ەل پرەزيدەنتىنىڭ ءوز ەركىمەن وكىلەتتىگىن توقتاتۋى سولتۇستىكتەگى كورشىمىزدىڭ ساياتكەرلەرىنە «نازارباەۆتىڭ ساياسي مۇراسى» اتتى تاقىرىپقا وزەك بولدى. ماسكەۋدە 25 ساۋىردە ۇكىمەت باسشىسى اسقار ءماميننىڭ دميتري مەدۆەدەۆپەن ارىپتەستىك تۋرالى كەلىسىمىنە كوڭىلىنە تولماعان توپ، ءپۋتيننىڭ رەۆانشيستىك مۇددەسىن تانىتاتىن جاريالانىم مەن مالىمدەمەلەر جاساۋعا كوشتى. وندا نازارباەۆتان كەيىنگى قازاق ەلىننىڭ ءبىر بولىگىن رەسەيگە قوسىپ الۋعا شاقىرۋ ءسوز بولعان. ءبىز تەك سونداي جارشىلاردىڭ ءبىرى سەرگەي اكسەنوۆتىڭ «رۋسسكايا پلانەتا» مەديا باسىلىمداعى 29 ساۋىردە شىققان «قازاقستان ورىستاردان قۇتىلىپ جاتىر» («كازاحستان يزباۆلياەتسيا وت رۋسسكيح») اتتى ماقالاسىندا ايتىلعان ويلارى مەن وزگە باسىلىمدارداعى شەتىن پىكىرلەرگە توقتالا كەتپەكپىز.

بابالارىمىز «ورىستان دوسىڭ بولسا، ايبالتاڭ قاسىندا بولسىن» دەگەن اتالى ءسوزىن ەستەن شىعارماعانىمىز ءجون. ويتكەنى، رەسەي رەۆانشيستىك ساياسي رەلسكە باياعىدا ءتۇستى. اۋەلى شەشەندەردى ءوز ەركىنە جىبەرمەي كۇشپەن اۋىزدىقتادى. كەيىن گۇرجىستاننىڭ قوس اۆتونومدى رەسپۋبليكاسىن وزىنە ۆاسسال ەتتى. ودان كەيىن ۋكرايناعا اۋىز سالدى. كەزەك قازاققا كەلىپ تىرەلىپ وتىرعان جايى بار. بۇنى تەك ساياسي بەيكۇنا جان عانا بىلمەيدى.

ەلباسىمىزدىڭ بيلىكتەن كەتۋى رەسەيدى ءبىراز ۋاقىت دال ەتكەنىمەن، ەندى ەسىن جيىپ، جاڭاشا اقپاراتتىق شابۋىلعا كوشىردى.

سونىمەن، «نازارباەۆ مۇراسى» دەگەن جاڭا تاقىرىپ تاۋىپ العان قازاق جەرىنەن ۇمىتتىلەر نە دەيدى، سول تۋراسىندا ءسوز ەتەيىك.

وسى ۋاقىتقا دەيىن رەسەي وڭتۇستىك شەكاراسىندا ءوز يلەۋىنەن شىقپايتىن ارىپتەسى بولعانعا ءماز بولىپ كەلدى. قازاق ۇلتشىلارى يتشە تەپكىلەپ، وزەكتەن تەۋىپ ەلىنەن قۋعان ورىستاردىڭ تاعدىرىن سوڭعى 25 جىلدا مەملەكەتارالىق ارىپتەستىك پەن قاۋىپتى وا، ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە اۋعانستانداعى بۋفەرلىك ايماق بولىپ تابىلۋ جانە ەاەو اياسىنداعى ۇساق-تۇيەك الىس-بەرىسپەن بۇركەمەلەنىپ كەلدى. دەسە دە ەرتە مە، كەش پە نازارباەۆ كەتەتىنىن ءبارىمىز بىلدىك. بىراق ونىڭ وسى ايماقتاعى ورىستار ءۇشىن قالاي بولاتىنىن ەشكىم ەسكەرگەن جوق.

سىرتقى كۇشتەر "قازاقتى شىدامى تاۋسىلىپ، ورە كوتەرىلەدى" دەپ جۇرگەندە ءبارى بەيبىت جولمەن شەشىلىپ كەتتى. بۇعان رەسەي دايىن بولماي قالدى.

ازىرشە قازاق ەلىندە بيلىكتىڭ اۋىسۋى تولىق قارقىندا ءجۇرىپ جاتىر. 2020 جىلدىڭ ساۋىرىنە بەلگىلەنگەن سايلاۋ، 9 ماۋسىمعا اۋىستىرىلىپ، رەسەيگە جاۋىعا قارايتىن جاڭا توپتىڭ بيلىككە كەلۋى ىقتيمال بولا ءتۇستى. ورىستاردىڭ كوزىمەن قاراساق، نازارباەۆتىڭ الداۋىنا ءتۇسىپ كەلگەن ورىس ادامدارىن قانداي سىن كۇتىپ تۇرعانى ازىرگە بەلگىسىز.

سەرگەي اكسەنوۆ وسى بيلىكتىڭ اۋىسۋىنا قاتىستى ءوز ويىن بىلايشا بىلدىرەدى: «توكاەۆ – ترانزيتنايا فيگۋرا، نە ليدەر، نا مەدۆەدەۆا پوحوج»، - ۋتۆەرجدايۋت زناتوكي كازاحستانسكيح رەالي. ي ەسلي ۆ روسسي سلابوگو مەدۆەدەۆا ۆنوۆ سمەنيل سيلنىي پۋتين، تو ۆ كازاحستانە وبراتنوي روكيروۆكي ۋجە نە بۋدەت.

ەتو پونيماەت ي سام نازارباەۆ، ي پوەتومۋ وزابوتيلسيا تەم، چتوبى حوتيا بى نا ۆرەميا «پريكرىت» سۆوەگو پروتەجە. رادي ەتوگو ون يزمەنيل زاكون، پوستاۆيۆ ناد پرەزيدەنتوم گلاۆۋ سوۆەتا بەزوپاسنوستي س پولنوموچيامي، پوزۆوليايۋششيمي ەمۋ تساريت ناد ۆسەمي ۆەتۆيامي ۆلاستي سرازۋ.

كرومە توگو، ناكانۋنە وبياۆلەنيا و سلوجەني پرەزيدەنتسكيح پولنوموچي نازارباەۆ زادەيستۆوۆال پوليتيچەسكي «گرومووتۆود» - وتپراۆيل ۆ وتستاۆكۋ پراۆيتەلستۆو ۆ پولنوم سوستاۆە. تەپەر ۆوزموجنوە نەدوۆولستۆو لەگكو كۋپيروۆات پەرەۆودوم سترەلوك نا مينيستروۆ-وتستاۆنيكوۆ.

پرەدپرينيمايا ۆسە ەتي ۆاجنىە، نو تەحنيچەسكيە مەرى، نازارباەۆ وزابوتيلسيا تەم، چتوبى ناكاچات سۆوي ي بەز توگو نەمالىي اۆتوريتەت. ۆۆەدەننىي يم تيتۋل ەلباسى – وتتسا ناتسي – نەدوسياگاەمايا ۆەرشينا دليا بىۆشەگو ستالەۆارا ي پارتورگا كاراگاندينسكوگو مەتاللۋرگيچەسكوگو زاۆودا. ۆىشە، چەم پرەزيدەنت، ۆىشە، چەم حان. منوگيە كازاحستانتسى تاك ەتو ي ۆوسپرينيمايۋت. نەداروم ۆو منوگيح گوروداح ۋستانوۆلەنى پوزولوچەننىە كونتررەلەفى ەگو لادونەي. ەسلي پريلوجيتسيا ك وتتيسكۋ ي زاگادات جەلانيە – ونو سبۋدەتسيا، ۆەريات ليۋدي. كاكوە-تو ۆرەميا ەتوت اۆتوريتەت بۋدەت رابوتات نا توكاەۆا».

ارينە، ورىس ساراپشىسى ءوز ويىن ايتتى. مۇمكىن شىندىعىندا دا ول ايتقانداي ورىس پەن ورىستىلدىلەر اۋىر جاعدايعا قالىپ وتىرعان شىعار. ويتكەنى، وسى ۋاقىت ارالىعىنا دەيىن ەلباسى بيىلىكتىڭ ءتىلىن تاۋىپ، سولتۇستىك قازاقستاندا «كرىمناش»-تى بولدىرا قويعان جوق. كسرو تاراعانان كەيىنگى بۇرىنعى شەكارانى قايتا قاراۋ مەن قايىرا جەر بولىنىسىنە كوشۋدى تالاپ ەتە باستادى. مۇنىسى دا راس.

سەرگەي اكسەنوۆ تاعى نە دەيدى؟

"ەندى بىراق سانالى ازاماتتار ەجەلگى ورىس جەرىنىڭ قازاقتا قالىپ وتىرعاندىعىنا قارسى شىققانىمەن قازاق بيلىگى ولاردى تۇرمەگە توعىتىپ وتىردى. سوڭعى 25 جىل ىشىندە بىرنەشە وسىنداي ارەكەت ورىن الدى. ەڭ بەلگىلىسى ءوز جەرى ءۇشىن كۇرەسكەن كازيميرچۋك توبىنىڭ  مۇشەلەرى ۇزاق مەرەزىمدى جازاعا كەسىلدى. ولاردى ەلگە قايتارۋ ەشكىمنىڭ ويىنا كىرىپ شىقپايدى.

ءوز ەلىندەگى ۇلتارالىق ءورتتى وڭاي ءوشىرىپ، رەسپۋبليكادان بىرتە-بىرتە ورىستاردى تۇرە قۋا وتىرىپ، نازارباەۆ ۇلتتىق قازاق مەملەكەتىن قۇرۋعا قول جەتكىزە الدى. ۇزاق جىل بويى ورىن العان ورىستاردى ۇلتتىق ازشىلىققا اينالدىرعان پروتسەستىڭ نىشان-بەلگىلەرى وتە كوپ. سونىڭ ءبارى اسقان ايلاكەرلىكپەن بۇرىنعى ەلوردا ۆەرنىيدان تسەليوگرادقا استانانى كوشىرۋدەن باستاۋ الدى. ەلدىڭ رەسەيگە بۇيرەگى بۇراتىن سولتۇستىكتىگىن ساياسي ورتالىققا اينالدىرۋ ارقىلى بۇرىنعى ءزالىم  «پارتاپپاراتچيك» ورىستانعان وڭىرگە جاڭا قازاق ۇلتىنىڭ تامىرىن جايدىرا ءبىلدى. جاڭا قازاقى اتاۋلار جاڭبىردان كەيىنگى ساڭىراۋقۇلاقتاي قاپتادى.

تاياۋدا عانا ورىس ءتىلىنى كەمسىتەتىن زاڭ قابىلداعان باندەرشىلاردان ايىرماشىلىعى نازارباەۆ ورىس تىلىنە اشىق شابۋىل جاساماي وتىر. كەرىسىنشە، ونى شارتتى تۇردە مەملەكەتتىك تىلگە اينالدىرىپ، كەز كەلگەن ساتتە ورىس ءتىلى بىزدە قورعالعان دەپ سايراۋمەن كەلەدى. ەندى ون جىلدان كەيىن قازاق ءتىلى لاتىنعا ءبىرجولا كوشەدى. ءتىپتى ءتول تەڭگەلەرىندەگى ورىسشا جازۋدى كوپسىنىپ الىپ تا تاستادى. ايتا بەرسەڭ، بۇنىڭ بارلىعى ورىس ءتىلىن بەلىنەن باسۋ ەمەس پە!؟

تاعى ءبىر ءۇردىس ورىسقا قارسىلىق ۋكرايناداعى سياقتى ەندى بۇرىنعىداي تۇرمىستىق دەڭگەيدە ەمەس، ساياسي دەڭگەيگە كوتەرىلىپ، «قازاق گولودومورى» ساياسي ارەناعا شىعارىلا باستادى. بۇل – ورىسفوبيالىقتىڭ العاشقى قارلىعاشى. وسىلايشا ءار قالادا ەسكەرتكىش ورناتىلىپ، ەندى كەشىكپەي وسى تراگەدياعا ەلدە تۇراتىن ورىستار كىنالى دەپ تابىلادى. ەگەر ولاردىڭ كوپشىلىگىنە رف قولداۋ كورسەتپەسە، ەلدەن قاشۋعا ءماجبۇر بولادى.

وا، قحر جانە موڭعولياداعى ەتنيكالىق قازاقتاردى قازاقستانعا ورالتۋدىڭ ناتيجەسىندە ولاردى ادەيى تەك سولتۇستىك وڭىرلەرگە قونىستاندىردى. ەگەر ۇلتارازدىق كونفليكتىلەرى ورىن الا قالسا، 3 ميللونداي جاڭا قازاقتار ءبىرىنشى بولىپ، ورىس تاعى باسقا دا وزگە ۇلتتاردى رەسەيگە قۋاتىن بولادى.

ءوز ماقالاسىنىڭ سوڭىندا سەرگەي اكسەنوۆ مىرزا «ۆ ەتيح ۋسلوۆياح، ۆوزموجنو، ۋ موسكۆى وستانەتسيا ەدينستۆەننىي ۆىحود – سروچنو رازدات سووتەچەستۆەننيكام روسسيسكوە گراجدانستۆو ي پرينيات يح نا رودينە. پو انالوگي س تەم، چتو سلۋچيلوس سەيچاس نا دونباسسە. گوتوۆيتسيا ك تاكومۋ پوۆوروتۋ سوبىتي ستويت ناچينات ۋجە سەيچاس. پوكا نە پوزدنو» دەگەن تۇيىندەۋ جاسايدى.

ءتۇيىن

قازىرگى تاڭدا نازارباەۆ ساياسي مۇراسىن قازاق – ءبىر بولەك، باتىس – ءبىر بولەك، ال، ورىستار – وزىنشە باعالاپ جاتىر. وسىدان-اق، اركىمنىڭ ءوز شىندىعى بار ەكەنىن اڭعارامىز.

ءابىل-سەرىك الياكپار

Abai.kz