باقتىباي اينابەكوۆ. ولەڭى يماندى، ونەگەسى يبالى اقىنعا حات
(«دارىن» مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ يەگەرى، اقىن س.نۇرجانعا حات)
بيسيللامھير يراحمانير راحيم
سۆەتقالي باۋىرىم!
حاتتىڭ قادىرى كەتىڭكىرەپ تۇرعان مىنا الدامشى ءپاني زاماندا وزىڭە جازىپ وتىرعان مەنىڭ بۇل حاتىم باق ارقىلى اقىن-جازۋشىلارعا ارناعان ءۇشىنشى حاتىم ەكەن. العاشقى حاتىم «جۇرگەيسىڭدەر ەسكە الىپ، پايعامبار اتتاس اقىندى» دەپ وسىدان شيرەك عاسىر بۇرىن ارتىنا امانات قالدىرىپ كەتكەن، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ ءى.جانسۇگىروۆ اتىنداعى سىيلىعىنىڭ يەگەرى سازگەر-اقىن ءجۇسىپ قىدىروۆتىڭ 60 جىلدىعى الدىندا «اقىن رۋحىنا حات» دەگەن تاقىرىپپەن «جاس الاش» گازەتىنە باسىلىپ، اۆتوردىڭ ءوزىم 1997 جىلى «شارتاراپ» باسپاسىنان قايتا باستىرعان «مىڭ ءبىر كۇن» ماحاببات كىتابىنا العىسىز ءسوز رەتىندە ەندى. ارۋاقتان العان جاۋابىم، سول ۋاقىتتان بەرى قولىمنان كەلسە كىشكەنتاي دا بولسا قايىرىمدىلىق جاساۋدى بويىما ەكتىم.
(«دارىن» مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ يەگەرى، اقىن س.نۇرجانعا حات)
بيسيللامھير يراحمانير راحيم
سۆەتقالي باۋىرىم!
حاتتىڭ قادىرى كەتىڭكىرەپ تۇرعان مىنا الدامشى ءپاني زاماندا وزىڭە جازىپ وتىرعان مەنىڭ بۇل حاتىم باق ارقىلى اقىن-جازۋشىلارعا ارناعان ءۇشىنشى حاتىم ەكەن. العاشقى حاتىم «جۇرگەيسىڭدەر ەسكە الىپ، پايعامبار اتتاس اقىندى» دەپ وسىدان شيرەك عاسىر بۇرىن ارتىنا امانات قالدىرىپ كەتكەن، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ ءى.جانسۇگىروۆ اتىنداعى سىيلىعىنىڭ يەگەرى سازگەر-اقىن ءجۇسىپ قىدىروۆتىڭ 60 جىلدىعى الدىندا «اقىن رۋحىنا حات» دەگەن تاقىرىپپەن «جاس الاش» گازەتىنە باسىلىپ، اۆتوردىڭ ءوزىم 1997 جىلى «شارتاراپ» باسپاسىنان قايتا باستىرعان «مىڭ ءبىر كۇن» ماحاببات كىتابىنا العىسىز ءسوز رەتىندە ەندى. ارۋاقتان العان جاۋابىم، سول ۋاقىتتان بەرى قولىمنان كەلسە كىشكەنتاي دا بولسا قايىرىمدىلىق جاساۋدى بويىما ەكتىم.
ەكىنشى حاتىم جازۋشى ءىنىم ديداحمەت اشىمباەۆتىڭ كۇللى قازاقتىڭ ويىندا جۇرگەن دىندەگى كۇردەلى ماسەلەنى قاۋزاعان «قازاق ادەبيەتى» گازەتىندەگى «اتا ءدىنىمىز اتا عۇرپىمىزبەن استاسسا» (№41,10.10.2008 ج.) دەگەن تاقىرىپپەن باس مۋفتي ءابساتتار دەربىساليەۆكە جازعان حاتىنا بايلانىستى ويدان وي تۋىپ، «حاتىڭا جاۋاپ الدىڭ با؟» دەگەن تاقىرىپپەن تىكەلەي ءوز قولىنا تاپسىردىم. حاتىمدى وقىپ شىعىپ، ءوزى وتىرعان بولمەنى باسىنا كوتەرە راحاتتانا كۇلىپ، ءابساتتاردىڭ حاتىنا وراي تەلەفون شالعانىن، بىراق جاۋاپ جازۋعا ىقىلاس بىلدىرمەگەنىن ايتتى. مەن جازعان حاتىمدى «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنە الىپ بارۋدى بىلمەي قالعانىم جوق، بىرىنشىدەن، حاتپەن ەڭ الدىمەن ءوزى تانىسسىن دەگەن وي بولسا، ەكىنشىدەن، ءوزى بۇرىن كوپ جىل قىزمەت جاساعان باسىلىمىنا دۇرىس كورىپ جاتسا، ءوز قولىمەن اپارىپ باستىرعانىن ماقۇل كوردىم. ديداحمەت سولاي ەتتى دە. ءوزىم جازعان حاتىمنىڭ سالماعىن ءوزىم دە بىلەمىن عوي، حاتتى سول قالپىندا باسىپ شىعارۋ كىم-كىمگە بولسا دا وڭاي شارۋا ەمەس بولاتىن. بىراق سول حات ءدۇبىرى ءا. دەربىسالىگە جەتكەن بولۋى كەرەك، ونىڭ «قازاق ادەبيەتى» گازەتىندە «ءدىنىمىزدى بىلىممەن تانىعان ابزال» (№2, 23-24 قاڭتار 2009 ج.) دەگەن تاقىرىپپەن، كەش تە بولسا «جاۋىردى جابا توقىعان» جاۋابى جاريالاندى. ول جاۋاپقا جازۋشىنىڭ قاناعاتتانعان-قاناعاتتانباعانىن بىلمەيمىن، ءوزىم قاناعاتتانا قويماعان سوڭ، ديداحمەتكە «جاۋاپقا كوڭلىڭ تولدى ما؟» دەگەن تاقىرىپپەن ەكىنشى حاتىمدى جازىپ، ونى ەكى-ءۇش گازەتكە جاريالاپ، الىپ بارىپ قولىنا تاعى تاپسىرىپ كەتتىم. جازۋشى حاتىما رازى بولعانىمەن، سول باسىلىم بەتتەرىندە جاۋاپ قايىرا قويعانىن كورگەنىم جوق. مەندەگى ماقسات - وسى حاتىم ارقىلى سوڭعى ون جىل كولەمىندە ءداستۇرلى دىنىمىزدە ورىن الىپ وتىرعان بەرەكەسىزدىككە ديداحمەت ارقىلى جازۋشىلار قاۋىمىن دا ارالاستىرا وتىرىپ، قازىرگى تاڭدا ەل ىشىندە سىنالاپ سىڭىسە باستاعان زاۋال سىرقاتتىڭ الدىن الۋ بولاتىن. ديداحمەت باق ارقىلى ەل الدىنا شىعىپ ەكەۋ ارا اڭگىمەنى جالعاستىرۋدى قۇپ كورمەگەن سياقتى...
ءبىر جاعىنان قارا باستىڭ قامى ءۇشىن عان تىرشىلىك جاساۋعا بەيىمدەپ جاتقان مىناۋ وتپەلى قوعامدا - بۇل دا دۇرىس شىعار. ۋاقىتىن ءبولىپ، ءدىن ءۇشىن «قاراقۇلاق» بولعاندا «ەلىم مەن ءدىنىم» دەگەن سول ادال نيەتىن ۇعىنىپ، سوعان قولداۋ كورسەتىپ جاتقان جان بالاسى بار ما؟ ۇكىمەتتىڭ قۇلاعى كەرەڭ، ءدىندارلارىمىزدىڭ كوبى ءدىن جاناشىرى ەمەس - دۇمشەلەر. «ايتتىم نە، ايتپادىم نە» دەگەن بولۋى كەرەك. بولعان ءمان-ءجايدى وسى دارەجەدە ۇعىنىپ، مەن دە سابىر تاۋىپ جۇرگەنمىن. وسىنداي بويكۇيەز شاقتا كوزىم «Zona kz. net» بلوگىنداعى سەنىڭ «قۇدايدىڭ الدىندا دارەجەمدى اسىرىپ جاتقان تەلەارنالارعا العىستان باسقا ايتارىم جوق!» دەگەن سۇحباتىڭداعى;
«... جاقىن قالدىم جىراقتاعى مۇراتقا،
پارۋارديگار! -
ار - تۋىمدى قۇلاتپا!
دوس پاناسى، جاۋ جالاسى ەكەۋلەپ،
جەتەكتەپ اپ ەنگىزەدى جۇماققا.
مەن ولگەندە جازدىرتپايمىن اقىن دەپ،
«پالەنشە» بوپ مىندەتسۋگە حاقىم جوق.
باسىمدا تەك جىلار ىلعي قۇلپى تاس;
«بۇل مولادا ءبىر زىكىرشى جاتىر» -دەپ جازعان شۋماعىڭا كوزىم ءتۇسىپ كەتىپ، قايتا ءدۇر سىلكىندىم. وسى ءبىر جاندى شۋماعىڭنىڭ جول سىلتەۋىمەن سۇبحاتىڭدى بايىز تاۋىپ قايتادان تولىق وقىپ شىقتىم. راحمەت، «بيلىك اتىن جامىلعان بۇلىكشى، ءدىن اتىن جامىلعان مۇرتەت، ساياسات اتىن جامىلعان ساتقىن، زاڭ اتىن جامىلعان جەندەتتەر» تۋرالى ءبىر كىسىدەي ءوز پىكىرىڭدى بۇلتارتپاي ايتقان-اق ەكەنسىڭ. ءدال قازىرگى تاڭدا ءوز ويىن وسىلايشا ايتا بىلەتىن كەۋدەسىندە قۇدايى بار ءوزىڭ سەكىلدى يماندى ازاماتتاردى تابۋدىڭ ءوزى قيىن.
سۆەتقالي، سەنىمەن بۇرىن سوڭدى ارالاسىم بولماسا دا ءوز تانۋىمشا سەن ءوز قاتارىڭنان ەرتە تانىلىپ، وق بويى وزىپ شىققان اقىنسىڭ. ساعان بەرىلگەن مەملەكەتتىك «دارىن» سىيلىعى دا كەزىندە ءوز جولىن جاڭىلماي تاپقان. وسىدان ون شاقتى جىل بۇرىن «التىن وردا» گازەتىندە جاريالانعان مۇستافا شوقايدىڭ ارۋاعىنا باعىشتالعان «مىناجاتىڭداعى» مىنا شۋماقتار مەنىڭ ءالى ەسىمدە;
«...ايماۋىتوۆ، جۇماباەۆ؟!. ءوشىر، ويباي، ءوشىر اتىن،
قاجەت ەمەس بىزگە قانداي كەر جازۋشى، كەجىر اقىن!
باتسىن كۇنى شاكارىمنىڭ، مىرجاقىپ پەن حالەل، جانشا،
ورتە، قۇرت، جىرت كوزگە تۇسكەن ارتتارىندا ولەڭ قالسا!
قۇدىرەتتى اتاڭ-اناڭ - پارتيانىڭ ارقاسىندا
وتىرعانىڭ شىقتى ما ەستەن ۋنيۆەرسيتەت پارتاسىندا؟!
ولاي بولسا - ەندى ەشقاشان ۇمىتپاستاي ۇيرەتەمىز،
جۇلىنىن ءۇزىپ ۇعىمىڭنىڭ، قابىرعاسىن كۇيرەتەمىز.
بوكەيحانوۆ، شوقاەۆ پا؟! «شەكتەن شىققان - قاتە ايىبى!»
سەنى سوندا تاعى ەستىگەم و، مۇستافا شوقايۇلى!..
العانداي-اق جانىمىزدى جىن يەكتەپ، مالعۇن تىرناپ،
ءبىزدىڭ كۋرس توبەسىندە ۇزاق تۇرعان شاڭ بۇرقىراپ...». تاريحقا بايلانىستى ءوز باسىڭنان كەشكەن ولەڭمەن سالىنعان تۇتاس كورىنىس - كىمنىڭ دە بولسا كوز الدىندا قالۋمەن بىرگە، ادىلدىكتى ءوز بەتىنە قالقىتىپ شىعارار تاريحتىڭ تەرەڭ دە تازا بولمىسىن كورسەتكەن بولاتىن. ولەڭ بىلاي تۇيىندەلۋشى ەدى;
ەل مەن جەردى اماناتتاپ اۋليە مەن ماشايىققا،
الدە ءبىز دە ساعان ۇساپ جات ولكەگە قاشايىق پا؟...
سەن دە كەشتەۋ ويىن قۇلدىڭ وقىدىڭ با مويىن بۇردىڭ،
ەڭ سوڭعى رەت ماڭعىستاۋدان اتتانىپسىڭ - كەيىن ءبىلدىم.
«ءۇش ءجۇز الپىس اۋليە» مەن ءپىر بەكەتكە سيىندىڭ دا،
قاڭباق بولىپ ەرىپ كەتتىڭ اسپاندى ۇرعان قۇيىن-قۇمعا.
سەن نەمەسە باياعىداي قاناتىڭمەن كوكتى قۇشىپ،
ماڭگى جۇماق مەكەنىڭە پەرىشتە بوپ كەتتىڭ ۇشىپ...
شىنى كەرەك وسى ولەڭىڭدى وقي وتىرىپ، سەنىڭ يماني شۋماقتارىڭنان سول كەزدە-اق ءوزىڭ بۇگىندە ءپىر تۇتار قوجا احمەت ءياسساۋيدىڭ حيكمەت شالىعىن سەزگەندەي بولعانمىن. سول سەزىنىس مەنى الداماعان سياقتى. ونى وسىدان ەكى جىل بۇرىن گازەت بەتىندە جاريالانعان «كونە قورىمداعى جىرلار» شوعىرى توپتاماڭداعى;
بىتەر مە ەد قىردىڭ مولاسىنا ءتىل،
ايتار ما ەد، شىركىن، جان جىرىن؟
زۇلىم عاسىردىڭ نالاسى جاتىر،
جاراسى جاتىر قاندى ءىرىڭ...
ححح
تاۋەلسىز ەلدىڭ ارداگەرى بوپ،
توردە وتىر تاعى تابىتتى.
قىزىل عاسىردا قانعا جەرىك ەد،
يمانعا شولدەي قالىپتى!..
ححح
كەشىر مەنى، ادال ۇرەي، پاك سەكەم،
دانىشپانشا سولقىلداپ تۇر قاق شەكەم
كونى كورگە قۇلاماعان تىرىدەن،
ولىلەرگە اقىل بەرگەن جاقسى ەكەن!..
ححح
بولماي تۇرىپ حاققا عاشىق،
جىر جازعان كىم تاسقا باسىپ؟
اياق كەتتى باستان اسىپ!
ءسوزدىڭ ءبارى ساندىراق.
قارا قازان قاقپاعى اشىق،
سۇلۋ جىگىت بوققا عاشىق!
قور بولدىڭ-اۋ، جان-جۇماق!
ححح
ساعان كەلگەن ءاربىر ءساتىم - نۇرلى شاق،
وسى جىردى سىيلادىڭ سەن كۇيگە وراپ.
قارا تاستى جارىپ وسكەن گۇل قۇساپ،
قارا تاستى جارىپ شىققان - عيمارات!
ححح
«سوفىسىڭ» - دەپ ۇرسە دە يتتەر وشىگىپ،
تابا الماسپىن بۇدان ارتىق باقتى مەن.
وسى جىردى قابىرعادان كوشىرىپ،
جۇرەگىمە ويىپ جازدىم - شاپقىمەن!...
مەن سەنىڭ ولەڭىڭدى تالداپ باعاسىن بەرەتىن بەلگىلى ادەبي سىنشى دا ەمەسپىن، سوندىقتان ولەڭدەرىڭدى ودان ءارى تالداپ جاتقىم دا كەلمەيدى. بىراق، مىنا يماندى شۋماقتار سەنىڭ جەتكەن ءوز بيىگىڭ. وسى جىرلارىڭدى قايىرا وقي وتىرىپ ونى جانىما سىڭىرگىم كەلگەنىن، سونىمەن از دا بولسا رۋحاني قازىنامدى تولتىرعىم كەلگەنىن جاسىرا دا المايمىن. قازىرگى سانالى جاندارعا وسىنداي يماني جىرلار كەرەك. سەن جوقتان بار جاساپ وتىرعان جوقسىڭ، بار بولا تۇرا وسى كۇنگە دەيىن ءوز مانىندە وقىرمانىنا جەتپەگەن سوفىلاردىڭ ءپىرى ءاز-ماشايىق قوجا احمەت ءياسساۋيدىڭ كوڭىل مۇراعاتىندا شاڭ باسقان حيكمەتىن قايتا جاڭعىرتىپ، جوعالتقان جاۋھارىمىزبەن قايتا تابىستىرىپ وتىرسىڭ. «حيكمەت» ءسوزى اقىل، پاراساتتى ءسوز، ءدىن ءىلىمى، شىنايى بولمىستى ء(تاڭىردى) تانۋ دەگەن ماعانانى بىلدىرەدى. ياعني حيكمەت اللادان بەرىلەتىن ايان. ول ەكى اقىننىڭ ءبىرىنىڭ ماڭدايىنا جازىلار باق ەمەس. ولەڭدەرىڭ تۋرالى ازىرگە وسى ايتقانىم جەتەر.
ەندىگى اڭگىمەنى ءوز سۇحباتىڭداعى جان كۇيزەلىسىنە تۇسىرگەن «حابار» ارناسىنان كورسەتىلگەن «نەكەسىز تۋىلعان شاتا فيلم» «اقيقاتتاعى» ادىلەتسىزدىككە اۋدارالىق. راس، اقىن - ءوزىڭ ايتپاقشى، سىزداعان جارانىڭ اۋزىندا ءجۇرۋشى! ول، اسىرەسە، ۇلت قۇندىلىعى مەن رۋحاني قازىناسى تالاپايعا تۇسكەندە، اققا قارا جاعىلعاندا، ارعا جالا جابىلعاندا... جۇرەدى ھام كۇيەدى. مەن دە بۇل سىڭار ەزۋ حابارعا بايلانىستى ءوز پىكىرىمدى، ۋاقتىلى، ەكى كۇننەن سوڭ وزدەرى ىزدەپ تەلەفون سوققان «دات» جوباسىمەن جارىق كورىپ جاتقان «وبششەستۆەننايا پوزيتسيا» گازەتى تىلشىلەرىنە اشىق بىلدىرگەنمىن. حابارداعى باستى ىڭعايسىزدىق كۇنى بۇگىنگە دەيىن قازاق حالقى ۇستانىپ كەلگەن- ءدىن يسلامدى بارىنشا قورلاعانى بولدى. ءداستۇرلى ءدىنىمىز تۋرالى باسقا دىندەگى «عۇلاما عالىم» كوسەمسىپ پىكىر ءبىلدىردى. سۇمدىق قوي! ءوز ءدىنىمىز تۋرالى پىكىر ايتاتىن ءبىر قازاق قۇرىپ قالىپ پا ەدى. اشەيىندە «اكادەميكتىگىن» العا تارتاتىن ءابساتتار قايدا، ونىڭ ورىنباسارلارى شە؟ ورىنباسارى دەمەكشى، وسى حابارداعى قالىڭ زىكىرشىلەردىڭ اراسىندا قىزىل تاقياسىمەن زىكىرگە قاتىناسىپ وتىرعان ءدىني باسقارما توراعاسىنىڭ ورىنباسارى، شاريعات جانە فاتۋا ءبولىمىنىڭ باسشىسى م. السابەكوۆ نە ءبىتىرىپ وتىر؟ زىكىرشىلەر زىكىرگە تۇسكەنى ءۇشىن تۇرمەگە توعىتىلسا بۇل ازامات قالاي امان قالعان؟ مەنىڭ بىلەتىنىم زىكىر ءبىزدىڭ ەلگە رەسپۋبليكا مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى تاشكەندەگى ورتا ازيا ءدىني باسقارماسىنان بولىنگەن كەزدە كەلدى. رەسپۋبليكا مۇسىلماندارى ءبىرىنشى قۇرىلتايىنىڭ الدىندا دا، سوڭىندا دا العاش رەت اللاعا ماداق زىكىر ايتىلعان...
وسى فيلمدەگى اتا باباسىنان باستاپ، وزىنە دەيىن سان رەت «اقىلدان ازاپ تارتقان»، ەندى اتا جۇرتىنا كەلىپ، ءوزى تەرەڭ بىلەتىن يسلام ءىلىمىن تۋعان حالقىنىڭ رۋحاني تىنىس تىرشىلىگى ءۇشىن، جاستار ساناسىنا ءسىڭىرۋدى ماقسات تۇتىپ، جارعاق قۇلاعى جاستىققا تيمەي ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن سماتۋللا ماقسۇمعا ەلدىڭ كوزىن ادەمى اشىپسىڭ. بۇل سەنىڭ يبالىلىعىڭ. قازىر بەسىگىندە ءدىني تاربيە كورمەگەن اقساقالدىڭ ساقالىمەن جاستى، ءوزىڭ قاتارلى تاربيەسىز جاستار سول ساقالعا جارماسىپ جاتىر. مەن ماقسۇم تۋرالى ءوزىن كورمەي تۇرىپ «تۇركىستان» گازەتىندە (17-23 ناۋرىز، 2000 جىل), سوڭىنان «كىم قاۋىپتى؟ «يسلام قاۋپىن» قوزدىرۋشىلاردىڭ وزدەرى قاۋىپتى» اتتى كوللەكتيۆتىك جيناققا ەنگەن ماقالامدا « ... وسىناۋ ءدىني مەدرەسىنىڭ ءبىرى الماتى قالاسى جەتىسۋ اۋدانىنا قاراستى قاراسۋ ەلدى مەكەنىندە تولە بي قاۋىمداستىعى جانىنان اشىلىپ، سوڭعى ەكى جىل كولەمىندە جۇمىس جاساپ كەلگەندى. مۇندا 140 ادام تەگىن تاماقتانىپ، تەگىن ءدارىس الاتىن. وسى وقۋ ورىنى ەڭ الدىمەن رەسپۋبليكالىق مۇسىلماندار ءدىني باسقارماسىنىڭ كوزىنە تىكەن بولىپ قادالدى. ويتكەنى مۇندا ءدارىس بەرۋدى قۇداي جولىمەن سوناۋ پاكيستاننان ارنايى كەلىپ، سوندا جۇرگەن ءوز باۋىرىمىز سماتۋللا تاقسىر جۇرگىزەتىن. مەدىرەسەنىڭ ءتالىم تاربيە بەرۋ ءتاسىلى كوپشىلىك اراسىندا جاقسىلىق جاعىنان اڭىز بولىپ بارا جاتقان سوڭ، بۇل ءبىزدىڭ رەسپۋبليكالىق مۇسىلماندار ءدىني باسقارماسىنا قىزعانىش پەن ۇرەي تۋعىزدى.
قىزعانىشى - تازا ءدىني ءبىلىم ىزدەگەندەر سوندا اعىلا باستادى. ويتكەنى، قازىر مۇسىلماندار ءدىني باسقارماسى جانىنداعى يسلام ۋنيۆەرسيتەتى ءدىن ماماندارى ەمەس، دۇمشە مولدالار دايارلايتىن بولدى. اشىلعان كەزدىڭ وزىندە بىردە-ءبىر فاكۋلتەتى نە قاجەتتى وقۋ بازاسى بولماعان، باستاۋىش كلاستىق قانا ءبىلىم بەرۋگە مۇمكىندىگى بار وسى وقۋ ورىنىن اشىپ ينستيتۋت، سوڭىنان ۋنيۆەرسيتەت دەپ تىركەگەن ادىلەت مينيسترلىگىندە دە ادىلدىك بولمادى. ۋريۆەرسيتەت رەكتورى دەگەن نۇرجان ارىستانۇلىنىڭ ءوزى جوعارى وقۋ ورىنىن بىتىرمەي، كىمگە ءبىلىم بەرىپ، قانداي وقۋ ورىنىنا باسشىلىق جاساعانداي. ال مۇنداي شالا وقۋ ورىنىن بىتىرگەن دۇمشەلەر سانى كوبەيگەن سوڭ ەلگە دە، دىنگە دە قاۋىپتى ەمەس پە؟!
ۇرەيى - الماتىنىڭ ورتالىق مەشىتى جانىنداعى يسلام ۋنيۆەرسيتەتى مەن مەركەدەگى مەدىرەسەگە وقۋعا ءتۇسۋ ءۇشىن الدىن-الا ءار ادامعا 100 000 تەڭگە قارجى تولەنۋى ءتيىس. قارجىسى جوق كەدەي-كەمباعالداردىڭ بالالارى سوندا قايدا بارماق؟ ارينە، بارلىق شىعىندى ءوز موينىنا الىپ، ساپالى ءبىلىم بەرەتىن قاراسۋداعىداي وقۋ ورىندارىنا اعىلادى...» دەپ جازىپپىن. بۇل ءۇزىندىنى كەلتىرىپ وتىرعانىم، ەكەۋمىزدىڭ ءدىن حازىرەتى سماتۋللا تاقسىرعا دەگەن كوزقاراسىمىزدىڭ ورتاقتىعى. مەنىڭ بايقاعانىم وسى كىسىدە كوپ ادام سەزىنە بەرمەيتىن ۇلكەن كيەلى قاسيەت بار. قازاق; «بىرەۋگە ور قازبا، قازساڭ تەرەڭ قاز - ءوزىڭنىڭ تۇسۋىڭە جاقسى» دەگەن. ويلانشى، قاراپايىم ءدىن عۇلاماسىنىڭ سوڭىنا شىراق الىپ تۇسكەن سول كەزدەگى ءدىن باسىنىڭ قازىرگى جاعدايى نە بولىپ جاتىر؟ ونىڭ ۇستىنە وسى كىسىنىڭ الماتىداعى اباقتىعا جۇمباق جاعدايدا توعىتىلۋىنا بايلانىستى قازىر ەل گۋ-گۋ اڭگىمە تاراتۋدا. وسى قالادا ورىن العان جەر سىلكىنىسى مەن سان عاسىرلاردان بەرى سىر بەرمەي كەلگەن الاتاۋ باۋرايىنداعى شىرشالاردىڭ جاپىرىلىپ قيراۋىن دا وسىعان سايدىرۋدا. مۇنى ايتىپ وتىرعانىم، تىرشىلىگىندە پايعامبارلاردى جەر بەتىنە سىيعىزباعاندار دا - ادام، ولتىرگەننەن سوڭ پايعامبارلىعىن مويىنداپ وكىرىپ، وكىنگەندەر دە - ادام ەكەنىن ەسكە الىپ وتىرعانىم عوي. تاياۋدا، وسى كىسىگە بايلانىستى ءا.دەربىسالى مەن ءدىني باسقارمانىڭ شاريعات، ءپاتۋا جانە ءدىني ىستەرى ءبولىمىنىڭ مەنگەرۋشىسى م. السابەكوۆتىڭ («يسماتۋللاشىلار تۋرالى») ءپاتۋاسىن وقىدىم. ءبىرى - اللادان ءوزىن ۇلىق ساناپ جۇرگەن مۇناپىق بولسا، ەكىنشىسى ءوز وتانىنان وپاسىزدىعى ءۇشىن مۇسىلمانشا دۇرە جەپ، ءبىزدىڭ ەلدى پانالاپ قاشىپ كەلگەن شەرمەندە. بۇگىنگى بار پالەنىڭ باسى وسى بولۋى كەرەك... ولار وزدەرى شىعارعان ءپاتۋالارىندا، وزدەرىنەن ءىلىمى كوش ىلگەرى تۇراتىن ءدىن جاناشىرىن «جۇرتتى نامازدان قاشىرعان بەيناماز جان» رەتىندە كىنالاپتى. ءپاتۋانىڭ سوڭىنا قوس «ءدىندار» ءبىرى «ءابساتتار قاجى»، ەكىنشىسى «مۇحاممەد حۋسايىن قاجى» دەپ قول قويىپتى. قاجىلىق پارىزدى ءاربىر مۇمكىندىگى بار مۇسىلمان وتەگەنى ابزال. ال سول وتەلگەن قاجىلىعى، قابىل بولعان بولماعانىن ءبىر اللانىڭ ءوزى عانا بىلەدى. سونى بىلمەي، اللانىڭ تىرلىگىنە شىرىك قوسقان «قوس عۇلاما» كىمگە ءپاتۋا بەرگەندەي؟ الدە ءياسساۋيدىڭ «حيكمەتىندەگى»;
اقىر زامان عالىمدارى زالىم بولدى،
قۇر ماقتاۋ ايتۋشىلار عالىم بولدى.
شىندىقتى ايتقان عالىم قورلىق كوردى،
عاجاپ سۇمدىق زامانا بولدى، كورگىن - دەگەن كورەگەن پىكىرى بىزگە بۇگىن وسىلاي كورىنىسىن بەرىپ وتىر ما؟ بۇعان شەرحان اعامىزدىڭ; «اشىق حاتقا» قولدى ءوز ەركىڭىزبەن قويدىڭىز با؟»- دەگەن ساۋالعا - ءوز ەركىممەن قويدىم. ازىرگە اقىل ەسىم ءتۇزۋ، ىستەگەن ارەكەتىمە جاۋاپ بەرە الامىن. كىم ءۇشىن، نە ءۇشىن قول قويعانىمدى جاقسى بىلەمىن. ولار قاي قازاقتىڭ بالاسىنا قاستىق قىلدى؟ حالىق جاۋى ما ەدى ول ادام بالاسى ارا تۇسپەيتىندەي؟ مەملەكەتتىك توڭكەرىس جاساماقشى بولدى ما؟ حاننىڭ تاعىنا تالاستى ما؟ نە ىستەدى؟ ءدىننىڭ ادامى، ءدىنى مۇسىلمان. بار كىناسى سول. بارلىعىڭ جاۋ كورىپ، جاقىننان دۇشپان تاۋىپ الىپ، تۇرمەگە اپارىپ تىقتىڭدار. «ويران سالدى» دەيدى. نەقىلعان ويران ول؟ نەنى ءبۇلدىرىپتى، كىمدى ءولتىرىپتى؟ الدىمەن انىق قانىعىن نەگە بىلمەيسىڭدەر؟..» دەگەن اشىنعان جاۋابىن قوسساق، ادىلەتتى قۇدايدان جانە ونىڭ جەردەگى وكىلى ەلباسىدان كۇتىپ وتىرعان ماقسىم اعامىزدىڭ كۇنى ەرتەڭ اباقتىدان اقتالىپ شىعاتىنىنا مەنىڭ سەنىمىم كامىل. قاشان دا ادىلەت ءسوزسىز سالتانات قۇرادى، ينشاللا! بىزگە جانە ءدىن جاناشىرلارىنا سول ءبىر قۋانىشتى سۇلۋ ءساتتى كورۋگە جازسىن دۇعا جاسايىق. وسى ورايدا سەنىڭ; « «نار تۇيەگە وق تيسە، جاي تۇيەدەي باقىرماس. ارتقى اياعىن ءبىر سىلكىر» دەگەن وسى. تەك; «ەردى قۇداي اتاردا - جاۋعا سالار جامپوزىن جابى ورنىنا مىنەدى. ەلدى قۇداي اتاردا - جاۋعا قيماس جالعىزىن جالپىنىڭ ءبىرى بىلەدى» دەپ دوس پەن دۇشپاندى ايىرماي قارا باسىپ قالۋدان ساقتاسىن ءبىزدى!» دەگەن پىكىرىڭ دە ويعا ورالىپ وتىر...
سوندىقتان ءوز اتىڭا جازعان بۇل حاتتى قالاي باستاسام، سولاي اياقتاعانىم ماقۇل بولار. سەنىڭ مەنى ءدۇر سىلكىندىرگەن يماني ولەڭىڭ بىلاي باستالعان ەكەن;
جادقا تۇتىپ حاققا بەرگەن انتىم-دى،
مەن زىكىرگە مالىپ ولەم بال ءتىلدى.
«بۇل مۇمىندەر ماقتايدا دەپ اللاسىن!»
دۇشپاندارىم شىعارادى داڭقىمدى.
ەنشى قىلعان ماعان عاجاپ جالعاندى،
ءتۇس تانىتقان باقيداعى ارماندى.
بار داۋىسپەن; وتىرىپ تا، تۇرىپ تا
ولگەنىمشە ماداقتايمىن اللامدى!
وسى يبالى نيەتىڭنەن تايما، باۋىرىم. اللا دەگەن ادامنىڭ قاشان دا الدى جارىق. سەن قورعاعان ماقسۇم اعاڭنىڭ دا، ولەڭىڭ يماندى، ونەگەڭ يبالى ءوزىڭنىڭ دە اللا الدىڭنان جارىلقاسىن.
سالەممەن، تىلەكتەس جازۋشى اعاڭ باقتىباي اينابەكوۆ
«قازاقستان قاجىلارى» ءدىني بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى
17. 06. 2011 جىل
