بۇل وڭiردە مۇنايشىلار ەرەۋiلدەرi بۇدان بۇرىن دا اۋىق-اۋىق بولىپ تۇرعان. سولاردىڭ كوبiندە تارتىس پەن تالاسقا ەڭبەك داۋى ءتۇسiپ جاتتى. الايدا ساناۋلى كۇندەردەن سوڭ ءوزارا باتۋاعا كەلiپ، سابالارىنا ءتۇسiپ، جۇمىس ىرعاعى قالىپتى جاعدايعا كوشەتiن. ال ۇستiمiزدەگi جىلدىڭ مامىر ايىنان باستالعان مۇنايشى-جۇمىسشىلاردىڭ تولقۋ «مiنەزi» بۇرىنعىلاردان وزگەشە بولىپ تۇر. اشىنعاندارى سونشالىق، ەرەۋiلدەرi ەكi ايعا سوزىلسا دا كارi كاسپيدiڭ جاعالاۋعا سوققىلاعان ادۋىندى تولقىندارىنداي ەكپiندەرi باسىلار ەمەس. سونىڭ سالدارىنان مۇنايلى مەكەن ءارi-ءسارi مازاسىز كۇي كەشۋدە.
جۋىردا الماتىدان اتتانعان جۋرناليستەردiڭ بiر توبى سول مۇنايلى مەكەندە بولىپ، ناقتى جاعدايلارمەن تانىسىپ قايتتى. ەرەۋiلدەۋشi جۇمىسشىلاردىڭ تالاپتارىن تىڭداپ، جۇمىس بەرۋشi «قازمۇنايگاز» بارلاۋ-ءوندiرۋ اق-نا قاراستى «وزەنمۇنايگاز» اق مەن «قاراجانباسمۇناي» اق جاۋاپتى قىزمەتكەرلەرiمەن كەزدەستi. ەندi سول ساپاردا كوزبەن كورiپ، قۇلاقپەن ەستiگەنiمiزدi گازەت وقىرماندارىنا تانىستىرىپ، جوعارى بيلiكتiڭ نازارىنا ۇسىنۋدى ءجون كورiپ وتىرمىز.

بۇل وڭiردە مۇنايشىلار ەرەۋiلدەرi بۇدان بۇرىن دا اۋىق-اۋىق بولىپ تۇرعان. سولاردىڭ كوبiندە تارتىس پەن تالاسقا ەڭبەك داۋى ءتۇسiپ جاتتى. الايدا ساناۋلى كۇندەردەن سوڭ ءوزارا باتۋاعا كەلiپ، سابالارىنا ءتۇسiپ، جۇمىس ىرعاعى قالىپتى جاعدايعا كوشەتiن. ال ۇستiمiزدەگi جىلدىڭ مامىر ايىنان باستالعان مۇنايشى-جۇمىسشىلاردىڭ تولقۋ «مiنەزi» بۇرىنعىلاردان وزگەشە بولىپ تۇر. اشىنعاندارى سونشالىق، ەرەۋiلدەرi ەكi ايعا سوزىلسا دا كارi كاسپيدiڭ جاعالاۋعا سوققىلاعان ادۋىندى تولقىندارىنداي ەكپiندەرi باسىلار ەمەس. سونىڭ سالدارىنان مۇنايلى مەكەن ءارi-ءسارi مازاسىز كۇي كەشۋدە.
جۋىردا الماتىدان اتتانعان جۋرناليستەردiڭ بiر توبى سول مۇنايلى مەكەندە بولىپ، ناقتى جاعدايلارمەن تانىسىپ قايتتى. ەرەۋiلدەۋشi جۇمىسشىلاردىڭ تالاپتارىن تىڭداپ، جۇمىس بەرۋشi «قازمۇنايگاز» بارلاۋ-ءوندiرۋ اق-نا قاراستى «وزەنمۇنايگاز» اق مەن «قاراجانباسمۇناي» اق جاۋاپتى قىزمەتكەرلەرiمەن كەزدەستi. ەندi سول ساپاردا كوزبەن كورiپ، قۇلاقپەن ەستiگەنiمiزدi گازەت وقىرماندارىنا تانىستىرىپ، جوعارى بيلiكتiڭ نازارىنا ۇسىنۋدى ءجون كورiپ وتىرمىز.

ۇلكەن قاقپانىڭ ماڭدايشاسىنا "وزەنمۇنايگاز" اق №5 كاسiپتiك اۆتوماشينا قىزمەت كورسەتۋ باسقارماسى" دەپ جازىلعان تۇراقتىڭ iشكi اۋلاسىندا قاڭتارۋلى اۆتوتەحنيكالار تiزبەگi تۇر. ال الدىڭعى جاعىنداعى اشىق الاڭنىڭ ءار-ءار جەرiندە ارابتىڭ ۇلى قۇمىنداعى باداۋيلەردەي پلاشش-پالاتكالاردى كولەڭكەلەپ ەرەۋiلشiلەر جايعاسقان. قارسى بەتتەگi كۇرە جولدىڭ ارعى بەتiندە كiلەڭ شەتەلدiك ماركiدەگi اۆتوكولiكتەر قاتار ءتۇزiپتi. اڭىزاق ىستىق جەلدەن كەنەزەڭ لەزدە كەبەدi.

بiز ۇلكەن قاقپاعا جاقىن ورنالاسقان توپقا باردىق.
- سiزدەر نە ءۇشiن ەرەۋiلدەپ جاتىرسىزدار؟
- جالاقىمىز تومەندەپ كەتتi, - دەدi ءوزiن روزا تولەتاەۆا دەپ تانىستىرعان ايەل.
- اقپارات قۇرالدارىنىڭ حابارلارىنا قاراعاندا، جالاقىلارىڭىز سونشالىق تومەن ەمەس كورiنەدi عوي.
- بiز، مۇنايشىلار، اۋىر ەڭبەك جاعدايىندا جۇمىس iستەپ ءجۇرمiز. ال جۇمىس بەرۋشiلەردiڭ بiزگە تولەيتiنi سول ەڭبەگiمiزگە تۇرمايدى.
- سوندا قولدارىڭىزعا تيەتiنi تىم از با؟
- ماسەلە از نەمەسە كوپتە ەمەس. ولار ەڭبەك كودەكسi بويىنشا بiزگە نە تيەسiلi بولسا، سونى بەرۋلەرi كەرەك. مۇندا ءار ءتۇرلi ماماندىق يەلەرi جۇمىس iستەيدi. جۇرگiزۋشiلەر، دانەكەرلەۋشiلەر، سلەسارلار، ماشينيستەر، وپەراتورلار. ارقايسىسىنىڭ كاتەگوريالارى ارقالاي. جۇمىس بەرۋشiلەر ءبارiمiزدi بiر ەڭبەكاقى تولەۋ جۇيەسiنە كiرگiزiپ جiبەرگەن. جۇرگiزۋشiگە دە، سىلاقشىعا دا بiردەي جالاقى بەرەدi. ال كەڭسەنiڭ جايلى ورىندىعىندا وتىرعان قىزمەتكەرلەر مىنا ىستىق كۇننiڭ استىندا جۇمىس iستەپ جۇرگەن بiزدەن الدەنەشە ەسە كوپ الادى. قاي بiر كۇنi كەلگەن جۋرناليستەرگە كەڭسەدەگiلەر مەنi توقساندىق ەڭبەك كورسەتكiشiمە بiر جارىم ميلليون تەڭگە الدى دەپتi. ونداي اقشا العان ەمەسپiن. سونشا تەڭگە قالتاما تۇسسە، مۇندا ەرەۋiلدەپ نەم بار. جۇمىستان سوڭ ۇيدەگi ءتورت بالامنىڭ جانىندا وتىرمايمىن با. وسى جىلدىڭ قاڭتار ايىندا 192 ساعات جۇمىسپەن 239 مىڭ تەڭگە العانىمدى جاسىرمايمىن. ال مۇنداي جالاقى بiزدە ءتورت-بەس ايدا عانا بولادى.
- قازiر ەرەۋiلگە شىققاندار سانى قانشا؟ اشتىق جاريالاپ جاتقاندارى شە؟
- جالپى سانى بەس مىڭداي. اشتىق جاريالاعاندار سانى العاشقىدا 41 ەدi. قازiر سولاردىڭ 14-i قالدى. قالعاندارى اۋرۋحانادا.
توپ اراسىنان بiر جiگiت:
- بiزدiڭ تالاپتارىمىز تولىق ورىندالماسا، ەرەۋiلiمiزدi وسىلاي جالعاستىرا بەرەمiز،- دەپ داۋىستادى. - جۇمىس بەرۋشiلەر بiزدiڭ ارىز-شاعىمىمىزدان كەيiن جەتi كۇن iشiندە ماسەلەنi قاراپ، شەشۋلەرi كەرەك ەدi. ولار سول ءتارتiپتi بۇزىپ وتىر. بۇزعانى بىلاي تۇرسىن، ءار ءتۇرلi ايلا-شارعىمەن قوقان-لوققى كورسەتۋدە.
- سiزدەر جۇمىس بەرۋشiلەرگە قانداي تالاپتار قويدىڭىزدار؟
- توعىز تالابىمىز بار. ونىڭ التاۋى جالاقىعا، ۇشەۋi الەۋمەتتiك ادiلەتسiزدiككە بايلانىستى. "قاراجانباسمۇناي" جۇمىسشىلارىنىڭ تالاپتارى دا وسى. - ول تالاپتار جازىلعان قاعازدى قولىمىزعا ۇستاتتى.
"وبلىس اكiمi ق.كوشەرباەۆقا، جاڭاوزەن قالاسىنىڭ اكiمi و.ساربوپەەۆكە، جاڭاوزەن قالاسىنىڭ پروكۋرورى م.تويجانعا، "ومگ" وندiرiستiك فيليالىنىڭ ديرەكتورى ك.ەشمانوۆقا، "ومگ" وندiرiستiك فيليالى كاسiپوداق كوميتەتiنiڭ توراعاسى ن.ساقتاعانوۆقا، "ومگ" وندiرiستiك فيليالىنىڭ جۇمىسشىلارىنىڭ ارىز-تالابى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسى ەڭبەك كودەكسi 300-بابىنىڭ 3-تارماعى بويىنشا تومەندەگi تالاپتارىمىز ورىندالعانشا اشىق تۇردەگi نارازىلىق اكتسيامىزدى جالعاستىرا بەرەتiنiمiزدi مالiمدەيمiز.
1. ا.امينوۆا مەن ن.گ.سوكولوۆانى قاماقتان بوساتىپ، ولارعا قارسى تاڭىلعان زاڭسىز ايىپتاردى الىپ تاستاۋ.
2. "ومگ" وندiرiستiك فيليالىنىڭ ديرەكتورى ك.ەشمانوۆتى قىزمەتiنەن بوساتۋ.
3. سىرتتاي شىعارىلعان سوت شەشiمiنiڭ كۇشiن جويۋ. بiزگە سوتقا قاتىسىپ، ءوز قۇقىمىزدى قورعاۋعا جانە تالاپ ارىز جازۋعا مۇمكiندiك بەرگەن جوق. قۇقىق قورعاۋ قىزمەتكەرلەرi تاراپىنان جاسالىنىپ جاتقان زاڭسىز اڭدۋ، قۋدالاۋ، قىسىم كورسەتۋدi توقتاتۋ.
4. "ومگ" وندiرiستiك فيليالىندا زاڭسىز جۇمىستان شىعارىلعانداردى تۇگەل ءوز جۇمىس ورىندارىنا قايتا قابىلداۋ.
5. ءوندiرiس ورىندارىنان تۇسكەن پايدانىڭ 60 پايىزىن قالا بيۋدجەتiنە ءبولۋ.
6. ساتىلعان كاسiپورىنداردى مەملەكەتكە قايتارۋ.
بۇدان ءارi داۋ-دامايعا اينالعان اۋداندىق 1,7 جانە سالالىق 1,8 كوەففيتسيەنتتەردi جالاقىعا قوسۋ تۋرالى تالاپتار كەلتiرiلگەن. الايدا ارىز-تالاپتىڭ بارلىق جۇمىسشىلاردىڭ اتىنان جازىلعانى كوكەيگە قونا بەرمەيدi. ويتكەنi "وزەنمۇنايگازداعى" 9 مىڭ جۇمىسشىنىڭ 900-i عانا ەرەۋiلگە شىعىپ وتىر. باسقالارى كۇندەلiكتi جۇمىس ورىندارىندا. ەرەۋiلشiلەر اتىنان دەسە بiر ءسارi. سونداي-اق بۇل ارىز-تالاپتى قارالمادى دەۋدiڭ دە قيسىنى جوق سەكiلدi. اۋەلi "وزەنمۇنايگاز" بەن "قاراجانباسمۇناي" اق-ىندا، سودان سوڭ قالالىق اكiمشiلiكتە قارالىپ، ەڭبەك داۋىنا جاتپايدى دەگەن تۇجىرىم جاسالىنعان. قالالىق پروكۋراتۋرا جۇمىس بەرۋشiلەر تاراپىنان زاڭ بۇزۋشىلىق دەپ تاپسا، قالالىق سوت ەرەۋiلشiلەر اكتسياسى زاڭسىز دەپ شەشiم شىعارعان. تiپتەن استانادان ارنايى كەلگەن قر ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتiك قورعاۋ مينيسترلiگiنiڭ كوميسسياسى دا ەرەۋiلشiلەر اكتسياسىن جونسiزگە ساناپتى. سودان كەيiن بارىپ، "وزەنمۇنايگازدان" 260, ال "قاراجانباستان" 150 ادام ەڭبەك ءتارتiبiن بۇزعانى ءۇشiن جۇمىستان شىعارىلدى. كۇن كورiس ناپاقاسىن تەك مۇنايدان تاۋىپ وتىرعان جاندارعا بۇل قايراڭدا قالعان شاباقتارداي اۋىر سوققى بولعانى انىق.
دابىرلاعان جۇرتتىڭ ارتقى جاعىندا تۇرعاندار: "ورازباي، ءبارiمiزدiڭ اتىمىزدان سەن سويلە",- دەگەن سوڭ الدىڭعى قاتارداعى اشاڭ ءوڭدi جiگiت ءسوز باستادى. ءوزiن تۇرسىنباەۆ دەپ تانىستىردى. "وزەنمۇنايگاز" اق-نىڭ ەلەكتر مامانى ەكەن.
- بiزدiڭ جۇمىسشىلار "وزەنمۇنايگازدىڭ" ءوز الدىنا جەكە اكتسيونەرلiك قوعام بولعانىن قالايدى. استاناعا قاراعان كۇنiمiز وسى بولدى. بiز قازiر قايراڭدا قاڭىراپ قالعان كەمەدەيمiز. باسشىلىقتان حابار-وشار الىپ جاتقان جان جوق. بiزدiڭ وسىلاي ساعىمىزدى سىندىرعىسى كەلەدi. كۇشپەن قورقىتىپ تا جاتىر. ءۇيدi-ۇيiمiزگە بارىپ، بiزدi ايەلدەرiمiزگە جەككورiنiشتi قىلۋدا. باسپانامىزعا باس سۇققاننان ايەلدەرiمiز: "جۇمىستان شىعارىپ تاستاسا، نەسيەڭدi تولەي الماي، دالادا قاڭعىپ قالاسىڭ", - دەپ قۇلاعىمىزدىڭ قۇرت ەتiن جەپ بiتەدi. قازiرگi "وزەنمۇنايگازدىڭ" بارلاۋ-ءوندiرۋ اق ءجاي سوقىر iشەك iسپەتتi. مۇنايشىلار ونى ءۇي iشiنەن ءۇي تiككەندەر دەيدi. بiرi بiرiنiڭ جۇمىستارىن قايتالاپ قانا وتىر. ولار بiزدi "400 مىڭ جالاقى الادى. ەندi مiنە سونى ەكi, ءۇش ەسەگە كوبەيتۋدi تالاپ ەتiپ ءجۇر" دەپ دابىرا قىلۋدا. ال شىندىعىنا كەلسەك، بiزدiڭ ىستىق كۇنگە قاقتالىپ الىپ جۇرگەن جالاقىمىز ەكi ءجۇز مىڭنىڭ ارعى جاعى مەن بەرگi جاعى عانا. استاناداعى باسشى مەكەمەلەردiڭ قىزمەتكەرلەرi الىپ جاتقان جالاقىلارىنىڭ بiر شيرەگiنە دە تۇرمايدى. بۇلار بiزدiڭ جالاقىمىز تۋرالى استاناعا باسقاشا مالiمەت بەرەدi. ال بiزدiڭ قولىمىزعا تۇسكەنi ودان مۇلدەم بولەك. ەگەر بiزدiڭ ايتقاندارىمىز جالعان بولسا، وندا بiرi كەلiپ نەگە بەتپە-بەت سويلەسپەيدi. جۇمىس بەرۋشiلەر سوكولوۆا سەكiلدi كوزi اشىق جانداردى قاماتىپ، بiزدi قورقىتىپ، ۇركiتۋمەن وتىر. ال بiز كiمبiز؟ قاراپايىم مۇنايشىمىز. ءبارiمiزدiڭ بiردەي بۋحگالتەرلiك ساۋاتىمىز جوق. مىنا ەلەكتريك مەنiڭ، اناۋ مايبالاق تراكتوريستiڭ مي اينالدىراتىن ەسەپ-قيساپتىڭ سان ءتۇرلi قيتۇرقىسىمەن باسىمىزدى قاتىرماقشى. بiز ولاردان 700-800 مىڭ تەڭگە جالاقى سۇراپ وتىرعانىمىز جوق. ەڭبەك كودەكسi بويىنشا وزiمiزگە تيەسiلiسiن تالاپ ەتۋدەمiز. بۇكiل قازاقستاننىڭ وركەندەپ كەلە جاتقانى وسى مۇنايدىڭ، قالا بەردi سونى ءوندiرiپ جاتقان بiزدiڭ ارقامىزدا ەمەس پە؟! ارامىزدا بانكتەن نەسيە الماعان جاندار كەمدە-كەم. ەگەر بiزدiڭ جالاقىمىز سولار ايتقانداي ءتورت ءجۇز مىڭ بولسا، نەسيە الىپ نەمiز بار. ءيا، اناۋ جولدىڭ ارعى بەتiندەگi جەڭiل كولiكتەر بiزدiكi. بiراق سولاردى دا بالالارىمىزدىڭ قىزىق-قۋانىشىنا بولا نەسيەگە الىپ وتىرمىز. بiز ەرتەڭگi ومiرiمiزگە الاڭداۋلىمىز. ءالi دە ادiلدiك جەڭەدi دەپ تۇرعان جايىمىز بار. اتا زاڭىمىزدا "جەردiڭ استىنداعى مەن ۇستiندەگi بايلىق -حالىقتiكi" دەپ اتاپ كورسەتiلگەن. بۇل جەردە مەنiڭ عانا ەمەس، مەنiڭ بالالارىمنىڭ دا نەسiبەسi جاتىر. قازiر مەنiڭ جالاقىم تومەن بولسا، ەرتەڭ مەنiڭ بالالارىمنىڭ كۇنi قانداي بولادى؟ انالار بiزدi قايداعى بiر تاجiكتەرمەن، قايداعى بiر اۋعاندىقتارمەن سالىستىرادى. سولارعا قاراعاندا بiزدiڭ تۇرمىس جاقسى ەكەن. ال سول تاجiكتەر مەن اۋعاندار قانداي الەۋەتتi مەملەكەتتە تۇرىپ جاتىر؟ بiز شە؟ انە-مiنە دامىعان ەلۋ ەلدiڭ قاتارىنا قوسىلعالى تۇرمىز عوي. حالقىمىزدىڭ سانى دا اسا كوپ ەمەس. ال ونىڭ نەگiزi بۇگiننەن باستاپ قالانسا دەيمiز. بiز ەرەۋiلگە ەرiككەننەن شىققانىمىز جوق. ءوز قازانىمىزعا ءوزiمiز يە بولماساق، كورگەن كۇنiمiز قاراڭ ەكەن. بiزبەن iسi جوق ۇكiمەتكە ادام ەمەس، مۇناي كەرەك پە دەپ قالدىق. ولاي بولماسا ەكi ايدان بەرi نە بiر ۇكiمەت وكiلi, نە بiر شانيگەن دەپۋتات كەلiپ، ءجون سۇراسقان جوق. كەلگەندەرi بولسا، كەڭسەلەردەن قايتىپ جاتقان شىعار. بiز ولاردىڭ ءجۇزiن كورگەن ەمەسپiز. نە بەل كەتەر، نە بەلبەۋ كەتەر. تالابىمىز ورىندالماي بۇل جەردەن كەتپەيمiز. مىناۋ تۇرعان جiگiتتەردiڭ ايتپاعى وسى. بiز وسى جەردە تۇرامىز، وسى جەردە ءوسiپ-ونەمiز، وسى جەردە ولەمiز. بۇل - بiزدiڭ بالالارىمىزدىڭ، ۇرپاقتارىمىزدىڭ اتا مەكەنi. جۇمىس بەرۋشiلەر بiزدi اقپارات كوزدەرiندە تويىنعان دەپ جار سالۋدا. بiزدiڭ تويىنعاننان سەكiرiپ جۇرگەن جايىمىز جوق. "تۇركiستان" گازەتi بيلiك جاعىندا بولسا، بiزدiڭ وسى جانايقايىمىزدى جىلى جاۋىپ قويا سالار. ال حالىقتىڭ شىن ءۇنi بولسا، ايتقاندارىمىزدى اينىتپاي، بۇرمالاماي جاريالار.
بۇل جەردەگi ەرەۋiلدەۋشiلەردiڭ جالپى سانى شامامەن 300-دەي. اۋىسىمنان شىققاندار كەلiپ، اۋىستىرىپ تۇرادى ەكەن.
...قازاقستاندا جەر بايلىعى حالىقتiكi ەكەنiنە ەشقانداي داۋ جوق، بiراق بۇل بايلىق جەكە ايماق، بiر وبلىس تۇرعىندارىنىڭ عانا نەسiبەسi ەمەس قوي. ول - بارشا حالىق، بۇتكiل قازاقستاندىقتاردىڭ دا نەسiبەسi. وسى ورايدا كوپتەگەن ادامداردىڭ بويىنداعى قارا باستى كۇيتتەگەن تار اۋقىمدى پيعىل قارىن اشتىرادى، جالپى مەملەكەتتiك سانانىڭ ءالi قالىپتاسپاعانى قىنجىلتادى.
...ۇلى ساسكە كەزiندە، ياعني ەرەۋiلشiلەرمەن كەزدەسكەنگە دەيiن بiز مۇناي ءوندiرۋ الاڭدارىندا بولعان ەدiك. قۇرامىندا قوسپاسى بار مۇنايدى 41 قوندىرعى 1200 مەتر جەر استى تەرەڭدiكتەن قۇبىرلار ارقىلى شىعارادى. سول قۇبىرلار تەحنولوگيالىق ءتارتiپ بويىنشا 158-159 كۇندە اۋىستىرىلىپ، تازارتىلىپ تۇرۋلارى كەرەك. ونى مۇنايشىلار جەر استى جۇمىسى دەپ اتايدى ەكەن. بيiك مۇنارا جانىندا سونداي جۇمىسپەن اينالىسىپ جاتقان ەكi مۇنايشى-وپەراتوردى سۇحباتقا تارتقانىمىزدا، اتى-جوندەرiن جاريالاماۋىمىزعا شارت قويىپ، قۇلىقسىزداۋ كەلiستi. ۇزىن بويلى جiگiتكە:
- ەڭبەك وتiلiڭە قانشا جىل بولدى؟
- التى جىل.
- ايلىق جالاقىڭىز قانشا؟
- ءۇش ءجۇز مىڭ تەڭگە.
- مۇنايشىلار ەرەۋiلiن نەمەن تۇسiندiرەر ەدiڭiز؟
ول توسىرقاي قاراپ، باسىن شايقادى.
وسىنداي ساۋالدى ۋچاسكە باستىعى جامبىل ساتتiباەۆقا دا قويدىق. ول:
- قازiر جالاقىنى قانشا الساڭ دا، قىمباتشىلىقتىڭ قۇرساۋىنان شىعا المايسىڭ. بiز جالاقى العان كۇننەن باستاپ، بازار باعاسى شارىقتاپ كەتەدi. سودان ايدىڭ سوڭعى ون كۇنiندە عانا ازداپ تومەن تۇسەدi. مونوپولياعا قارسى كوميتەت جۇمىس iستەمەگەن سوڭ، ساۋداگەردەن نە سۇرايسىڭ. باعانى ءوز ىڭعايلارىمەن ءجون-جوسىقسىز وسiرە بەرەدi.
- مۇنايشىلار ەرەۋiلiنiڭ سەبەپتەرiنiڭ بiرi وسى دەيسiز بە؟
- ەرەۋiلدiڭ سەبەپتەرiن مەنەن سۇراماڭىزدار. مەن جۇمىستىڭ تەحنيكالىق جاعىنا جاۋاپ بەرەمiن.
مۇناي جيىنتىقتاۋ ورتالىعىنداعى قىزمەتكەرلەردiڭ جاۋابى دا وسى. ەرەۋiلدەۋشi ارiپتەستەرiن نە ماقۇلدامايدى، نە ءجونسiز دەپ جوققا شىعارمايدى.
بازار دەمەكشi, اقتاۋ قالاسىندا ازىق-تۇلiك ساتاتىن iرi ءتورت بازار بار ەكەن. سولاردىڭ اراسىندا ەڭ قىمبات ساۋدا ورتالىعى "ۆولنا" دەپ اتالادى. بiز سول ورتالىققا دا ات باسىن تiرەگەنبiز. وندا كارتوپتىڭ بiر كيلوگرامى - 150, قىزاناق - 300, الما - 300, شيە - 1000 تەڭگەدەن ساتىلىپ جاتىر. ال ەڭ ارزان جەمiس-جيدەك قالا شەتiنە جاقىن ورنالاسقان "سارى بازاردا" ەكەن. ونداعى كوكونiستەر قۇنى الماتى بازارلارىنىڭ باعالارىمەن بارا-بار.
بالكiم، الماتىمەن سالىستىرعاندا ءسال-ءپال قىمبات بولۋى دا ىقتيمال. بiراق الماتىداعى 1,5 ملن. تۇرعىنداردىڭ اراسىندا 100-200 مىڭ تەڭگە كولەمiندە ايلىق الاتىندار كوپ دەي المايسىز. ءاسiلi, مۇنايشىلاردىڭ ەڭبەگi اۋىر ەكەنiنە داۋ جوق، بiراق ءار ەڭبەكتiڭ دە ءوز باعاسى بولاتىنى ءسوزسiز. دارiگەردiڭ نەمەسە مۇعالiمنiڭ ەڭبەگi باسقادان جەڭiل دەپ ايتۋعا اۋىز بارمايدى. ياكي، ءوز ەڭبەگiن عانا وزگەدەن تىم ارتىق باعالاۋ ورىنسىز-اق.
ماڭعىستاۋدا بiزدەن بۇرىن دا بولعاندار بار. مۇنايشىلار ەرەۋiلi باستالىسىمەن-اق "جاڭارتۋ" تاۋەلسiز كاسiپوداق باسشىسى ەسەن ۇكتەشباەۆ ات سابىلتىپ جەتiپتi. ونىڭ "ۆرەميا" گازەتiنiڭ تiلشiسi ءمادينا ايىمبەتوۆاعا بەرگەن سۇحباتى 29 ماۋسىم كۇنگi سانىندا جاريالانعان.
"تiلشi: - سiز ماۋسىم ايىنىڭ باسىندا ماڭعىستاۋ وبلىسىنا بارىپ قايتتىڭىز. ساپارىڭىز قالاي ءوتتi جانە ونداعى جاعداي قالاي بولىپ جاتىر؟
ۇكتەشباەۆ: - بiز ەرەۋiلدەگەن جاڭاوزەن مەن قاراجانباس مۇنايشىلارىمەن كەزدەسiپ، اشتىق جاريالاپ جاتقان جەرلەردە بولدىق. وندا دا جاعداي ءولi قالىپتان وزگەرگەن ەمەس. سولاي بولعاننىڭ وزiندە دە ەرەۋiلدi بولدىرماۋعا بولار ەدi. جۇمىسشىلاردىڭ تالابى زاڭدى. مىسال دەيسiز بە، قاراجانباستىقتار العاشقىدا تەك تاۋەلسiز كاسiپوداقتىڭ جۇمىسىنا مەملەكەتتiك ورگانداردىڭ جانە جۇمىس بەرۋشiلەردiڭ كەدەرگi جاساماۋلارىن عانا ءوتiنiپ سۇراعان. سودان كەيiن كاسiپوداق زاڭگەرi ناتاليا سوكولوۆانى بiرiنشi رەت 8 تاۋلiككە تۇتقىنداعان سوڭ، جۇمىسشىلار ونى بوساتۋدى تالاپ ەتتi. الايدا بەلسەندiنi بوساتۋ بىلاي تۇرسىن، الەۋمەتتiك الاۋىزدىق تۋدىردى دەگەن ايىپپەن وعان قارسى قىلمىستىق iس قوزعاعان. بۇل ادامداردى ودان دا بەتەر اشىندىرىپ جiبەردi. جۋىردا قاراجانباس ەرەۋiلشiلەر كوميتەتiنiڭ توراعاسى قۋانىش سيسەنباەۆتىڭ ۇستiنەن جاپپاي بەرەكەسiزدiكتi ۇيىمداستىردى دەگەن جەلەۋمەن قىلمىستىق iس قوزعادى.

<!--pagebreak-->
تiلشi: - كومپانيانىڭ باسپاسوزگە ارنالعان مالiمەتتەرiنە قاراعاندا ايلىق جالاقىلارى از ەمەس جۇمىسشىلار باس كوتەرiپ جاتقان كورiنەدi عوي.
ۇكتەشباەۆ: - بiز دە، جۇمىسشىلار دا جۇمىس بەرۋشi كاسiپورىننىڭ ورتاشا ايلىق جالاقى مولشەرiن كوز قىلىپ جۇرگەنiن تالاي رەت ايتتىق. ولار 10-20 مىڭ دوللار جالاقى الاتىن توپ-مەنەدجەرلەر مەن جۇمىسشىلاردىڭ تومەنگi جالاقىسىن مىسالعا الىپ، ورتا جالاقىنى شىعارادى. سوندا "ورتا جالاقىڭ" قوماقتى، سالماقتى بولىپ شىعا كەلەدi. بiراق مەن قاراپايىم جۇمىسشىنىڭ ەڭبەكاقىسى 80 مىڭنان 150-200 مىڭ تەڭگە ەكەنiن بiلەمiن. بiزگە قاراعاندا ماڭعىستاۋ وبلىسىندا ازىق-تۇلiك الدەقايدا قىمبات تۇراتىنىن قاپەرiڭiزگە الىڭىز. وندا جەرگiلiكتi سۋدى دا پايدالانۋعا بولمايدى. جۇرت ونى بوتەلكەلەرiمەن ساتىپ الادى".
جۇمىسشىلار مۇددەسiن قورعاعان جاقسى. دەگەنمەن جوبالاماي ناقتى ايتقان ءجون شىعار. مەدالدiڭ دە ەكi جاعى بار ەمەس پە؟! جاعالاۋدىڭ بiر جاعىندا جۇمىس بەرۋشiلەر تۇرسا، ەكiنشi جاعىندا مۇنايشىلار تۇر. سۇحبات اۋانىنان ۇكتەشباەۆتىڭ جۇمىس بەرۋشiمەن كەزدەسپەگەنi بايقالادى. ويتكەنi ولار جاعىنان ءسوز جوق. اقيقات ءۇشiن ەكi جاقتىڭ دا پiكiرلەرiن ساراپتاعانى ءجون بولار ەدi. جۇمىس بەرۋشiلەردiڭ "ورتا جالاقىنى" شىعارۋى ۇكتەشباەۆ ايتقاننان مۇلدەم باسقاشا ەكەنiن بiز "قاراجانباسمۇناي" اق كورپوراتيۆتiك باسقارۋ جانە دامۋ بويىنشا باس ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى اسقار اۋباكiروۆ تانىستىرعان ەسەپ-قيساپ قۇجاتتارىنان كورiپ بiلدiك.
قازiر ەكەۋدiڭ بiرiنiڭ اۋزىندا - ناتاليا سوكولوۆا. العاشقىدا جۇرتتىڭ ونى مۇنايشىلار مۇددەسiن قورعاپ جۇرگەن كۇرەسكەر-پاتريوت رەتiندە قابىلداعانى راس. ول شىنىمەن-اق مۇنايشىلاردىڭ ناعىز جاناشىرى ما؟ بiز ونىمەن كەزدەسە المادىق. تەرگەۋ امالدارى اياقتالعانشا ەشكiممەن جولىقتىرمايتىنى بەسەنەدەن بەلگiلi. الايدا رەسپۋبليكالىق "ەكسپرەسس ك" گازەتi وتكەن 8 ماۋسىمدا قۋانىش جامانباەۆتىڭ "سiز كiمسiز، سوكولوۆا حانىم؟" اتتى زەرتتەۋ ماقالاسىن جارىققا شىعاردى.
"...سوكولوۆا قاراجانباستا 2009 جىلدىڭ 25 مامىرىندا پايدا بولدى. وسى كۇننەن باستاپ ول "قاراجانباسمۇناي" اق-نىڭ پەرسونالمەن جۇمىس جونiندەگi دەپارتامەنت ديرەكتورىنا قىزمەتكە الىندى. سول كەزدەگi پرەزيدەنت تسۋي بيننiڭ باسىن قالاي اينالدىرىپ العانى بەلگiسiز، ول وعان تiپتi كومپانيانىڭ ۆيتسە-پرەزيدەنتتەرi الىپ كورمەگەن 1,5 ملن. تەڭگە جالاقى بەكiتiپ بەردi. بiر قىزىعى، ول ءوزi زاڭ كەڭەسشiسi بولىپ التى جىل قىزمەت جاساعان "بوزاشى وپەرەيتينگ" كومپانياسىنان باسقا بiر قىتايلىق جولداسىنىڭ ۇسىنۋىمەن كەلگەن. ەندەشە، ونى قىتاي بيلەپ-توستەۋiنە قارسى كۇرەسكەر ءارi "قىتاي" تاسiلiمەن قىسىمعا ۇشىراپ وتىر دەپ كورسەتكiسi كەلگەندەردiكi بوس اۋرە.
...سونىمەن، جىل بويى سوكولوۆا پەرسونالمەن جۇمىس جونiندەگi دەپارتامەنتتi باسقارادى. سول كەزدەردە ول جۇمىسشىلاردىڭ ەڭبەكاقىسىن ارتتىرۋ ماسەلەسiن كوتەردi مە؟ كوتەرiڭكi 1,7, 1,8 كوەففيتسيەنتتەرiن ەنگiزۋدi تالاپ ەتتi مە؟ جوق، بiر رەت تە ونداي بولعان ەمەس! ونىڭ ەسەسiنە ول كەڭسە قىزمەتكەرلەرiنiڭ ەڭبەك جاعدايلارى كۇردەلi دەپ ساناپ، وعان قوسىمشا اقى تولەۋiنە قول جەتكiزۋ ءۇشiن بارىنشا تىرىسىپ باقتى. مىسالى ول ءوزiنiڭ قىزمەت جازبالارىنىڭ بiرiندە: "قبم اق اكiمشiلiك پەرسونالى بويىنشا كومپيۋتەردە قىزمەت جاسايتىندارعا كوزگە سالماق تۇسiرەتiن فاكتورلار ەسكەرiلمەگەن" دەپ جازعان. كومپيۋتەرگە قادالىپ وتىرعان كەزدە كوزدiڭ تالاتىنى تۇسiنiكتi, ال سول ءۇشiن قوسىمشا اقى تولەۋi قاجەت پە؟ تاعى بiر مىسال: "سونىمەن قاتار كەڭسە iشiندەگi ىلعالدى، اۋا قوزعالىسىنىڭ جىلدامدىعىن ولشەگiشتەردi مۇقيات تەكسەرۋiڭiزدi سۇرايمىز، ولار نورمادان الشاق جاتقان سياقتى". ياعني سوكولوۆا جازدىڭ اپتابى مەن قىستىڭ بورانىندا كەن ورنىندا تەر توگiپ جاتقاندارمەن ەڭبەك جاعدايلارى بiردەي دەگەنگە كەلتiرەدi.
...ءسويتiپ جۇمىستى بiتiرمەي تۇرىپ، ناتاليا سوكولوۆا دەمالىس سۇرادى. ارىزدى 2010 جىلعى 29 ساۋiردە جازدى. وعان دەمالىس بەرiلمەدi. ونىڭ دەمالىسقا سونشالىقتى قاتتى تىرىسقانى نەگە ەكەنi كەيiننەن انىقتالدى. سەبەبi 2010 جىلعى ءساۋiردiڭ 20-سىنان، ول ءالi دە "قاراجانباسمۇناي" اق دەپارتامەنتiنiڭ ديرەكتورى قىزمەتiندە جۇرگەن كەزiندە سوكولوۆا "كاسپي مەرۋەرتi وپەرەيتينگ كومپاني ب.ۆ."-عا باس زاڭگەر كەڭەسشi بولىپ ورنالاستى. بiر اي بويى ول شىن مانiندە مۇندا دا، وندا دا جۇمىس iستەدi.
...دەمالىسقا شىعۋعا ءوتiنiشi قابىل الىنباعان سوڭ، سوكولوۆا 26 مامىردان ەڭبەك شارتىن بۇزۋ جانە وتەماقى تولەتۋ جونiندە ارىز جازدى. بiرiنشiسi, وزiمەن ەڭبەك كەلiسiم شارتىنا قوسىمشا كەلiسiم، ودان وعان ءۇش جىلدىڭ جالاقىسى مولشەرiندە وتەماقى ياعني، 86 ملن. 745 مىڭ 828 تەڭگە تولەۋدiڭ شارتى ايتىلعان. كەلiسiمگە ول مەرزiمiندە قول قويعان، ال "قاراجانباسمۇناي" باسشىلىعى تاراپىنان قول قويىلماستان قالعان. ال ەكiنشi قۇجات ودان دا قىزىقتىراق. بۇل ەڭبەك زاڭدىلىعىنىڭ بۇزىلۋىنا بايلانىستى بiتiمگەرشiلiك كوميسسياسىن شاقىرۋ تۋرالى سوكولوۆانىڭ قولى قويىلماعان جازباشا حابارلامانىڭ (ۋۆەدوملەنيە) جوباسى. مۇنى ناتاليا گەننادەۆنا ءوز سوزiمەن بىلايشا تۇسiندiرەدi. ەگەر جۇمىس بەرۋشi بiرiنشi قۇجاتقا قول قويسا، ءسويتiپ وعان جوعارىدا ايتىلعان 86 ملن. تەڭگە تولەۋگە كەلiسسە، ول جازباشا حابارلاماعا قول قويمايدى، ياعني ونى iسكە قوسپايدى. ەگەر ونىڭ ايتقانى قابىلدانباسا، ول جازباشا حابارلاماعا قول قويادى دا ونداعى اقپاراتتاردى مەملەكەتتiك ورگاندارعا دەيiن جەتكiزەدi جانە قاراجانباس مۇنايشىلارىنا قۇلاقتاندىرادى. ونىڭ ايتقانى سول كۇنi-اق قابىلدانبادى. 30 ءساۋiر كۇنi سوكولوۆا جازباشا حابارلاماعا قول قويىپ، ونى جۇمىس بەرۋشiگە جولدادى. مەملەكەتتiك ورگاندار ونىڭ ەڭبەك زاڭدىلىعى بۇزىلعاندىعى جونiندەگi ايىپتاۋلارىنىڭ بارلىعىن مۇقيات تەكسەردi. بiراق ەشتەڭە تاپپادى.
... 2010 جىلعى 24 مامىردا ناتاليا سوكولوۆا "قاراجانباسمۇناي" باسشىلىعىنان 86 ملن. 745 مىڭ 828 تەڭگەنi تولەۋدi تالاپ ەتتi. ول مۇنى بiر جىل بويى وفيستە وتىرىپ جۇمىس iستەۋ كەزiندەگi ەڭبەك جاعدايىنىڭ زياندىلىعى جونiندەگi ءوزiنiڭ بۇرىنعى تۇجىرىمدارىمەن دايەكتەدi. بۇل تالاپ تا ارينە قاناعاتتاندىرىلعان جوق. 25 مامىردا ناتاليا سوكولوۆامەن "قاراجانباسمۇناي" اق اراسىنداعى ەڭبەك كەلiسiم-شارتى مەرزiمi اياقتالۋىنا بايلانىستى توقتاتىلدى. 2010 جىلى 11 قازاندا سوكولوۆانى "قاراجانباس قىزمەتكەرلەرiنiڭ كاسiپوداعى" قوعامدىق بiرلەستiگiنە زاڭگەر رەتiندە جۇمىسقا الدى. ونى جاقىندا عانا سايلانعان كاسiپوداق توراعاسى ەربوسىن قوسارحانوۆ شاقىردى.
... كوەففيتسيەنتتi ارتتىرۋ كاسiپوداقتىڭ باستى "كوزiرi" بولىپ قالا بەردi. ويتپەگەندە شە. سوكولوۆا وعان iلەسە قوسارحانوۆ جۇمىسشىلارعا جالاقى ءۇش ەسە وسەدi دەپ ۋادە بەرگەن ەدi. ەندi ۋادەگە جەتۋ كەرەك. ايتسە دە، تۇپتەپ كەلگەندە، تاپ وسى تالاپ نەگiزسiز دەپ تابىلدى. جۇمىس بەرۋشi زاڭدا كوزدەلمەگەنiنە قاراماستان 1,7 مولشەرلi اۋداندىق كوەففيتسيەنت جۇمىسشىلاردىڭ جالاقىسىندا قارالعانىن جانە ول سوناۋ 1997 جىلدان بەرi قولدانىلىپ كەلە جاتقاندىعىن دالەلدەپ بەردi. زاڭ تۇرعىسىندا 1,8 مولشەرلi سالالىق كوەففيتسيەنت تە سوكولوۆا ايتقانىنداي ەسەپتەلمەيدi. ول زاڭ بويىنشا اعىمداعى جالاقىنى كوتەرۋ ءۇشiن ەمەس، ءاربiر دەربەس سالا بويىنشا جالاقىنىڭ ەڭ تومەنگi ستاندارتىن ايقىنداۋ ماقساتىندا تاعايىندالعان. 1,8 كوەففيتسيەنتi ەڭ تومەنگi 14952 تەڭگە جالاقىعا عانا قولدانىلادى. ياعني مەملەكەت زياندى جانە قاۋiپتi جاعدايدا جۇمىس iستەيتiن مۇناي سالاسى جۇمىسشىلارىنىڭ جالاقىسى 26914 تەڭگەدەن كەم بولماۋىنا كەپiلدiك بەرەدi. سوكولوۆا قانشا تىرىسقانىمەن بiتiمگەرشiلiك كوميسسيا مۇشەلەرiن سوزiنە سەندiرە المادى. ويتكەنi ول زاڭعا ەمەس، ءوزiنiڭ جەكە مۇددەسiنە سۇيەندi. جۇرت كوزiنشە جۇمىسشىلار ءسوزiن سويلەگەنمەن، ويىندا ءوزiنiڭ 86 ملن. تەڭگەسi جاتتى.
... "وزەنمۇنايگازدا" ءسال يشارا بولسا ەرەۋiلدەۋگە ەلiرiپ تۇراتىن كەيبiر ادامداردىڭ بار ەكەندiگi بەلگiلi. ولارعا تەك سىلتاۋ كەرەك. بۇل سىلتاۋدى كوەففيتسيەنتكە بايلانىستى ولاردىڭ "كوزiن اشقان" سوكولوۆا تاۋىپ بەردi. پەندەنiڭ قولىنا قانشا اقشا تۇسسە دە، تiپتi ايىنا تازا 400 مىڭ تەڭگە السا دا، بۇدان دا كوبiرەك العىسى كەلە بەرەدi. ول جاقتاعىلار ۇساقتاعىلارى كەلمەي اشتىق جاريالاۋدى ۇيعاردى. سوكولوۆا سول تالاپتاردى بارلىق ينستانتسيالارعا، تiپتi پرەمەر-مينيسترگە دە جولدادى. ۇكiمەت باسشىسىنىڭ تاپسىرۋىمەن قۇرىلعان ارنايى كوميسسيا كەلiپ، ونداعى جاعدايمەن تانىسىپ، بارلىق پۋنكتتەر بويىنشا قويىلعان تالاپتاردىڭ تەرiستiگiن دالەلدەيتiن جاۋاپتار بەردi. اقتاۋ، قاراجانباس جانە جەتiباي اراسىندا شاپقىلاعان سوكولوۆا وتقا ماي قۇيا ءتۇستi. قالعانى بەلگiلi, وقيعا بiزدiڭ كوز الدىمىزدا ءوربiپ جاتتى.
... ال ناتاليا سوكولوۆا دەگەن كiم؟ وعان جەل تۇرعىزىپ، داۋىل سوقتىرۋ نەگە قاجەت بولدى ەكەن؟ بiرەۋلەر ونى جاي عانا ساۋاتسىز سانايدى. زاڭگەر رەتiندە ەشقانداي سالماعى بولماسا دا وزiنە كوپ جۇك ارتقان سەكiلدi كورiنەدi. الايدا ونىمەن سويلەسكەن ماماندار ونىڭ بiلiكتiلiگi تۋرالى جاقسى پiكiردە ەمەس. ول دايىنداعان قاعازداردى كورسەڭiز سىرتى ادەمi, جۇيەلi سياقتى، ال iشiنە ءۇڭiلiپ قاراساڭىز - قۇر ساندىراق. سوكولوۆا - ءوزi ويلاعان 86 ملن. تەڭگە نەمەسە جارتى ميلليونداي دوللاردى قولعا ءتۇسiرۋدi عانا كوزدەگەن پايداكۇنەم جان. ەندi ول اباقتىدا وتىر. الەۋمەتتiك الاۋىزدىق تۋدىرعانى ءۇشiن وعان قارسى قىلمىستىق iس قوزعالدى".
ويدان جۇيرiك نە بار. بالكiم جامانباەۆ مۇنى الدەكiمدەردiڭ تاپسىرىسى بويىنشا جازعان شىعار دەگەن كۇماندi وي بiزدە دە بولعانى راس. قازiر جۋرناليستيكادا iشiنارا ونداي جاعدايلار كەزدەسە بەرەدi. جوق، جامانباەۆ ونداي پەندەشiلiكتەن ادا ەكەن. "قاراجانباسمۇنايدىڭ" كەڭسە قاعازدارىمەن تانىسۋ بارىسىندا اراسىنان ناتاليا سوكولوۆانىڭ الگi ارىزدارىن، 86 ملن. تەڭگەنi بوپسالاعىسى كەلگەن جازبالارىن كورگەندە سەنبەسكە لاجىمىز قالمادى. سوكولوۆانىڭ قيتۇرقى ەسەبi بويىنشا سالالىق 1,8 كوەففيتسيەنت ەڭ تومەنگi جالاقىعا ەمەس، ايلىق جالاقىعا قوسىلۋى كەرەك ەكەن. ارينە، ونداي جاعدايدا جۇمىسشىنىڭ جالاقىسى شارىقتاپ 700 -800 مىڭ تەڭگەدەن كەم تۇسپەسi انىق. بiراق بۇل اقىلعا قونىمسىز تالاپ. بiتiمگەرشiلiك كوميسسيانىڭ دا ونىمەن كەلiسپەگەنi سوندىقتان. قازاق: "بiر ايەلدiڭ قىرسىعى قىرىق ەسەككە جۇك بولادى", دەپ قالاي تاۋىپ ايتقان. سوكولوۆانى سونىڭ كەرi مە دەرسiڭ. "اڭقاۋ ەلگە - ارامزا مولدا". ال ەرەۋiلشiلەر سونداي جاندى كۇنi بۇگiنگە دەيiن قورعاشتاپ باعۋدا. بiز "قاراجانباسمۇناي" كەڭسەسi جانىنان ءۇش جۇزگە تارتا ەرەۋiلدەۋشiلەردi كوردiك. تالاپتارى جاڭاوزەندiكتەرمەن بiردەي.
جاڭاوزەن كەڭەس وكiمەتi كەزiندە ۆاحتالىق تاسiلمەن جۇمىس iستەيتiن مۇنايشىلاردىڭ شاعىن ەلدi مەكەنi بولاتىن. كەيiن جۇرت تۇراقتاپ، شاعىن قالاشىققا اينالدى. ەلiمiز تاۋەلسiزدiك العان سوڭ كاسiپ قۋالاپ كەلگەندەر سانى كوبەيiپ، قالا قاناتىن كەڭگە جايا ءتۇستi. قازiر قالانىڭ 117 مىڭ تۇرعىنى بار. سولاردىڭ سەكسەن پايىزىنان استامىنىڭ كاسiپتەرi مۇنايمەن بايلانىستى. قالعاندارى بيۋدجەتتiك سالادا ەڭبەك ەتەدi.
كوز كورگەن جاقسى iستەردi دە ايتقان ءلازiم. "وزەنمۇنايگاز" بارلاۋ-ءوندiرۋ اق قالا حالقىنىڭ يگiلiگi ءۇشiن كوپ كومەك كورسەتiپ كەلەدi. قالانىڭ ءجۇز شاقىرىمدىق توزعان سۋ جۇيەلەرiن جاڭارتىپ، سۇزگi تازارتقىشتارىن اۋىستىردى. 2008 جىلدان باستاپ جاڭاوزەن مەن قاراقيا اۋدانىنىڭ الەۋمەتتiك ينفراقۇرىلىمىن كوتەرۋگە جانە تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىعىن دامىتۋعا جىل سايىن 900 ملن. تەڭگە قارجى ءبولiپ كەلەدi. بۇدان بولەك، وتكەن جىلدىڭ وزiندە قالا بيۋدجەتiنە 970 ملن. تەڭگە اۋدارىپ، 1000 الەۋمەتتiك جاڭا جۇمىس ورىندارىنىڭ اشىلۋىنا ىقپال ەتكەنiن قالاي جاسىرىپ قالاسىڭ. قازiر 2000 پاتەرلi كوممۋنالدىق تۇرعىن ءۇي سالىپ جاتىر. ولاردىڭ قۇرىلىسىن تاۋەلسiزدiگiمiزدiڭ 20 جىلدىق مەرەكەسi قارساڭىندا تولىق اياقتاپ، ەڭبەك جانە سوعىس ارداگەرلەرiنە، مۇعالiمدەرگە، دارiگەرلەرگە، مۇنايشىلارعا كiلتتەرiن ۇستاتپاق نيەتتە. تۇركiمەنستان مەن وزبەكستاننان قونىس اۋدارعان ورالماندارعا توڭiرەكشىڭ جازىعىنان 500 گەكتار جەرگە قوسالقى شارۋاشىلىق ۇيىمداستىرۋدا. سار دالاعا ءسان بەرiپ تۇرعان تاقتا-تاقتا كوگەرiش القاپتارىن كورگەندە كوڭiلiڭدi قۋانىش بيلەيدi ەكەن.
"وزەنمۇنايگاز" بەن "قاراجانباسمۇناي" اكتسيونەرلiك قوعامدارى ءوز جۇمىسشىلارىنىڭ دا جاعدايلارىن جاقسارتۋ ۇستiندە. ولار جۇمىسشىلاردىڭ دەنساۋلىعىن جاقسارتۋ ءۇشiن كەندiرلiدەن ەمدەۋ-ساۋىقتىرۋ ورتالىعىن اشىپ، تەگiن ەمدەلۋiنە مۇمكiندiك تۋعىزۋدا. تەگiن ەمدەلدi دەگەن اتى بولماسا، اكتسيونەرلiك قوعام جىل سايىن ءار جۇمىسشىعا 90 مىڭ تەڭگە ءبولiپ وتىر. ال بالالارىن دەمالىس لاگەرiندە تىنىقتىرۋدا.
اتالمىش ەكi ءوندiرiس ورىندارىنىڭ سەگiز جىلدىق ەڭبەك ءوتiلi بار جۇمىسشىسى دەنساۋلىعىنا بايلانىستى بيۋللەتەنگە شىققان جاعدايدا، ايلىق جالاقىسىن 100 پايىز الادى. ال ءوتiلi ودان تومەنگiلەرگە 75 جانە 50 پايىزدان تولەۋدە. وسىدان ەكi جىل بۇرىن عانا جاڭاوزەن قالاسىنان ۇلكەن سپورت كەشەنiن سالىپ، پايدالانۋعا بەردi. وندا ءجۇزۋ باسسەينiنەن باستاپ، ارنايى جابدىقتالعان كەڭ زالداردا سپورتتىڭ بiرنەشە تۇرiمەن اينالىسۋعا بولادى. تiپتەن مۇگەدەكتەردiڭ جاتتىعۋلارىنا ارنالعان بولiمدەرi دە بار. ولاردىڭ مiنiپ تۇسۋiنە ىڭعايلاستىرىلعان شەتەلدiك كولiك تاسىمالدايدى. مۇنداي تاماشا كەشەن ەلiمiزدiڭ باتىس وڭiرiندە بۇرىن-سوڭدى بولماعان.
اسقار اۋباكiروۆ:< br> - بiزدiڭ مۇنايشىلار تەك قازاقستان كولەمiندەگi ءوندiرiس سالالارى بويىنشا عانا ەمەس، رەسەيدەگi ارiپتەستەرiمiزبەن سالىستىرعاندا جوعارى جالاقى الادى. مۇنى مەن اۋادان الىپ ايتىپ تۇرعانىم جوق. بiز جىل سايىن "باشنەفت", "مۋرنەفت", "سيبنەفت" كومپانيالارى جۇمىسشىلارىنىڭ ايلىق تابىستارىمەن سالىستىرىپ، اناليز جاساپ وتىرامىز. مۇنداعى جۇمىسشىلاردىڭ جالاقىسى ولاردان الدەقايدا ارتىق بولماسا، بiر مىسقال دا كەم ەمەس.
قازiرگi ورىن الىپ وتىرعان كەلەڭسiز جاعدايدى وزدەرiڭiز دە كورiپ وتىرسىزدار. بiز ەرەۋiلگە شىققانداردىڭ بارiنە بiردەي كiنا ارتۋدان اۋلاقپىز. ولاردىڭ اراسىندا سوكولوۆا سەكiلدiلەردiڭ الداۋىنا، ارباۋىنا ءتۇسiپ قالعان ەڭبەك وزاتتارى كوپ. ولار سونى ءتۇسiنiپ، جۇمىس ورىندارىنا ورالسا ەكەن دەيمiز. بiز جۇمىسشىلاردىڭ قانداي دا بiر كاسiپوداق ۇيىمدارىمەن كەز كەلگەن ۋاقىتتا ستول باسىندا كەزدەسiپ، ەڭبەك كودەكسi بويىنشا ءتۇيiندi ماسەلەلەردi شەشۋگە دايىنبىز. وكiنiشكە قاراي، قازiر ولاردا سونداي ءسوز ۇستار ۇيىم بولماي تۇر. بىلتىر عانا وزدەرi سايلاعان كاسiپوداق توراعاسى ەربوسىن قوسارحانوۆقا بيىل سەنiمسiزدiك تانىتتى. ال زاڭسىز ەرەۋiل سالدارىنان مۇناي ونiمدiلiگi جوسپارداعىدان ەداۋiر تومەندەدi. بۇل ەل ەكونوميكاسىنا، قالا بەردi مۇنايشىلاردىڭ تابىستارىنا ەلەۋلi اسەر ەتەتiنi انىق،- دەيدi.
كەز-كەلگەن ءوندiرiس ورنى، كومپانيالار ءوزiن-ءوزi اقتاۋ ءۇشiن جۇمىس iستەيتiنi نارىقتىڭ، ەڭ باستىسى، ەكونوميكانىڭ بارلىق سالاسىنىڭ باستى زاڭى. پايدا تۇسپەسە، بارشا سالا بiرجولا تۇرالايتىن ەدi. ونىڭ ۇستiنە كەز-كەلگەن مۇناي كومپانياسىنىڭ رەنتابەلدiلiگi ارقاشان بiرiنشi ورىندا تۇرادى. ونسىز مۇناي ءوندiرۋ دە توقىراۋعا ۇرىنادى، بiرجولا كۇيرەيدi. ال جالاقىنى ۇزدiكسiز كوبەيتiپ، شامادان ارتىق ءوسiرۋ وسىنداي كۇيرەۋدi جاقىنداتا تۇسەتiنiن ءاربiر ادام ەسكەرگەنi ورىندى.
ال وسىناۋ ۇزدiكسiز ەرەۋiلدiڭ كەسiرiنەن ەلiمiزدiڭ بيۋدجەتi بۇگiنگi كۇنگە دەيiن 22 ملرد. تەڭگە جوعالتىپ وتىر. بۇل - دارiگەرلەر مەن مۇعالiمدەردiڭ، بيۋدجەت قىزمەتكەرلەرiنiڭ تۇرمىسىنا، قازاقستاننىڭ الەۋەتiنە ەلەۋلi زيان اكەلەتiنiن جاسىرىپ قالۋعا بولمايدى.
مۇنايلى مەكەندە جۇمىسشىلار ەرەۋiلi ءالi جالعاسۋدا. مiنە، ەكi ايدان دا اسىپ بارادى. ولار توعىز تالاپتارىمىز تولىق ورىندالمايىنشا، ەرەۋiلدi توقتاتپايمىز دەپ تابانداپ تۇر. "تاس تۇسكەن جەرiنە اۋىر" دەمەكشi "جاڭاوزەنمۇنايگاز" اق مەن "قاراجانباس" اق جانە وبلىس، قالا اكiمدەرi ولارمەن كەلiسە الماي الەك. سونشا ۋاقىت وتسە دە ۇكiمەت پەن پارلامەنت دەپۋتاتتارى بۇل ماسەلەمەن بەلسەنiپ اينالىسار ەمەس. ونىڭ ۇستiنە دەپۋتاتتار جازعى دەمالىسىنا الاڭسىز كەتتi. ال ۇكiمەت جۇمىسشىلار رايلارىنان قايتار دەگەندەي ءالiپتiڭ ارتىن باعىپ وتىرعان سەكiلدi. "ەسكەرمەگەن اۋرۋ جامان". ۇكiمەت پەن پارلامەنت تاراپىنان بiلiكتi ماماندار كوميسسياسىن قۇرىپ، ماسەلەنi شەشەتiن دە ۋاقىت الدەقاشان جەتكەن سەكiلدi. ونىڭ ۇستiنە بiزدە تۇزەتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگiزiلiپ جاتقان زاڭدار قانشاما. بالكiم پارلامەنت دەپۋتاتتارىنا ەڭبەك زاڭىن دا قايتا بiر سۇرىپتاۋدان وتكiزۋلەرi كەرەك شىعار.

http://www.turkystan.kz/page.php?page_id=28&id=6360