حافيز حورەزمي (شىن ەسىمى – ابدۋلراحيم) XIV عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا حورەزمدە دۇنيەگە كەلگەن. XV عاسىردىڭ 30-40 جىلدارى شيراز قالاسىندا دۇنيەدەن وتكەن. كونە وزبەك تىلىنە ۇلكەن ۇلەس قوسقان. جاستىق شاعى حورەزم شاھارىندا ءوتتى. مۇنداعى تىنىشتىقسىز كۇندەردىڭ اسەرىنەن XIV عاسىردىڭ سوڭىندا تۋعان وتانىن تاستاپ كەتۋگە ءماجبۇر بولادى. سامارقاند، بۇحارا، حوجاند، يراك، قىرىم، يسفاحان، تەبريزدە بولىپ، شيرازدى مەكەندەيدى. يبراحيم سۇلتاننىڭ سارايىنا جاقىن بولعان. حافيز شيرازي ولەڭدەرىنە قۇرمەتپەن قاراپ، ونىڭ شىعارمالارىن وزبەك شەرياتىنا الىپ كەلگەن. وزبەك حالقىن شيرازي شىعارمالارىمەن تابىستىرۋ نيەتىمەن «حافيز» لاقاباتىن تاڭداعان. حافيز حورەزمي ءھام ءوز زامانىندا ادامدىقتىڭ جارشىسى، ىزگىلىكتى حافيز شيرازي، ءجامي، ناۆوي سىندى ءدىني كوزقاراستاعى وكىلدەرىنىڭ ءبىرى. ولەڭدەرىندە مانسۇر حاللاجدى تەرەڭ قۇرمەتپەن تىلگە تيەك ەتەدى.

حافيز حورەزمي تۇركى تىلىندە باي ادەبي مۇرا قالدىرعان. ولەڭدەرىنەن ديۋان تۇزگەن. ديۋان - جيناق، توپتاما ماعىناسىندا. ديۋانىندا 1052 عازال، 9 قاسيدا ءھام مۋقامماس، اۋدارما، زەرتتەۋلەر مەن رۋبايدان بولەك 37 264 جولدان تۇراتىن شەرى بار. ولەڭدە ينسان (ادام) باقىت-ساۋلىعى، ەركىندىگى، ءدۇنياۋي ماحابباتى اشىق ايتىلعان. زاماناسىنداعى ءتۇرلى وقيعالار، اشىق كورسەتىلگەن. شەرلەرى (ولەڭدەرى) مازمۇن-ماعىناسىنىڭ كەڭدىگى، ءپالساپاسىنىڭ تەرەڭدىگى، ينسانپارۋارلىق رۋحى، جان-جاقتىلىعىمەن ەرەكشەلەنىپ تۇرادى. ءتىلى تازا، جەڭىل، حالىق تىلىنە جاقىن، حورەزم سارىنىنا ھاس سوزدەر كوپ كەزدەسەدى. ديۋانىنىڭ XV عاسىردىڭ 30 جىلدارىنداعى كوشىرمەلەرى ءۇندىستاننىڭ حايداراباد شاھارىنىڭ سالاردجانگ مۇراجايىنىڭ كىتاپحاناسىندا. ال، فوتونۇسقاسى وزبەكستان عىلىم اكادەمياسىنىڭ شىعىستانۋ ينستيتۋتىندا ساقتالعان.

 

ءبىرىنشى عازال

 

ەي، جان، ساعان كىم جولادى، ناز قىلما،

مىنا ماعان نازدانۋدى از قىلما...

 

نياز* قىلىپ، سەندىك نازدى تىلەرمىن،

نيازىما نازدانباشى گۇل ءوڭدىم.

 

نەسىبەمدى ساعان قۇربان ەتەردە،

مەنى وزگەگە اۋىستىرما بەكەرگە.

 

ازاپ پەنەن قالىڭ قايعى ىشىندە،

ءوز-ءوزىڭدى جاسىرماشى ىشىڭدە...

 

كوڭىل سىرىن بولمەسىن دەپ تىلەسەڭ،

قيىندىقتان الىستا دا، ءجۇر ەسەن!

 

ساعان اشىق عاشىق بولعان كەزىمدە،

مازالاما، نازار سال دا، كوز ىلمە.

 

حافيز جانىن وتقا قارىپ تاسادا،

ءجاھاننامنىڭ زاڭ-جارعىسىن جاساما!

نياز* – ءۇمىت، تىلەك

 

 

ەكىنشى عازال

 

قارا كوزىڭ اينىماعان ءموپ-ءمولدىر،

جارقىلىنان ءولى كوڭىل ەتكەن ءدىر.

 

جارىق ءجۇزىڭ ماڭگىلىكتى مەڭزەيدى،

كوزىم ساعان قاراعانىن سەزبەيدى...

 

ءىشىم جاندى ءموپ-ءمولدىر ءبىر كوز ارباپ،

ەگەر ونى جاقسى كورسەم نە بولماق؟..

 

 

ءۇشىنشى عازال

ديدار ىزدەڭىز بۇل ءتۇنى، ەي، كوزدەرى اشىقتار،

ءمولدىر جانارعا رازى-ءدۇر شىن مانىندە عاشىقتار...

 

سەزىم وتىنا قۇماردى ورتەيمىز ەندى قاي كۇنى،

كوزىنە ەركەكتىڭ كورسەتەر ءجۇزىن گۇلزاردىڭ بايلىعى...

 

سۇيەمىن ءارى دۇنيەنى، ۇرەي الەمى كۇلمەيدى...

اق ءجۇزىم مەنەن جانارىم، گۇلزارىممەنەن گۇلدەيدى...

 

ەگەر سەن جولدى ىزدەسەڭ، ۋايىمعا سالما باسىڭدى،

ارتقا ەمەس، جۇرگەن بۇ جولىڭ العا جۇرگەننەن اشىلدى!

 

بازارعا كىرسەڭ كەشكىسىن، ەكى ومىرگە تەڭەرسىڭ،

ساۋدا زيانىن سەزىنبەي، پايدانىڭ جوعىن سەزەرسىڭ.

 

اكىمشى بولعان ءبىر كىسى، مىڭگىلىك الەمگە كەتتى،

نە قىلدى ءفاني دۇنيەدە، نە تاستاپ، نەنى اكەتتى؟

 

كوڭىلىڭنىڭ نۇرى جانعاندا، مەيىرىڭ تاسىپ باق تىلە،

ديدارى جارىق بار ماڭعا، كوزى دە بىزگە جاقتى دە...

 

جيعانىڭ قانداي پايدانى كورسەتتى ساعان اشىلىپ،

ۇساقتاي جانىڭ بەلىڭدە، توسىڭنەن شىعار شاشىلىپ...

 

الەم – الەمنىڭ العاشقى مادەنيەتىنىڭ ءبىر ءتۇرى،

بۇل دۇرىس، جانە نەگە ونى قايتالاۋ كەرەك؟ كۇلكىلى!..

 

مىنا الەمدە وزىندىك سانا بولماعان... ساعىنبا،

سانالى كۇندى دەپ ويلاپ، ساناسىز كۇنگە شالىنبا...

 

كىم ەدى ول ساعان وزگە ەمەس، اللادان جاننىڭ ءبارى-ءدۇر،

ەي، ينسان دەدىم، ەي، ينسان، ەسىتپەدىڭ بە؟ ارى ءجۇر!

 

قادامىن باسساڭ پاقىردىڭ، جولىنان كەسپە سوقىردى،

كەسكەكتەپ شىعار الدىڭنان كۇتىپ ءجۇر سىناق نە ءتۇرلى.

 

اقىل ءھام پاراساتپەنەن وينا ماحاببات جولىندا،

باسىڭدا باقتىڭ بارىندا، كەۋدەڭدە ويناپ جانىڭ دا.

 

جاقسى-جامان دەپ ءحافيزدى ەشكىمگە ىڭكار ەتپەسەڭ،

مومىن ەرلەرمەن قادىرلى كورىنەسىڭ دە كوپكە سەن...

 

ءتورتىنشى عازال

حايۋاناتتار باعىندا ديۋانا بولدىم اقىرى،

كور، ەندى ەلدىڭ ىشىندە ءاپسانا بولدىم اقىرى...

 

ءدۇنيا سىرىن ۇعىنىپ، سۇيىسپەنشىلىك جولىندا،

جان قۇربىما جان بەرىپ، جانسىراپ قالدىم اقىرى...

 

ەسىگىنىڭ يتىنە اشىنا بولىپ كورىڭىز...

ءھامما دوسىما جارلى بوپ، بەگەنە بولدىم اقىرى...

 

جانىپ-جانباي سابىردىڭ وتىنا ءتۇسىپ، جان كەشىپ،

ءشامىل رۇقساتى ءۇشىن دە ءپارۆونا* بولدىم اقىرى...

 

جيھانكەز بولىپ جاھاندى تۇگەلدەي كەزدىم، اتتەڭ-اي،

گانجى قۇسىن دا تابا الماي، سارساڭعا ءتۇستىم اقىرى...

 

داريا قىلىپ كوز جاستى جىلاعانىمدى كورگەنسىڭ،

ءىشى باۋىرىنا ءبىر شومىپ ءدۇردانا بولدىم اقىرى...

 

ءدىلبار ەلىمنەن كوشتىرىپ، حاياتىم اۋرە ەتتى-ءدۇر،

مىسكىن حافيزدەي اتىممەن قانقۇسا بولدىم اقىرى...

ءپارۆونا* – كومەكشى، قولداۋشى

 شاعاتاي تىلىنەن اۋدارعان جاس اقىن سۇندەت سەيىتوۆ

Abai.kz