ارمان شوراەۆ، «كتك» تەلەارناسىنىڭ باس ديرەكتورى

-ارمان تولەگەنۇلى، ءسىزدىڭ كوممەرتسيالىق «كتك» تەلەارناسىنىڭ تىزگىنىن قولىڭىزعا العانىڭىزعا ءتورت جىلدان استام ۋاقىت بولدى. وسى ۋاقىت ارالىعىندا ءسىز «كتك» تەلەارناسىنداعى باعدارلامالارعا قانداي جاڭالىق اكەلدىم دەپ ويلايسىز؟

ارمان شوراەۆ، «كتك» تەلەارناسىنىڭ باس ديرەكتورى

-ارمان تولەگەنۇلى، ءسىزدىڭ كوممەرتسيالىق «كتك» تەلەارناسىنىڭ تىزگىنىن قولىڭىزعا العانىڭىزعا ءتورت جىلدان استام ۋاقىت بولدى. وسى ۋاقىت ارالىعىندا ءسىز «كتك» تەلەارناسىنداعى باعدارلامالارعا قانداي جاڭالىق اكەلدىم دەپ ويلايسىز؟

- راس، مەنىڭ وسى ارناعا باسشىلىققا كەلگەنىمە ءتورت جىلدان اسىپ بارادى. بىراق مەن تەلەارناعا كەرەمەت جاڭالىق اكەلدىم دەپ ايتا المايمىن. ءبارىمىز جاقسى تانيتىن قوعام قايراتكەرى، ساياساتتانۋشى ءاليحان بايمەنوۆ بىردە: «بولعان جىگىت تولدىم دەمەس، تولدىم دەسە، بولعانى ەمەس» دەپ ايتقان ەدى. سول كىسى ايتپاقشى، تەلەۆيزيا سالاسىندا جۇرگەنىمە 20 شاقتى جىل بولدى. وسى جيىرما جىلدىڭ جارتىسىنان استامى تەلەارنانىڭ جاڭالىقتار قىزمەتىندە ەڭبەك ەتتىم. جاسىراتىنى جوق، كەزىندە «كتك» تەلەارناسىندا ءتىلشى بولعانمىن. قاراپايىم تەلەكورەرمەندەر ايتقانداي، جاڭالىقتار - «ەفيردىڭ پاتشاسى». سوندىقتان دا مەن «كتك» تەلەارناسىنا باسشىلىققا العاش كەلگەن كۇننەن باستاپ، وسىنداعى جاڭالىقتاردىڭ ادەتتەگىدەن دە ساپالى ءارى جۇيەلى شىعۋىنا، سونداي-اق جاڭالىقتاردى ازىرلەۋگە قاجەتتى تەحنيكالاردىڭ ساپاسىنا ايرىقشا نازار اۋدارىپ، جاڭالىقتار قىزمەتىن وسى زامانعا ساي جاڭا تەحنيكالارمەن قامتاماسىز ەتۋگە تىرىستىم. قۇدايعا شۇكىر، سوڭعى ءتورت جىلدىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ تەلەارنانىڭ جاڭالىقتار قىزمەتى جاڭالىقتىڭ ءماتىنىن دايىنداۋدان (قازاق جانە ورىس تىلدەرىندە) باستاپ، ونى قاجەتتى بەينەكورىنىستەر ارقىلى بەرۋ ماسەلەسىندە «ورت-ەۋرازيا» سەكىلدى كوپشىلىككە بەلگىلى تەلەارنالاردان كوش بويى وزدى دەپ ماقتانىشپەن ايتا الامىن. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، رەسپۋبليكا تەلەارنالارى اراسىندا ءبىزدىڭ ارنا كوش باسىندا كەلەدى. ال 31-تەلەارنا ەكىنشى ورىندا. قايسىبىرەۋلەر ايتىپ جۇرگەنىندەي ەمەس، كەرىسىنشە، مەنىڭ ءتۇرىم دە قازاق، جانىم دا قازاق. جاسىراتىن ەشتەڭەسى جوق، مەن وسى «كتك» تەلەارناسى تاريحىندا وسى ۇجىمدى باسقارىپ وتىرعان تۇڭعىش قازاقپىن. تاعى ءبىر ايتارىم، وسىندا باسشىلىققا كەلگەن كۇننەن باستاپ كورەرمەننىڭ كوڭىلىنە جاقىن، الۋان ءتۇرلى پروبلەمالاردى قوزعايتىن تاقىرىپتار بويىنشا باعدارلاما جاساۋعا ايرىقشا نازار اۋداردىم. بۇعان دەيىن وسىنداعى جاڭالىقتار قىزمەتى دايىندايتىن «كۇن دەرەك» دەپ اتالاتىن جاڭالىقتار توپتاماسى كۇندىزگى ساعات 17:00-دە ەفيردەن بەرىلەتىن. ويلاپ قاراسام، بۇل ۋاقىتتا قانداي كورەرمەن جاڭالىقتاردى كورۋى مۇمكىن. ويتكەنى بۇل ۋاقىت ءاربىر ادام ءۇشىن جايباراقات جاڭالىقتاردى كورىپ وتىراتىن ۋاقىت ەمەس، كەرىسىنشە، قاربالاس ۋاقىت. وسىنى ويلاستىرا كەلە، جاڭالىقتاردىڭ بەرىلۋ ۋاقىتىن پرايم-تايم ۋاقىت - كەشكى 19 ساعات 30 مينۋتقا اۋىستىردىم. رەتى كەلگەندە ايتا كەتەيىن، ءبىزدىڭ قازاق تىلىندەگى جاڭالىقتارىمىزدىڭ رەيتينگى كەيبىر ارنالاردا بەرىلەتىن ورىس تىلىندەگى جاڭالىقتاردان الدەقايدا جوعارى. بۇل ماقتانعانىم ەمەس، شىنايى شىندىق. قازاق تىلىندەگى باعدارلامالاردى دا بىرتىندەپ اشۋدامىز. مىسالى، جادىرا سەيدەش دەگەن قىزىمىز جۇرگىزەتىن «جۇرەكجاردى» باعدارلاماسى - ىزدەنىستەن تۋعان باعدارلامانىڭ ءبىرى. پروديۋسەرى - اقمارال ءابجاني. ەگەر ءبىزدىڭ سايتتى اشىپ، «جۇرەكجاردىنى» قاراساڭىز، مۇندا سان الۋان پىكىرلەر جازىلعانىن بايقايسىز. اسىرەسە، جاسى ۇلكەن زيالى قاۋىم وكىلدەرى وزدەرىنىڭ اقىل-كەڭەستەرىمەن قوسا، ريزاشىلىقتارىن ءبىلدىرىپ، باتاسىن بەرۋدە. بۇل باعدارلامانىڭ نەگىزگى كورەرمەندەرى - كوكىرەك كوزى وياۋ زيالى قاۋىم. مەنىڭ ءوزىم الدەبىر نارسەگە رەنجىپ كەلگەن جاعدايدا «جۇرەكجاردىنىڭ» سايتىن اشامىن دا، ونداعى اق تىلەكتەردى وقىپ، ەرەكشە قۋانىشقا بولەنەمىن. ودان سوڭ گۇلميرا ابىقاي جۇرگىزەتىن «كەيىپكەر» دەگەن باعدارلامامىز بار. باعدارلامانىڭ كەيىپكەرلەرى - ءومىر-وزەندە الۋان ءتۇرلى قيىندىقتاردى باستان وتكەرسە دە قيىندىققا ەش مويىماي، وزدەرىنىڭ جۇرەگى قالاعان كاسىپتى دوڭگەلەتىپ، ناپاقا تاۋىپ جۇرگەن قاراپايىم جاندار. سوندىقتان دا بۇل باعدارلامانىڭ كورەرمەنى كوپ. سونداي-اق تەلەكورەرمەندەرىمىز سۇيسىنە قارايتىن «استارلى اقيقات» دەگەن باعدارلامامىز بار. حالقىمىز «دوس جىلاتىپ ايتادى، دۇشپان كۇلدىرىپ ايتادى» دەگەن ەمەس پە؟! وسى باعدارلاما ارقىلى ءبىز ەل ومىرىندەگى، قوعامداعى تۇيتكىلدى ماسەلەلەردى تەرىپ تۇرىپ، ەندى قايتىپ مۇنداي ماسەلەلەر بولماۋى ءۇشىن «جىلاتىپ» ايتامىز. بۇل باعدارلاما ەل باسقارىپ وتىرعان اكىم-قارالارعا ۇناماۋى مۇمكىن. ال ەندى قاراپايىم حالىق وسى «استارلى اقيقاتتى» اپتا بويى كۇتىپ ءجۇرىپ قارايدى. بۇعان تەلەكورەرمەندەرىمىزدىڭ بىزگە جازىپ جاتقان ەلەكتروندى حاتتارى كۋا. جاقىندا جۋرناليستەر كۇنى قارساڭىندا وسى «استارلى اقيقات» باعدارلاماسىنىڭ جۇرگىزۋشىسى دينا تولەپبەرگەنوۆا «نۇر مەديا» حولدينگى جاريالاعان بايقاۋدىڭ جەڭىمپازى اتانىپ، «نۇر سۇڭقار» جۇلدەسىنە يە بولدى. بۇل ارينە، ءبىزدىڭ ۇجىم ءۇشىن ۇلكەن قۋانىش. ءبىزدىڭ قوعامدا ەجەلدەن قالىپتاسقان ءبىر جاعداي، ءبىزدىڭ شەنەۋنىكتەرىمىز وزدەرىن ماقتاساڭ سەنى جانىنداي جاقسى كورەدى دە، ال سىن ايتساڭ، جەك كورەدى. مۇنى ءبىزدىڭ قوعامنىڭ، ونىڭ ىشىندە، شەنەۋنىكتەرىمىزدىڭ ۇلكەن كەمشىلىگى دەر ەدىم. ودان كەيىن ءبىزدىڭ ۇجىمنىڭ جۇزەگە اسىرعان تاعى ءبىر شارۋاسى، ءبىز حالقىمىزدىڭ عاسىرلار قويناۋىنان بىزگە جەتكەن ۇلتتىق ءبيىمىز - «قاراجورعاعا» ارنايى كليپ ءتۇسىرىپ، ونى كۇن سايىن تاڭەرتەڭ تاڭعى دەنە جاتتىعۋى ءۇشىن بەرىپ كەلە جاتىرمىز. ءبىر ەرەكشەلىگى، بۇل ءبيدى ءبىز الماتىنىڭ ىرگەسىندەگى «ءۇش قوڭىر» جايلاۋىندا ەسترادا انشىلەرى، «كتك» تەلەارناسىنىڭ جۋرناليستەرى مەن رەجيسسەرلەرىن قاتىستىرا وتىرىپ تۇسىردىك. ءتىپتى ءوزىنىڭ «يتوگي نەدەلي» اۆتورلىق باعدارلاماسى ارقىلى كوپكە جاقسى تانىس جۋرناليست ارتۋر پلاتونوۆتىڭ ءوزى وسى ءاندى تازا قازاق تىلىندە ايتۋدى ۇيرەندى. ول ول ما، جاقىندا بىزگە حابارلاسقان ءبىر كورەرمەنىمىز ءوزىنىڭ ۇيقىنى جاقسى كورەتىن، بالاباقشا جاسىنداعى نەمەرەسىنىڭ «قاراجورعانى بەرىپ جاتىر» دەپ ايتسا بولدى، شىرت ۇيقىدان ويانىپ، بيلەي جونەلەتىنىن سۇيىنشىلەتە جەتكىزدى. بۇل - «قاراجورعانىڭ» حالىققا قاجەت ەكەندىگىنىڭ بەلگىسى. سوڭعى ۋاقىتتا ءبىزدىڭ تەلەارناعا تانىمال ونەر ادامدارى قوڭىراۋ شالىپ، «ەگەر «قاراجورعاعا» ەكىنشى قايتارا كليپ تۇسىرسەڭىزدەر، ءبىزدى دە ۇمىتپاڭىزدار، قاتىسۋعا دايىنبىز» دەپ وزدەرىنىڭ تىلەكتەرىن بىلدىرۋدە. مۇنداعى باستى ماقسات - ءاربىر كورەرمەن جۇرەگىنىڭ «تۋعان ەلىم - قازاقستانىم» دەپ سوعۋىنا مۇمكىندىك تۋعىزۋ. راس، بۇل قىسقا دا نۇسقا جوبا. كۇندە تاڭەرتەڭگىلىك جاتتىعۋدىڭ ورنىنا بەرىلىپ ءجۇر. حالىق جىلى قابىلداپ جاتىر. ءوزىڭىز ايتقانداي، «قاراجورعا» ءبيىنىڭ ءماتىنىن قازاق ءتىلدى انشىلەرمەن بىرگە، وزىمىزدە قىزمەت ەتەتىن وزگە ۇلت وكىلدەرىنە ايتقىزۋىمىزدىڭ استارىندا ۇلكەن ءمان جاتىر. مەنىڭ باستى ماقساتىم - شاعىن جوبا ارقىلى قالىڭ ۇيقىدا جاتقان حالقىمىزدى وياتۋ، ولارعا وي سالۋ. كوپشىلىكتىڭ ۇسىنىسىن ەسكەرىپ ءبىز جاقىندا «ءۇش قوڭىر» جايلاۋىندا «قاراجورعا» ءبيىنىڭ جاڭا نۇسقاسىن ءتۇسىرۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. بۇعان قوسا، ۇستىمىزدەگى جىلى قىركۇيەك ايىنان باستاپ «كتك» تەلەارناسىندا قازاق تىلىندە تاڭەرتەڭگىلىك مۋزىكالى سازدى باعدارلاما اشپاقپىز. وزدەرىڭىز كورىپ جۇرگەندەرىڭىزدەي، قازاق تىلىندە جۇرەتىن «ماسساعان» دەگەن ءازىل-سىقاق باعدارلامامىز دا بار. مەنىڭ ءبىر بايقاعانىم، قازاق تىلىندە ازىلدەسۋ وتە قيىن. بۇل - ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولىنان كەلە دە بەرمەيدى.
- «كتك» تەلەارناسىنىڭ باعدارلامالارىنا قاتىستى تاعى ءبىر سۇراق، ءوزىڭىز ەستىپ جۇرگەن بولارسىز، تەلەارناداعى «ناشا-كازاشا» باعدارلاماسىنا قاتىستى كوپشىلىك قازاق ءتىلدى كورەرمەن «وسى باعدارلاما ارقىلى قازاقتى قازاققا مازاقتاتىپ «كتك» تەلەارناسىنىڭ باسشىسى نە قاراپ وتىر؟» دەگەن ءتارىزدى اششى دا بولسا شىنايى سۇراقتى ءبىزدىڭ «ايقىنعا» جازىپ جىبەرىپ جاتقاندارى دا بار. بۇعان ءسىز نە دەيسىز؟
- وسىدان ەكى جىل بۇرىن ءدال وسى سۇراققا باق ارقىلى جاۋاپ بەرگەن بولاتىنمىن. سوندا مەن امەريكادا «نەگردى نەگر دەپ تەك نەگر عانا ايتا الادى» دەگەن پىكىردى كەلتىرگەنمىن. سول سەبەپتى ەلىمىزدە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان شالا قازاقتاردىڭ «كوزىن» شۇقىسا، تەك قازاقتار عانا شۇقي الادى. جاسىراتىن تۇگى جوق، مەنىڭ ءوزىم دە شالا قازاق بولعانمىن. قۇدايعا شۇكىر، قازىر كىم-كىممەن دە تازا قازاق تىلىندە پىكىرلەسە الامىن. ويتكەنى ىزدەندىم، ۇيرەندىم. شىندىعىن ايتسام، ءبىزدىڭ بۋىن ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العالى بەرى ءوزىمىزدىڭ قازاق ەكەندىگىمىزدى سەزىنە باستادىق. ءسىزدىڭ ءسوزىڭىزدىڭ جانى بار، «ناشا كازاشانى» كورگەن كەيبىر ماي قىزمەتكەرلەرىنىڭ بىزگە رەنجيتىنى دە بار. ەگەر شىندىعىنا كەلسەك، ادىلدىكتى تۋ ەتۋى ءتيىس پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىنىڭ كەيدە پارا الىپ، جەمقور اتاناتىنى سۇمدىق عوي؟! ءبىز وتىرىك ايتىپ وتىرمىز با؟ كەيبىر جاستار جول-كولىك وقيعاسى بولا قالعان جاعدايدا جوعارىدا وتىرعان كوكەلەرىنە سۇيەنەتىنى بار. سوندىقتان دا ءبىز قازاقتىڭ «قىزىم ساعان ايتام، كەلىنىم سەن تىڭدا» دەيتىنىندەي، «ناشا كازاشا» ارقىلى قوعامداعى بىلىقتاردى ايتىپ، كەيىنگى ۇرپاقتى ونداي ارام پيعىلدان، ۇلتىمىزعا جات ادەت-عۇرىپتان اۋلاق بولۋعا شاقىرامىز. ايتپەسە، ءبىزدىڭ كىم-كىمگە دە «كۇيە» جاققىمىز جوق. ەڭ باستىسى، ءاربىر كورەرمەن قانداي حاباردى كورسە دە، ارقايسىسىن دۇرىس تۇسىنە ءبىلۋى ءتيىس. ەگەر ۇناماسا، قۇدايعا شۇكىر، تاۋەلسىز ەلىمىزدە 12 تەلەارنا بار. تۇيمەسىن باسسىن دا قالاعان ارناسىن كورە بەرسىن، ءبىز وعان ەش رەنجىمەيمىز!
- بىلتىر استانادا وتكەن مەديا قۇرىلتايدا ءسىز مەملەكەتتىك تاپسىرىستى ەسىرتكىگە تەڭەي كەلە، «كەز كەلگەن باق مەملەكەتتىك تاپسىرىستى ورىنداعانىمەن، تاۋەلسىز بولۋى ءتيىس. ويتكەنى مەملەكەت قازانىنان قارجىلاندىرىلىپ وتىرعان ءاربىر رەداكتوردىڭ كوڭىل تۇكپىرىندە «كۇنى ەرتەڭ ءبولىنۋى ءتيىستى قارجىدان ايىرىلىپ قالمايمىن با؟» دەگەن قاۋىپ تۇرادى» دەگەن ەدىڭىز. بۇگىن سول پىكىرىڭىزدى شيراتىپ ايتا تۇسسەڭىز.
- دۇرىس ايتاسىز، ونداي پىكىردى ايتقانىم راس. سول سوزىمنەن بۇگىن دە تايمايمىن. باق-تا مەملەكەتتىك تاپسىرىس بولماسىن دەمەيمىن، بولۋى كەرەك. بىراق ونى تاراتۋ ماسەلەسىن شەشىپ الۋ كەرەك. مىسالى، وسىدان ءبىراز جىل بۇرىن تەلەارنالارداعى حابار «50 دە 50» بولسىن دەگەن پىكىر ايتىلدى. بۇل - قۇپتارلىق نارسە. ەگەر قازاق تىلىندەگى حابارلاردىڭ ۇلەس سالماعى سول ەلۋدەن اناعۇرلىم اساتىن بولسا، وعان قۋانۋعا دا بولادى. دەگەنمەن مۇنىڭ ءبىر جاعى بار، مىسالى، ءبىز ءوز ارنامىزدا «50 دە 50»-ءدى ۇستانامىز دەپ تانىمال انشىلەردىڭ ورىنداۋىنداعى ءان-كۇيلەردى تۇندە ۇزدىكسىز قويىپ قويدىق دەلىك. بىراق بۇلاي جاساۋعا ءداتىمىز بارمايدى. بۇل ءوزىمىزدى ءوزىمىز الداۋمەن پارا-پار. ەگەر ءدال وسى ماسەلەنى شەشۋ مەنىڭ بيلىگىمدە بولسا، بىلاي جاسار ەدىم. ءوزىڭىز بىلەسىز، كۇنى بۇگىنگە دەيىن مەملەكەتتىك ءتىل - قازاق ءتىلىن دامىتۋ ءۇشىن قانشاما ميللياردتاعان قارجى بولىنۋدە. ءدال وسىدان قازاق ءتىلى كوگەرىپ، كوكتەدى مە؟ جوق، ارينە! مۇنى بىلاي ىستەۋگە بولار ەدى. سول ميلليون مەن ميللياردتاردى تەلەارنالارعا بەرىپ، وسى قارجىعا سىزدەر «پرايم-تايم» ۋاقىتىندا بەرىلەتىن، كوپشىلىك ءسۇيسىنىپ كورەتىن، تاربيەلىك ءمانى زور قازاق تىلىندەگى باعدارلامالار ءتۇسىرىپ، دايىنداڭىزدار دەسە عوي. ايتاتىنى جوق، ءاربىر تەلەارنانىڭ باسشىلىعى دا، جۋرناليستەرى دە قوعام ءۇشىن اسا قاجەتتى باعدارلامالاردى دايىنداۋعا جان سالا جۇمىلار ەدى. شىندىعىن ايتسام، قايسىبىرەۋلەردىڭ «قازاق تىلىندەگى حابارلارعا جارناما سالۋ مۇمكىن ەمەس، قازاق تىلىندەگى حابارلاردى ەشكىم كورمەيدى. سوندىقتان دا ولار شىعىننان باسقا تابىس اكەلمەيدى» دەپ ايتىپ جۇرگەنى قۇر بوس ءسوز، ساندىراق!
تاعى ءبىر جاڭالىعىمىز، سان ميلليونداعان اۋديتوريانى جيناپ ۇلگەرگەن، كورەرمەن قاۋىم ءاربىر قويىلىمىن اسىعا كۇتەتىن مارقۇم لۇقپان ەسەنوۆتىڭ «تاماشا» ويىن-ساۋىق وتاۋى سوڭعى ۋاقىتتا ءبىزدىڭ ۇجىمعا قوسىلدى. الداعى ۋاقىتتا ءبىز وسى «تاماشانىڭ» ءاربىر قويىلىمىن تەلەارنامىز ارقىلى كورەرمەنگە ۇسىنباقپىز. بۇل كوماندا قويىلىمىنىڭ رەيتينگىسى الدەقايدا جوعارى بولاتىنى انىق. ەگەر ءاربىر تەلەارنا وسىنداي قۇندى دۇنيەلەردى كورەرمەنگە ۇسىنعاندا، وندا جارناما ارقىلى قارجى جاساۋعا بولادى. بۇعان قوسا، وسىنداي تەلەقويىلىمدارعا ۇكىمەت مۇمكىندىگىنشە قارجى بولسە، نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى. مىسالى، شارۋا قوجالىعىنىڭ يەسى مەملەكەتكە وتكىزىلەتىن ءاربىر ليتر ءسۇت ءۇشىن، ال ديقاندار وزدەرى وسىرگەن استىقتىڭ ءاربىر تونناسى ءۇشىن ۇكىمەتتەن دوتاتسيا الادى. ەگەر ولارمەن سالىستىرا كەلسەك، تەلەارنالاردى دا وتاندىق ءونىم ءوندىرۋشى رەتىندە قاراستىرۋعا بولادى. ەڭ باستىسى، ءبىزدىڭ ۇكىمەت تەلەارنانىڭ ونىمىنە رۋحاني بايلىق رەتىندە قاراۋى ءتيىس. وكىنىشكە قاراي، بىزدە ءالى كۇنگە مۇنداي كوزقاراس جەتىسپەيدى. جالپى، مەملەكەتتىك تاپسىرىسپەن تەلەارنالاردى، ءبىر سوزبەن ايتقاندا، باق-تى تۇقىرتۋعا، «تۇنشىقتىرۋعا» بولمايدى.

<!--pagebreak-->

- ارمان تولەگەنۇلى، وتكەن جىلدارمەن سالىستىرعاندا، «كتك» تەلەارناسىنىڭ جاڭالىقتارى سونشالىقتى وتكىر بولماي قالدى. بۇل نەلىكتەن؟
- بۇل پىكىرىڭىزگە قوسىلمايمىن. راس، مەن باسشىلىققا كەلگەندە «كتك» جاڭالىقتارىندا كوپ جاعدايدا ۇساق-تۇيەك تۇرمىستىق اقپاراتتار ءجيى بەرىلىپ كەلگەنىن بايقادىم. قازىر ءبىزدىڭ جۋرناليستەر كەيبىر جاعدايدا بولماسا، ونداي ۇساق-تۇيەكتەردى ءسوز ەتپەيتىن بولدى. ءبىزدىڭ اقپاراتتار قىزمەتىن ءتورت جىلدان بەرى داۋرەن دەگەن جىگىت باسقارىپ كەلەدى. ءبىز كۇندە تاڭەرتەڭ لەزدەمە وتكىزىپ، وندا قانداي اقپاراتتار مەن حابارلار وتكەنىن جانە الدا قانداي جاڭالىقتار مەن قانداي وزەكتى تاقىرىپتى قوزعايتىن حابارلار بەرىلەتىنىن ارنايى تالقىلايمىز. ءسويتىپ، ەڭ وتكىر پروبلەمالاردى الدىڭعى ساپقا شىعارامىز. حالقىمىزدا «كىمنىڭ تارىسى پىسسە، سونىڭ تاۋىعى بولۋ» دەگەن ءبىر ءسوز بار. ال ءبىزدىڭ تەلەارنا تارىسى تۇگىل، استىعى پىسسە دە ەشكىمنىڭ تاۋىعى بولا المايدى. ويتكەنى مۇنداي پوزيتسيا ءبىزدىڭ كوزقاراسىمىزعا، العان باعىتىمىزعا سايكەس كەلمەيدى.
- ءبىزدىڭ ەستۋىمىزشە، بۇگىنگى كۇنى قازاقستاننىڭ بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنداعى جارناما نارىعى 150 ميلليون اقش دوللارىنان اسىپ تۇسەدى ەكەن. دەي تۇرعانمەن، وسى مول قارجىنىڭ باسىم بولىگى «ورت-ەۋرازيا» تەلەارناسىنا بولىنەتىن كورىنەدى. ال ولاردان قالعان قارجى وزگە تەلەارنالارعا تيەدى ەكەن. بۇل قانشالىقتى شىندىق؟ ءسىز بۇعان قالاي قارايسىز؟
- ءسىز شىنايى شىندىقتى ايتىپ وتىرسىز. دەگەنمەن مەن «ورت-ەۋرازيانىڭ» مەملەكەتتەن قارجى العانىنا قارسى ەمەسپىن. بىراق مۇنداي ەكى ۇداي «ساياساتقا» قارسىمىن. مۇنداي كوزقاراسقا بايلانىستى مەن ءوز ۇسىنىسىمدى ءبىراز جىل بۇرىن ۇكىمەتكە بىلدىرگەنمىن. مۇنىڭ تاعى ءبىر سەبەبى، «ورت-ەۋرازيا» ەجەلدەن مونستر. باسقانى بىلاي قويعاندا، ولاردىڭ ءبىر جىلدىق بيۋدجەتى 2 ميلليارد دوللار. سوندىقتان دا ءبىز ولاردىڭ حابارىنىڭ دەڭگەيىنە جەتەتىندەي حاباردى جاساي المايمىز. ءبارى دە قولدىڭ قىسقالىعىنا، قاراجاتتىڭ ازدىعىنا بايلانىستى بولىپ وتىر. مىسالى، ۋكراينا مەن بەلارۋس مەملەكەتتەرى وسىدان ارعىسى ون جىل، بەرگىسى توعىز جىل بۇرىن «ورت-ەۋرازيا» تەلەارناسىن كابەلدىك جۇيەگە اۋىستىردى. مۇنىڭ سەبەبى نە؟ جاڭا ءسىز ايتىپ وتىرعان اقشا، جىل سايىن بولىنەتىن 60-70 ميلليون دوللار. وسىنداي قارجىنىڭ ەسەبىنەن قازىرگى كۇنى ۋكراينانىڭ تەلەارنالارى قاتتى دامىپ كەتتى. ال بىزدە ءدال سونداي قارجى الگى تەلەارناعا كەتىپ جاتىر. وسى ورايدا، مەن ءبىزدىڭ ۇكىمەت «ورت-ەۋرازيانى» كابەلدىك جۇيەگە كوشىرمەسە دە، بولىنەتىن قارجىنى وزگە تەلەارنالارعا دا تەڭدەي ءبولىپ بەرسە دەپ ويلايمىن. مىنە، سوندا ءبىز «ورت-ەۋرازيانىڭ» حابارلارى دەڭگەيىندەگى حابارلاردى دايىنداي الامىز. بۇعان ءبىزدىڭ الەۋەتىمىز دە، تاجىريبەمىز دە جەتەدى.
- جاقىندا ءسىز «تۇركىستان» اپتالىعىنىڭ تىلشىسىنە بەرگەن سۇحباتىڭىزدا «ءبىزدىڭ كوزدەگەنىمىز تابىس ەمەس، ۇلتتىق نامىس» دەپ ادەمى ايتىپسىز. جالپى، وسى ءسىز ۇلتتىق نامىس دەگەندى قالاي تۇسىنەسىز؟
- ۇلتتىق نامىس... دەگەن مەنىڭ ويىمشا، «مەن - قازاقپىن» دەگەندى جۇرەكپەن سەزىنىپ، ونى وزگەلەرگە دالەلدەي ءبىلۋ. مەن كەزىندە ورتا مەكتەپتى بىتىرگەن سوڭ ۋكراينانىڭ استاناسى - كيەۆ قالاسىنداعى اسكەري ۋچيليششەگە وقۋعا ءتۇستىم. سوندا ءبىز ءبىر روتادا ءتورت-اق قازاق بالاسى بولدىق. باسقالارى سلاۆيان ۇلتىنىڭ وكىلدەرى ەدى. اسكەردى ءوزىڭىز بىلەسىز، ءتارتىبى قاتال، بىراق الىمجەتتىك تە بار. دەگەنمەن ماقتانعانىم ەمەس، ءبىز سول ءتورت قازاق بالاسى ەڭ الدىمەن، ۇلتتىق نامىستى جوعارى قويا وتىرىپ، ەشكىمگە ءوز نامىسىمىزدى تاپتاتپاۋعا تىرىستىق. وقۋدا دا، سپورتا دا ۇزدىك بولدىق. بۇعان قوسا، وزگە ۇلت وكىلدەرىنە اتامىز قازاقتىڭ باتىر بولعانىن، كەڭ بايتاق ەلىمىزدى نايزانىڭ ۇشىمەن، بىلەكتىڭ كۇشىمەن جاۋدان قورعاپ قالعانىن ايتىپ، ماقتان ەتتىك. مەن روتانىڭ ستارشيناسى، ال ەكىنشى ءبىر قازاق جىگىتى روتانىڭ كومسورگى بولدى. ۇلتتىق نامىستى بيىك ۇستاعان ءبىزدى اسكەردە وسىلاي قۇرمەتتەدى، سەنىم ارتتى. وسىلايشا، ءبىز جاس كەزىمىزدىڭ وزىندە تەك بىلەكتىڭ كۇشىمەن عانا ەمەس، اقىل-پاراساتپەن دە وزگەلەرگە ءوزىمىزدى سىيلاتا بىلدىك. وسىدان تۇسىنسەڭىز بولادى، مەنىڭ ۇلتتىق نامىس دەگەندى قالاي تۇسىنەتىنىمدى. سۇراعىڭىزعا وراي كوڭىلگە كەلەتىن ءبىر نارسە، سوڭعى جىلدارى ءبىزدىڭ قازاق جاستارىنىڭ اراسىندا ءوز ۇلتىن قادىرلەۋ، ۇلتتىق نامىس ءتارىزدى ماڭىزدى سەزىمدەر جوعالىپ بارا جاتقانى كوڭىلگە كىربىڭ ۇيالاتادى. ءوزىڭىز بىلەسىز، ءبىز 70 جىل بويى قىزىل يمپەريانىڭ توتاليتارلىق رەجيمىندە ءومىر ءسۇرىپ، اشسا الاقانىندا، جۇمسا جۇدىرىعىندا بولدىق. ال ودان كەيىن مىنە، كاپيتاليزم بوساعامىزدان اتتادى. قالاي دەسەك تە، قاي ۋاقىتتا بولماسىن ۇلتتىق نامىس بارىنەن دە جوعارى تۇرۋى ءتيىس. اتالارىمىزدىڭ «قوياندى قامىس ولتىرەدى، ادامدى نامىس ولتىرەدى» دەپ كەيىنگى ۇرپاعىنا وسيەت قالدىرۋى تەكتەن-تەككە بولماسا كەرەك. ءبىر قۋاناتىنىم، كوكىرەككە ماقتانىش سەزىمىن ۇيالاتاتىن جايت، قازاق ەلى - تاۋەلسىز ەل اتانىپ قانا قويماي، ءوزىنىڭ دەربەس دامۋ جولىن تاڭدادى. قۇداي بىزگە نۇرسۇلتان نازارباەۆتاي الەم ەلدەرى ساناساتىن، كەرەمەت قاسيەتتى بويىنا جيناي بىلگەن، باسقارۋ قابىلەتى وتە جوعارى، بىلىكتى دە پايىم-پاراساتى مول ازاماتتى بەردى. بۇعان دا مىڭ شۇكىرشىلىك، ءتاۋبا!
- قازىرگى كۇنى ءسىزدى بۇدان باسقا قانداي وي مازالايدى؟
- بيىل - قازاق ەلى ءۇشىن مارتەبەلى دە مەرەيلى جىل. ءوزىڭىز بىلەسىز، ەندى ءبىراز ايدان سوڭ، بارشا جۇرتشىلىق تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ 20 جىلدىعىن اتاپ وتەدى. وسى جيىرما جىل ىشىندە ءبىزدىڭ كوپۇلتتى ەلىمىز ەكونوميكا، مادەنيەت، ءال-اۋقات جاعىنان بولسىن عالامات بيىكتەردى باعىندىردى. باعىندىرىپ قانا قويماي، الەمنىڭ الپاۋىت ەلدەرىمەن تەرەزەسىن تەڭەستىرە ءبىلدى. بۇل - ۇلكەن جەتىستىك! دەگەنمەن ءبىزدىڭ قوعامدا، قازىرگى كۇنى ۇلتتىق يدەيا جەتىسپەۋدە. ءتىپتى جوق دەپ ايتۋعا بولادى. بۇعان ءبىزدىڭ پارلامەنتتىڭ السىزدىگى، ەلىمىزدەگى قوعامدىق ۇيىمداردىڭ «ءبىر جاعادان باس، ءبىر جەڭنەن قول شىعارا» وتىرىپ ۇيىمداسا الماۋى، ولاردىڭ ءالى كۇنگە جەتكىلىكتى دەڭگەيدە دامىماۋى سەبەپ بولىپ وتىر. ويتكەنى تاۋەلسىز ەلدىڭ پارلامەنتى بارىنشا كۇشتى، قاۋقارلى، ايتقانى ەكى ەتپەي ورىندالاتىنداي قۋاتتى بولۋى قاجەت! ازىرگە، ءبىزدىڭ پارلامەنت بۇعان جەتە الماي وتىر. مىسالى، مەن ۋكرايناعا ءجيى بارىپ تۇرامىن. سوندا بايقاعانىم، كەيدە ولاردىڭ پارلامەنتىندە ۇلتتىق يدەيانى تالقىلاۋدىڭ اقىرى ۇرىس-توبەلەسكە دەيىن بارادى. ارينە، بۇل جەردە مەن «ءبىزدىڭ دە پارلامەنت مۇشەلەرى ايعاي-شۋ شىعارسىن» دەپ ولاردى قىلمىسقا يتەرمەلەۋدەن اۋلاقپىن. تەك قانا ۋكرايندىق پارلامەنت مۇشەلەرىنىڭ ۇلت ماسەلەسىن بارىنەن دە جوعارى قوياتىنىن مەڭزەپ وتىرمىن. ال بۇل جاقسى نارسە!
- سىزدەردىڭ ۇجىمنىڭ تاعى ءبىر كەرەمەت مەگا جوباسى - كتك تەلەارناسى ءوز تاريحىندا تۇڭعىش رەت ۇلتتىق سپورت ويىنىنا كوڭىل ءبولىپ، قىزىلوردا وبلىسىنىڭ اكىمشىلىگىمەن بىرلەسە وتىرىپ، قازاقى تىلمەن ايتقاندا، «تۇيە پالۋان» جوباسىن ومىرگە اكەلدى. جالپى، وسى جوبا ومىرگە قالاي كەلدى؟
- وسىدان ءبىر-ەكى جىل بۇرىن ءبىز ءبىر توپ دوستار جەڭىل كولىكپەن موڭعولياعا بارىپ قايتتىق. مۇندا ءبىز قازاقتار كوپ قونىستانعان «بايان ولگي» ايماعى قۇرىلۋىنىڭ 75 جىلدىق تويىنا قاتىستىق. سول ساپارىمىزدا ۇلان-باتورعا باردىق. ال مۇندا موڭعوليانىڭ تاۋەلسىزدىك كۇنى ءۇش كۇن تويلانۋدا ەكەن. مىنە، وسى سالتاناتقا سول ەلدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن 700 پالۋان جينالىپ، ۇلكەن كۇرەس-شوۋ ۇيىمداستىرىلدى. ءبىر ەرەكشەلىگى، كۇرەسكە قاتىساتىن پالۋاندار ەشقانداي كاتەگورياعا بولىنبەگەن. مۇندا سايىسقا وليمپيادالىق جۇيە بويىنشا قاتىسىپ، جىعىلعان ادام ويىننان شىعىپ قالا بەرەدى ەكەن. ءسويتىپ، فينالعا بارلىق پالۋانداردىڭ جامباسىن جەرگە تيگىزگەن ەڭ مىقتى ەكى پالۋان شىقتى. ولاردىڭ بىرەۋىنىڭ سالماعى-175 كەلى، ال ەكىنشىسىنىكى - 180 كەلى. قوس پالۋان ءتورت ساعات بويى كۇرەستى. ءبىر بايقاعانىم، ولاردىڭ كۇرەسى قازاقشا كۇرەسكە ۇقساس ەكەن. موڭعوليانىڭ پرەزيدەنتى ارنايى كەلىپ، مىندەتتى تۇردە سايىستى تاماشالايدى ەكەن. جەڭىمپاز پالۋانعا مەملەكەت باسشىسى سالتاناتتى جاعدايدا «موڭعوليانىڭ ارىستانى» دەگەن اتاق بەرىپ، 100 مىڭ اقش دوللارىن تاپسىردى. پالۋاننىڭ جەڭىسىنە ۇلكەن شوۋ وتكىزىلىپ، بۇكىل حالىق تويلايدى. بۇعان قوسا، كۇرەستىڭ ەرەجەسى بويىنشا جەڭىسكە جەتكەن پالۋان ۇلت ماقتانىشىنا اينالىپ، ونىڭ سۋرەتى ءار ءۇيدى ايتپاعاننىڭ وزىندە، قالا كوشەلەرىنە ۇلكەن ەتىپ ىلىنەدى ەكەن. مىنە، وسى وقيعا ماعان قاتتى وي سالدى. قاتتى وي سالعانى سونشالىق، كولىكپەن ءجۇرىپ، الماتىعا جەتكەنشە مەن ءوز ەلىمىزدە قازاقشا كۇرەستەن وسىنداي ءىس-شارا وتكىزۋدىڭ جوباسىن جاسادىم. ۇسىنىسىمدى قىزىلوردا وبلىسىنىڭ اكىمدىگى قولداپ، وزدەرىندە وتكىزۋگە كەلىسىم بەردى. ءسويتىپ، ۇلت كوشباسشىسىنىڭ كۋبوگى ءۇشىن ءبىز تۇڭعىش رەت قىزىلوردا وبلىسىندا «قازاقستاننىڭ بارىسى» سپورتتىق جوباسىن ۇيىمداستىردىق. وسىلايشا، تۇڭعىش رەت سىر ەلىندە «تۇيە پالۋان» انىقتالىپ، وعان الۋان ءتۇرلى سىي-سىياپاتتارمەن قوسا، «قازاقستاننىڭ بارىسى» اتاعى بەرىلدى. قاراپايىم حالىقتىڭ كوڭىلىنەن شىققان وسى جارىسقا 26 مىڭنان استام پالۋان قاتىسىپ، كۇش سىناستى. بۇل سايىستىڭ ىرىكتەۋ سىندارى رەسپۋبليكامىزدىڭ بارلىق وبلىس-اۋداندارىندا وتكىزىلىپ، قىزىلورداداعى «جۇزدەن جۇيرىك، مىڭنان تۇلپار» شىققان وڭكەي مىقتى پالۋاندار جينالدى. بۇيىرتسا، ۇلت كوشباسشىسىنىڭ كۋبوگى ءۇشىن «قازاقستان بارىسىن» انىقتاۋ دوداسىن ۇستىمىزدەگى جىلى تامىز ايىندا ەلوردامىز - استانادا وتكىزبەكپىز. جەڭىمپازعا «التىن بەلبەۋ» جۇلدەسى جانە 150 مىڭ اقش دوللارى تابىس ەتىلەدى. قالاي دەسەم دە، مۇنداي جوبالار قاراپايىم حالىق اراسىنان مىقتىنىڭ مىقتىسىن تاڭداپ الۋعا عانا ەمەس، كەيىنگى جاس ۇرپاقتىڭ بويىنا ۇلتتىق سەزىمدى ءسىڭىرۋ، ءاربىر ءجاسوسپىرىمدى تاۋەلسىز قازاق ەلىنىڭ پاتريوتى ەتىپ تاربيەلەۋگە جول اشاتىنى اقيقات. ەلباسىنىڭ ءبىزدىڭ الدىمىزعا قويىپ وتىرعان ماقساتى دا وسى ەمەس پە؟!
- اڭگىمەڭىزگە راقمەت!

سۇحباتتاسقان
جومارت مولداحمەتۇلى

«ايقىن» گازەتى