ال فرانتسۋزدار بالزاكتى ۇكىلەي ۇلپىلدەتە وتىرىپ، تۇگىن قالدىرماي جىبەكتەي دە، جۇندەي دە ءتۇتتى. جىلىكتەدى، ىرەدى،  قىزىل قىرمانعا سالادى. بىراق ودان بالزاك تۇلعاسى دا، تۋىندىلارى دا جاسىمادى. جازۋشى دا، تۋىندىلارى دا كەرىسىنشە،  زورايا ءتۇستى، اسقاقتاپ كەتتى! سوڭعى كەزدە،  بىزدە كەمەڭگەر اۋەزوۆتىڭ «اباي جولىندا» كەڭەستىك يدەولوگيانىڭ  سالدارىنان انىق اباي دا، انىق قۇنانباي دا روماندا اۆتوردىڭ ىشكى تۇيسىگىندەگىدەي كورىنىس تاپپاعانى ايتىلىپ قالىپ ءجۇر.ءاسىلى، بۇل جاقسى نىشان. شىندىعىندا، اۋەزوۆ قۇنانبايدى جەرىنە جەتكىزىپ جازبايىن دەگەن جوق، زامانى جازدىرماعانى بەلگىلى. باۋكەڭ (مومىشۇلى): «م. اۋەزوۆتىڭ «ابايى» ۇلى شىعارما، بىراق كەيبىر جەرلەرىمەن كەلىسپەيمىن. نەگە؟ سەبەبى نە؟ ول كىسى ابايدى كوتەرەمىن دەپ، قۇنانبايدى كەمىتەدى. بۇل وتە ۇلكەن قاتە دەپ بىلەمىن.» دەسە، مۇحتار ماعاۋين: «م.اۋە­زوۆ رومانىنداعى جاعدايلار ءوز كەزىندە زامان ىڭعايىمەن كەتكەن ماسەلە. قۇنانباي ەسكىلىكتىڭ بەينەسى سياقتى بولدى، اباي جاڭالىقتىڭ جارشىسى سياقتى بولدى. شىن مانىندە، تاريحي شىندىققا قايشى كەلەتىنى ءوز الدىنا، كوركەمدىك جاعىنان دا اۋەزوۆتىڭ ۇتىسى دەپ ايتۋعا بولمايدى» - دەدى. مۇنداي پىكىرلەردەن بالەلىك ىزدەۋ ورەسى تومەندەردىڭ ءىسى. مۇنان  ۇلى اۋەزوۆ فەنومەنى جارقىراي تۇسپەسە،  ءپاس تارتپايتىنى انىق. ەسكە ءتۇسىپ وتىر، بايبوتا قوشىم نوعاي («قازاق ادەبيەتىندە» بولۋ كەرەك) ءا.نۇرپەيىوۆتىڭ سويلەم قۇراۋداعى كەيبىر اعاتتىقتارىن بايقاپ قاپ جازىپ ەدى، ونى جۇندەي ءتۇتىپ، ارتىنان يت قوسىپ قۋا جازدادى.

ال فرانتسۋزدار بالزاكتى ۇكىلەي ۇلپىلدەتە وتىرىپ، تۇگىن قالدىرماي جىبەكتەي دە، جۇندەي دە ءتۇتتى. جىلىكتەدى، ىرەدى،  قىزىل قىرمانعا سالادى. بىراق ودان بالزاك تۇلعاسى دا، تۋىندىلارى دا جاسىمادى. جازۋشى دا، تۋىندىلارى دا كەرىسىنشە،  زورايا ءتۇستى، اسقاقتاپ كەتتى! سوڭعى كەزدە،  بىزدە كەمەڭگەر اۋەزوۆتىڭ «اباي جولىندا» كەڭەستىك يدەولوگيانىڭ  سالدارىنان انىق اباي دا، انىق قۇنانباي دا روماندا اۆتوردىڭ ىشكى تۇيسىگىندەگىدەي كورىنىس تاپپاعانى ايتىلىپ قالىپ ءجۇر.ءاسىلى، بۇل جاقسى نىشان. شىندىعىندا، اۋەزوۆ قۇنانبايدى جەرىنە جەتكىزىپ جازبايىن دەگەن جوق، زامانى جازدىرماعانى بەلگىلى. باۋكەڭ (مومىشۇلى): «م. اۋەزوۆتىڭ «ابايى» ۇلى شىعارما، بىراق كەيبىر جەرلەرىمەن كەلىسپەيمىن. نەگە؟ سەبەبى نە؟ ول كىسى ابايدى كوتەرەمىن دەپ، قۇنانبايدى كەمىتەدى. بۇل وتە ۇلكەن قاتە دەپ بىلەمىن.» دەسە، مۇحتار ماعاۋين: «م.اۋە­زوۆ رومانىنداعى جاعدايلار ءوز كەزىندە زامان ىڭعايىمەن كەتكەن ماسەلە. قۇنانباي ەسكىلىكتىڭ بەينەسى سياقتى بولدى، اباي جاڭالىقتىڭ جارشىسى سياقتى بولدى. شىن مانىندە، تاريحي شىندىققا قايشى كەلەتىنى ءوز الدىنا، كوركەمدىك جاعىنان دا اۋەزوۆتىڭ ۇتىسى دەپ ايتۋعا بولمايدى» - دەدى. مۇنداي پىكىرلەردەن بالەلىك ىزدەۋ ورەسى تومەندەردىڭ ءىسى. مۇنان  ۇلى اۋەزوۆ فەنومەنى جارقىراي تۇسپەسە،  ءپاس تارتپايتىنى انىق. ەسكە ءتۇسىپ وتىر، بايبوتا قوشىم نوعاي («قازاق ادەبيەتىندە» بولۋ كەرەك) ءا.نۇرپەيىوۆتىڭ سويلەم قۇراۋداعى كەيبىر اعاتتىقتارىن بايقاپ قاپ جازىپ ەدى، ونى جۇندەي ءتۇتىپ، ارتىنان يت قوسىپ قۋا جازدادى. ال  ءابدىجامىل  اتامىز ونداي جاعدايىنىڭ بار ەكەنىن ءوزى ايتىپتى:«ءار مەكتەپتە اۋىسىپ جۇرگەندىكتەن ساۋاتىم شامالى بولدى. ءالى كۇنگە دەيىن جازعان سويلە­مىم­نەن كوپ قاتە جىبەرەمىن.» ( «ەگەمەن قازاقستان». № 21-23. 2010 ج) ال قازاقتا گرامماتيكا جاعىنان نەبىر ءبىلىمدى، ساۋتتى جازاتىن پروزايكتەر جەتكىلىكتى. بىراق، تۋىندىلارىنىڭ دەنى  نۇرپەيىسوۆتىڭ دەڭگەيىنە جەتە العان جوق. ادەبي  تانىمپازدىعىمىز بەن مادەنيەتىمىزدىڭ دەڭگەيى وسىندايدان - اق كورىنىپ قالادى. شىنى سول، رۋحانياتىمىزدىڭ وشپەس قۇبىلىسىنا اينالعانداردىڭ  تولىق جامپوز تۇلعالارىن  تانۋعا، تانىتۋعا سەلقوسپىز، زاۋقىمىز جوق . نەگە؟.قالىڭ جۇرتتى بىلاي قويعاندا، ادەبيەت پەن ونەر توڭىرەگىندەگى، ينتەللەكتۋال قاۋىمىنان سۇراپ كورىڭىزشى، مىسال ءۇشىن، مۇسىرەپوۆ، مۇقانوۆ، مايلين، ەسەبەرلين، نۇرپەيىسوۆ  سەكىلدى كلاسسيكتەردىڭ  كەسەك روماندارىنىڭ كەسەك كەيپكەرلەرى بۇگىنگى ءومىردىڭ ءپالسافا تولعانىستارىندا نەگە اۋىزعا تۇسپەيدى؟ باسىلىمدارداعى ۇلت ادەبيەتى مەن ونەرى حاقىندا سان الۋان جاريالانىمدارعا كوز جۇگىرتىڭىزشى، سۇيەنگەن، سۇيكەنگەن، دايەك - مايەگىن، اقىليا سوزدەرىن قاراڭىزشى! «كورگەن كورگەنىن، كوسەۋ تۇرتكەنىن ىستەيدى» دەمەكشى، شەتىمىزدەن الدىمەن اۋزىمىزعا شەتەلدىڭ باتىس، شىعىس ادەبيەتى مەن ونەرىنىڭ  وكىلدەرىنە (كەيىپكەرلەرىنە) جارماسامىز. سولاردى ۇلگى ەتەمىز، ولاردىڭ اۋىزىنان شىققان سوزدەرىنىڭ ءبارى دە دۋالى.(سونىڭ ىشىندە وسى ماتەريالدى جازىپ وتىرعان مەن دە بارمىن) شىنىمەن اق، ءتول ادەبيەتىمىزدە تىلىمىزگە ءۇيىرىلىپ تۇسەر  كەيىپكەرلەردىڭ  بولماعانى قالاي؟ سوناۋ ءبىر جىلدارى بەيىمبەتتىڭ مىرقىمبايى، مۇسىرەپوۆتىڭ قارابايى، ءابدىجامىلدىڭ سۋدىراحمەتى  سەكىلدى كەلەپانداي كەيىپكەرلەر ءسوزدىڭ مىسالىنا الىنۋشى ەدى.  ەندى ءبارى دە ۇمتىلدى،  قالام ۇشىنا ىلگۋدەن قالدى. نەگە؟ ولار شىنىمەن دە كەشەگىدەن بۇگىنگىگە وتە المادى ما؟! ادەبي پورترەتتەر مەن وبرازدار بۇگىنگىنىڭ كادەسىنە شىنىمەن - اق جاراماي قالعانى ما؟ ويلاي كەلسەك، ءبىز ءالى ءوزىمىزدىڭ جازۋشىنى دا، تۋىندىنى دا تانۋدىڭ وركەنيەتتى ءداستۇرىن ۇيرەنۋگە سەلقوسپىز، سالعىرتپىز. سەبەبى،مويىن جار بەرمەيدى ەمەس، پەندەلىك قيانكەستىكتەن مىسىمىز قۇرىپ، جۇرەگىمىز داۋلامايدى.داۋلامايتىنى، داۋ-دامايدان ازار دا بەزەرمىز. ۇل ورايدا اڭقىما اقىن تىنىشتىقبەك تە اشىنا جازدى. ابايدى يدولعا اينالدىرمايىق دەپ جانۇشىردى. اباي ۇلى، دانا، دانىشپان، بىراق ەت پەن سۇيكتەن جاراتىلعانىن نەگە مويىندامايمىز دەپ زار قاقتى. ادەبيەتتىڭ وقىلماۋىنا، نارىق زامانىنىڭ وڭ جامباسىنا (جاقسى ماعىناسىندا)كەلمەي جۇرگەنىنە ءبىر ەسەپتەن  اقىن- جازۋشىلار، ادەبيەتشىلەر كىنالى..ەكىنىڭ بىرىندە، «ادەبيەت- اردىڭ ءىسى» دەپ ءتىلىمىزدى بەزەي بەرگەنشە، سول اردىڭ ءىسىن ىستەپ، نەگە ۇلگى كورسەتپەيمىز؟اردىڭ جولىندا جىگەرلى بىرلىگىمىز جوق. اردىڭ جولىندا ايارلىققا، ارسىزدىققا ۇرىنامىز. «قازاقتا قالىپ تۇرعان وزگەشە مىنەزدەر: ءتىلى ايتقاندى قولى قىلمايتىن تۇراقسىزدىق،ۇيىمسىزدىق، باسىنان اسپايتىن وزىمشىلدىك، ەزدىك» (م.اۋەزوۆ). سويتە تۇرا قارا قازانداي وكپەمىز  بار. الدىمەن بيلىككە. «سىيلىق بەرمەدى، قالاماقىدان قاقتى، تالانتتى تاني المايدى،تۇلپاردى ەلەمەي، ماستەكتى ماراپاتتايدى». ءبارى دە ءجون. بىرىگىپ جۇرەكجاردىمىزدى، جانايقايىمىزدى ايتايىق، جەتكىزەيىك دەسەك، باسىلىمدار دا، باق تا، باسقا  دا جەتكىلىكتى.ەلەتۋدىڭ باعالاتۋدىڭ جولىن بىرىگىپ تابۋىمىز كەرەك. بالزاك بولسا زامانىندا ءوزى باس بولىپ، قالاماقى، اۆتورلىق قۇقىق تۋرالى بيلىككە دابىل قاقتى.قالامداستارى ۇيىسا كەتتى.اقىرى دەگەنىنە جەتتى.

ەندى انىعى، قالايىق- قالامايىق، وكىنەيىك- وكىنبەيىك، بۇگىنگى زاماننىڭ جيىرما بەستەردەگى جاڭاتولقىن وقۋشىسىنا كلاسسيكتەرىمىزدىڭ جاۋھار شىعارمالارىن بۇرىنعىداي قابىلداتۋ قيىن. سول سياقتى سول زامانداعى  بويىندا ءنافتالينى اڭقىعان قىزىل ساياساتتىڭ اقيقات ومىرگە قيسىنى كەلمەيتىن دايىن قالىپتاعى وي - يدەيالار، تاپتاۋرىن تاسىلمەن جازىلعان، قان -ءسولسىز كۇيىنىش- سۇيىنىشكە، ءىس ارەكەتكە، پايىم- تۇشىمعا قۇرىلعان جاساندى كىتاپتار قىزىقتىرمايدى. قىزىقتىرمايتىنى،سەندىرمەيدى، ارزان، جالاڭ. ويتكەنى،بۇل ۇرپاقتىڭ پسيحولوگياسى وزگەشە، تالعامى بولەك.ينتەللەكتۋالدارى كوركەم ادەبيەتتەن كوركەم دۇنيەنى، ادام جانىننىڭ  بەيمالىم،توسىن  جۇمباق قۇبىلىستارىن، قۇندىلىقتارىن ىزدەيدى. ەگەر بۇگىنگى زامانداستارىمىز كەڭەس  زامانىنداعى  اقىن - جازۋشىلارىمىزدىڭ بىرقاتارىنا ىقىلاسى اۋىپ، جۇگىنىپ جاتسا-  ياعني ولار  كۇل قوينىنان شوقتى تاپقانى، قوقىستان التىندى كورگەنى. اسىلدىڭ ازبايتىنى، شوقتىڭ مازدايتىنى بەلگىلى. قازىرگى جاستان دا، جاسامىستان دا  انانى نەگە وقىمايسىڭ، مىنانى نەگە وقىمايسىڭ دەۋدىڭ ءوزى كۇلكىلى، بالانىڭ ءسوزى. ءبىر  عاجابى، الدا عاجايىپ ۋاقىت تۋىپ كەلەدى. شىن حاس تۋىندىلار ۋاقىت جالىنا جارماسا، تالاسا جارىققا شىعادى. جانرلىق ارتەكتىلىك، ءتۇر مەن مازمۇن جاعىنان توسىن ءبىتىم - ءبىتىسى بولۋى دا ىقتيمال. شىنايى، ساف دۇنيەنى تانيتىن،  رۋحاني ازىققا اينالدىراتىن قاۋىم تۇزىلەدى، قالىپتاسادى.ول كەزدە بۇرىنعىداي قالىڭ بۇحارانىڭ ادەبيەتتى جاپپاي وقيتىن، جازۋشىلاردى جازباي تانيتىن داۋرەندى اڭسايتىندار ازايادى.  ادەبيەتتىڭ ورنى -  مۇراجاي دەيتىن سارۋايىم سارقىلادى. جۇرەك  سوعىسى توقتاماعان جەردە سەزىم بار، سەزىم بار دا الاۋلاۋ، لاعىلدانۋ، سۇلۋ ءسوز ونەرى بار. راس، بەللەتريستيكالىق ( بۇل دا فرانتسۋز ءسوزى)  زاۋىقتىق (اۆانتيۋرالىق، دەتەكتيۆتىك، عىلىمي- فانتاستيكالىق جانە نەوميفولوگيالىق) ورتاڭقول تۋىندىلار  جازىلا بەرەدى، شىبىنداي ىزىڭداي بەرەدى. مارگينالدىق ادەبيەتتىڭ  داۋرەن- دۋى قاي زامانعا دا ءتان..قازىرگى كومپيۋتەرلىك، تەحنولوگيالىق ءداۋىردىڭ ەكپىنىنەن ۇرەيلەنبەۋ كەرەك.شەراعاڭشىلاساق، بارىندە دە ءبىر كەم دۇنيە. اق قاعاز بەتىندەگى مارجان ءسوزدىڭ وزىندىك اۋراسى كومپيۋتەر مونيتورىندا جوق. رۋحانيات ءوزى تەحنوتەكتىڭ، بيزنەستىڭ، ۇشقىر زاماننىڭ ۇشارمان  قىزمەتىن پايدالانىپ، ولارمەن بىتە قايناسىپ كەتەرى قازىردەن دە بەلگىلى. رۋحاني تەحنولوگيا شارىقتاپ شەگىنە جەتكەندە، قاعازداعى ولمەس، ماڭگىلىك قۇندىلىعى بار كوركەم ادەبيەتكە  وقىرمان ءۇيىرىلىپ تۇسەدى.كلاسسيكانى دا، كالاسسيكا اينالاتىن بۇگىنگى شىعارمالاردى دا تامسانا وقيتىن كەز كەلەدى.سوندا قارا دا تۇرىڭىز، كوركەم ادەبيەتتىڭ ءالى اق ايدارىنان جەل ەسەدى. جۇرەككوزدىلەردى حالتۋرامەن، كوزبوياۋشىلىقپەن، قۋلىق - سۇمدىقپەن شەكپەن كيگەن جىلتىراق جارقىراۋىقتارمەن الداپ كەتە المايسىز. پلاگيتاتتار، «جيەنشىلدەر»  وزىنەن- ءوزى جوعالادى. ەندەشە وسى باستان، ءوزىمىزدى ءوزىمىز الداماۋىمىز كەرەك. قولدان كەلگەنشە، التىن ۋاقىتىمىزدى، جانكەشتىلىگىمىزدى دۇنيەقوڭىزدىڭ سوڭىندا ەمەس، كوركەم ادەبيەتتىڭ جولىندا كورسەتە الساق، جۇمساي الساق، نۇر ۇستىنە نۇر.       اڭداساڭىز، فرانتسۋز ادەبيەتىنىڭ بىرەگەي شەدەۆرلەرى  فەوداليزم مەن كاپيتاليزم زاماندا تۋعان.

ءيا،  تۋرا بالزاكتىڭ زامانى ءوتتى - كەتتى، ەندى قايتا اينالىپ كەلمەيدى دەرسىز.. ونى ۇلگى ەتۋ ەرسى. قازىر زامان باسقا، زاڭ باسقا،تالعام باسقا،تالاپ باسقا دەگىمىز - اق كەلەدى.  سويتە تۇرا..

بالزاكتىڭ قايراتكەرلىك، جانكەشتىلىك، قۇشتارلىق اۋراسىنا بەيجاي قاراي المايسىڭ. باقساق، ول قازاقتا دا بار! ونىڭ پەندەشىلىگىنەن قازاق تا قالىسپايدى.ونىڭ كوكىرەگى، وي - ساناسى سەزگەندى قازاق تا سەزدى. كەڭەس زامانىندا قازاق  بالزاك تۋىندىلارىن وقىعانىمەن، وعان ەرتەگىدەي سەنىڭكىرەمەدى ، ويتكەنى، ولاردىڭ ءومىر سالتىن، زاماناسىن كورگەن جوق. ا.ۆيۋرمسەر بالزاكتىڭ ءداۋىرناما اعزاسىندا قان ەمەس اقشا بۇلكىلدەپ جاتىر دەۋى ءدوپ قويىلعان دياگنوز.

كەڭەس بيلىگى كەڭەس ادامدارىن شەتەلگە جىبەرسە دە، ىرىكتەپ،سۇزىگىدەن وتكىزىپ جىبەرەتىن. «بيزنەس» دەگەن ءسوزدىڭ ءوزى جيىركەنىش تۋدىراتىن. قازىر بۇل ءسوز ماقتانىش. ەندى وقىساڭىز، بالزاكتى جەلپىل جەلىسكە سالعان، ارقاسى جاۋىر بولعانشا دامىلداتپاعان زامان،  بىزگە جىلميا جالتىلداپ الشاڭ باسىپ كەلە جاتىر.تەحنولوگيالىق كاپيتاليزم.جەكە مەنشىك.اقشا.بايۋ. وسىنىڭ بارىنە  ەسسىز قۇشتارلىق ءداۋىرى بىزدە دە  باستالىپ كەتتى. تاعى دا ءبىر ويلانىپ كورەيىكشى..

بالزاك نەگە كۇيزەلدى؟

بۇگىندە قازاق قوعامى يدەيالىق تۇعىرىن تاۋەلسىزدىك دەگەن ۇعىممەن شەگەندەۋدە. بيلىك تاراپىنان ايتىلىپ جاتقانداردىڭ  دەنى ۇلتتىق مۇددەنى كوزدەيتىنى انىق. دەسەك تە وسى تۇرعىدان كەلگەندە اقيقات ومىرىمىزدە  قايشىلىقتار كوپ. مىسالى، ەلدەگى  دۇنيەتاپقىش پىسىقايلار كوبىسى بالالارىن شەتەلدە وقىتىپ، بيزنەس، بانك، بيلىك قۇرىلىمدارىنا قىزمەتكە تۇرعىزۋعا ۇمتىلادى. ولار ءبارىن دە ءتۇسىنىپ - ءبىلىپ وتىر: بۇل قوعامدا شىعارماشىلىقپەن اينالىسىپ، كىتاپ جازىپ، ۇشپاققا شىقپايسىڭ. ءتىپتى اشىعىنا كوشكەندە، اقىماقتىق. اگاراكي، جازۋ- سىزۋعا ەمەشەگىڭ ءۇزىلىپ بارا جاتسا، قولىڭ بوستا، زەرىككەندەگى ەرمەگىڭ عانا. ماگناتتار رۋحانياتتىڭ ءنارى ماتەريالدىق بايلىقتىڭ اۋراسىندا دەپ تۇسىنەدى. سەزىم اتاۋلى، جۇرەك ءلۇپىلى دۇنيە - تەزەكتەن تۇزىلەدى. ال شاما -شارقىنا ەلەڭ، قىلمايتىن كوڭىلى كوك دونەن قاراپايىم قازاق ولاردى زور، ءوزىن قور ساناعىسى كەلمەيدى.  بۇل پيعىل، مۇنداي تۇسىنىك كەشە - بۇگىن پايدا بولعان ەمەس، ءتۇپ - تۇقيانى سوناۋ قادىم عاسىرلاردا جاتىر.. سوندىقتان دا كەمەر بەلبەۋى جالتىراپ مەيماناسى تاسىعان ناپالەون داۋىرىندە، ونەر- ءبىلىمىنىڭ شىرايى بار كەزەڭدەردىڭ وزىندە، ساۋىسقانداي ءبىر شوقىپ، قىرىق قورىناتىن بالزاكتىڭ اكە- شەشەسى ونورەنىڭ  زاڭگەرلىكتى تاستاپ جازۋشى بولامىن دەگەندە شوق باسىپ العانداي شار ەتە قالعانىنا تاڭدانبايسىز. ءبارىبىر بىربەتكەي بالاسى ايتقانىنان تانباعاسىن اكەسى كونىپ، 120 مىڭ فرانك اي  سايىن تولەيتىن بولىپ، پاريجگە بارىپ پاتەر جالدايدى.سوندا دا ەل بىلسە ۇيات بولادى دەپ التى قاباتتى ءۇيدىڭ شاتىرىنداعى مانساردقا «ارامتاماق» ۇلىن قاماققا ۇستايدى. جازۋشىلىعىن كورسەتۋگە بەرگەن مەرزىمى نەبارى ەكى جىل! بىراق جازۋشىلىق سونشالىقتى سورلى كاسىپ دەگەن قوعامدىق قۇلىققا ونورە پىسقىرمادى دا. بوزدا ويناعان قازاقى بوزبالا  ەمەس قوي، بالزاك شوقتاي ىستىق جالىندى جۇرەگىمەن سۇڭعىلا دا سۇرقيا  ءپاريجدىڭ مىڭ قۇبىلعان تىرلىك- تىنىسىن جاتسىنبادى. قۇمىرسقانىڭ يلەۋىندەي قۇجىناعان قالادا بالزاك بالىقتاي جۇزۋگە ۇمتىلدى. تۇسىنىك -  تۇيسىگى الاپات،   قاعىلەز ونورە فرانتسۋز بۋرجۋازياسىنىڭ قالىپتاسۋ ۇدەرىسىن، پاريجدىڭ جوعارعى اقسۇيەكتەر ورتاسىنداعى الاياقتار مەن پىسىقايلاردىڭ پايدا بولۋى، تۇرمىسى، سالتى، وي -كوزقاراسى، ءپالساپاسى ءبارى اينالىپ كەلگەندە، ءبىر قۇدايعا - اقشاعا تاۋەلدى ەكەنىن  كوزبەن كوردى، جۇرەكپەن سەزدى. ادامداردىڭ بايلىق پەن كەدەيلىك تاۋقىمەتىنەن  تۋعان بيلىكقۇمارلىق، جۇگەنسىزدىك، قورلاۋشى- قورلانۋشىلاردىڭ درامالىق كورىنىسى  بالزاكقا ۇيقى بەرمەدى. ءوزىن- ءوزى جەگىدەي جەدى، جۇلىپ جەدى. قۇدايدىڭ بەرگەن كۇش- قۋاتى، سانا- قاسيەتتەرى ارقاسىندا  تانىپ- بىلۋدە ءبىر فرانتسيا، ءبىر ەۋروپانى ول شوپاق قۇرلى كورمەدى.  ادامنىڭ قاي سەزىمى قاسيەتتى، قاي سەزىمى باق، قاي سەزىمى سور ەكەنىن  تەز اڭعاردى. جانىنا داۋا ىزدەدى.. ءوز داۋىرىندەگى ەگويزمنىڭ شارپىعان وت - جالىنى مۇنىڭ دا  تۇلا بويىن كەۋلەدى. بىراق، سۋرەتكەر بەس كۇن جالعانداعى ادامنىڭ، ادامزاتتىڭ جاندالباس تىرلىگىنىڭ ءمانىن ۇعىندى. جانىنا  ادامنان داۋا تاپپاعان بالزاك مۇنىڭ جالعىز - اق ەمى - جازۋ دەپ مويىنداپ، عۇمىرىن اق قاعازعا سارپ ەتتى. جازۋسىز ءومىر سۇرە المايتىن حالگە جەتكەندە، كۇندەردىڭ كۇنى ارتىنا قايىرىلىپ قارادى دا، جازعان- سىزعاندارىنان قوعامنىڭ  ءبىر ءداۋىر  بۇتكىل بەت- بەينەسىن اڭعارتۋعا بولاتىنىن ءبىلدى،  ءبارىنىڭ باسىن قۇراپ تۇتاس ءداۋىرناما جازۋعا ءبىرجولا قۇلاي بەرىلدى. اقىرى سول ماقساتىنا جەتتى دە. اقشا مەن التىنعا قۇدىرەت بىتىرگەن ادامنىڭ ءوزى.ءوزى جاساعان قۇدىرەتكە ءوزى قۇل بولاتىنى قالاي؟ ادامدىق قاسيەتىنەن جۇرداي بولىپ، حايۋانعا،  مىڭ قۇبىلعان ساناسىز، توپاس مايمىلعا اينالۋى، تاعى  سول ادامنىڭ وزىنە مىسقىل كۇلكى شاقىراتىنى قىزىق. بالزاك فرانتسۋز قوعامىنىڭ  بەت- پەردەسىن سىرىپ، جامىلعان كورپەسىن سىپىرىپ الىپ، تىر جالاڭاش كەيپىن كورىپ مىرس- مىرس كۇلدى. كۇلەيىن دەپ كۇلدى دەدىڭىز بە، ونى سونداي زامانى كۇلدىردى!

قۇراندا اللا تاعالا: «ءبىلىپ قويىڭدار! شىن مانىندە، دۇنيە تىرشىلىگى ءبىر ويىن، ەرمەك، ءسان  عانا. ءوزارا ماقتانىسۋ، سونداي-اق مال-دۇنيە مەن بالالاردى كوبەيتۋدىڭ جارىسى. بەينە ءبىر وسىرگەن وسىمدىگىمەن ەگىنشىلەردى تاڭ قالدىراتىن جاڭبىر سياقتى. سوسىن قۋراپ، ساپ-سارى بولعانىن كورەسىڭ. سودان كەيىن ۇگىندى بولادى. دۇنيە تىرشىلىگى دە سول سياقتى. نەگىزىندە، دۇنيە تىرشىلىگى الدانىشتان باسقا ەشتەڭە دە ەمەس».جالعان دۇنيە!

قالامگەردىڭ تۋىندىلارىن اقتارىپ وتىرساڭىز، بۇل ادامزات قوعامىنىڭ قۇلقى  زامانقانشا جەردەن وزگەرگەنىمەن ءمانى سول كۇيىنشە قالا بەرەدى ەكەن - اۋ دەمەسكە ءلاجىڭىز قالمايدى. كوز جۇگىرتىڭىزشى: «زاڭ دەگەن -ورمەكشىنىڭ تورى، مادام. وعان كىشكەنتاي شىبىندار ءىلىنىپ ولەدى دە، ۇلكەن شىبىندار بۇزىپ ءوتىپ كەتە بەرەدى»، «ۇكىمەتكە دەپۋتاتتاردى ساتسام  دەيمىن. وپپوزيتسياشىل پارتيانىڭ دەپۋتاتتارىن توپ-توبىمەن مينيسترلەر كابينەتتەرىنە ساتسام» («پامەلا جيرو») «قۇنسىز بىردەڭەلەردى الا كەتىپ كورىڭىز، ءسىزدى ادىلدىك سارايىنىڭ الدىنا ءبىر سۇمپايى ەتىپ الىپ شىعادى دا، ميلليون سومانى ۇرلاساڭىز سالون بىتكەندە ايتۋلى ىزگى ادام بولىپ شىعا كەلەسىز»; « ءبىر جەردە- بارىن  بالاسىنىڭ جولىنا سارپ  ەتكەن اتاسىنا  ۇيالماي- قىزارماي كەلىنى زىركىلدەيدى.ءبىر جەردە - كۇيەۋ بالاسى قايىن ەنسىن قۋىپ شىعىپ جاتادى.ءبىزدىڭ زامانىمىزداعى قوعامدا درامالىق قانداي وقيعا بار دەپ سۇرايتىنىن قايتەرسىڭ» («گوريو اتاي») «بۇكىل بوي -باسىنا قاراساڭ داۋلەتتى ادام ءتارىزدى، ال شىندىعىندا بار بايلىعى جالاقىسى، بولاشاعى زەينەتاقىسىنا عانا بايلانىستى ەدى.» («جەرگىلىكتى دارىگەر») تەرە بەرسەك، ءبىزدىڭ  وسى ءومىرىمىزدىڭ اينا- قاتەسىز كورىنىستەرى، قۇلقى بالزاك جازبالارىندا تۇنىپ جاتىر.

جالپى بالزاكتىڭ دۇنيەگە كوزقاراسى دا ءار ءتۇرلى. ءبىر - بىرىنە كەرەعار ءتۇسىپ جاتادى. بۇل زاڭدى دا. ساياساتى سايقالدانىپ، دۇنيە  مىڭ قۇبىلىپ تۇراتىن ماڭگىلىك تىرلىك. ادام قايتىپ تۇرلاۋلى بولسىن! بالزاكتىڭ جازعان - سىزعانىنىڭ ءبارى ساف التىن دا، كۇمىس تە  ەمەس. ونى زامانداستارى، زەرتتەۋشىلەرى دە ايتقان، جازعان. سول زامانداعى كوپ تۋىندىلار كونتاقاعا اينالعالى قاشان. بىراق  بىزگە قۇندىسى -  ونىڭ كوركەم ادەبيەتتى قۇلاي ءسۇيۋى. بۇگىنگى  جاڭا عاسىردىڭ ۇرپاعىن بالزاك قىزىقتىرماۋى دا ىقتيمال. اسىرەسە باتىسقا مۇرىن شۇيىرگىش، وزىنىكىن دە، وزگەنىكىن دە وڭايلىقپەن مويىنداي قويمايتىن ءبىزدىڭ قازاق. ءبىزدىڭ قازاق ءۇشىن جۇمىر جەردەگى نەبىر اسىل دۇنيەنى، جاڭالىق پەن جاقسىلىقتى ءاپ- ساتتە جوققا شىعارۋ تۇككە تۇرمايدى. ءبىر عاجابى، تاعى دا  ءاپ - ساتتە  وزگەلەردىڭ قاڭسىعىن تاڭسىق قىلۋ، توبەسىنە كوتەرىپ، ەلپىلدەپ ەرىپ كەتۋ دە تۇككە تۇرمايدى.  قيت  ەتسە، بوتەندى جاماندايمىز، تۇرىك ،كورەي تەلەسەريالدارىن مەنسىنبەي مۇقاتامىز.وتىز ەكى تىسىمىزبەن تىستەنە ەستەن تاندىرا سويلەگەنىمىزبەن، ءالى كۇنگە دەيىن  تىم قۇرىعاندا ءبىر رەت وتىز ەكى سەريالى كوركەم دۇنيە تۇسىرمەپپىز.زارداپتىڭ ۇلكەنى- بۇل ادەتىمىز جاستارعا دا جۇعىپ، ولاردا قازىر وزگەنى دە، ءوزىن دە مەنسىنبەيتىن كەۋدە پايدا بولدى.تياناق جوق. سول باياعى «..ەي، قۇداي-اي، بىزدەن باسقا حالىقتىڭ ءبارى انتۇرعان، جامان كەلەدى ەكەن، ەڭ ءتاۋىر حالىق ءبىز ەكەنبىز دەپ كۇلۋشى ەدىم» -دەپ اشىناتىن اباي اتامىز ۇلتتىق مىنەز -داعدىمىزدىڭ كودىن كوزگە شۇقىپ كورسەتىپ - اق كەتىپ ەدى.كەسىرلى - كەساپاتىن سىلىپ تاستاي الماي جۇرگەن ءوزىمىز. حاكىمگە نە دەرسىز، ۇلت الدىنداعى ۇلى ميسسياسىن ورىنداپ، ءوزى تەمىرقازىقتاي  جارقىراپ، كەمەڭگەر ابىزعا اينالىپ كەتتى!

(جالعاسى بار)

«اباي-اقپارات»