سەنبى, 23 قاراشا 2024
جاڭالىقتار 2678 0 پىكىر 13 ماۋسىم, 2011 ساعات 03:41

سماعۇل سادۋاقاسۇلى. ورتەڭ

جايىلىپ سوزىلعان جاپان سارى دالا.
انا شەتى  كاسپي، مىنا شەتى  قىتاي. ۇزىننان ۇزاق سوزىلىپ كوسىلگەن سارى دالا. سارقىراپ اققان وزەندەر، جىلتىراپ شالقىعان كولدەر. كۇمىستەي تازا ءمولدىر سۋ. كۇڭگىرت تارتقان قالىڭ نۋ. قاراڭعى تۇندە قالقىعان، ماۋجىراپ ۇيقىعا كەتكەن سەڭگىر تاۋلار. ىشتەرى تولعان قازىنا: التىن، كۇمىس، تاس، كومىر، تەمىر، قورعاسىن.
ۇيپالانعان قاۋدان ءشوپ. «قاشسا، قويان جاسىرىنعان». اناۋ  قاراڭداپ جۇرگەن ادام. مىناۋ  كورىنگەن قىستاۋ.

كۇندەر ءوتىپ بارادى. جىلدار ءوتىپ بارادى. زامان ءجۇرىپ كەلەدى. قاراڭداپ قازاق ءالى ءجۇر. قارايىپ كيىز ءۇي ءالى تۇر... ۇيپالانعان قاۋدان ءشوپ. جايىلىپ، سوزىلعان سارى دالا!..
اۋ، قازاقتىڭ بالاسى! ەركىن ءوسىپ، ەركىن ەمىپ، ەل بولعان ەڭبەكشى ەل!
ەڭبەگىڭ وسى ما؟ قاراڭداپ نەگە جۇرە بەرەسىڭ؟! قىمىزعا ءالى تويمادىڭ با؟ جايىلىپ سوزىلعان سارى دالانى نەگە كوركەيتپەيسىڭ؟ ۇيپالانعان شىرىك قاۋدى نەگە جۇلىپ تاستامايسىڭ؟ ءبۇيىرىن قىسىپ، قالتاسىنداعى كوك قازىنانى، مول بايلقتى نەگە المايسىڭ؟ التىن، كۇمىس الدە كەرەگى جوق پا؟
ءمولدىر سۋدى نەگە جوندەپ ىشپەيسىڭ؟ قالىڭ نۋدى نەگە رەتتەپ كەسپەيسىڭ؟
ۇنەمى قىمىز بولا ما؟ كيىز ءۇي ماڭگى تۇرا ما؟ ەسكى، ءبيتتى كۇپىڭدى شەشىپ تاستاپ، سىلكىنسەڭشى! تەمىر كۇرەكتى قولعا الىپ، اق بىلەكتى سىبانساڭشى.

كۇنى كەشە قاپتاعان قارا بۇلت ەدى. جەل سوقتى، داۋىل بولدى. جەردىڭ ءجۇزى اقتارىلىپ، توڭكەرىلدى. ساتىر-كۇتىر ەتتى. بىتىر-بىتىر ەتتى.

جايىلىپ سوزىلعان جاپان سارى دالا.
انا شەتى  كاسپي، مىنا شەتى  قىتاي. ۇزىننان ۇزاق سوزىلىپ كوسىلگەن سارى دالا. سارقىراپ اققان وزەندەر، جىلتىراپ شالقىعان كولدەر. كۇمىستەي تازا ءمولدىر سۋ. كۇڭگىرت تارتقان قالىڭ نۋ. قاراڭعى تۇندە قالقىعان، ماۋجىراپ ۇيقىعا كەتكەن سەڭگىر تاۋلار. ىشتەرى تولعان قازىنا: التىن، كۇمىس، تاس، كومىر، تەمىر، قورعاسىن.
ۇيپالانعان قاۋدان ءشوپ. «قاشسا، قويان جاسىرىنعان». اناۋ  قاراڭداپ جۇرگەن ادام. مىناۋ  كورىنگەن قىستاۋ.

كۇندەر ءوتىپ بارادى. جىلدار ءوتىپ بارادى. زامان ءجۇرىپ كەلەدى. قاراڭداپ قازاق ءالى ءجۇر. قارايىپ كيىز ءۇي ءالى تۇر... ۇيپالانعان قاۋدان ءشوپ. جايىلىپ، سوزىلعان سارى دالا!..
اۋ، قازاقتىڭ بالاسى! ەركىن ءوسىپ، ەركىن ەمىپ، ەل بولعان ەڭبەكشى ەل!
ەڭبەگىڭ وسى ما؟ قاراڭداپ نەگە جۇرە بەرەسىڭ؟! قىمىزعا ءالى تويمادىڭ با؟ جايىلىپ سوزىلعان سارى دالانى نەگە كوركەيتپەيسىڭ؟ ۇيپالانعان شىرىك قاۋدى نەگە جۇلىپ تاستامايسىڭ؟ ءبۇيىرىن قىسىپ، قالتاسىنداعى كوك قازىنانى، مول بايلقتى نەگە المايسىڭ؟ التىن، كۇمىس الدە كەرەگى جوق پا؟
ءمولدىر سۋدى نەگە جوندەپ ىشپەيسىڭ؟ قالىڭ نۋدى نەگە رەتتەپ كەسپەيسىڭ؟
ۇنەمى قىمىز بولا ما؟ كيىز ءۇي ماڭگى تۇرا ما؟ ەسكى، ءبيتتى كۇپىڭدى شەشىپ تاستاپ، سىلكىنسەڭشى! تەمىر كۇرەكتى قولعا الىپ، اق بىلەكتى سىبانساڭشى.

كۇنى كەشە قاپتاعان قارا بۇلت ەدى. جەل سوقتى، داۋىل بولدى. جەردىڭ ءجۇزى اقتارىلىپ، توڭكەرىلدى. ساتىر-كۇتىر ەتتى. بىتىر-بىتىر ەتتى.
سۇلاعان سارى دالا ويانبادى. قيمىلداي ءتۇسىپ، قايتا جاتتى.
كۇندەر ءوتتى، ايلار ءوتتى...
زور داۋىلدىڭ ەكپىنى ەرىككە ەشكىمدى قويمادى. ىڭىرانىپ سارى دالا دا وياندى. ويانىسىمەن ورنىنان ۇشىپ تۇرەگەلدى. قاراسا، جان-جاقتىڭ ءبارى ءورت ەكەن. ومىرگە ەمەس، ولىمگە كەلگەن ءورت ەكەن. ۇيپالانعان قاۋدان ءشوپ لاپىلداپ جانىپ بارادى ەكەن. ءورت شالماعان جەر قالمادى. بۇرىنعىنىڭ ءبارى كۇيدى. ءبارى جانىپ كەتتى. ىشىندەگى بيتتەرىمەن ەسكى كۇپى دە كەتتى. قارايىپ تۇرعان جىرتىق كيىز ءۇي دە كەتتى...

جەل باسىلدى. جادىراپ جازدىڭ كۇنى شىقتى. ۇيپالانعان قاۋدان ءشوپتىڭ ورنىنا جەلكىلدەگەن جاس ورتەڭ ءوستى. كوكپەڭبەك، جۇپ-جۇمساق، تاپ-تازا، پاك، كىرشىكسىز جاس ورتەڭ!
قالاي سارى دالا ەندى كوگەرمەس ەكەن؟ وزگەرىستىڭ ورتىنەن كەيىن؟ قالاي قازاق ويانباس ەكەن؟
گۇرىلدەگەن وزەندەر، ماۋجىراعان تاۋلار، قاراڭداعان قارا قازاق قالايشا ەندى وزگەرمەس ەكەن؟
وزگەرەدى!..
وزگەرەدى دە! وزگەرگەننىڭ بەلگىسى  مىنە، ءبىز قىزعالداقتاي بۇلاڭداپ، جاڭا وسكەن جاستار! جاڭا جاستار! ەڭبەكشى ەلدىڭ بەل بالاسى، ەلىنە دەپ ەڭبەك ەتكەن ەر جاستار! ەڭبەكشى ەلدىڭ ءارى ۇلى، ءارى ەركەسى، ءارى يەسى، ءتورت تۇلىگى تىڭ جاستار!
ورتەڭ ءوسىپ كەلەدى! قايىرلى بولسىن!
«كوك كۇمبەزدىڭ استىندا كوك ماساتى».
جاڭا قونىس جايلى بولسىن!

«ورتەڭ» گازەتى، №1, 1922 جىل
ازىرلەگەن: د.قامزابەكۇلى

0 پىكىر

ۇزدىك ماتەريالدار

سىني-ەسسە

«تالاسبەك سىيلىعى»: تالقاندالعان تالعام...

اباي ماۋقاراۇلى 1490
بىلگەنگە مارجان

«شىعىس تۇركىستان مەملەكەتى بەيبىت تۇردە جوعالدى»

ءالىمجان ءاشىمۇلى 3257
ءبىرتۋار

شوقاننىڭ ءازىل-سىقاقتارى

باعدات اقىلبەكوۆ 5540