تەمiرتاۋ قالاسىنداعى جاعاجايلاردا سۋعا باتۋدىڭ الدىن الۋ جۇمىستارىمەن كازاكتار اينالىسىپ ءجۇر. كازاكتار قۇتقارۋشىلارمەن بiرگە دەمالۋشىلارعا قاۋiپسiزدiك ەرەجەلەرiن ءتۇسiندiرiپ جۇرگەنگە ۇقسايدى. قاي ۇلت وكiلi بولسا دا قۇتقارۋشىلارعا سەپتiگi تيiپ، جازاتايىم وقيعا­لاردان ساقتانداندىرۋعا قول ۇشىن بەرiپ جاتسا، مەيلi دەرسiڭ. الايدا، قىزمە­تiنە بەل­سەنiپ كiرiسكەن كازاكتار مۋندير كيiپ الىپتى.

سوڭعى كەزدەرi قىسىلىپ-قىمتىرىلماستان اسكەري كيiم كيگەن كازاكتاردى ەلiمiزدiڭ تۇكپiر-تۇكپiرiنەن كورەسiڭ. جانە ولار جاي اسكەري كيiم ەمەس، ءارتۇرلi اسكەري اتاقتارىمەن ەرەكشەلەنەتiن پاگون، جەڭiندە رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ مەملەكەتتiك ەلتاڭباسى - ەكiباستى بۇركiتتiڭ سيمۆوليكاسى بار، فۋراجكiسiندە حح عاسىردىڭ باسىنداعى رەسەي يمپەرياسى ارمياسىنىڭ كوكاردى بەلگiلەنگەن مۋندير كيەدi. اسكەري اتاقتارىنىڭ بەلگiلەرi بار پاگوندارعا قاراپ-اق، كازاكتاردىڭ قۇرىلىمىندا اسكەري شەن بويىنشا ءبولiنۋ بار ەكەنiنە كوز جەتكiزەسiڭ. ال، بۇل كازاك ۇيىمدارى اسكەري قۇرىلىمعا جاتاتىنىن ايقىندايتىن بiردەن-بiر بەلگi. دەمەك، كازاكتار وزدەرiن شەتەل مەملەكەتiنiڭ اسكەري قۇرىلىمى رەتiندە كورسەتەدi دەگەن ءسوز. ايتپەسە، پاگون، كوكارد، قانجار، قامشى، وزگە دە اسكەري كيiمنiڭ اتريبۋتتارى انىق بەلگiلەنگەن كيiم زاڭسىز اسكەري قۇرىلىمنىڭ بەلگiسi ەمەي، نەمەنە؟! ونىڭ ۇستiنە، قازاقستان زاڭناماسىندا ەل اۋماعىندا كازاكتاردىڭ اسكەري قۇرىلىمىنىڭ ارەكەتiن رەتتەيتiن نورمالار جوق.

تەمiرتاۋ قالاسىنداعى جاعاجايلاردا سۋعا باتۋدىڭ الدىن الۋ جۇمىستارىمەن كازاكتار اينالىسىپ ءجۇر. كازاكتار قۇتقارۋشىلارمەن بiرگە دەمالۋشىلارعا قاۋiپسiزدiك ەرەجەلەرiن ءتۇسiندiرiپ جۇرگەنگە ۇقسايدى. قاي ۇلت وكiلi بولسا دا قۇتقارۋشىلارعا سەپتiگi تيiپ، جازاتايىم وقيعا­لاردان ساقتانداندىرۋعا قول ۇشىن بەرiپ جاتسا، مەيلi دەرسiڭ. الايدا، قىزمە­تiنە بەل­سەنiپ كiرiسكەن كازاكتار مۋندير كيiپ الىپتى.

سوڭعى كەزدەرi قىسىلىپ-قىمتىرىلماستان اسكەري كيiم كيگەن كازاكتاردى ەلiمiزدiڭ تۇكپiر-تۇكپiرiنەن كورەسiڭ. جانە ولار جاي اسكەري كيiم ەمەس، ءارتۇرلi اسكەري اتاقتارىمەن ەرەكشەلەنەتiن پاگون، جەڭiندە رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ مەملەكەتتiك ەلتاڭباسى - ەكiباستى بۇركiتتiڭ سيمۆوليكاسى بار، فۋراجكiسiندە حح عاسىردىڭ باسىنداعى رەسەي يمپەرياسى ارمياسىنىڭ كوكاردى بەلگiلەنگەن مۋندير كيەدi. اسكەري اتاقتارىنىڭ بەلگiلەرi بار پاگوندارعا قاراپ-اق، كازاكتاردىڭ قۇرىلىمىندا اسكەري شەن بويىنشا ءبولiنۋ بار ەكەنiنە كوز جەتكiزەسiڭ. ال، بۇل كازاك ۇيىمدارى اسكەري قۇرىلىمعا جاتاتىنىن ايقىندايتىن بiردەن-بiر بەلگi. دەمەك، كازاكتار وزدەرiن شەتەل مەملەكەتiنiڭ اسكەري قۇرىلىمى رەتiندە كورسەتەدi دەگەن ءسوز. ايتپەسە، پاگون، كوكارد، قانجار، قامشى، وزگە دە اسكەري كيiمنiڭ اتريبۋتتارى انىق بەلگiلەنگەن كيiم زاڭسىز اسكەري قۇرىلىمنىڭ بەلگiسi ەمەي، نەمەنە؟! ونىڭ ۇستiنە، قازاقستان زاڭناماسىندا ەل اۋماعىندا كازاكتاردىڭ اسكەري قۇرىلىمىنىڭ ارەكەتiن رەتتەيتiن نورمالار جوق.

90-جىلداردىڭ ورتاسىندا كازاك قۇرىلىمدارى "كازاك مادەنيەتiن ساقتاۋ جونiندەگi قوعام" رەتiندە تiركەلگەن بولاتىن. ونىڭ وزiندە كازاكتارعا پاگون مەن جەڭگە تiگiلەتiن ارنايى جاپسىرماسى جوق مۋندير مەن كوكارد بەلگiلەنبەگەن فۋ­راجكi كيۋگە عانا رۇقسات ەتiلگەن. ال بۇگiندە كازاكتار قازاقستان زاڭناماسىنا پىسقىرمايتىن بولعان.

وسى جەردە رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتi ب.ەلتسيننiڭ "رەسەي كازاچەستۆوسىن قايتا جاڭعىرتۋ مەن دامىتۋ جونiندەگi iس-ارەكەتتi جە­تiلدiرۋ تۋرالى" 2003 جىلدىڭ 25 اقپانىنداعى №249 جارلىعى ەسكە تۇسەدi. وسى جارلىقتا كازاكتاردىڭ اسكەري قۇرىلىمدارى رەسەي فەدەراتسياسى قارۋلى كۇشتەرiنiڭ ءبولiمi بولىپ تانىلعان.

رف ۇكiمەتiنiڭ 1994 جىل­عى 22 ساۋiردە بەكiتكەن №355 قاۋلىسىنىڭ "كازاچەستۆوعا قاتىستى مەملەكەتتiك ساياساتتىڭ نەگiزگi تۇجىرىمدارى" اتتى 1-بابىندا كازاچەستۆو مەملەكەتتiك قىزمەتتiڭ مىنانداي تۇرلەرi ايقىندالعان:

-  رەسەي فەدەراتسياسى قارۋلى كۇشتەرiندەگi قىزمەت;

-  مەملەكەتتiك شەكارانى قورعاۋ جونiندەگi قىزمەت;

-  كەدەندiك قىزمەت;

-  رەسەي iشكi iستەر مي­ني­ستر­لiگi iشكi اسكەرلەرiنiڭ جەدەل بولiمiندەگi قىزمەت;

-  مەملەكەتتiك جانە حالىقتىق-شارۋاشىلىق ماڭىزى بار نىساندار مەن جۇك­تەردi الىپ ءجۇرۋ جونiندەگi كۇزەت قىزمەتi;

-  ورمان جانە تابيعاتتى قورعاۋ قىزمەتi.

رەسەيدە كازاچەستۆو قىز­مەتiن رەتتەيتiن وزگە دە جارلىقتار جەتەرلiك. 1995 جىلدىڭ قاڭتارىندا رەسەي پرەزيدەنتi جانىنداعى كازاك اسكەرلەرiنiڭ باس باسقارماسى قۇرىلدى. ول 1998 جىلى رف پرەزيدەنتiنiڭ كازاچەستۆو ماسەلەسi جونiندەگi باسقارماسىنا اينالدى.

بۇدان بولەك بۇكiلرەسەي­لiك كازاكتار قوعامىنىڭ شەشiمi بويىنشا قازاقستانداعى كازاك اسكەرلەرi رەسەي كازاچەستۆوسىنىڭ قاتارىنا ەنگەن. ياعني، ورالداعى كازاك اسكەرi, شىعىس قازاقستان وبلىسىنداعى كازاكتار وداعى، سولتۇستiك قازاقستان، اقمولا مەن قوستاناي وبلىستارىنىڭ كازاكتارى كiرەتiن سiبiر كازاكتارىنىڭ اسكەرi جانە الماتى مەن شۋ ءوڭi­رiنiڭ كازاكتارىن بiرiكتiرەتiن جەتiسۋ كازاك اسكەرi رەسەي كازاچەستۆوسىنىڭ قاتارىندا.

قىسقاسى، قازاقستانداعى كازاك اسكەري قۇرىلىمدارى وزدەرiن رەسەيلiك كازاچەستۆونىڭ بiر بولiگi رەتiندە تانيدى دەگەن ءسوز. ونىڭ ۇستiنە، ەلiمiزدەگi كازاكتار بۇل جايت­تى مويىنداپ قانا قويماي، رەسەي پرەزيدەنتiنە قاراتىپ ايتقان سوزدەرiندە دە اشىق مالiمدەيدi.

ءوزiن وزگە ەلدiڭ اسكەرi دەپ تانىپ، رەسەيگە قىزمەت ەتەتiن كازاك قۇرىلىمدارى ۇلتتىق قاۋiپسiزدiككە قاتەر توندiرەدi. مۋنديرلەرiنە رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ نىشاندارى بار بەلگiلەردi تاعىپ الىپ، قازاق ەلiندە تايراڭداپ جۇرگەن كازاك اسكەري قۇرىلىمدارىنىڭ ارەكەتi زاڭ جۇزiندە رەتتەلمەگەن. سوندىقتاندا، كازاكتاردىڭ رەسەيگە ارقا سۇيەگەن ءىس-ارەكەتىنە زاڭ جۇزiندە شەكتەۋ قويىلۋى تيiس.

ت.قاسەنوۆ،

«ۇلت تاعدىرى -

اقمولا» قوعامدىق ۇيىمىنىڭ توراعاسى

«اباي-اقپارات»