«بەرسەڭ بەر، بەرمەسەڭ قوي باسپاناڭدى،
سوندا دا تاستاماسپىن استانامدى،
ولەڭنiڭ وتىن جاعىپ جىلىتارمىن،
ءوزiمدi, ايەلiمدi, جاس بالامدى...» -
دەپ جىرلاعان قاسىم اقىن دا تورىققان ساتتە وسىلاي قولىنا قالام العان شىعار. بۇل - كەشەگi كەڭەستiڭ اڭگiمەسi ەدi. ال بۇگiنگi تاۋەلسiز قوعامدا بارشا الەۋمەتتiك جەڭiلدiكتەن تىسقارى قالىپ وتىرعان ماماندىق يەلەرiنiڭ باسىندا دا سول قايعى، ياعني باسپانانىڭ مۇڭى، تiرشiلiكتiڭ تاۋقىمەتi. ولار كiم دەيتiن دە شىعارسىزدار؟! حالىقتىڭ ءۇنi, قۇلاعى ءھام كوزi بولعان بiر-بiر گازەتتiڭ، بiر-بiر تەلەارنانىڭ، بiر-بiر راديونىڭ وتىنا كۇيiپ، كۇلiمەن شىعاتىن تiلشi قاۋىم.
باسپاسوزدە قالام تارتىپ جۇرگەن جالىندى جۋرناليستiڭ، قوعامعا اتى ءمالiم قالام يەلەرiنiڭ كوبi قالادا پاتەر جالداپ تۇرادى دەسە، اۋىلداعى اعايىن سەنە قويماۋى دا ىقتيمال. وسىندايدا قالاعاڭ، قازاق ساتيراسىنىڭ ابىزى قالتاي مۇحامەدجانوۆ ايتتى دەگەن مىنا بiر اڭگiمە ەسكە تۇسەدi.
«...قالتاي اعا:

«بەرسەڭ بەر، بەرمەسەڭ قوي باسپاناڭدى،
سوندا دا تاستاماسپىن استانامدى،
ولەڭنiڭ وتىن جاعىپ جىلىتارمىن،
ءوزiمدi, ايەلiمدi, جاس بالامدى...» -
دەپ جىرلاعان قاسىم اقىن دا تورىققان ساتتە وسىلاي قولىنا قالام العان شىعار. بۇل - كەشەگi كەڭەستiڭ اڭگiمەسi ەدi. ال بۇگiنگi تاۋەلسiز قوعامدا بارشا الەۋمەتتiك جەڭiلدiكتەن تىسقارى قالىپ وتىرعان ماماندىق يەلەرiنiڭ باسىندا دا سول قايعى، ياعني باسپانانىڭ مۇڭى، تiرشiلiكتiڭ تاۋقىمەتi. ولار كiم دەيتiن دە شىعارسىزدار؟! حالىقتىڭ ءۇنi, قۇلاعى ءھام كوزi بولعان بiر-بiر گازەتتiڭ، بiر-بiر تەلەارنانىڭ، بiر-بiر راديونىڭ وتىنا كۇيiپ، كۇلiمەن شىعاتىن تiلشi قاۋىم.
باسپاسوزدە قالام تارتىپ جۇرگەن جالىندى جۋرناليستiڭ، قوعامعا اتى ءمالiم قالام يەلەرiنiڭ كوبi قالادا پاتەر جالداپ تۇرادى دەسە، اۋىلداعى اعايىن سەنە قويماۋى دا ىقتيمال. وسىندايدا قالاعاڭ، قازاق ساتيراسىنىڭ ابىزى قالتاي مۇحامەدجانوۆ ايتتى دەگەن مىنا بiر اڭگiمە ەسكە تۇسەدi.
«...قالتاي اعا:
- وزەكە،- دەدi بايسالدى كەيiپپەن،- «ارا-شمەل» جۋرنالىندا قىزمەت iستەيتiن قىرۋار جۋرناليستiڭ كوز جاسىن جيناپ ەم، ەكi بوتەلكە بولدى. سونى ەسiگiڭiزدiڭ الدىنا توگەيiن دەپ ەم، سiز تايىپ جىعىلا ما دەپ توكپەدiم. جۋرناليستەر جارقىن جۇزبەن جۇمىس iستەۋ ءۇشiن ەڭ بiرiنشi باسپانا كەرەك. بiزدە قاجىتاي Iلياسوۆ دەگەن فەلەتونيست... ءوزi وسىندا وتىرعان بولۋ كەرەك. قاجىتاي، بارسىڭ با؟ وسى قاجىتاي ءۇي سۇراپ ارىز جازعاندا ستالين مارقۇم تiرi ەكەن. (جۇرت دۋ كۇلدi)» دەگەن ەكەن. («تۇركiستان»، 28 ءساۋiر، №17)
قالاعاڭنىڭ مايدان قىل سۋىرعانداي ەتiپ مارقۇم وزبەكالi جانiبەكوۆكە ارىز-شاعىمدى ايتا بiلۋiنiڭ بiر ۇلگiسi ەدi بۇل. ساتيرا ساربازىنىڭ قالجىڭعا سۇيەنiپ ايتقان ارىزىن ۇققان باسشىنىڭ دا كەمەڭگەرلiگi شىعار، سول جولى «ارا-شمەلدiڭ» جۋرناليستەرi «ءوز ءۇيi, ولەڭ توسەگiنە» قول جەتكiزiپتi.
مەملەكەتتiڭ ءسوزiن سويلەپ، يدەولوگياسىن ناسيحاتتاپ جۇرگەن جۋرناليستەردiڭ بۇگiنگi الەۋمەتتiك جاعدايى قالاي؟ تiلشiلەردiڭ قۇقىعى قالاي قورعالىپ ءجۇر؟! ولار ءتورت قابىرعاعا ءزارۋ كۇي كەشiپ، قالا ورتالىقتارىندا پاتەردەن پاتەرگە سارىلا كوشiپ ءجۇر مە ەكەن؟! وسىنى ويلاعان جان بار ما ەكەن بۇگiندە؟! كوكەيiمiزدi مازالاعان ساۋالدارعا جاۋاپتى جۋرناليستەردiڭ وزiنەن iزدەدiك...

- جۋرناليستەرگە الەۋمەتتiك جەڭiلدiك جاسالۋ قاجەت دەپ ويلايسىز با؟...

ءومiرجان ابدIحالىق، جۋرناليست:
قازiرگi قوعامنىڭ قارا نارى قازاق جۋرناليستەرi دەسەك، ارتىق ايتقاندىق بولماس. ولار قوعامدىق-ساياسي، مادەني-رۋحاني، الەۋمەتتiك ءومiردiڭ جارشىسى، جان ايقايشىسى. اسiرەسە تاۋەلسiزدiكتiڭ جيىرما جىلىندا قازاق جۋرناليستەرiنiڭ بارلىق بۋىن وكiلدەرi ەگەمەندiكتiڭ ەڭسە تiكتەۋiنە ولشەۋسiز ۇلەس قوستى. كۇنi بۇگiنگە دەيiن قازاق بالاسى ءۇشiن جاقسى بiر iس iستەلسە، سونىڭ استارىندا قازاق جۋرناليستەرiنiڭ ەڭبەگi جاتىر. الاش ءسوزiنiڭ تۋىن جىقپاي، و باستاعى ەل قامىنىڭ، جۇرت كۇيiنiڭ جاقتاسى مەن اراشاسىنا اينالعان قازاق ءباسپاسوزi ءوز جولىنان اينىعان جوق. قازاق جەرi, قازاق مادەنيەتi, قازاق ساياساتى، قازاق بايلىعى، قازاق مۇددەسi, تۇتاس قازاق بولاشاعى... قىسقاسى، ءcوز مايدانىنداعى قازاق جۋرناليستەرi قارا ورمان حالقىمىزدىڭ پايداسىنا iس بولۋىنا مۇرىندىق بولىپ كەلەدi.
ال وسى ۋاقىت iشiندە قازاق جۋرناليسiنiڭ حالi قالاي دەپ سۇراعان بiر جان بولدى ما؟! ءاي، قايدام؟! ساۋال قاراپايىم كورiنگەنiمەن، قورعاسىن سالماقتى. سەبەبi ازاتتىق پەن الاش جۇرتىنىڭ قام-قارەكەتiن، ار-ۇياتىن، ابىرويىن جازسا قالامىنان، ويلاسا جادىنان شىعارماي جۇرەتiن ارiپتەستەردiڭ دەنi ۇلكەن شاھارلاردىڭ شەت جاعىنداعى جالدامالى قاراشا ۇيلەردە كۇنەلتەدi. جۋرناليستەردiڭ جاعدايىنا كوز قىرىن سالار جەرگiلiكتi بيلiكتi كورمەدiك. تiپتi جۋرناليستەر كۇنi دەپ اتالاتىن مەرەكەنi وسى ايدىڭ سوڭعى دەمالىسىنا قويا سالعان. مۇنىڭ ءوزi جۋرناليستيكانىڭ قادiرiنiڭ قانشالىق ەكەنiن ايعاقتاسا كەرەك. البەتتە، بيلiك پەن قوعامنىڭ ورىس تiلiنە دەگەن الابوتەن «ماحابباتىنىڭ» ارقاسىندا بiزدiڭ رەسمي تiلدەگi ارiپتەستەرiمiز قازاق جۋرناليستەرiنەن الدەقايدا كۇيلi ەكەنiن ەكiنiڭ بiرi, ەگiزدiڭ سىڭارى بiلەدi. ەڭ باستىسى - قازاق جۋرناليستەرiنiڭ ءۇي-كۇيسiز كوشپەندi ءومiرi. وسى بۋىنىپ، ءتۇيiنiپ وتىراتىن ءومiر ولاردىڭ جەكە شىعارماشىلىعى مەن جۇمىس بابىنا كەدەرگiسiن كەلتiرiپ قانا قويمايدى، جەمiسiن بەرەر ماۋەلi شاعىن كورiنگەننiڭ بوساعاسىندا جالتاقتاۋمەن وتكiزۋiنە سەبەپ بولىپ وتىر.

قانشايىم بايداۋلەتوۆا، «ايقىن» گازەتi مادەنيەت ءبولiمiنiڭ رەداكتورى:
- قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «تۇرعىن ءۇي قاتىناستارى تۋرالى» زاڭىنا سايكەس جۋرناليستەر بiر-اق جاعدايدا باسپانالى بولا الادى ەكەن. مەملەكەتتiك تۇرعىن ءۇي قورىنان پاتەر الۋ ءۇشiن بيۋدجەتتiك قىزمەتكەرلەر، اسكەريلەر، ۇلى وتان سوعىسىنىڭ ارداگەرلەرi مەن مۇگەدەكتەر جانە سولارعا تەڭەستiرiلگەن ازاماتتار، جارىمجان بالالارى بار نەمەسە ولاردى تاربيەلەۋشiلەر، كامەلەتكە تولعانعا دەيiن اتا-اناسىنان ايرىلعان 20 جاسقا جەتپەگەن قىز-جiگiتتەر، ورالماندار، كوپ بالالى جانۇيالارمەن قاتار، تولىق ەمەس وتباسىلارعا ارنايى جەڭiلدiك قاراستىرىلعان. ياعني جەسiر قالعان نەمەسە اجىراسقان بولساڭىز باسپاناعا مۇقتاج ازامات رەتiندە ءوز قۇقىعىڭىزعا سۇيەنۋگە قاقىڭىز بار. باسقا جول جوق. سوندىقتان قولىنا قالام ۇستاعان اعايىنعا الەۋمەتتiك جەڭiلدiك مiندەتتi تۇردە جاسالۋى تيiس! تiلشiلەردiڭ مەملەكەتتiك كومەگiنسiز ءوز بەتiمەن جەر الىپ، ءۇي سالاتىن ايلىعى كوپ ەمەس. ەڭ وكiنiشتiسi, مەملەكەتتiڭ ءسوزiن سويلەپ، ۇلتتىق يدەولوگيانى ناسيحاتتاپ جۇرگەن ءتورتiنشi بيلiك وكiلدەرi الدەكiمدەردiڭ جاپسارلاتىپ سالىپ تاستاعان كوممەرتسيالىق لاشىعىن امالدىڭ جوقتىعىنان پانالايتىندىعى. سوعان قاراماستان، ەلiم، جەرiم، تiلiم دەگەندە وزەگi تiلiنiپ تۇسەدi. ەلدiك رۋحتى كوتەرۋگە كەلگەندە جۋرناليستەن اسقان پاتريوت جوق. باسقانىڭ باسپانالى بولۋىنا مۇرىندىق بولىپ، وزدەرi پاتەر جالدايتىن ارiپتەستەرiمنiڭ وسى ارەكەتi كەيدە - كۇنi بويى كiسi تاسىپ، كەشكە ۇيiنە جاياۋ قايتاتىن كولiك جۇرگiزۋشiسiنiڭ كەيپiن كوز الدىما اكەلەدi. جاسىراتىن نەسi بار، ءوتiنiش ايتىپ، كومەك سۇراپ، اكiم-قارالاردىڭ ەسiگiن قاققىڭ-اق كەلەدi. بiراق قاي زاڭعا، قانداي قۇقىعىڭا سۇيەنەسiڭ؟
وسىعان دەيiن، ناقتىلاي كەتسەم، جيىرما جىل بويى بيلiك باسىنداعىلار بiزدiڭ دە جاعدايىمىزبەن ساناسىپ قالار دەگەن ءتاتتi ۇمiتپەن، تۋراسىن ايتقاندا، ەسەك دامەمەن ءومiر ءسۇرiپ كەلدiك. «جۋرناليستەرگە الەۋمەتتiك جەڭiلدiك قاشان جاسالار ەكەن؟» دەپ ويلانىپ-ويلانىپ بولعان سياقتىمىز. بiراق بiزدiڭ باسىمىزعا وڭايلىقپەن باق قوناتىن ءتۇرi بايقالمايدى. ەندiگi جەردە ءبارiمiز جۇدىرىقتاي جۇمىلىپ، تيiستi ورىنداردىڭ بiزدiڭ دە تiرشiلiگiمiزگە كوڭiل ءبولۋiن تاباندى تۇردە تالاپ ەتۋiمiز قاجەت.
قازاقتiلدi جۋرناليستەردiڭ باسپاناعا وتە مۇقتاج ەكەنi ەلباسىنىڭ قۇلاعىنا جەتسە، بۇل ماسەلە مiندەتتi تۇردە شەشiلەرiنە سەنەمiن! تەك، وسى سەنiم جوعالماسىن دەيiك...

توقتارالi تاڭجارىق، «دالا مەن قالا» گازەتiنiڭ تiلشiسi:
- جۋىردا ۇلتتىق كiتاپحاناعا بارىپ، سوناۋ الاشتىقتار القالى توپ قۇرىپ، قازاق ويىن ورگiزگەن «قازاقتان» بەرi قارايعى باسپاسوزگە وزiمiزشە كوز جۇگiرتكەنiمiز بار-تىن. ءبارiن سۇزبەسەك تە، نەگiزگi مازمۇنى مەن ءمانi, تاقىرىبى مەن ايتار ويىنا بارلاۋ جاساعانداي بولدىق. سونداعى بايقاعانىمىز، بۇگiنگi قازاق ءباسپاسوزi اۋەلگi ماقسات-مۇددەسiنەن، ۇلتتىڭ ءسوزiن سويلەۋ ۇردiسiنەن، نەگە بولسا دا ۇلتتىق كوكجيەكتەن قارايتىن قاسيەتتi قاينارىنان اداسپاپتى. وتكەن عاسىردىڭ باسىنداعى وقيعالار مەن بۇگiنگi جاعداي ەكi باسقا بولسا دا قازاقتىڭ مۇڭى بiر، سونداعى ورتاعا تاستالعان ماسەلەلەر ءالi دە وزەكتi ەكەن. سول ماسەلەلەردi ءار قىرىنان، ءار ءتۇرلi دەڭگەيدە كوتەرiپ، قوعامدىق پiكiر تۋدىرىپ وتىرعان بۇگiنگi قازاق باسىلىمدارى ەكەنiن اشىق ايتۋ پارىز. قازاق جۋرناليستەرi باسىلىپ ايتسا دا، جاسىرىپ ايتسا دا، تiپتi كەيدە اسىرىپ ايتسا دا ۇلتتىق تانىمنان، ۇلتتىق مۇددەدەن الشاقتاعان ەمەس. بiر اعامىزدىڭ «قازاق باسىلىمدارى ۇلتتىق پارتيانىڭ مiندەتiن اتقارىپ وتىر» دەگەنi ءدال ايتىلعان ءسوز. بازبiرەۋلەردiڭ ورىستiلدi باسىلىمداردىڭ iزدەنiسi كۇشتi, باتىل ايتادى، بادىرايتىپ ايتادى دەپ كوسەمسيتiنiنە تاڭىم بار. ولار باتىل ايتسا - بيلiكتiڭ كەمدiكسانا اسەرiنەن تەك سولاردى تىڭدايتىندىعىندا، بادىرايتىپ ايتسا - جۇرەكتەرiنiڭ كوپ نارسەگە اۋىرمايتىندىعىندا... سوندىقتان قازاق جۋرناليستەرiن الەۋمەتتiك قىسپاقتان ارىلتۋ، ويى مەن سوزiنە ماتەريالدىق قيىنشىلىقتار كەدەرگi كەلتiرمەستەي جاعداي تۋعىزۋ - ەلدiك مiندەت بولۋعا تيiس. قازiرگi قازاق جۋرناليستەرiنiڭ حالi - شەرحان اعاشا ايتقاندا، «ارتقانى - التىن، جەگەنi - جانتاق» كۇيiندە. بۇلاي قازاق جۋرناليستەرi دەپ بولە ايتۋىمىزدىڭ سەبەبi, قاي تۇرعىدان الساڭىز دا، ورىستiلدi جۋرناليستەردەن كۇن كورiسi تومەن. تiپتi الاتىن جالاقىلارى دا ولاردان ەكi-ءۇش ەسە كەم ەكەنiن قولىنا قالام ۇستاعان قاۋىمنىڭ ءبارi بiلەدi. «تىڭدالماعان ءسوز - جەتiم». بۇل ماسەلەنiڭ دە ايتىلعانىنا، كوتەرiلگەنiنە بiراز جىل بولسا دا، ەشقانداي ناتيجە شىقپاعانى قىنجىلتادى.

گۇلزينا بەكتاسوۆا

http://www.turkystan.kz/page.php?page_id=36&id=6283