قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، «پلاتينالى تارلان» تاۋەلسىز سىيلىعىنىڭ يەسى، رەسپۋبليكاعا ەڭبەگى سىڭگەن قايراتكەر ساتىبالدى نارىمبەتوۆپەن بۇل سۇحبات تاياۋدا «سارىاعاش» شيپاجايىندا ءوتتى. اتاقتى سۋرەتكەرمەن ويدا-جوقتا ۇشىراسۋ ونسىز دا قىسقا دەمالىس كۇندەرىن قىسقارتا تۇسكەنىنە وكىنگەن جوقپىز. تانىمال كينورەجيسسەر، جازۋشىنىڭ اقتارىلا ايتقان جان سىرىنا نازار سالىڭىز، قادىرمەندى وقىرمان.

اناپاداعى (رەسەي) «كينو-شوك» فەستيۆالىنىڭ «پاراساتتىلىق پەن قايىرىمدىلىعى ءۇشىن» جۇلدەسى; انجەدەگى (فرانتسيا) «اۆتورلىق كينو ءۇشىن» ەۋروپا كينو قايراتكەرلەرى حالىقارالىق كونفەدەراتسياسىنىڭ ارناۋلى جۇلدەسى; ريگاداعى (لاتۆيا) «Arsenals» حالىقارالىق كينوفەستيۆالىنىڭ «گران-پري» جۇلدەسى; فرانتسۋز كينواكادەمياسىنىڭ جورج سادۋل اتىنداعى جۇلدەسى; 45-ءشى بەرلين حالىقارالىق كينوفەستيۆالىنىڭ ارناۋلى ديپلومى، ينسبرۋكتەگى (اۆستريا) 8-ءشى حالىقارالىق كينوفەستيۆالدىڭ ۇزدىك رەجيسسۋرا ءۇشىن ارناۋلى جۇلدەسى...

«الەم كينوسىنداعى ۇزدىك فيلمدەر» تىزىمىنە ەنگىزىلگەن «كوزىمنىڭ قاراسى» لەنتاسى العان جۇلدەلەر، اتاقتار ءتىزىمى وسىلاي جالعاسا بەرەدى.

* * *

قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، «پلاتينالى تارلان» تاۋەلسىز سىيلىعىنىڭ يەسى، رەسپۋبليكاعا ەڭبەگى سىڭگەن قايراتكەر ساتىبالدى نارىمبەتوۆپەن بۇل سۇحبات تاياۋدا «سارىاعاش» شيپاجايىندا ءوتتى. اتاقتى سۋرەتكەرمەن ويدا-جوقتا ۇشىراسۋ ونسىز دا قىسقا دەمالىس كۇندەرىن قىسقارتا تۇسكەنىنە وكىنگەن جوقپىز. تانىمال كينورەجيسسەر، جازۋشىنىڭ اقتارىلا ايتقان جان سىرىنا نازار سالىڭىز، قادىرمەندى وقىرمان.

اناپاداعى (رەسەي) «كينو-شوك» فەستيۆالىنىڭ «پاراساتتىلىق پەن قايىرىمدىلىعى ءۇشىن» جۇلدەسى; انجەدەگى (فرانتسيا) «اۆتورلىق كينو ءۇشىن» ەۋروپا كينو قايراتكەرلەرى حالىقارالىق كونفەدەراتسياسىنىڭ ارناۋلى جۇلدەسى; ريگاداعى (لاتۆيا) «Arsenals» حالىقارالىق كينوفەستيۆالىنىڭ «گران-پري» جۇلدەسى; فرانتسۋز كينواكادەمياسىنىڭ جورج سادۋل اتىنداعى جۇلدەسى; 45-ءشى بەرلين حالىقارالىق كينوفەستيۆالىنىڭ ارناۋلى ديپلومى، ينسبرۋكتەگى (اۆستريا) 8-ءشى حالىقارالىق كينوفەستيۆالدىڭ ۇزدىك رەجيسسۋرا ءۇشىن ارناۋلى جۇلدەسى...

«الەم كينوسىنداعى ۇزدىك فيلمدەر» تىزىمىنە ەنگىزىلگەن «كوزىمنىڭ قاراسى» لەنتاسى العان جۇلدەلەر، اتاقتار ءتىزىمى وسىلاي جالعاسا بەرەدى.

* * *

- قۇرمەتتى ساكە! سىزبەن سۇحباتتاسۋدى كوپ­تەن ويلاستىرىپ ءجۇر ەدىم. مىنا «سارى­اعاشتا» جولىقتىرعانىمدا سونداي قۋانىپ قالدىم. اۋەلدە اياق استىنان، دايىندىقسىز قالاي ءسوي­لە­سەر ەكەنبىز دەگەنمىن، ايتسە دە سۇرايتىن جاي­لارىمدى شامالاپ شىق­سام، ويعا ءبىراز نارسە ورالعان دا سياقتى بولدى. ءوزىڭىزدى مەن بىلگەلى قى­رىق جىلعا جۋىقتادى. ءبىز كازگۋ-گە تۇسكەندە جوعارعى كۋرس ستۋدەنتتەرى، جاڭا بىتىرگەندەر ساتى­بالدى نارىم­بەتوۆتىڭ ۋنيۆەرسيتەتتى تاستاپ، ۆگيك-كە كەتكەنىن تاڭدانا، تامسانا ءسوز ەتىسەتىن. ول كەزدە اۋىلدان شىق­قان، قازاقشا وقى­عان، قازاقشا جازاتىن جىگىت­تىڭ ماسكەۋگە، ونىڭ ۇستىنە «كينونىڭ وقۋى­نا» كەتۋى، راسىن­دا، وقىس قادام بولاتىن. ءسىز بۇل قادامعا قالاي باردى­ڭىز؟ جالپى، ءوزىڭىزدىڭ بالالىق شاعىڭىز، ادە­بيەت­كە اۋەستىگىڭىز (قالاي دەگەندە دە الدىمەن پرو­زادان باستادىڭىز عوي) جا­يىندا ايتساڭىز.

- ادەبيەتكە اۋەستىك جەتىنشى سىنىپتا ءجۇر­گەن­دە... جولداستارىمنىڭ عاشىق بولعان قىزدارىنا سو­لار­دىڭ اتىنان ولەڭ-حات جازۋدان «ستارت» العان. ولەڭ­­دەردى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ەكىنشى كۋرسىندا دا قۇ­پيا داپتەرىمە جازىپ جۇرەتىنمىن. كەيىن مارات وتاراليەۆ، جۇماتاي، جاراسقان جىرلارىمدى وقى­عان­دا ولەڭ «سىرقاتى» ساپ تىيىلدى. قۇپيا ءداپ­­تەر جىرتىلدى، جويىلدى. پروزا سوندا كەلدى. پروزا اقىل توقتاتادى عوي... ال جىر-پوەزيا پە­رىش­تەلەردىڭ سىبىرىمەن تۋادى... ناعىز پوەزيانى ايتام... پروزا... پروزا باس (راتسيو) پەن سەزىمنىڭ تەر­ري­تورياسى... پروزاشى - شاحتەر. كەن قازاتىن - ءسوز­دەن، ارينە، - شاحتەر... العاشقى اڭگىمەم - «تەن­تەكتى»، قۇرمانعازى اتام جونىندە جازىلعان، - ال­دىمەن وقىعان اسقار اعام، ءبىر سوزگە كەلمەستەن «لەنينشىل جاستاعى» ءابىش اعاما   الىپ باردى. ءابىش اعام وقىپ شىعىپ، ەش جەرىن تۇزەتپەستەن گا­زەتتىڭ ەرتەڭگى سانىنا جاريالاتىپ جىبەردى. قو­لىم­نان جەتەكتەپ اسەكەڭ ادەبيەتكە اكەلدى دە، اۋزى دۋالى ءابىش اعام «تۇساۋىمدى» كەستى... بىرەۋى - «وكىل اكە»، بىرەۋى - «وكىل اعا»... مىنە، مەن پرو­زاعا وسىلاي كەلدىم. سونسوڭ دا ءالى كۇنگە دەيىن ءبىر­دەڭە جازۋعا وتىرسام - تۋ سىرتىمدا وسى ەكى اعام تۇرادى دا قويادى. ءالى كۇنگە دەيىن. تالاي شىعارما جىرتىلدى دا... سول ەكەۋىنە ۇنامايدى-اۋ دەگەن ۇرەي بۋىپ... تالاي شىعارما باستالادى دا اياقسىز قالادى... سول ەكەۋى­نىڭ مىسى ءالى كۇنگە دەيىن باسا­دى دا تۇرا­دى!.. ال پروزامنىڭ ءبىر تومدىق شىعار­مالار جي­نا­عى - كەزىندە اسقار اعام مەن ءابىش اعانىڭ «ەم­تي­حانىنان» وتكەندەر...

شىنى كەرەك، الماتىدا جۇرگەندە مەن ەكى ۋنيۆەرسيتەتتە قاتار وقىدىم. بىرەۋى - كازگۋ... كازگۋ-دە - زەينوللا اعام. قابدولوۆ اعام ءدارىس بەردى، تاربيەلەدى... تالعامدى ايتام... ۇلكەن ادە­بيەتكە دەگەن تالعام - سول زەينوللا اعامنىڭ ەنشىسى. ال ەكىنشى ۋنيۆەرسيتەت - اسقار اعام مەن ءابىش اعام... وعان كەپ قاليحان اعامنىڭ، بۋنين، كا­زاكوۆ جانە حەمينگۋەي، فولكنەردىڭ پروزاسى قو­سىلدى. بۇل، البەتتە، اسقار اعامنىڭ «ءتىزىمى» بويىنشا...

- كينوعا اۋىسۋ يدەياسىن سىزگە كىم ايتتى؟ الدە وسى شەشىمگە ءوزىڭىز كەلدىڭىز بە؟ وي تاس­تاۋشى اسەكەڭ - اسقار سۇلەيمەنوۆ ەمەس پە؟

- كينوعا اۋىسۋ يدەياسىن ەشكىم ايتقان جوق. ول كەزدەيسوق كەلگەن يدەيا. شاكەن اعا - اي­مانوۆتىڭ يدەياسى... تاڭ قالما! مەن ماسكەۋگە اۋەلدە جازۋ­شىلىقتى قۋىپ بارعانمىن. ول بىلاي بولعان... ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ەكىنشى كۋرسىنىڭ سوڭى­نا تامان، بىرنەشە اڭگىمەلەرىم باسپاسوزدە جاريا­لانىپ... اس­قار اعامنىڭ «التىن تىزىمىندەگى»  اقباس كلاسسيكتەردىڭ شىعارما­لا­رىن زەرتتەي قاي­تا-قايتا وقىپ، اسقار اعامنىڭ كەڭەسى بو­يىنشا - كازاكوۆتىڭ، ءبۋنيننىڭ ءبىر-ەكى اڭگى­مە­لە­رىن، - جاريالاۋ ءۇشىن ەمەس! - سول كىسى­لەردىڭ ءتاسى­لىن، ءستيلىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن قازاقشاعا اۋدا­رىپ، ءارى، ونىڭ ۇستىنە، ورىس ءتىلىن مەڭگەرۋ ءۇشىن، ءوزىم ءۇشىن اۋ­دارىپ شىقتىم... ءۇشىنشى كۋرستا ساباققا بارۋ دا سيرەدى... سول اسەكەڭ بەرگەن ءتىزىم بويىنشا - ستي­پەنديا سايىن ءبىر كىتاپ، شەتەل جازۋ­شى­لارى­نىڭ، ارينە! - ءبىر پلاستينكا - ەۋروپا التىن عا­سى­رىنىڭ كلاسسيكالىق مۋزىكالىق شىعارمالارى: ۆيۆالدي، پەرگولەزي، كورەللي، سكارلاتتي، بەتحوۆەن، موتسارتتاردىڭ «ناعاشى­لارى»... - اسەكەڭ­نىڭ ءازىلى... مىنە - ءۇشىنشى كۋرس تۇگەلىمەن وسى شال­دار­دىڭ كومپانياسىندا «قول­بالا بالا» بولىپ ءجۇرۋ­مەن ءوتتى... ءبىر ءتۇنى ءتۇنى بويى دوڭبەك­شىپ شىق­تىم... «مەن الماتىدا نە ىستەپ ءجۇر­دىم؟ ...نە ىستەپ ءجۇرمىن؟» دەگەن وي جەگىدەي جەدى... ۋنيۆەرسيتەتكە تەك بەيسەنباي كەنجەباەۆ، تەمىرعالي نۇرتازين، مىرزاتاي جولداسبەكوۆ، اسىرەسە - زەينوللا قابدولوۆتى تىڭداۋ ءۇشىن عانا بارام... ول كىسىنىڭ لەكتسياسى - ءبىز ءۇشىن ءجاي ساباق قانا ەمەس، تەاتر ەدى... ول كىسى لەكتسيا وقى­عاندا ءبىرتۇرلى قا­نات­تانىپ كەتەتىن... كوزى جايناپ، ور­نى­نان تۇرىپ، ادەبيەتتى... ءوزى ۇناتاتىن شىعار­مالاردى تالدا­عان­دا بۇركىت ارۋاقتانىپ كەتەتىن!... كۇندىز - سول كىسىلەردەن ءدارىس السام، ءتۇنى بويى وزىممەن ءوزىم الى­سىپ شىعام... چەحوۆتىڭ كەيىپكەرلەرى سياقتى: «ۆ موسكۆۋ! ۆ موسكۆۋ!» دەگەن مونولوگتار اعىل-تەگىل، ۇيىقتات­پايدى... ال­ماتى­­دا «قىزىق قالما­دى»، ءبىر سوزبەن ايتقاندا... وسى ويىمدى اسەكەڭە ايتتىم... ول كىسى، قاشانعى ادەتى بويىنشا، كەشقۇرىم ءۇيىن­دە جارىق جاقپاي شوپەندى تىڭ­داپ وتىر ەكەن... الدىندا - بۇر­قىراعان قاعاز!... كۇلدى مە، جىمي­دى ما، - ەسىمدە جوق، «وزىڭە سەنەسىڭ بە؟»، جو-جوق: «اس­تىڭنان سۋ شىقتى ما؟» دەدى... مەن ءسوز تابا الماي قالدىم... ەكى-ءۇش كۇننەن سوڭ سۇيرە­تىلىپ تاعى باردىم... «ماسكەۋدە نە بار؟» دەدى اعام... مەن: «ءماس­كەۋدە ليتينستيتۋت بار» دەدىم... سوسىن ەكەۋمىز تەمەكى تارتتىق... سوسىن: «بارساڭ بار...» دەدى... ماسكەۋگە وسىلاي كەتتىم...

- جارايدى، اۋەلدە ماسكەۋدە جازۋشىلىققا وقۋ يدەياسى تۋعان ەكەن. ال كينوعا قالاي بارىپ ءجۇرسىز؟

- كينوعا اۋىسۋ يدەياسى قولما-قول سول ءماس­كەۋ­دە، ۆدنح دەگەن كورمە قالاشىعىندا تۋدى... قى­زىق­تىڭ كوكەسى ماسكەۋدە بولاتىنىن مەن قايدان بىلەيىن... اەروپورتتان بىردەن ينستيتۋتقا بارسام - ون­داعىلار زووپاركتەن قاشىپ شىققان ءبىر جانۋار­عا ۇقساتتى-اۋ دەيمىن، حاتشى ايەل: «مولودوي چەلوۆەك، س پروشلوگو گودا وچنىە وتدەلەنيا ينستيتۋتا زاكرىتى، تەپەر تولكو زاوچنىە وتدەلەنيا وستاليس»، دەپ توبەمنەن ءبىر شەلەك مۇزداي سۋ قۇي­دى دا جىبەردى... ەسەڭگىرەپ مەن كەتتىم. سول كەتكەننەن ماسكەۋدى ەڭ بولماسا ءبىر ارالاپ قالايىن دەپ الگى بۇكىلوداقتىق «وستەپكى قالا­شىعىنان» ءبىر-اق شىقتىم... بالمۇزداق جەپ، ىشتەگى وكىنىش جالىنىن وشىرۋگە تىرىسىپ ءجۇر­گەم... «ويباي، نارىمبەتوۆ ماسكەۋگە سالپاقتاپ بوسقا بارىپ قايتىپتى، وزىنە دە سول كەرەك!» دەگەن قاڭقۋ ءسوز اۋىلدا دا، ال­ماتى­دا دا گۋ-گۋ ەتەتىنى، اسىرەسە، جانىما باتىپ بارادى! بالمۇزداقتى تاعى دا الىپ جەپ كەلە جاتقام... «ولمەگەنگە - ءولى بالىق» دەگەن ناق راس ەكەن! ءوز­دەرى كوڭىلدى، ەكى ەزۋلەرى ەكى قۇلاعىندا ءبىر توپ قازاق شىقتى الدىمنان!... الدىندا ءوزىم سۋرەتىنەن، كينوسىنان بىلەتىن - شاكەن اعا... ايمانوۆ... جانىندا - كامال اعا، سمايىلوۆ... كامال اعا مەنى بىلەتىن. اڭگىمە­لەرىمدى وقىعان. باردىم دا قول بەرىپ امانداس­تىم... كامال اعا بىردەن اقجارقىن كۇيى شاكەن اعا مەن قاسىنداعىلارعا تانىستىرىپ ءۇل­گەر­دى. مەنىڭ «تالانتتى جاس جازۋشى» ەكەنىمدى دە اي­تىپ ۇلگەردى... «ماسكەۋدە نە ىستەپ ءجۇرسىڭ؟» دەگەن كامال اعانىڭ سۇراعىنا مەن بار مۇڭىمدى جا­يىپ سالدىم. ەندى الماتىعا قايتۋعا بەت جوق دەگەندى دە ايتتىم عوي دەيمىن... كامال اعام شاشىن قوس قولىمەن قايتا-قايتا سىلاپ تۇرعاندا، شاكەن اعا: «بۇل بالا شىنىندا تالانتتى جاس جازۋشى ما؟» دەپ جىميىپ قايتا سۇرادى. كامال اعام: «ءاڭ­گىمەلەرى وتە جاقسى!» دەدى. شاكەن اعا ميىعىنان كۇلىپ تۇرىپ: «تالانتتى دەدىڭ بە؟» دەپ تاعى سۇرادى. كامال اعام تاعى راستادى... «ەندەشە، - دەدى شاكەن اعا، - وسى جەردەن ەكى ءجۇز ەلۋ مەتردەي جەردە ۆگيك دەگەن وقۋ ورنى بار، بالا، - دەدى. - سوندا كينوشىلاردى دايىندايدى... ساعان كەرەگى، شىنىندا تالانتتى اڭگىمەلەر جازاتىن بولساڭ، سونداعى ستسەناريستەر دايىندايتىن فاكۋلتەتى».

مەن سول كۇنى بارىپ ۆگيك-كە قۇجاتتارىمدى تاپسىردىم... كەشكە تامان الماتىعا، اسقار اعاما ءمان-جايدى اي­تىپ، تەلەفون شالدىم... ول كىسى قۇپتادى... قۇداي­دىڭ قۇدىرەتى دەگەن - وسى... اتىڭ­نان اينالايىن، شاكەن اعانىڭ يدەيا-باتاسى­مەن كينوعا كەلدىم، ساۋىتبەك... شاكەن اعادان مەن جا­مان­دىق كور­گەم جوق... ول كىسىنىڭ سوڭعى ەكى كينو­تۋىندىلارى - «اتامەكەن» مەن «اتاماننىڭ اقىرى» شەدەۆرلەرى ءتول قازاق كينوسىندا عانا ەمەس، سينەماتوگراف (وسىلاي جازشى - كينەماتوگراف دەپ اركىم-اق ايتادى) دەگەن ۇلكەن ونەردىڭ دۇنيەجۇزىلىك التىن قورىنان ورىن الدى ەمەس پە؟ اسىرەسە، «اتامەكەن» ناعىز سينەماتوگراف تىلىندە تۇسىرىلگەن تۋىندى! جالعىز قازاق كينوسى ەمەس، گولليۆۋدتە تۇسىرىلگەن، ءتۇسىرىلىپ جاتقان دۇنيە­جۇزىلىك كينوتۋىندىلاردىڭ ءبارى - تازا سينەماتوگراف تىلىندە ءتۇسىرىلدى دەپ ايتا المايمىن - بۇل مەنىڭ ءوز پىكىرىم...

- سولاي بولۋى زاڭدى دا شىعار. كينو ءالى ىزدەنىستە جۇرگەن ونەر، كەش تۋعان ونەر عوي.

- سوندىقتان دا كينو ءالى كۇنگە دەيىن ادەبيەت پەن تەاتر­دىڭ اراسىندا ءوز وتاۋىن تىككەنمەن، شاڭى­را­عىن تولىق كوتەرە العان جوق... ءتىلى - ساقاۋ دەسە دە بولادى... ۆەنەتسيا، لوكارنو، توكيو فەس­تيۆال­دەرى­نىڭ جۇلدەلەرى تەك سينەماتوگراف ءتىلىن، پلاستي­كا­سىن ىزدەپ جۇرگەن، تازا سينەماتوگراف تابيعاتىن تانۋ ءۇشىن تۇسىرىلگەن فيلمدەرگە عانا ارنالعان. قالعاندارىندا - گەوساياسات، كوممەرتسيا، كينوتەحنيكا ءۇشىن عانا، ادەتتە، جۇمىس ىستەيدى!... ال بىزدە قازاق كينوسىندا تاماشا كينولار جوق ەمەس، بار، بىراق، تاعى قايتالاپ ايتام، تازا سينەماتوگراف تىلىندە ءماجيت بەگاليننىڭ «تۇلپاردىڭ ءىزى» جانە الگىندە ايتقان شاكەن اعانىڭ «اتامەكەن» فيلمدەرى سويلەپ تۇر ەكراننان. بىرەۋىنىڭ ستسەناريىن - اكىم تارازي، ەكىنشىسىنىڭ ستسەناريىن ولجاس ءسۇ­لەي­مەنوۆ جازعان... وكىنىشكە وراي، ەكەۋى دە ۇلتتىق كينومىزدىڭ التىن قورىنا ەنگەنىمەن، كينو­تاري­حى­مىزدا ءالى كۇنگە دەيىن تولىققاندى تالدانىپ، اناليزگە سالىنعان جوق... تازا كينو دەگەنىمىز - مىنە - وسى. دۇنيەجۇزىلىك كينودا - «جا­لا­­ڭاش ارال» (كانەتو سيندو), جان ۆيگونىڭ فيلم­­دەرى... برەسسون، فەلليني، پيتەر بوگدانوۆيچتىڭ، ا.تاركوۆ­سكي­دىڭ كەيبىر فيلمدەرى، پارادجانوۆ، ميلوش فورماننىڭ شىعارمالارى، ت.ب. ال كينو­دانىشپان بەرگماننىڭ كەيبىر سوڭعى فيلمدەرىن راديوپەسامەن شاتاستىرىپ الۋعا بولادى - ەكرانعا تۋ سىرتىڭدى بەرىپ تىڭداي بەر - تەك سوزگە قۇرىلعان دراماتۋرگيا!

- ال ءسىزدىڭ وزىڭىزدە بار ما سونداي سيپات؟

- مەن دە ءالى كۇنگە ىزدەنىس ۇستىندە ءجۇر­گەن­دەردىڭ ءبىرىمىن، كەيدە - تەاتر تىلىندە، كەيدە ادە­بيەت تىلىندە «سويلەپ» كەتكەنىمدى بايقاماي قا­لام... اسىلى، مەن ەندى عانا ۇققان ءبىر ءجاي: تەك قا­زاق قانا ەمەس، مىنا تۇرىك تەكتەس حالىقتار، ءاسى­رەسە، كورشى وزبەك كورەرمەندەرى ەكراندا تەك - ءان مەن كۇيگە، قالا بەردى - بيگە، تەاترلاندىرىلعان كورى­نىس­تەرگە قۇمار. مەنتاليتەت - سولاي... ال ۇلتتىق ليرو-ەپوستارمەن تۇسىرىلگەن فيلمدەر، مۇمكىن، پافوسپەن، كوتۋرندا تۇرىپ سويلەگەنى دۇرىس تا بولار، بىراق - ول ەندى تازا سينەماتوگراف ەمەس. كورەر­مەن­دەردى بىلاي قويعاندا - مىنا قىزىقتى قاراڭىز! - مەنىڭ بولات اتاباەۆ دەگەن پروفەسسيونال رەجيسسەر ارىپتەسىم تەاتردا روزا مۇقانوۆانىڭ شىعار­ما­سىن ساحنالاعان... وتە جاق­سى سپەكتاكل... سول شى­عار­ما بويىنشا، «ءماڭ­گىلىك بالا بەينەنى» ايتام مەن، اكىم اعا تارازي ەكەۋمىز ستسەناريىن جا­زىپ، ەكرانيزاتسيالاعان­بىز... العاش تۇساۋكەسەرىن وتكىزىپ، اتاباەۆ ەكەۋمىز فيلم جونىندە سويلەسىپ، پىكىرالىس ۇستىندە بولات وكپە-ناز ايتقان ماعان... «اناۋ كەيىپكەر قاي­دا؟ مىنا كەيىپكەر نەگە بۇلاي سويلەيدى؟ انە­بىر كەيىپكەرلەر قايدان پايدا بول­عان؟... ماتەريال جانرىن وزگەرتىپ جىبەرىپ­سىڭ!...» دەگەن سىقىلدى سوزدەر شىقتى الدىمنان. سوسىن مەن، امال­سىز­دان، ايتتىم: «بولات، مەن كينو ءتۇسى­رەر الدىن­دا «قىزجىلاعان» ءفيلمىن سەنىڭ «ءماڭ­گىلىك بالا بەينەڭدى» كينوسپەكتاكل رەتىندە ەكران­عا سول قالپى كوشىرەم دەپ ۋادە بەرگەن جوق ەدىم عوي» دەپ... تاعى قايتالاپ ايتام، مەن پاي­عام­بار جاسىنا جەتسەم دە (استافىراللا!) ءالى كۇنگە دەيىن ءار كينومدى تەك تازا - ادەبيەتتەن دە، تەاتردان دا ادا - سينەماتوگراف تىلىندە تۇسىرسەم دەگەن ارمان قۋىپ، تازا «شەرمەندە» بولىپ جۇرگەن رەجيسسەرمىن. باسقا كينولار جونىندە پىكىر ايتسام، - ول تەك تازا سينە­ما­تو­گرافتىڭ تابيعاتىنا ساي دۇنيەلەر تۇسىرىلسە ەكەن دەگەن ادال نيەت قانا... جوققا شىعارۋ ەمەس، قۇداي ساقتاسىن. فيلمدەر جونىندە اڭگىمە بولسا - بىزدە ءالى كۇنگە دەيىن پروفەسسيونال اۋزىمەن ايتىلعان، قالامىمەن جازىلعان پىكىر-اناليزدەر جوق دەسە دە بولادى. بىزدەر پىكىر ايتۋدان گورى ۇكىم ايتۋعا، ءمىن ىزدەۋگە شەبەرمىز. ءالاجىپ كەسەر - ۆەرديكت ايتۋعا اۋەسپىز! نەگە بارى­مىزدى بار دەپ ايت­پايمىز؟... ىلعي دا - بايبالام.... ىلعي دا - قۋ ءشوپ­­پەن اۋىز ءسۇرتۋ... قۇداي­عا شۇكىر دەۋ كەرەك... با­عىمىزعا قاراي، ەلباسى قازاق كينوسىنا وڭ كوزى­مەن قارايدى، ۇلكەن ءۇمىت ارتىپ وتىر، ۇلكەن قارجى ءبولدىرىپ وتىر. ادەيى كەلىپ تە كەتتى. ۇلكەن باسىنا قاراماي، «مەن تازا پروفەسسيونال سىنشى ەمەسپىن» دەپ ءسوزىن قاراپايىم باستادى دا، ءبىراز فيلمدەرىمىزگە ونشا كوڭىلى تولمايتىنىن ايتتى، قان­داي-قانداي فيلمدەرگە ەل سۋساپ وتىرعانىن ايت­تى... قامقور­لىق پىكىر-كەڭەس ايتتى. قانات­تان­دىرىپ كەتتى. پرەمەر-مينيستر كارىم ءماسىموۆ تە كەلىپ كەتكەن. ءجاي كەلىپ كەتكەن جوق - كينو­ستۋ­دياعا تەحني­كالىق كينونوۆاتسيالار ەنگىزۋ ءۇشىن كەرەكتى قارجىنى بيۋدجەتكە ەندىرە كەتتى... مىنە، قازىر كينوستۋديامىز تەحني­كالىق ەڭ سوڭعى اپپارات­تارى­مەن جابدىقتالعان ۇلكەن ءوندىرىس وبەكتىسىنە اينالدى. «جاقسىنىڭ جاقسىلىعىن ايت - نۇرى تا­سى­سىن» دەگەن، مۇحتار قۇل-مۇحاممەد اي قۇر­عات­پايدى، ءجيى كەلىپ ءوتىنىش-مۇڭىمىزدى تىڭدايدى، ءتىپتى ىسكە قىزۋ ارالاسىپ كەتتى. كەلە الماي قالسا ساعىناتىن بولدىق... تاعى دا - «جاقسىنىڭ جاق­سىلىعىن ايت - نۇرى تاسى­سىن»... باسشىلىققا ەرمەك امانشاەۆ كەلدى... ءوزى جازۋشى، دراماتۋرگ، فيلوسوف... ويلاۋ اياسى كەڭ. جىلدا جۇرگەنوۆ اكادە­مي­يا­سىنىڭ ديپلوم قورعاۋ كەزىنەن قالمايدى. تا­لانتتى جاستار ىزدەيدى. مىنە، وسى قازىر ول تاڭدا­عان ونشاقتى ورىمدەي جىگىت العاشقى تولىق­مەتراجدى فيلمدەرىن ءتۇسىرىپ جاتىر. ەڭ باستىسى - كوبىسى قازاق ءتىلدى رەجيسسەرلەر... ەڭ باستىسى - ارقايسىسى ءارتۇرلى جانردا جۇمىس ىستەيدى. امانشاەۆ تەك بۇگىندى عانا ويلاپ جۇرگەن جوق، قازاق كينوسىنىڭ ەرتەڭىن دە وي­لايتىن اۋقىمى كەڭ ىسكەر، مەنەدجەر رەتىندە كورى­نەدى بىزگە. جىل سايىن جاس­تاردى گولليۆۋدقا، باسقا دا شەتەل كينوون­دى­رىس­تەرىنە ستاجيروۆكاعا جىبەرەدى. بۇل جاستاردى بى­لاي قويعاندا، قازاق كينوسىندا وزىندىك قولتاڭ­با­لارىمەن اقان ساتاەۆ، رۇستەم ابدىراشەۆ، ءسابيت قۇر­مانبەكوۆ، دانيار سالاماتوۆ دەگەن رەجيسسەرلەر پايدا بولدى. قازىر كەزەكتى فيلمدەر ءتۇسىرۋ ۇستىندە. ەڭ باستىسى - تاعى دا ايتام - ءار ءتۇرلى جانر­دا... جانىبەك جەتىرۋوۆ دەگەن رەجيسسەر - ول دا وزىنشە ءبىر توبە. العاشقى، تىرناقالدى تولىق­مەتراجدى «دۇنيە­جا­رىق» اتتى فيلمىنە تۇسكەن نۇرجۇمان ىقتىم­باەۆ ەكەۋى جيىرماعا جۋىق حا­لىق­ارالىق فەستيۆالدەردەن ولجالى ورالدى. ايت­ساق - وسى اتى اتالعان جىگىتتەردىڭ فيلمدەرىن نەگە ايتپايمىز؟.... ايتا قالسا كەيبىر «سىنشى­لار» «قا­زاق­فيلمدە» اتى جوق، كەيبىر جەكە ستۋديا­لاردا تۇسىرىلگەن فيلم­دەردى دە «قازاقفيلمنىڭ» تۋىن­دى­سىنا بالاي سالادى... ەڭ بولماسا تاسپادا­عى، تيترلەردەگى كينو­نىڭ ادرەسىنە دە قارامايدى. تەك اڭساي­تىندارى - ءۇندىستاننىڭ كۇيگە، بيگە تولى، «شات-شا­دى­مان»، ۋايىمى جوق، قايعىسى-مۇڭى جوق، «كوي­لەگى - كوك، قايعىسى - جوق»، باياعى كەڭەس وكى­مەتى كەزىندە تۇسىرىلگەن «ۆەسەلىە رەبياتا»، «كۋبانسكيە كازاكي» سىقىلدى پلاكات فيلمدەرگە قاتتى باۋىر باسىپ قالعان كورەرمەندەر «تيسە-تەرەككە، تيمەسە-بۇتاققا» دەپ سىن، ۇكىم، ۆەرديكت ايتۋمەن كەلەدى. «سىن - شىن بولسىن، شىن - سىن بول­سىن» دەگەن مۇح­تار اۋەزوۆ اتامىزدىڭ ايت­قانى ۇمىت بولعا­لى قاشا-ا-ان!... وكىنىشتى... ءجۇ­رەك­جاردى، شىن­دىق­تى شىجعىرىپ تۇرىپ كورسەتە­تىن شىنشىل فيلمدەر پايدا بولسا شىج-بىج بولىپ ايعاي-شۋ كوتەرۋگە تىم اۋەس «جالاڭ پاتريوتتار» شىقتى... «اۋرۋىن جاسىرعان ۇزاققا بار­ماي­تىنى» بەسەنەدەن بەلگىلى. قازاق كينوسىندا قىزمەت ىستەيتىندەر دە «ەل دەسە ەڭىرەيتىن» جىگىتتەر. ولار دا - پاتريوتتار. «شىندىقتى جىلاتىپ» ايتقانعا نە جەتسىن. بىراق، گاپ ونى قالاي ايتۋدا بولىپ تۇر عوي... كەيبىر رەجيسسەرلەر سول شىندىق­تى، اقيقاتتى جوندەپ ايتا الماسا - وزىنە سىن، وزىنە سەرت. ونداي فيلمدەر، شىنى كەرەك، بول­عان... نيەتى دۇرىس بولعانىمەن، ءفيلمىنىڭ ساپا-سيقى تومەن... ول - راس... ايتسە دە قالعان رەجيسسەرلەرگە دە توپىراق شاشۋعا بولماس. سونسوڭ دا اسقار اعام ءجيى ەسىمە تۇسەدى... سول كىسىنىڭ بىلگىرلىگى... تازا اناليزگە دەگەن قۇشتارلىعى... سول كىسىنىڭ سىنى... سول كىسىنىڭ ورنى ءالى دە ۇڭىرەيى-ءى-ءىپ تۇر.

- ءبىر سويلەسكەندە اڭگىمەلەرىم سەگىزىنشى سىنىپتا جۇرگەندە رەسپۋبليكالىق گازەتتەردە باسىلدى دەپ قالىپ ەدىڭىز. العاشقى «تەنتەك» اتتى شاعىن جيناعىڭىز ادەبي قاۋىمدى ەلەڭ ەتكىزگەن دەپ جاتادى. پروزادان كينوعا اۋىس­ار­دا ادەبيەت ەندى مەنىڭ قولىم ەمەس دەگەن وي بول­دى ما، الدە پروزا مەن كينوستسەناري اعايىن­دى جانرلار ء(تۇبى ءبىر قاراسوز عوي), مۇنى دا قوساقابات الا جۇرەرمىن دەپ ويلادىڭىز با؟ سماعۇل دوسىڭىزعا ادەبيەت - بايبىشە، كينو - كوڭىلدەسىڭ سياقتى دەگەندەي ءازىل ايتىپسىز...

- جاقسى پىكىر جەتكىلىكتى بولدى. اعالاردان جۇ­مەكەن اعام، تولەگەن توقبەرگەنوۆ اعام، مۇح­تار اعا ماعاۋيندەر جوعارى باعا بەردى. جەرلەس، دوس سايلاۋبەك جۇمابەكوۆ مارقۇم ماقالالارى­نان تاس­تاعان جوق... اعالاردان ماعاۋين اعامىز كەزدەسكەن سايىن: «سەن كينوعا بەكەر كەتتىڭ!» دەپ كىنا-ناز اي­تا­دى. سىرتىمنان عانا تانىس ورالحان مەن تى­نىم­باي كەيىن تانىسىپ، ارالاسا باس­تا­عاندا: «ءوي، سەنىڭ جازعان شىعارمالارىڭا قاراپ، جاسى كەلگەن جاسامىس، الپامساداي كىسى دەپ جۇرسەك، ءوزىڭ كىپ-كىشكەنتاي عانا بىرەۋ ەكەنسىڭ، جاسىڭ بولسا - تاعى كىشى بوپ شىقتىڭ، ءبىر جاققا جۇمساۋعا كەرەك جىگىت ەكەنسىڭ»، دەپ يت كويلەگىن بۇرىنىراق توز­دىر­عانىن كولدەنەڭ تارتاتىن.

پروزا مەن ستسەناريدى قاتار الىپ ءجۇرمىن دەپ ويلايمىن. كينوستسەناري جازباس بۇرىن ءجۇ­رەك­جاردى دۇنيەلەرىم الدىمەن پروزا كۇيىندە جا­زىلا­-دى... ۋاقىت سارابىنان وتكەسىن سول جازعان­دارىم­نىڭ بىرنەشە ەپيزودى كينوعا، ستسەناريگە اينالادى... ءوزىن­شە قىزىق پروتسەسس بۇل مەن ءۇشىن. جازعان پرو­زانىڭ ءبارى كينوعا جاراي بەرمەيدى. ءال­گىندە ايتىپ كەتتىم عوي - سينەماتوگراف، قالاي دە­گەنمەن، باسقا جانر. باسقا ونەر عوي... كەيبىر زا­مان­­داستارىم ءالى دە پروزا مەن پەسالارىن كينوعا دايىن تۇرعان دۇنيە دەپ اداسادى... كينوعا وتە جاقىن پروزا اكىم اعا تارازيدىڭ پروزاسى، دوسىم سماعۇل ەلۋباەۆتىڭ پرو­زا­سى... كەزىندە ونىڭ «اق بوز ۇيىنەن» جاقسى كينو ءتۇسىرىپ ەدى ءدامىر ماناباي دەگەن ارىپتەس. 90-شى جىلدارداعى الاسا­پى­ران كەزىندە تۇسىرىلگەن ەدى. ونى ايتاسىز، روماننىڭ ءوزى سماعۇل شىعارماشىلى­عىنىڭ ەڭ شوقتىعى بيىك تۋىندىسى. اتتەگەن-اي، مەملەكەتتىك سىيلىققا ابدەن-اق لايىقتى ەدى.

ال «ادەبيەت - بايبىشە، كينو - كوڭىلدەس» دەگەن جاس كەزدەگى قىزۋلىقپەن ايتىلعان، دوسىما ايتا سالعان جەلىكپە قالجىڭ ەدى عوي... ول ءسوزدىڭ قانات جايىپ كەتەرىن مەن بەيباق قايدان بىلەيىن... سەن دە قاي-قايداعىنى ەسىڭدە ساقتايدى ەكەنسىڭ. ەسىمە تۇسسە، وسى كەزدە ۇياتتان قىزارىپ كەتەمىن.

- ءسىزدىڭ ديپلومدىق جۇمىسىڭىز «شوق پەن شەر» كينوستسەناريى وداقتىق «يسكۋسستۆو كينو» جۋرنالىندا جاريالانىپ، ناعىز فۋرور جاسا­عان­سىز. وعان دەيىن ول بەدەلدى جۋرنالعا قازاق ستسەناريشىسىنىڭ دۇنيەسى جاريالانباعان ەدى. مەن «شوق پەن شەر» تۋرالى باسپاسوزدە العاش پىكىر بىلدىرگەنمىن. «لەنينشىل جاسقا» رەتسەنزيا جازعانمىن. سوندا ستسەناريدى الدى­مەن «قىر­عىز­فيلمگە» ساتقانىڭىزدى ەستىپ، قارنىم اشىپ قالعانى ەستە... بۇل قالاي بولىپ ەدى؟

- «قازاقفيلمگە» جىل باسىندا (1969 جىلى) جىبەرگەن ستسەناريىم ءىز-ءتۇزسىز جوعالدى... حابار-وشار جوق... الۋىن العان، بىراق اسا ءبىر قۇلشىنىس تانىتپاپتى، ال ماعان نە بار، نە جوق دەگەن حابار دا كەلگەن جوق ولاردان. بالاسىندى-اۋ، ءسىرا. سودان ءبىر كۇنى كوكتەم اياعى ءبىزدىڭ كۋرسقا كەزدەسۋگە كوزىل­دىرىك كيگەن ءبىر قىرعىز كەلدى... اتى-ءجونى قادىرقۇل ومىرقۇلوۆ... مانەۆيچ، پروفەسسورى­مىز­دى ايتام، اس­پان­داتىپ كەپ ماقتادى ونى. بۇل جىگىت تە ءبىزدىڭ ۇس­تاز­دىڭ شاكىرتى بوپ شىقتى. اڭگىمە سوڭىندا ومىرقۇلوۆ «قىرعىزفيلمدە» باس رەداكتور ەكەنىن ايتتى بىزدەرگە... ءبىر بۇيىم­تايمەن كەلگەنىن دە جاسىرعان جوق. كينوستۋدياعا بىرنەشە ستسەناري الا كەتكەندەي ويى بار ەكەنىن دە ايتتى. مانەۆيچتىڭ كوزى جايناپ كەتتى. سەن­دەردىڭ، قازاق پەن قىرعىزدىڭ مەنتاليتەتتەرىڭ ءبىر ەمەس پە؟ ەكى ەل دە اتقۇمار... مىنە، نارىمبەتوۆ­تىڭ ديپلومدىق ستسەناريىن وقىپ كور. تاماشا ستسەناري! - دەپ ماقتاۋىمدى جەتكىزدى... سول كۇنى كەشكە ومىرقۇلوۆ ءبىزدىڭ كۋرستان بىرنەشە ستسەناري الىپ، بىشكەككە ۇشىپ كەتكەن. ءتورت-بەس كۇننەن سوڭ ماعان، ينستيتۋتقا، جەدەلحات كەلدى... «سەنسىز ستسەناريدى تالقىلاعانىمىزعا كەشىرىم وتىنەم... ايتسە دە ستسەناري ءبىراۋىزدان قابىل­داندى... قۇتتىق­تاي­مىن. «قىرعىزفيلم» ستسەناري كوللەگياسىنىڭ باس رەداكتورى ومىرقۇلوۆ» دەگەن... ءبىر ايعا جەتپەي ماسكەۋگە ومىرقۇلوۆ تاعى كەلدى. گوسكينوعا كەلگەن ەكەن باسقا دا تىرلىكتەرمەن... سول جولى ماعان ستۋديامەن كەلىسىم-شارتقا قول قويعىزىپ كەتتى دە، ەندى ءبىر ونشاقتى كۇندە گونوراردى پوشتا ارقىلى جىبەرىپتى! ەكسپرەسس-قيمىل دەگەنىڭىز وسى شىعار... ءتىپتى جۇمىسقا شاقىرىپتى... وزىنە ورىنباسار­لىققا. مەن، بىراق، ول قىزمەتتەن باس تارتتىم. رەجيسسەر رەتىندە سسسر حالىق ءارتىسى، انگلياعا ءبىز­دىڭ شاكەن اعامەن شەكسپيردىڭ يۋبيلەيىنە بارىپ، سول جاقتىڭ ساحناسىندا شاكەن اعا - وتەللونى، ول كىسى - كورول ءليردى ويناپ ماراپاتقا يە بولعان  مۇراتبەك رىسقۇلوۆ جونىندە دەرەكتى فيلم ءتۇسىرىپ جۇرگەم... ءبىر كۇنى بىشكەككە تاناۋى دەلديىپ وسى قانىمبەك اعام جەتىپ كەلدى!... قولىندا - «شوق پەن شەر» جاريالانعان «يسكۋسستۆو كينو» جۋر­نالى. ۆگيك-تە جۇرگەندە ول بىزدەردى بالاسىنىپ مەنسىنبەيتىن... تاناۋىن كوتەرىپ كونچالوۆسكيدىڭ جانى­نان قالمايتىن... سول قانىمبەك اعام كەلدى دە امانداسار-امانداسپاستان بىردەن: «كەتتىك!» دەدى. «قايدا؟». «الماتىعا! كامال سمايىلوۆ شاقى­رىپ جاتىر! جىلدام جەتسىن دەپ جاتىر!» سول كۇنى تاكسيگە وتىرىپ، الماتىعا جەتتىك! «مەتامورفوزا» دەگەن وسى شىعار... كۇنى كەشە مەنىڭ ستسەناريىم دە، ءوزىم دە «قازاقفيلمگە» ونشا كەرەگىم شا­ما­لى سياقتى ەدى، ءبىر ساتتە باعام ءوستى دە كەتتى! سويتسەم - «يسكۋسستۆو كينو» جۋرنالىنداعى مە­نىڭ ستسەناريىمدى كورە سالا كامال اعامىز كول­لە­گيانىڭ شاڭىن قاعىپتى! «بۇل نە سۇمدىق! مەن نەگە بىلمەيمىن! نارىمبەتوۆ قايدا؟ ستسەناريدى ول نەگە بىزگە ەمەس، «قىرعىزفيلمگە» بەرەدى؟.. ول ءجى­گىتتى ماسكەۋدە ساندالىپ جۇرگەندە ۆگيك-كە ءتۇس دەپ شاكەن ەكەۋمىز كەڭەس بەرگەنبىز. قالاي­دا تا­بىڭ­دار!» دەپ پلانەركادا اجەپتاۋىر شۋ شىعا­رىپ­تى... كەيىن ونى اسقار اعام ايتىپ بەردى. سول كەزدە ول كىسى دە جاڭا كەلگەن ەكەن جۇمىس ىستەۋگە. كول­لە­گياعا... مەن اسىقپاي كامال اعاعا ءجاي­مەن بار­لى­عىن بايانداپ بەردىم. حابار-وشارسىز ول ستسەناري «قا­زاقفيلمدە» سەگىز ايداي جاتىپ قال­عانىن ايت­تىم... «قىرعىزفيلم» باس رەداكتورى ماسكەۋگە كەلىپ، ساتىپ الىپ كەتكەنىن دە ايتقاندا كامال اعام ساباسىنا ءتۇسىپ، تەلەفونمەن كينوستۋ­ديانىڭ باس ءفينانسيسى روزا تسىرۋلنيك دەگەن اپايدى شاقىرىپ الىپ، سوسىن «قىرعىزفيلممەن» دە حابارلاسىپ، باس-اياعى ءبىر اپتانىڭ ىشىندە قىر­عىزداردان قايتا ساتىپ الىپ، جەدەل تۇردە فيلم­دى وندىرىسكە جىبەردى... مەندە ەش كىنا جوق! «شوق پەن شەر» حيكاياسى وسىلاي باستالعان...

- «شوق پەن شەر» ءفيلمى تۋرالى دا، رەجيسسەر قانىمبەك قاسىمبەكوۆتىڭ ءوزى تۋرالى دا ارنايى ەكى رەت قالام تارتقانمىن. فيلم قا­زاق­ستان كومسومولى سىيلىعىن العاندا تاعى جازدىم. 1974 جىلى عوي دەيمىن. لەنتا تابى­سى­نىڭ باستى ارقاۋى رەجيسسۋرا دەسەك تە، ستسەنا­ري­دىڭ جاقسىلىعىنىڭ دا ءرولى بار عوي. سىي­لىققا قوسا ۇسىنىلماعانىڭىزعا رەنجىگەن بولارسىز؟

- البەتتە! شىنى كەرەك قوي. ءبىر ايەل ءبىر ايەل­گە ايتىپتى دەيدى: «بالانى مەن كوتەرەيىن، تولعا­تىپ، بوساناتىن سەن بولا عوي» دەپ... اسىرەسە، مار­قۇم اكەم قاتتى رەنجىدى; «ءاي، بالام-اي! تايدى ءوسى­رىپ، تۇلپار قىلعان - سەن، سوعان ءمىنىپ، باس ءجۇل­دەنى العان - بوگدە بىرەۋ!... بۇل نە قىلعا­نىڭ؟» دەدى. سوندا... وكىنگەننەن نە پايدا؟... ءوت­كەن ءىس قوي... اسقار اعام دا قاتتى كۇيىندى: «بارىپ تۇرعان باسماچەستۆو!» دەگەن.

- انا جىلى اندرەي كونچالوۆسكيدەن سۇحبات العانمىن. ماسكەۋدە. نيكولينا گورادا. سوندا اندرون رەجيسسەر ماماندىعىنا قاتىستى مى­نان­داي ءبىر وقىس تەڭەۋ ايتىپ ەدى. «ءبىر ايەلگە كوڭى­لىڭ كەتەدى، اڭسارىڭ اۋادى، ءولىپ-تالىپ قول جەتكىزىپ، وڭاشا كەزدەسۋگە كوندىرەسىڭ. بولمەدە ەكەۋدەن ەكەۋ قالعان كەزدە، ەندى شاراپتى قولعا الىپ، رومكەلەرگە قۇيا بەرگەنىڭدە ەسىك اشىلادى دا بىرەۋ كىرىپ كەلەدى. كىرىپ كەلەدى دە جانىڭداعى ايەلدى ورنىنان تۇرعىزىپ، قولىنا كوتەرىپ العان كۇيى كورشى بولمەگە كىرىپ كەتەدى... سول ادام - رەجيسسەر»، دەگەن ەدى. سوزبە-ءسوز كەلتىرىپ تۇرمىن دەمەيمىن. بىراق ماعىناسى وسىنداي. ءسىز كينورە­جيسسۋراعا وسىنداي ويمەن كەلگەن جوقسىز با؟

- قۇداي ساقتاسىن! ىزادان... كىجىنگەننەن... بىرىنشىدەن، «شوق پەن شەردىڭ» وقيعاسى ومىردەن الىن­­عان بولاتىن... سوزاق جاقتا بولعان... گولوششەكيننىڭ كور­سەت­كەن قاسىرەتى، ءبىزدىڭ ەلگە الپىسىنشى جىلداردا حرۋششەۆ كوكەم كەزىندە، جۇمساقتاۋ بولسا دا، تاعى ءبىر قايتالانعانى ەسىڭدە مە؟.. قازاقستانداعى جىلقى­لار­­دى تاعى دا تاركىلەگەن زاڭ شىقتى عوي. «مالەنكوۆ بەرگەن بايتالدى حرۋششەۆ كەلىپ قايتا الدى» ەسىڭدە مە؟ مىنە - سول كەزەڭ شەر دەگەن بالانىڭ كوزىمەن بەرىلگەن ەدى مەنىڭ جۋرنالدا جاريالانعان ستسەناريىمدە... سول ستسەناريدى كەڭەستىك تسەنزۋرا كينوپروتسەسستە جۇلقىلاپ-جۇلقىلاپ، ۇمىتپاسام، ون ءبىر نۇسقا جاز­دىم... شەتەلدەن باس جۇلدە الىپ، وزىمىزدە قانشا ما­راپاتتالسا دا سول فيلمگە كوڭىلىم تولماي قال­دى. تومەنگى سىنىپ وقۋشى­لارى­نا ارنالعان تىم «كامپيت-فيلم» بولىپ شىق­تى... ال مەنىڭ دىتتەگەن ماقساتىم - دراما ەدى... بالانىڭ كوزىمەن ۇلكەندەرگە ارنالعان دراما ەدى. ەلدىڭ باسىنان وتكەن، قازاقتىڭ - «ات - ەر قاناتى» دەپ جىلقى دەسە ىشكەن اسىن جەرگە قوياتىن ۇلتتىڭ تراگەدياسى ەدى. بۇل - ءبىر دەڭىز... رەجيسسۋراعا كەلۋىمنىڭ تاعى ءبىر سەبەبى... باسقا رەجيسسەرلەرگە دە ارناپ، بىرنەشە ستسەناري جازعام كەزىندە... سودان جۇرەگىم شايلىعىپ قالدى... كوزىڭە ەلەس­تەتشى ءبىر ءسات... مەن تاڭعى سەگىزدە بالامدى بالا­باقشاعا الىپ بارام... كەشكى التىلاردا سول بالامدى بالاباق­شا­دان الىپ قايتۋعا بارسام، تاربيەشى ايەل قولىمەن جەتەكتەپ ءبىر... شاشى بولەك، قاسى بولەك... زۇلىس بالانى قاسىما الىپ كەلەدى: «مىنەكي - بالاڭىز!» دەيدى... ولاي قارايمىن، بۇلاي قا­راي­مىن الگى بالاعا، - باسقا... بوتەن بالا! تاربيە­شى بەتباق­تىر­مايدى: «باسىمدى اۋىرتپاڭىز، با­لا­ڭىز - وسى!» دەيدى. «نارىمبەتوۆ دەگەن بالا وسى» دەپ اشۋعا باسادى سونسوڭ جەر تەپكىلەي... مەن وسىلاي بىرنەشە رەت امالسىز كينودان بوگدە-بوتەن بالانى جەتەكتەپ كەتكەم، كەزىندە! رەجيسسۋرا­عا كەل­گەن باستى سەبەپ - وسى دەسەڭىز دە بولادى! ال كونچالوۆسكي كينوعا سولاي كەلسە، سولاي كەلدىم دەسە - مەن سەنەم...

- سودان ءسىز قايتادان ماسكەۋگە تارتتىڭىز. بۇل جولى رەجيسسەر ماماندىعىن الۋعا. ءومى­رىڭىزدىڭ وسى بەلەسى جايىندا دا ايتىپ بەرسەڭىز. كينو­رە­جيسسۋرانىڭ جالىنا قىرىق جاسقا تولعاندا بارىپ قول ارتتىڭىز عوي، سولاي ەمەس پە؟ فيلم­دەرى­ڭىزدەگى جىلى يۋمور ۆگيك-تەگى ۇستازىڭىز، كومەديا مەترى گەورگي دانەليا­نىڭ اسەرى مە دەسەم، ال­عاش­قى اڭگىمەلەرىڭىز دە، «شوق پەن شەر» دە، «قىلاۋ» دا ادەمى يۋمورعا تولى. دەگەنمەن، دانەليا شەبەر­حا­ناسىنىڭ اسەرى قالاي بولدى؟

- وعان دا ەكى سەبەپ: بىرىنشىدەن، مەن تۇسىرگەن تۇڭعىش تولىقمەتراج­دى «بالالىق شاعىمنىڭ دون كيحو­تى» دەگەن ءفيلمىم. م.بەگاليننىڭ «ورال وت قۇشاعىندا»، ب.مان­سۇروۆ­تىڭ «قۇلا­گەر»، ۆ.پۇسىرمانوۆ پەن ا.اشراپوۆتىڭ «اق ارۋانا» فيلم­دەرى­نىڭ سوڭىن الا سول كەزدەگى كەڭەس وكىمەتىنىڭ ۇستاعان ساياساتىنا قارسى دەگەن جەلەۋمەن پولكادا جاتىپ قال­دى دا سول كەزدەگى كينو­باستىعىمىز «سەن، ساتىبالدى، جاقسى ستسەناريست-جازۋشىسىڭ، بىراق رەجيسسەرلىق ءبىلى­م­ىڭ جوق» دەگەن كەسىم-ۇكىم ايتتى دا مەن كينوكامەرادان الاستاتىلدىم... باسىندا ايتىپ ءوتتىم عوي - مەنىڭ ءومىرىم ىلعي دا كەزدەيسوق وقيعالارعا باي بولاتىن سول كەزدە... سول جى­ل­دارى ءبىراز ۋاقىت قول ءۇزىپ كەتكەن پروزاما قايتا ورالىپ، ەكى-ءۇش ۇلكەن حيكايات جازىپ، باسپاعا ازىرلەپ جۇرگەندە... ءبىر كۇنى ماسكەۋلىك ءبىر گازەت سسسر گوسكينوسى جانىندا ەكى جىلدىق جوعارعى كينورەجيسسەرلەر دايىنداي­تىن كۋرسقا قابىلداۋ جاريالاپتى... نارتاۋەكەل­مەن قولۇستاسىپ كەتتىم سول جاققا. قولتىعىمدا الگى «پولكادا جاتقان» «دون كيحوتتىڭ» ءتورت ءبولى­مى. باعىما قاراي سول فراگمەنتتەر گەورگي دانە­لياعا ۇناعان بولۋى كەرەك - دۇرىستاپ ەمتيحان دا تاپسىرتقان جوق، كوزبە-كوز وتىرىپ ون مينۋتتەي سويلەسكەن سوڭ ءۇن-ءتۇنسىز سىرتقا شىعىپ كەتكەن... «وحو، ۇناعان جوقپىن-اۋ!» دەپ كوزىم جاۋدىرەپ مەن قالدىم ون بەس ادام كوميسسيانىڭ الدىندا. بورا­تىپ سۇراق جاۋدىردى-اي كەپ ولار... ءويتىپ-ءبۇيتىپ جاۋاپ بەرگەن بولدىم. تۇنجىراپ، ءوزىمدى ءوزىم ءسۇي­رەتىپ تىسقا شاقسام - سىرتتا گەورگي نيكولاەۆيچ جايباراقات تەمەكى تارتى-ى-ىپ تۇر ەكەن. ماعان تەمەكى ۇسىندى... وتتىعىمەن تۇتاتىپ بەرىپ جاتىپ، ءجاي عانا جىميىپ: «تولقىپ تۇرسىڭ با؟» دەدى. مەن باسىمدى يزەدىم عوي دەيمىن... «مەن سەنى شەبەرحاناما الام، تولقىماي-اق قوي...» دەپ ارقامنان قاقتى دا ىشكە قايتا كىرىپ كەتتى. سىلەيىپ مەن قال­دىم... سەنەرىم-سەنبەسىمدى بىلمەي... مىنە وسىلاي، ماسكەۋدەن تاعى دا ءبىر-اق شىقتىم. «جىعىلعان كۇرەسكە تويمايدى» دەگەنىڭ وسى بولسا كەرەك! سودان بالا-شاعانى الماتىعا تاستاپ، تاعى دا ەكى جىل وقىدىم. «جاماندىق بولماي - جاقسىلىق جوق» دەي مە؟ ۇستازىم - دانەليا ءوز الدىنا، ەكى جىل اند­رەي تاركوۆسكي، ەۆگەني ەۆستيگنەەۆ دەگەن كي­نو­داعى كوكەلەرىمىزدىڭ ءدارىسىن تىڭدادىم. ءسويتىپ، تارىلعان تىنىس قايتا اشىل­دى!... اسەرىمىز سول - ەكى جىلداي دانەليادان باستاپ الگى كىسىلەردىڭ اششى دا ءتاتتى شىبىقتارىنىڭ اراسىنان «امان وتتىك» قوي!..

- جالپى، كينو ونەرىندە كىمدەردى ۇستاز تۇت­تىڭىز؟ كىمدەردەن ۇيرەندىڭىز؟ رەجيسسۋرادا ەلىك­تەۋگە ۇرىنباعان ادام كەمدە-كەم شىعار. ەلىكتەۋدىڭ ءوزى دە ۇيرەنۋدىڭ ءبىر جولى بولار، تەگى؟ قالاي دەيسىز؟

- ۇستازىم - سول گەورگي دانەليا عوي... ءالى كۇن­گە دەيىن حابارلاسىپ تۇرامىز. ماسكەۋدە ءوت­كەن تۇ­ساۋكەسەرلەر كەشىمە قالايدا كەلەدى. بارعان سا­يىن ۇيىنە سوعام. قۇشاق جايا قارسى الادى. ءماس­كەۋ­لىك تV نەمەسە كينوجۋرنالدارعا قالايدا پىكىرىن ايتىپ جۇرەدى...

سوسىن ونەردە، ادەبيەتتە العاشقى شىعارما­لا­رى­ندا ۇستاز تۇتاتىن كىسىلەرىنە «ەلىكتەمەدىم» دەي­تىندەردىڭ جانى شىقسىن!... قانشا كۇشەنسەك تە ەلىك­تەپ كەتكەنىمىزدى ەشقايسىمىز دا بايقاپ ۇلگەر­مەي قالامىز. وزدەرىمىز قازىر ءپىر تۇتىپ جۇرگەن اقباس اعا­لار­دىڭ العاشقى فيلمدەرىنەن شۇ­قىپ تۇرىپ كورسەتۋگە بولا­دى... بىراق، ول كىمگە كەرەك؟ نەگە كەرەك؟... باستىسى - اباي اتا­مىز ايتقانداي: «ۇيرەن دە جيرەن» ەمەس پە؟...

- كينورەجيسسۋرانى پروفەسسيا دەپ تە، رەمەسلو دەپ تە جاتادى. بۇل ماماندىقتىڭ ءوزىن­­دىك قيىندىعى نەدە دەپ وي­لايسىز؟ قيامەت-قايىم قيىن نارسە عوي. شاكەن اعا­نىڭ ءوزى ال­­عاشقى فيلمدەرىندە «تەاترال­­ششيناعا» ۇرىن­باي تۇرا المادى، تەك «اتامەكەننەن» باستاپ قانا ناعىز كينورەجيسسۋراعا قول جەتكىزدى. وسى ويعا كەلىسەسىز بە؟

- گولليۆۋد رەجيسسەرلەرى­نىڭ 90 پايىزى - رەمەسلەننيكتەر ... ونى وزدەرى دە بىلەدى. ول تىپتەن دە جامان قاسيەت ەمەس! رەمەسلەننيك دەگەنىمىز «شەبەرلىك» دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى. ال بىزدە، شىنى كەرەك، سول رەمەسلو - شەبەرلىك جاعى جەتىسپەي جاتادى! گوللي­ۆۋدتىڭ كەز كەلگەن بوەۆيگى ءسىزدى كرەسلودا تاپجىلت­پاي ەكى ساعات بويى تۇتقىندا ۇستايدى: قورقىتادى، كۇلدىرەدى، ۇرەيگە بۋىپ سەلكىلدەتەدى!...

ال پروفەسسيونال دەگەنىمىز - سول رەمەسلەننيك دەگەننىڭ ەگىزىنىڭ سىڭارى!

ءبىز بۇل جەردە «حۋدوجنيك» دەگەن ۇعىمدى ۇمى­تىپ بارا جاتىرمىز... سول گولليۆۋدتاعى رەجيس­سەر­لەردىڭ ون پايىزى عانا «حۋدوجنيك» دەگەن قا­سيەت­تى ءتاجدىڭ يەلەرى. ولار - وليۆەر ستوۋن، ريدلي سكوتت، ميلوش فورمان، كوپپولا، ت.ت. روسسيادا - ا.تاركوۆسكي، گ.دانەليا، ا.گەرمان... ارميان س.پا­راد­جانوۆ، گرۋزين و.يوسەلياني، ت.ت.

ال «تەاترالششينا» دەگەن، ءسوز باسىندا ايتتىم عوي، بىزدە عانا ەمەس، بۇكىل ەۋروپادا، امەريكادا، جاپونيادا دا بار، ەكراندارىندا ءورىپ ءجۇر... ءتىپتى كينودانىشپان اكيرا كۋروساۆانىڭ كەيبىر لەنتا­لارىندا اتويلاپ تۇر...  شاكەن اعامىزدىڭ «اتا­مە­كەن»، ءماجيت اعانىڭ «تۇلپاردىڭ ءىزى»، كەزىندە كەڭەس تسەنزۋراسى تالاپ تاستاعان ابدوللا قارساق­باەۆ اعامىزدىڭ «بالالىق شاققا ساياحات» فيلمدەرى - تازا سينەماتوگراف تىلىندە تۇسىرىلگەن شەدەۆرلەر.

- قازاق كينورەجيسسۋراسىنىڭ وزىندىك سيپا­تى، ارتىقشىلىقتارى، كەمشىلىكتەرى تۋرالى نە ايتار ەدىڭىز؟

- ىزدەسەڭ - كەمشىلىك جەتەرلىك... اسىرەسە، جانر جاعى جۇدەۋ... شاكەن اعادان سوڭ ەشكىم مۋزى­كالى فيلمدەر، كومەديا، بالالار مەن جاس­وس­­پى­رىمدەرگە ارنالعان فيلمدەر تۇسىرمەي، جوعا­لىپ كە­تىپ ەدى، قۇدايعا شۇكىر، قازىر «قازاق­فيلمدە» سول كەمشىندەردى جويۋعا ۇمتىلىس بار... بيىلعى ءتۇ­سىرىلگەن، ءتۇسىرىلىپ جاتقان فيلمدەر - سونىڭ اي­عاعى... ءبىر سوزبەن ايتقاندا - قازاق كينوسى اۆتوپورترەتىن ءالى جاساپ بىتكەن جوق. ەڭ باستىسى - ۇلكەن پروتسەسس ءجۇرىپ جاتىر.

- ۆگيك-ءتى ءبىتىرىپ كەلگەننەن كەيىنگى ونەر جولىڭىز ونشا توسەلگەن تاقتايداي تەگىس بولا قويعان جوق. «سوزاقتان شىققان گاملەت» ءساتسىز لەنتا سانالدى. ورازبەك سارسەنباەۆتىڭ اڭگى­مەسى نەگىزىندە «دولانا» ءفيلمىنىڭ ستسەناريىن جاز­دى­ڭىز، سولعىن فيلم بولىپ شىقتى. سول تۇس­تاعى ىزدەنىستەرىڭىز، قىنجىلىستارىڭىز جا­يىن­دا بىلگىم كەلەدى.

- ءالى دە تەگىس ەمەس... ال «سوزاقتان شىققان گام­لەت» ءفيلمىن بىرەۋلەر «ءساتسىز» دەسە دەگەن شىعار... ول - سول كىسىنىڭ جەكە پروبلەماسى. وسى بىل­تىر ماسكەۋدەن سول فيلم جانە «ومپا» فيلمدەرىنىڭ ديسكىلەرىن ساتىپ الىپ قايتتىم... ەكەۋىن دە شەتەل - روسسيا، گەرمانيا، يتاليا - تەلەديدارلارى ءجيى كورسەتىپ تۇرادى... وكىنىشكە وراي، ول ديسكىلەر بىزدە ءالى شىققان دا جوق. ماق­تا­ن­ىپ وتىر دەپ قالما، اقيقاتىن ايتىپ وتىر­مىن... ولار شىعارعان ارناۋلى پلاكاتتار مىنا ال­دىڭ­داعى كىتاپتىڭ ىشىندە... قايتالاپ ايتام، شەتەلدە مەنىڭ كوزى ءتىرى ميلليونەر ناعاشىلارىم جوق - ءوزىڭ بىلەسىڭ، مەن تازا قازاقپىن... «سوزاقتان شىق­قان گاملەت» - «شەستيدەسياتنيك» اعالارىمىز­دىڭ دراماسى... ول كىسىلەردە ەرىك بولعان جوق، تاڭداۋ بولعان جوق... تامىرسىز، «قاڭباق-ۇرپاق» دەر ەدىم. «موي ادرەس - سوۆەتسكي سويۋز» دەگەن ءاندى ۇران ەتىپ، پارتيا مەن كومسومول قايدا بار دەسە بالاعىن ءتۇرىپ اپ، كوزسىز، ويسىز شاپقىلاپ كەتەتىن دراما­سىن يرونيا ارالاستىرىپ كورسەتۋگە تىرىسقان دراما بولاتىن. ال «دولانانى» تۇسىرگەن باسقا بىرەۋ... مانا ايتتىم عوي وزىڭە. بالاباقشا جونىندە ءوزىم ايت­قان، ءوزىمدى رەجيسسۋراعا بارۋعا ءماجبۇر ەتكەن كوپ سەبەپتەردىڭ ءبىرى - سول...

سۇحباتتاسقان ساۋىتبەك ابدراحمانوۆ. cۇحبات جالعاسىن www.egemen.kz/307370.html سىلتەمەسىنەن وقىڭىزدار