قازاقستاننان ەكسپورتتالعان مۇناي مەن وزگە دە رەسۋرستار وففشورلى زونا ارقىلى ساتىلعانىن بىلەسىز بە؟

كوپتەن بەرى گەننادي بەنديتسكيمەن دوستاسىپ ءجۇرمىن. ونىڭ 2002 جىلى ۆرەميا گازەتىندە جارىق كورگەن ءبىر ماقالاسىندا «ۇلكەن ەكسپورتتىق ماحەناتسيا» جايلى جازادى.

بەنديتسكي 1999-2000 جىلدارى قازاقستاننىڭ ەكسپورتتان تۇسكەن تابىسىن زەرتتەيدى. بەلگىلى بولعانداي، ستاتيستيكا اگەنتتىگى جاريالاعان ساندار مەن قازاقستاننىڭ اقش، قىتاي، رەسەي جانە تۇركيا ەلدەرىندەگى ەلشىلىكتەرىنىڭ بەرگەن مالىمەتى ءارتۇرلى بولىپ شىعادى. بەنديتسكي رەسمي جاريالانعان مالىمەتتىڭ ەلشىلىكتەر بەرگەن اقپاراتتار ەكى ەسە از بولعانىن انىقتاعان. مىسالى، رەسمي مالىمەت بويىنشا، 1999 جىلى قازاقستان ەكسپورتتان $1,154 ميلليارد، ال 2000 جىلى $1,972 ميلليارد كىرىس كورسە، قازاقستاننىڭ شەتەلدەگى سەنىمدى وكىلدەرى سايكەسىنشە $2,137 ميلليارد (1999 ج.) جانە $3,282 ميلليارد (2000 ج.) تۇسكەنىن راستاعان. تابيعي بايلىق شەت ەلدەرگە تىكەلەي ەمەي وففشور زونالارى ارقىلى ساتىلىپ، شيكىزات باعاسى ترانسفەرت مەحانيزمى نەگىزىندە انىقتالىپ، ارزانداتىلعان. سول سەبەپتى دە ەكسپورتتالعان شيكىزاتتىڭ تولىق كولەمى شەكارادان شىعاردا تىركەلمەگەن. ال باعا ايىرىمى بەلگىلى ءبىر كىسىلەردىڭ قالتاسىنا كەتە بەرگەن.

تىركەلمەي قالعان 1,5 ميلليارد اقش دوللارى نەنى بىلدىرەدى؟ بىرىنشىدەن، ەكسپورتتان قازاقستان بيۋدجەتىنە ءتۇسۋى ءتيىس 450 ميلليون تەڭگە سالىق عايىپ بولدى. سول كەزدەگى تەڭگەنىڭ قۇنىمەن ەسەپتەسەك، سالىققا كەلۋى ءتيىس سوما قازاقستانداعى ءبىلىم بەرۋ، دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە قورعانىس قىزمەتتەرىنە قاجەت ءبىر جىلدىق قارجىعا تەڭ. نەمەسە بۇل اقشامەن ءبىر جىل بويى قازاقستانداعى زەينەتكەرلەر، ارداگەرلەر، مۇگەدەكتەر مەن كوپ بالالى انالارعا زەينەتاقى جانە جاردەماقى تولەپ وتىرۋعا جەتەر ەدى.

ستاتيستيكا كوميتەتى تەك ەكسپورت ساندارىنان شاتاسپاي، يمپورتتا دا فياسكوعا ۇشىراعان. ەكسپورتتا جاقسى تابىسقا جەتكەن پسەۆدو-شەنەۋنىكتەر دامىعان ەلدەردەن وندىرىسكە قاجەت ءتۇرلى تەحنيكالىق جابدىقتاردى قىمبات باعادا يمپورتتاعان. شەكارا قىزمەتىنە سۇيەنە وتىرىپ ستاتيستيكا اگەنتتىگى بەرگەن مالىمەت پەن جابدىقتاردى ەكسپورتتاۋشى ەلدەردىڭ ستاتيستيكاسى بىردەي بولماي شىعىپتى. ايتا كەتسەك، ستاتيستيكا اگەنتتىگى 2000 جىلى اقش-تان قازاقستانعا يمپورتتالعان تاۋاردىڭ قۇنى 276 ميلليون اقش دوللارىنا تەڭ بولعانىن مالىمدەسە، اقش-تىڭ ەكونوميكا جانە ستاتيستيكا باسقارماسى سومانىڭ 124 ميلليوننان اسپاعانىن جاريالاعان. قازاقستان شەكارا قىزمەتىنىڭ مالىمەتىنە وراي، سول جىلى اقش-تان قازاقستانعا $134 ميلليونعا مۇناي بۇرعىلاۋ قۇرىلعىسى يمپورتتالعان. ال اقش باسقارماسى ونداي تەحنيكانىڭ ەكسپورتتالماعانىن مالىمدەگەن.

وسىعان ۇقساس جاعدايلار قازاقستاننىڭ قىتاي، پاكىستان جانە ۇندىستانمەن جاسايتىن ساۋدا بايلانىسىندا دا كەزدەسەدى. ءبىزدىڭ كوميتەت ۇلكەن كىسىلەردىڭ سالىق تولەمەۋى ءۇشىن يمپورت كولەمىن ازايتىپ كورسەتكەنىمەن، بىزگە سەرىكتەس ەلدەر اقپاراتتى تەرىسكە شىعاراتىن مالىمەتتەر جاريالاپ وتىرعان.

مۇنداي اۋقىمدى وپەراتسيالاردىڭ كورىنبەي قالۋى، وسى اينالىمعا قاتىسى بار ادامداردىڭ قانشالىقتى «اۆتوريتەت»، اقشاسى كوپ ءارى بيلىكتەگى نەگىزگى رىچاگتاردى ۇستاپ تۇرعانىن بىلدىرەرى انىق. ال، پرەمەر، ەكس-پرەمەردەن نە سپروس؟!

ۆلاست ۆ دولە. گەننادي بەنديتسكيدىڭ «بەسپرەدەل» اتتى كىتابىنان

جولداس ورىسباەۆتىڭ facebook پاراقشاسىنان

Abai.kz