ىستىقكولدiك قىرعىزدار iلگەرiدە بiر اۋىز سوزiمەن تىڭداۋشىسىن ۇيىتىپ، ەلگە اقىلشى بولعان، بويىندا ەرەكشە كورەگەندiك قاسيەتi بار ادامدارعا "اكە" دەگەن تيتۋلدىق دارەجە بەرگەن. ولاردىڭ العاشقىسى XVII عاسىردىڭ 30-جىلدارى - XVIII عاسىردىڭ بiرiنشi جارتىسىندا شىعىس تۇركiستان، جەتiسۋ جانە ءتاڭiرتاۋ (تيان-شان) ايماعىن مەكەندەگەن قىرعىزدارعا جول كورسەتكەن قارعا اكە بولسا، ودان كەيiنگiلەرi - XIX عاسىردا ءومiر سۇرگەن مويت اكە، سارت اكە، تيلەكمات اكە (رەسەيگە بارعان ەلشi), سادىر اكە، كاراچ اكە جانە كىدىر اكە.

18 ماۋسىمدا بiشكەكتە وتكەن قىرعىزستان حالىق اسسامبلەياسىنىڭ كەزەكسiز VII قۇرىلتايىندا نەگiزگi بايانداما جاساعان قىرعىز رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتi روزا وتىنباەۆا سول اكەلەردiڭ بiرi - مويت اكەنiڭ:
ىرىس الدى - ىنتىماق،
ىنتىماعى بار ەلدە،
ايسىز قارا تۇندە دە،
اسپانىندا كۇن تۇرار.
ىنتىماعى جوق ەلدiڭ،
بالالارى يتتەي ىرىلداپ،
اشىق، جارىق كۇندە دە،
اسپانىندا ءتۇن تۇرار، -
دەگەن وسيەتiن مىسالعا كەلتiردi. ويتكەنi ماۋسىم ايىندا بىلتىر ەلدiڭ وڭتۇستiگiندە ۇلتارالىق قاقتىعىستا قۇربان بولعانداردى ەسكە الۋدىڭ بiر جىلدىعى رەسپۋبليكا بويىنشا اتالىپ وتكەن. پرەزيدەنت جالپى ەلدiڭ قابىرعاسىن قايىستىرعان وقيعاعا سول حالىقتىق رەۆوليۋتسيانىڭ يگiلiگiن جوققا شىعارۋعا تىرىسقان ەسكi بيلiك جەتەكشiلەرi مەن ولاردىڭ جاقتاستارى سىبايلاس قىلمىستىق توپتاردىڭ قياناتشىل ارەكەتتەرi تۇرتكi بولدى دەپ باعا بەردi. مەملەكەت باسشىسى قىرعىزستان حالىق اسسامبلەياسىنىڭ سوڭعى ون شاقتى جىلدا، ونىڭ iشiندە كەيiنگi بiر جىلدا ءوز مiندەتiن لايىقتى ورىنداي الماي وتىرعانىن قاتتى سىنعا الدى. ەلدiڭ ىنتىماعىن شىڭداۋدا بەلسەندi ارەكەت كورسەتە الاتىن وسى مەكەمەنiڭ iسiن جانداندىرۋ ءۇشiن "مەكەنiم - قىرعىزستان" اتتى ەتنوستىق ساياسات جانە قىرعىز رەسپۋبليكاسى حالقىن ىنتىماقتاندىرۋ تۇجىرىمداماسى جانە 2015 جىلعا دەيiنگi iس جوسپارى ازiرلەنگەنiن، ونىڭ جوباسى قۇرىلتايدىڭ قاتىسۋشىلارىنا الدىن الا تاراتىلىپ بەرiلگەنiن مالiمدەدi. تۇجىرىمدامانىڭ نەگiزگi تۇستارىنا قىسقاشا توقتالعان پرەزيدەنت ر.وتىنباەۆا رەسپۋبليكاداعى تiل ساياساتى قوعامنىڭ باسىن بiرiكتiرۋدiڭ نەگiزگi دiڭگەگi ەكەندiگiنە وزگەشە نازار اۋداردى. بۇل ورايدا روزا يساقوۆنا قازاقستاننىڭ پرەزيدەنتi نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ مەملەكەتتiك تiلدi دامىتۋ باعىتىنداعى باستامالارى قىرعىزستان ءۇشiن جارقىن ۇلگi بولارىن باسا ايتتى.
مەملەكەتتiك تiل تۋرالى ماسەلە كوتەرە كەلە پرەزيدەنت ر. وتىنباەۆا بۇل باعىتتا قىرعىزستان ءۇشiن جاڭا جولدى - ۇلتارالىق قارىم-قاتىناس تiلi مەملەكەتتiك تiل - قىرعىز تiلi بولۋى كەرەكتiگiن مەڭزەدi. بۇل تۇرعىدان العاندا قۇرىلتاي مەملەكەتتiك تiلدi دامىتۋدىڭ بەتبۇرىس كەزەڭiن باستاپ بەرگەنi كۇمانسiز.
"بiزدiڭ مەملەكەتiمiزگە 20 جىل بولدى. ەكi ونجىلدىقتا ەشكiم ورىستاندىرۋدى جۇرگiزiپ جاتقان جوق. جاڭا قىرعىز ازاماتتارى ءوسiپ شىقتى. بiز نەگە نەگiزگi ماسەلەگە، بiلiم بەرۋ جۇيەسi ارقىلى قىرعىز تiلiن يگەرۋگە جەتiسە المادىق. بۇعان وزiمiزدەن باسقا كiم كiنالi? سوندىقتان بiلiم بەرۋiمiزدiڭ تiلدiك قۇرامداس بولiگiن ءتۇپ-تامىرىمەن وزگەرتۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيمiن. بارلىق ۇلتتىڭ بالالارى باستاۋىش مەكتەپتi بiتiرگەندە قىرعىز تiلiن مەڭگەرۋi قاجەت. ءيا، جاي عانا ەمتيحان تاپسىرىپ، باعا الىپ قويماي، مەڭگەرۋi قاجەت", - دەدi روزا وتىنباەۆا.
مەملەكەت باسشىسىنان كەيiن ءسوز سويلەگەن قىرعىز رەسپۋبليكاسىنىڭ جوعارعى كەڭەشiنiڭ توراعاسى اقماتبەك كەلدiبەكوۆ بۇل قۇرىلتايدى بىلتىرعى ماۋسىم وقيعاسىنان كەيiن دەرەۋ شاقىرۋ كەرەك ەدi دەپ ەسكەرتiپ، "اقىرعى جىلدارى سەپاراتيستiك راۋiشتەگi ۇلتشىلدار توبىنىڭ ۇيىعىنا اينالعان وش جانە جالالاباد ۇلتتىق ورتالىقتارىنىڭ، ونىڭ جانجالعا ارالاسقان جەتەكشiلەرiنiڭ iسiنە باعا بەرiلمەگەنiن، سوڭىن كۇتۋ ۇستانىمى جاقسىلىقتىڭ نىشانى ەمەستiگiن" ايتىپ، ماۋسىم قايعىلى وقيعاسىنىڭ شىعۋ سەبەپتەرiن جانە ونىڭ كەساپاتىن زەرتتەۋ بويىنشا جاساقتالعان دەپۋتاتتىق كوميسسيا بەس اي iستەپ، جۇمىسىن اياقتاعانىن، ناتيجەسi پارلامەنتتە ەكi كۇن تالقىلانىپ، ارنايى توقتام قابىل الىنعانىن، جاقىندا كوميسسيانىڭ بايانداماسى جۇرتشىلىققا جاريالاناتىنىن بiلدiردi.
وسىعان دەيiن ولكەنiڭ وڭتۇستiگiندەگi قايعىلى وقيعانىڭ سەبەپتەرiن انىقتاۋ بويىنشا قۇرامى رەسپۋبليكانىڭ قوعامدىق قايراتكەرلەرiنەن جاساقتالعان ۇلتتىق كوميسسيا وسى جىلدىڭ اقپان ايىندا جانە فين پارلامەنتiنiڭ دەپۋتاتى، ەقىۇ-نىڭ ورتا ازيا بويىنشا ارنايى وكiلi كيممو كيليۋنەن باسقارعان حالىقارالىق كوميسسيا مامىر ايىندا وزدەرiنiڭ ەسەپتەرiن جاريالاعان ەدi. حالىقارالىق كوميسسيا قورىتىندىسىنىڭ قىرعىزستان ءۇشiن ەڭ ماڭىزدى جاعى - وندا وزبەك ۇلتىنا قارسى تۇقىمقۇرتتىق (گەنوتسيد) بولعان ەمەس دەپ مالiمدەنگەن ەدi, بiراق جوعارعى كەڭەش حالىقارالىق كوميسسيا قايعىلى وقيعاعا دۇرىس باعا بەرiلگەن جوق، ۇلتارالىق ارازدىقتىڭ قايتا تۋىنا تۇرتكi بولۋى مۇمكiن دەپ تاۋىپ، كيممو كيليۋنەننiڭ رەسپۋبليكا ايماعىنا كiرۋiنە تىيىم سالىپ وتىر.
اقماتبەك كەلدiبەكوۆ:"ەڭ باستىسى - احۋالدىڭ تۇراقتىلىعى. ەگەر دە ولكەدە تۇراقتى جاعداي ورناماسا، حالىق iشiندە ىنتىماق پەن بiرلiك بولماسا، ەكونوميكا ەشقاشان كوتەرiلمەيدi, ەل تۇرمىسى وڭالمايدى، ساياسي جانە الەۋمەتتiك احۋال جاقسارمايدى" - دەپ قىرعىزستانداعى بۇگiنگi كۇننiڭ شىندىعىن اشىق ايتىپ، بارلىق ۇلت وكiلدەرiن وزدەرiنiڭ وتانى - قىرعىزستاننىڭ وركەندەۋi ءۇشiن ادال قىزمەت ەتۋگە شاقىردى.
وزبەك مادەني ورتالىعىنىڭ اتىنان پiكiرiن ايتقان دەلەگات ماككامجان ابدۋلقادىروۆ وتكەن iستەن جەتكiلiكتi ساباق الىنباي جاتقاندىعىنا قىنجىلىسىن بiلدiردi. ول رەسپۋبليكانىڭ وڭتۇستiگiندە ميليتسيا جانە ورگاندار تارابىنان زاڭسىز ارەكەتتەر - نەگiزسiز قاماقتا ۇستاۋ، قوقان-لوققى جاساۋ، قىزمەتتەن نەگiزسiز بوساتۋ جانە وزگە دە ارەكەتتەر ءالi كۇنگە دەيiن جالعاسىپ كەلە جاتقانىن، قاراپايىم ادامداردىڭ قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنان جاردەم سۇراۋعا قايرىلۋعا قورقاتىنىن اشىنا ايتتى.
قۇرىلتايدا قىرعىزستان حالىق اسسامبلەياسىنىڭ قۇرامىنا كiرگەن 29 ۇلتتىق قوعامنىڭ وكiلدەرiنiڭ ون ەكiسi مiنبەرگە كوتەرiلiپ، ءوز مۇڭ-مۇقتاجدىقتارىن ايتتى، سونىمەن بiرگە رەسپۋبليكانىڭ ءار تارابىنان كەلگەن قىرعىز ۇلتىنىڭ وكiلدەرiنە دە ءسوز بەرiلدi. نارىن وبلىسىنان كەلگەن دەلەگات قالىبەك اراباەۆ پارلامەنت دەپۋتاتتارىنىڭ وسى قاسيەتتi مەكەمەدە ارا-تۇرا جانجالداسىپ قالا بەرەتiنiن، بۇل ىلاڭ ەندi ايەل دەپۋتاتتارعا دا جۇعىپ بارا جاتقانىن نىساناعا الدى.
قىرعىزستان قازاقتارى قاۋىمداستىعىنىڭ اتىنان سويلەگەن قاۋىمداستىقتىڭ توراعاسى سەرiكۇل قوساقوۆ رەسپۋبليكانىڭ ەتنوستىق ساياسات جانە قىرعىز رەسپۋبليكاسىنىڭ قاۋىمىن باس قوستىرۋ تۇجىرىمداماسى بويىنشا تۇسiندiرمە بەردi. ويتكەنi بۇل كiسi تۇجىرىمدامانى جاساۋ بويىنشا جۇمىسشى توپتىڭ جەتەكشiسi بولاتىن. سەرiكۇل قوساقۇلىنىڭ تۇجىرىمدامانى جاساۋعا بەلسەنە ارالاسىپ، ونى باسقارۋى قانداستارىمىزدىڭ مارتەبەسiن باسقا ۇلتتارعا سالىستىرمالى بiر توپ بيiكتiككە كوتەرiپ وتىر.
قۇرىلتايدىڭ سوڭىندا قىرعىزستان حالىق اسسامبلەياسىنىڭ جاڭا جارعىسى قابىل الىنىپ، اسسامبلەيانىڭ 65 ادامنان تۇرعان كەڭەسi جانە اسسامبلەيا كەڭەسiنiڭ جاڭا توراعاسىن سايلادى. بۇل قىزمەتكە بەلگiلi عىلىم قايراتكەرi, اكادەميك بەكتەمiر مۋرزۋبرايموۆ بەكiدi. اسسامبلەيانىڭ قۇرمەتتi توراعالىعىنا قىرعىز رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتi روزا وتىنباەۆا سايلاندى.
جارعى بويىنشا مەكەمە "قىرعىزستان حالىق اسسامبلەياسى" قاۋىمداستىعىنىڭ زاڭدى تۇلعالارى بiرلەستiگi دەپ اتالاتىن بولدى. ول - قىرعىز رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتiنiڭ جانىنداعى كەڭەسۋشi ورگان.

نازاربەك بايجIگIتوۆ، "تۇركiستاننىڭ" قىرعىزستانداعى مەنشiكتi تiلشiسi

http://www.turkystan.kz/page.php?page_id=27&id=6316