.
اشىق حاتتاعى ەستەلىك جازۋدى ەرسى كورۋ دە - جونسىزدىك. ءار اپتانىڭ ەكى دەمالىس كۇنىن پايدالانۋ ادامداردىڭ ءوز ەركىندە ەمەس پە؟ قارتبايۇلىنىڭ جونسىزدىگىنىڭ ەندى ءبىر ءتۇرى - ءوزىنىڭ قيسىق پىكىرلەرىن فانيلىك دۇنيەدەن وتكەن اسىل ازامات ارىنوۆ مۇحتاردىڭ ەسىمىنە سىلتەمە جاساپ ايتىپ، ءوزىن دۇرىس ادام ەتىپ كورسەتكىسى كەلۋى.
قارتبايۇلى «1995 جىلى ءوزىم باسقا جۇمىسقا اۋىسىپ بارا جاتقاندا، كەمەكەڭدى ورنىما وتىرعىزىپ كەتكەنىمنىڭ دە قاتە بولعانىن كەشتەۋ ءتۇسىندىم» دەيدى. مۇلدە بەكەر اڭگىمە. قارتبايۇلى ءبىر كۇنگە دە وبلىستىق ۇيىمنىڭ توراعاسى بولىپ سايلانعان جوق.
قارتبايۇلى ءوزىنىڭ اشىق حاتىندا «كەمەكەڭ ءوزىنىڭ اتاسى موڭكە بي تۋرالى 427 بەتتىك كىتاپ جازىپ، ونى قوعامنىڭ 500 مىڭ تەڭگە قارجىسىن جۇمساپ شىعارىپتى»، - دەپ جازادى. بىرىنشىدەن، ول جاسىرىن ەمەس، بىراق 500 مىڭ ەمەس، 448 مىڭ تەڭگە جۇمسالعان. ەكىنشىدەن، بىلگەن كىسىگە موڭكە بي - تەك مەنىڭ عانا اتام ەمەس، ول بۇكىل قازاق دەگەن حالىقتىڭ اتاق-داڭقىن بۇكىل الەمگە اسقاقتاتقان، اتىن شىعارعان، ابىرويىن كوتەرگەن، مۇسىلمان الەمىندە تەڭدەسى جوق ۇلى ويشىل، الداعى 300-400 جىلدىعىن قولعا ۇستاتقانداي ايتىپ كەتكەن كورەگەن-بولجامپاز، ايگىلى بي، جىراۋ.
قارتبايۇلى اشىق حاتىنىڭ باستالار تۇسىندا «اشىق ايتۋ - اردىڭ ءىسى» دەيدى. نەگىزى بولسا، ول دۇرىس تا شىعار. بىراق اتام قازاق «جانىم - ارىمنىڭ ساداعاسى» دەگەن عوي. ازاماتتىق اردىڭ تازالىعىنا بايلانىستى جوعارىدا جازىپ كورسەتىلگەن ناقتى مىسالداردان قادىرلى وقىرمان قاۋىم وزدەرى دە وقىپ، ءسوز بەن ءىستى سالىستىرىپ تۇسىنەر دەپ ويلايمىز.

ىزگى نيەتپەن، قول قويۋشىلار:
«قازاق ءتىلى» قوعامى وبلىستىق ۇيىمىنىڭ توراعاسى تولەۋباي كەمەيدۋللا
وبلىستىق ۇيىمنىڭ جاۋاپتى حاتشىسى ورازوۆ ورىنباسار
العا اۋداندىق ۇيىمىنىڭ توراعاسى ىرسىمبەتوۆا تاتيانا
ايتەكە بي اۋداندىق ۇيىمىنىڭ جاۋاپتى حاتشىسى سايماعامبەتوۆا باقىتكەلدى
قارعالى اۋداندىق ۇيىمىنىڭ توراعاسى مىساەۆ مەيرامبەك
قوبدا اۋداندىق ۇيىمىنىڭ توراعاسى باجراەۆ ەسەنگەلدى
مارتوك اۋداندىق ۇيىمىنىڭ توراعاسى قۇلجانوۆ بەرگەنباي
تەمىر اۋداندىق ۇيىمىنىڭ توراعاسى دۋلاتباي گۇلجان
ويىل اۋداندىق ۇيىمىنىڭ توراعاسى قازي ءتاجى
حرومتاۋ اۋداندىق ۇيىمىنىڭ توراعاسى جۇماعاليەۆا ءماريام
ىرعىز اۋداندىق ۇيىمىنىڭ توراعاسى بەكنيازوۆا الماگۇل
بايعانين اۋداندىق ۇيىمىنىڭ توراعاسى تالاسباەۆا گۇلميرا
مۇعالجار اۋداندىق ۇيىمىنىڭ توراعاسى يلۋباەۆا التىناي

anatili.kz