ەركىننىڭ (ماقالاداعى كەيىپكەرلەر ەسىمى وزگەرتىلدى) مەكتەپ جاسىنان مىنەزى بىرتوعا بولاتىن. ساباعى جامان بولمادى. اسىرەسە ادەبيەتكە تىم جاقىنداۋ بولىپ، قويىنداپتەرگە  بىردەڭە شيمايلاپ جازىپ جۇرەتىن.  مەكتەپ بىتىرگەن سوڭ، قارجىلىق قيىندىقتان وقۋعا تۇسە المادى. كاسىپتىك ءبىلىم الىپ، ءومىر اعىسىنا ىلەستى. استاناعا باردى، اتىراۋعا باردى.قايدا نان بار، سول جەردەن تابىلدى. اتىراۋداعى  جۇمىس بارىسىندا ءبىرشاما دوستار تاپتى. مەكتەپ جاسىندا ءبىر-ەكى جىل اۋىل مولداسىنان ساۋات اشقان ەدى. ساناسىندا قالعان ساڭىلاۋ ارقىلى دوستارى ايتقان ۋاعىزعا تۇسىنىستىكپەن قارادى. باسىندا ءبارى دۇرىس بولاتىن… يمانى كۇشەيىپ، بۇلار وزدىگىنەن پىكىر تالاستىرىپ قالاتىن بولدى. اۋىلدان شىققان، قازاقى تاربيە العان اۋىلدىڭ قارا بالاسىنا ءبىرتۇرلى توسىن ارەكەتتەر بايقالا باستادى. جۇرەگى قۇپ كورمەسە دە، اينالاسىنداعىلاردىڭ ءدىني ساۋاتى باسىم دەگەن ويمەن قۇلاق اسا باستادى.

ءبىر كۇنى دوستارى ەركىندى يماندى قىزبەن تانىستىردى. تانىستىرۋدان سوڭ دوسى ءادىل:

- ەركىن، قىزبەن كوپ كەزدەسۋگە، كوپ سويلەسۋگە بولمايدى. ارادا نەكە بولۋ قاجەت. ۋاقىت سوزباي نەكەلەسىڭدەر، - دەدى. ارادا نەكە قيىلىپ، جۇبايلىق ءومىر جالعاستى.

اۋىلعا ءنازيرانى ەرتىپ كەلگەن ەركىننىڭ ارەكەتىنە اتا-اناسى دا توسىرقاي قارادى. ەكىنشى ۇلىنىڭ تويىن دا اسقان قۋانىشپەن وتكىزەمىز دەگەن اكە كوڭىلى سۋ سەپكەندەي باسىلدى. داڭعازا مۋزىكا حارام. قازاقى ءداستۇر بويىنشا بەتاشار جاساۋ دا دۇرىس ەمەس. بۇل اللاعا سەرىك قوسۋ بولىپ تابىلادى… ەركىن بىرتە-بىرتە ساناسى ۋلانىپ جاتقانىن بىلمەدى. اتا-انا كوڭىلىنە قاياۋ تۇسكەنىن دە سەزبەدى.

…جاس كەلىن اۋىل ومىرىنە ۇيرەنىسە المادى. سەبەبى وعان وزگەلەرمەن ءبىر داستارحان باسىندا وتىرۋ قيىندىق تۋعىزدى. ۇيگە بوتەن ەر ادام كىرىپ كەلسە دە، ءوزىنىڭ بولمەسىنەن شىقپاي قوياتىن. ال ەنەسى جاس كەلىننىڭ جات قىلىعىنان جەرگە كىرەردەي ۇيالاتىن. جاڭا تۇسكەن كەلىن كورشى-كولەم، اۋىل-ايماققا سالەمىن سالىپ، اس ۇسىنار ەدى… ۇلى مەن كەلىنىنەن كوڭىلى قالعان ەركىننىڭ اتا-اناسى ولاردى استاناعا ءۇنسىز شىعارىپ سالدى. وسىلايشا اۋىل اراسىندا ەركىننىڭ ايەلىنىڭ قىلىعى ءبىراز اڭگىمەگە قالدى.

مۇندا دا تىنىش ءومىردىڭ نىشانى بايقالمادى. قارا كيىم كيىپ تۇمشالانىپ جۇرەتىن ءنازيرانىڭ جات قىلىقتارى كۇننەن-كۇنگە ارتا بەردى. ۇزدىكسىز ۇيدەن رۇقساتسىز شىعىپ كەتەتىن ايەلىنىڭ قىلىعىن تۇسىنە الماعان ەركىن بىردە:

- سەنىڭ بۇل ءجۇرىسىڭ قالاي؟ كۇندە ءجونسىز قايدا بارا بەرمەكسىڭ؟ - دەگەن سۇراعىنا:

- ءبىز سەسترالار جينالىپ، يمان كۇشەيتەمىز. بۇل ءۇشىن رۇقسات الۋعا مىندەتتى ەمەسپىن. بۇل مەنىڭ تاڭداۋىم!-دەگەن جاۋاپ الدى. مەشىتكە باس سۇقپايتىن، وزدەرى وڭاشا جينالاتىن جاماعاتقا دەگەن ەركىننىڭ كۇدىگى ارتا ءتۇستى.

***

العاشقى نەكەسى ءساتسىز اياقتالعان ەركىن اۋىلعا قايتا ورالدى. اكەسىنە تىكە قاراۋعا بەت جوق. استاناعا كەتەردەن ەكى-ءۇش كۇن بۇرىن اكەسىنىڭ جاعاسىنان الىپ: «تاڭ نامازىنا نەگە وياتپاعانسىڭ؟» دەپ ماسقارا قىلىق جاساعان بولاتىن. اكەسى ساكەن دە زاتى مومىن، ەشكىمگە زيانى جوق شارۋا ادامى بولاتىن. اس ءىشىپ بولعان سوڭ باتا جاساپ، «قۋل ھۋاللاسىن» قايىرىپ جۇرگەن قۇدايدىڭ قايىرىمدى ءبىر قۇلى ەدى. بەس ۋاقىت نامازىن قازا قىلمايتىن اكەسى ۇلىنىڭ وعاش قىلىعىنا ءلام-ميم دەۋگە دارمەنى قالمادى. اۋىر كۇرسىنىپ، باسىن ۇزاق شايقاپ وتىرا كەتتى… «ساناڭ ۋلانعان ەكەن، قاراعىم. قايتا قايىرىلار ما ەكەنسىڭ؟» دەگەن وكىنىشتى سوزدەرى كوكىرەگىن ءتىلىن كەتكەندەي بولدى.

***

«بالاڭ جاقسى بولسا، جەردىڭ ءۇستى جاقسى، بالاڭ جامان بولسا، جەردىڭ استى جاقسى» دەگەن راس ەكەن. ەركىن ەكىنشى مارتە ۇيلەندى. بالاسى قاتەلىگىن تۇسىنگەن بولار، ەندى دۇرىس جولعا تۇسەر دەگەن اكە ءۇمىتى تاعى دا اقتالمادى. كەلىن جۇمساپ، كوڭىلىم مارقايادى دەگەن انانىڭ پەيىلىنە قايتا داق ءتۇستى. بۇل جولعى ەرتىپ كەلگەن ايەلى بەتىن ءتىرى جانعا كورسەتپەيتىن بولىپ شىقتى. ادام ءتۇسىنىپ بولمايتىن ارەكەتتەرى ارقىلى وتباسىنان ايقاي-شۋ ارىلمادى. اي تولماي اجىراسىپ تىندى.

قاتەلىك كىمنەن؟ دۇرىس باعىتتى قايدان الادى؟ «بالام قايتسە قايتادان ارامىزعا قوسىلادى؟» دەگەن اكەنىڭ كوڭىلى تاعى دا جارىمجان كۇي كەشىپ وتىر.

ءتۇيىن: ءومىردىڭ وزىنەن الىنعان وسى اڭگىمە بۇگىنگى اشىق قوعامنىڭ دەرتى بولىپ وتىرعانى راس. وكىنىشكە وراي اۋىلدا دا، قالادا دا وسىنداي اششى وقيعالار انىق بەلەڭ الىپ كەلەدى. ەركىن دە، ءنازيرا دا قازاقتىڭ ءتول تاربيەسىن العان جاستار. بىراق دىنگە كەلگەندەگى باعىتى، اينالاسىنداعى دوستارى ولاردىڭ جان-جاعىنا قاراپ ويلانۋىنا، اقىلعا كەلۋىنە مۇمكىندىك بەرمەدى. «تاربيەسىز بەرىلگەن ءبىلىم – ادامزاتتىڭ قاس جاۋى» دەپ بەكەر ايتىلماسا كەرەك. قانداي دا ءبىر دىنگە كەلگەن جاستىڭ ءدىن ماماندارىنان ءبىلىم مەن باعىت العانى دۇرىس. بۇلاي بولماعان كۇندە اداسۋ مەن بىلىمسىزدىكدىڭ قۇربانى بولماسىنا ەشكىم دە كەپىل ەمەس.

تۇرار ءابۋوۆ،
ءدىنتانۋشى

Abai.kz