Ótkende «Abai.kz» aqparattyq portalynda «Qojaliyeva qanday partiya qúrmaq?» atty maqala jariya boldy. 15 qarasha kýni. Onda Toghjan Qojaliyeva hanym bastamashy bolyp, bir top belsendining sayasy partiya qúrugha bekingendigi turaly bayandalghan edi. Maqalada Toghjan Qojaliyeva kim, ol qanday partiya qúrmaqshy degen saualdargha elishilik aqparattargha sholu jasay otyryp, jauap izdegen boldyq. Maqala oqyrmandar arasynda qyzu talqy boldy. 40-qa juyq pikir týsti.

Sonymen belsendiler «Halyqqa Adal Qyzmet» (HAQ) sayasy partiyasyn qúrmaqshy eken. Toghjan Qojaliyeva kim? Ol qanday partiya qúrmaqshy? Ádilet ministrligi olardyng partiyasyn nege tirkemedi? Júrt nege belsendi Toghjan Qojaliyevany deputat Bekbolat Tileuhanmen baylanystyrady? Biz býgin osy jәne ózge de saualdardy Toghjan Qojaliyeva hanymnyng ózine qoydyq. Az-kem әngime jasadyq.

- Nege? Nege partiya? Qúrugha әreket qylyp jatqandarynyz qanday partiya?

- Aqiqatyna keler bolsaq, partiya qúru eshkimning ermegi emes. Bәri de  qajettilikten tuady. Óitkeni eldegi qazirgi jaghday sony qajet etip otyr. Demek, sayasat alanyna jana oiynshylar kelui kerek. Onda da halyqtyng sózin sóileytin, әdiletti qogham qúrugha qúlyqty, ana tilin, dilin, dinin qúrmetteytin, tarihy men mәdeniyetin syilaytyn hәm janasha oilaytyn partiya qajet.

Qoghamdaghy týrli jaghdaydy bezbenge tarta otyryp, biz partiya qúrudy qolgha aldyq. «Qanday partiya?» deysiz be, jaqynda «HAQ» partiyasynyng maniyfesin jasap shyqtyq. Onda bylay dep jazylghan: «Biz, elimizding taghdyryna alandauly jәne belsendi azamattyq ústanymymyz bar Qazaqstannyng bir top azamattary, әdildik, jauapkershilik, tendik jәne progress sekildi adamzatqa ortaq qúndylyqtardy negizge ala otyryp, songhy kezderi qoghamymyzgha shyndyqtyn, tandaudyng jetispegendigin, selqostyq pen amalsyzdyqtyng kýnnen-kýnge ýdep bara jatqandyghyn, otansýigishtik jәne últtyq mýdde úghymdarynyng mәnin joghaltyp bara jatqandyghyn, túraqtylyq pen keleshekke degen qúqyqtyng monopoliyagha úshyraghandyghyn sezinip «Halyqqa Adal Qyzmet» (HAQ) sayasy partiyasyn qúru boyynsha bastamamyzdy mәlimdeymiz!».

2019 jyly ótken saylau qoghamymyzdyng ózgeriske jәne biylikting halyq múnyn estuine zәru ekenin aiqyn kórsetti. Qogham men biylik arasyndaghy dialogtyng qúnsyzdanghanyn kórip otyrmyz. Biylikting bir betkey ústanymy, «meniki ghana dúrys, menimen kelispegen – maghan qarsy degen sóz».

Qazaqstandyqtar әleumettik saty arqyly jogharylau mýmkindiginen airylyp otyr, sondyqtan jemqorlyq jaylaghan jýiening talaptaryna kónuge mәjbýr. Búl shynayy tandau emes jәne biz - búl jolmen jýrudi qalamaymyz! Biz ashyq evolusiyalyq damu jolyn tandaymyz! Bizding mindetimiz – sózden iske kóshu!

- Maqúl. Partiya qúrylyp, ol el ishinde qoldau tauyp, sizder erteng parlamentke bardynyzdar delik. Ne isteysizder?

- Biz biylikting barlyq dengeyine kelgennen son, әuelgi maqsatymyzdy jýzege asyramyz. Sol baghytta júmys jasaymyz. Áuelgi maqsat degen ne? Ol – avtoritarly jýieni ydyratu. Ol – Respublikany qayta qalpyna keltiru. Respublika degenimiz – jalpygha birdey mýmkindikter, taptyq bólinuding bolmauy jәne Konstitusiyanyng ýstemdigi. Biz kimbiz? Biz jana formasiyanyng ókilderimiz! Biz – kelesheksiz qalu qaupi tónip túrghan adamdarmyz. Bizding tek eki tandauymyz ghana bar. Ya jarqyn bolashaqqa qaray bet alamyz, ya bolmasa ózining әleuetti mýmkindikterinen airylghan memlekette ómir sýrudi jalghastyramyz.

Biz, kózqarasymyzdyn, dinimizding jәne últymyzdyng әr týrli ekenine qaramastan, óz Otanymyzdyng iyesi boluymyz kerek. Týrli pikirde boluymyz, sayasy tehnologiyalar men bәsekelestik bizding arajigimizdi ajyratpauy kerek. Biz bir elding azamatymyz, bir halyqpyz, bizding ortaq ótkenimiz ben bolashaghymyz bar. Jýie eski bolghanymen, bizding oiymyz ben sanamyz janarghan!

Eskirgen dýnie ótkende qaluy tiyis. Jemqorlyq, bir partiyanyng monopoliyasy, kósemshildik, kózboyaushylyq, jalghan avtoriytetke tabynu ótkenning enshisinde!

Bizding jolymyz – óz halqy ýshin jauapty túlghalardyn, sol halyqtyng ýndeuin jogharygha jetkizuge mýmkindigining boluy.

IYә, biz  osynday partiya qúrugha tәuekel ettik. Sózden  iske kóshkimiz keledi. Elimizdi adamzat kóshining alynda shygharghymyz keledi.

- Partiya tirkelmedi. Tiyisti myng adamdyq qol jinalmaghan eken... Qazir endi partiyany tirketuding mýmkindigi qanday?

- Ókinishke oray, Qazaqstanda partiyany tirkeu onay júmys emes. Biylik tarapynan jasalyp qoyghan nebir bóget bar. Qysym kóp. Soghan shydauyng kerek, sonyng bәrin enseru kerek. Bir sózben aitqanda, partiya tirkeuding jyry kóp. Aldymen tirkeuge rúqsat alu ýshin 1000 alamnyng qoly kerek. Odan keyin, sonsha adamdy jinap siez ótkizu kerek. Odan keyin 40 000 adamnyng qolyn taghy jinaysyn.

Al «bizge nege rúqsat bermedi?» degenge kelsek, búryndary 10 adamdy jinap, jinalys ótkizip, onda qabyldanghan qarardy Ádilet ministrligine tapsyryp, rúqsat ala beretin. Biz solay istegen edik. Ókinishke oray, 29 mausymnan bastap zang ózgeripti. Endi 10 adam emes, 1000 adamnyng qoly  kerek eken. Onda da partiya tirkeuge tek rúqsat alu ýshin. Qazir qol jinap jatyrmyz. Jalpy, partiya tirkele me, joq pa? Belgisiz. Tipti, biylik bizdi shetke ysyryp tastauy da mýmkin. Biraq, júmysty toqtatpaymyz. Kýresemiz.

- Nege әleumettik jelige «Bekbolattyng kelini partiya qúrmaq» degen aqpar tarap ketti? M. Tazabek pen B. Tileuhangha qanday qatystarynyz bar?

- Osy súraqty jurnalisterding kóbi qoyady. Tipti, bәri desem de ótirik emes. Bir ilik tapqysy keledi de túrady. «Abai.kz-tin» elimizdegi qazaq tildi sayttardyng arasynda bedeli jaqsy jәne auditoriyasy ken. Osyny paydalanyp mynany aitqym keledi, mening artymda qayynagham da, basqa da túrghan joq. Bos daqpyrt. Sәuegeylik jasaudy qoyalyq.

Men kóp jyl әr týrli salada qyzmet ettim. Eldegi jaghdaymen jetik tanyspyn. Áyel adam bolsam da, keybir erlerimiz jasay almay jýrgen tirlikpen ainalysqym keldi. Tariyhqa sәl ýnilsek, qazaqta kósh bastaghan, sóz bastaghan, top bastaghan dana, erjýrek apalarymyz, qyzdarymyz, analarymyz boldy ghoy. Meniki solardyng jolyn jalghastyru. Halyqtyng sózin sóileu, múnyn múndau, joghyn joqtau. Elding tiregi bolu. «Jayaudyng shany shyqpas. Jalghyzdyng ýni shyqpas» demey me?... Qazirgi kezde  dara shauyp, eshtene bitire almaysyn. Artynda qaptaghan qol kerek. Yaghny mýdelester. Partiya. Sonda ghana, aitqan sózing ótimdi, jasaghan tirliginde nәtiyje bolmaq. «Kóp qorqytady, tereng batyrady» deydi...

- Osy kýnge deyin sizdi el ishinde asa belsendi boldy dep aita almaymyz. Sayasat alanynda janadan payda bolghan adamsyz. Nege qazir? Búghan deyin qayda jýrdiniz?

- Sayasat maghan tansyq emes. 1996 - 99 jyldary liyberaldyq qozghalys úiymdarynyng basshylary qatarynda sayasy qyzmet jýrgizdim. Ystyghyna kýidim, suyghyna tondym. Ysyldym. Tәjiriybe  jinadym. Qoghamda belsendilik tanyttym. Keyin 1999 jyldan bastap 2010 jylgha deyin Moskvada MVA oquyn bitirip nemis «Allianz» kompaniyasynda top menedjer bolyp júmys istedim. 2010 jyldan bastap Qazaqstanda birneshe ýlken jeke menshik kompaniyalarda basqarushy, «KAZENERGY» assosiasiyasynyng atqarushy diyrektory boldym. Búl óte ýlken dәrejedegi júmys. Songhy júmys ornym KBTU rektorynyng kenesshisi.

Jeke menshik «ALPHARABIUS» atty kompaniyam bar. Sonda  jetekshilik etemin.

Áriyne sayasatta  maghan  qaraghanda, esim-soyy halyqqa  belgili ne bir «búlbúldar» da, dýldýlder de jýr. Biri úpay jinau ýshin, elding kóshede aityp jýrgen әngimesin, ózi aitqanday bolyp týrli minberlerden búlbúlsha sayraydy. Sýitip halyqtyng «qamqorshysy» bolyp kórinedi. Sayyp kelgende ol adamnyng qysyr sózden basqa tirligi joq. Sózden iske kóshpeydi. Halyqqa  kók tiyndyq paydasy taghy joq.

Al keybir azamattar bar ýndemey jýrip-aq, últ ýshin kóp tirlik jasaytyn. Qazirgi kezde aiqayshyl emes, esh jarnamasyz-aq, halyqqa qyzmet etetin adamdar qajet. «Kýlde jatqan halqymdy kýn ettim, týnde úiyqtamadym, kýndiz otyrmadym» deydi ghoy... Bizge keregi osynday azamattar. Qysqasy, el senimin iyqqa arqalap, tura, әdil jolmen halyqty bastaytyn kóshbasshylar kerek. Al, ýlken sayasattaghy  mening asyghym býk týse me, shik týse me, әlde alshysynan týse me, ony uaqyt kórseter.

- «HAQ» partiyasyn júrt qoldaytynyna senimdisiz  be?

- Aldyn ala boljam jasau qiyn. Biraq halyqtyng sózin sóileytin partiyadan eshkim qasha qoymas. Qoldaydy degen ýmettemin. Óitkeni, keshegi ótken preziydent saylauynda júrshylyq sayasatqa jana túlghalardyng keluin kýtti. Sol ýshin dauys berdi. Demek, bizding qogham janarugha, janghyrugha dayar. Tek halyqtyng senimin aldamau kerek.

- Qazaq tilin qanshalyq mengergensiz? Súraqty búlay qoyghanyma renjimessiz. Óitkeni siz jayly aitylyp jatqan әngimeler, «qazaqshasy kem, orysshasy basym» deydi.

- Men Almaty qalasynyng 86-shy qazaq orta mektebin, KazMÚ-dyng Shyghystanu fakulitetin bitirdim. Fakulitette tek qana qazaq tilindegi bólim boldy. Osynyng ózi-aq, kóp nәrse anghartyp túr emes pe?! «Ózge tilding bәrin bil, óz tilindi qúrmette» deydi. Kóp til bilgenning aiyby joq. HHI ghasyrda tipti, qajet. Biraq men ýshin ana tilim birinshi orynda. Mәskeude qyzmette jýrgende talay  mәrte ózge últ ókilderimen óz tilim ýshin sózge kelip, tartysyp qalghan kezder boldy. Tilimdi jek kórsem, mensinbesem sýitemin be?

Ras, qazaq tili óz jerinde ógey balanyng kýiin keship jatyr. Ókinishti. Ótken ghasyrdyng basynda alash arystary tildi ózekti mәsele etip kóterip edi, arada bir ghasyr ótsede kóp eshtene ózgere qoyghan joq. «Bayaghy jartas, bir jartas».  HAQ partiyasy qazaq tilin basty mәselening biri etip almaq. Jaqynda preziydent Qasym-Jomart Toqaevtyng ózi qazaq tilin últaralyq til etu  mәselesin kóterdi. Quanyshty jaghday. «Til últtyng sýienetin tamyry, syiynatyn tәniri» demey me? Barsha qazaq, barsha qazaqstandyq qazaq  tilinde sóileytin kezge de jetemiz. Ol kýn alys emes. Ol ýshin «týnde  úiyqtamau kerek, kýndiz otyrmau kerek». Ol ýshin tolaghay-tolaghay tirlik jasau kerek. Onda da ózing ýshin emes, eling ýshin, últyng ýshin!

- Sóz sonynda, juyrda Almatyda jalpyúlttyq Azamattyq bastamalar Kongressin ótkizgeli jatyr ekensizder... «REAL HAQ ALANY» turaly...

- 23 qarashada ótedi. Kongress ótkizudegi maqsat - bastamashyl azamattar men úiymdardy biriktiru. Kongreste әr qazaqstandyqqa qatysty mәseleler talqylanady.

Atap aitsaq, balalardyng layyqty bilim aluy, iri qalalardaghy ekologiyalyq jaghday, medisina kadrlarynyng problemasy, auyldyqtargha auyl sharuashylyghy biznesin qalyptastyru jәne damytugha kómek kórsetu. Kongreske belsendi azamattar, Qazaqstandaghy ýkimettik emes úiym basshylary, QR-daghy diplomatiyalyq missiya ókilderi shaqyrtylghan. Marghúlan Seysenbaev, Oljas Qúdaybergenov, Ajar Jandosova, Áset  Nauryzbaev t.b  elge tanymal azamattar qatysady.

Ángimelesken Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz