Ortaq odaq. Ortaq futbol... Endigi kezekte ortaq azamattyq pa?
Keshe Qazaqstan futbol federasiyasynyng kensesinde Atqaru komiytetining otyrysy ótti. Qatardaghy kóp jinalystyng biri bolsa, búny jazyp sóz shyghyndamas edik. Alayda aladoptyng ainalysynda jýrgen shendiler qazaq futbolyna «qastandyq» jasap jatqanyn kóre túra ýnsiz qala almadyq...
Atalghan otyrysta basy daudan arylmaghan legioner mәselesin odan әri ushyqtyratyn sheshim qabyldanypty. Búl turaly futbol federasiyasynyng baspasóz qyzmeti habarlady.
«QFF atqarushy komiytetining mýsheleri Euraziyalyq ekonomikalyq odaqqa (EAEO) mýshe elderding azamattary bolyp tabylatyn futbolshylar ýshin «Qazaqstan futbolynyng týlegi emes» mәrtebesin jong turaly sheshim qabyldady», - delingen federasiyanyng saytynda.
Búl degeniniz EAEO eleri - Resey, Belarusi, Armeniya jәne Qyrghyzstannyng futbolshylary bizding elge kelip dop tepse legioner sanalmaydy degen sóz. Demek, atalghan elding ayaqdopshylary otandyq oiynshylarmen birdey mәmilege kenelmek.
Qazirgi qoldanystaghy erejege say, Qazaqstan Premier-ligasynda әr klub mausymgha 8 sheteldik oiynshy tirkey alady. Onyng altauy bir uaqytta alangha shygha alady. Eger QFF-gha qajetti qarjysyn tólese 9-shy legionerdi de tirkeuge rúqsat. Oghan qosa, bizding elde daghdygha ainalghan ózge elding ekinshi-ýshinshi sortty oiynshylaryna azamattyq berip, «jana qazaq» jasau ýrdisi taghy bar.
Osylaysha, әr komandada onsyz da 10-nan astam sheteldik oiynshylar óner kórsetip jýrgen. Endi oghan qazaqstandyqtarmen teng qúqyly bolatyn EAEO oiynshylary qosylmaq. Búlardyng sanyna da shekteu qoyylady dep jatyr. Mýmkin 10, mýmkin 12. Al eseptey beriniz, әr komanda mausymgha 8 legioner, 10 EAEO elderining futbolshysyn tirkese, komandadaghy sheteldikter sany 18-den 20-gha deyin jetui mýmkin. Klubtyng birinshi qúramynda 25 futbolshy bolatynyn eskersek, óz oiynshylarymyzgha 5-7 oryn ghana qalyp otyr. Sonda Qazaqstannyng futbol klubtarynda qazaqstandyq oiynshylargha oryn tabylmaytyn sekildi...
Búl «dәnishpan» iydeyanyng avtory QFF preziydenti Ádilbek Jaqsybekov kórinedi. Biraq Jaqsybekov búl «kóregen» sheshimdi ózi oilap tapqan joq. Reseyden aldy! Esinese de, teristikke qarap esineytin qazaq shendilerining qashanghy әdeti ghoy. Jaqynda ghana Resey biyligi futboldan, basketboldan, voleyboldan, gandboldan, su polosynan jәne hokkeyden Reseydegi býkilreseylik jarystarda EAEO elderining sportshylary legioner retinde sanalmaytyn zang qabyldaghan. Búl zang 2020 jyldyng 1 qantarynan bastap kýshine enedi.
Atalghan zang qazan aiynyng sonynda qabyldandy. Osyny esty sala tynyshy ketken qazaq biyligi búl iydeyagha «ghashyq» bolyp qalghan. Halyqqa paydaly sheshimderdi ailap-jyldap qabylday almaytyn bizding biylik, Reseyding ýlgisin bir aigha jetkizbey, tura sol qalpynda qoldanysqa engizip otyr, mine.
Qazaq futbolynyng qos tizginin qolyna alghan qazirgi basshylyq bilmese, biz aitayyq. Búl zang Resey ýshin paydaly bolghanymen, Qazaqstan ýshin mýlde tiyimsiz.
Birinshiden, Resey Premier-ligasynyng dengeyi EAEO elderi arasynda eng joghary. Demek, Resey chempionatyna atalghan elderding eng myqty degen sportshylary ghana bara alady. Al Qazaqstan futbolynyng hal-jaghdayy bәrimizge belgili. Búl zang kýshine engen kýnning erteninde-aq bizge Reseyding tómen sortty futbolshylary qaptaydy. Búdan qazaq futbolyna keler kók tiyn payda joq...
Ekinshiden, bizding elde futbolshylargha tólenetin jalaqy óte joghary. Reseyden ózge elderding eshqaysysy futbolgha aqsha bóluden bizding aldymyzgha týse almaydy. Demek, qazaq futbolyndaghy yrghyn aqshagha yqylasy aughan kórshi elding futbolshylary kórpe-jastyghyn arqalap bizding eldi betke alary sózsiz.
UEFA aqparatyna sýiensek, Qazaqstanda Premier-liga klubtaryn qamtamasyz etu ýshin jyl sayyn memlekettik budjetten 30-40 milliard tenge bólinedi. Taghy bir mәlimet boyynsha, elimizde dop tebetin futbolshylar orta eseppen jylyna 148 513 dollar (ayyna 12 376 dollar) tabys tabady. Búl ortasha esep. Búlardyng arasynda aiyna 50-100 myn, jylyna 1 mln dollargha deyin jalaqy alatyndar da bar. Endi, osynsha mol qarjy qaptaghan qalyng sheteldikting qaltasynda ketkeli túr.
Mәselen, biyl Qazaqstan Premier-ligasynda baq synaghan 12 komanda sapynda 107 sheteldik oiynshy dop tepti. Onyng 92-si resmy legioner retinde tirkelgen. Al qalghany Qazaqstan azamattyghyna qol jetkizgender. Qazaqstan azamattyghyn alghan oiynshylar Qazaqstanda ótkizgen az uaqyttan keyin kelgen jerine keri oralady. Qaytadan óz elining azamattyghyn alady. Qazaqstannyng kók pasportyn laqtyra salady. Qysqasy, kók pasport kóp aqsha tauyp alghansha ghana kerek. Mysal ýshin osydan birneshe jyl búryn almatylyq «Qayratta» oinaghan Mihail Bakaev, Zaurbek Pliyev jәne Dmitriy Homich degen reseylikterdi aitugha bolady.
Aytpaqshy, elimizde «legioner» úghymynyng joghalghanyna da bes jyl boldy. Sebebi federasiya 2014 jyly «qazaqstandyq futboldyng týlegi» kategoriyasyn oilap tapqan bolatyn. Búl atau Qazaqstan futbolymen qanday da bir qatysy bar oiynshylargha elimizde legioner atanbaugha mýmkindik berdi. Mәselen, Qazaqstanda tuyp, keyin ózge elde úzaq uaqyt óner kórsetken oiynshylar elimizge qayta kelse, legioner sanalmaytyn jaghdaylar boldy.
Mysaly: ótken jyly «Tobylda» Belarusi qúramasynyng oiynshysy Mihail Gordeychuk óner kórsetti. Futbolshy Qaraghandynyng Saran qalasynda dýniyege kelgen. Mansabyn «Shahter» sapynda bastaghyn ol 19 jasynda ózge elding namysyn qorghaugha attandy. 10 jyl boyy Belarusi qúramasy sapynda óner kórsetti. Osydan keyin ghana Qazaqstangha qayta kelgen. Bir qyzyghy, ózge elding qúramasynda 10 jyl óner kórsetken futbolshy bizding elde legioner sanalmaydy eken! Gordeychuk «qazaqstandyq futboldyng týlegi» bolyp shygha keldi.
Bizding shendiler shetten futbolshy shaqyrugha nege qúmar degen súraq tuyndaytyny sózsiz. Biletinderding aituynsha, búl sybaylas jemqorlyqqa jol ashatyn ýlken mýmkindik. Mәselen, elimizdegi futbol sheneunikteri aty belgisiz әldebir sheteldik oiynshyny óz komandasyna shaqyryp, óte mol jalaqy úsynady. Ári búnyng belgili mólsherin ózi alatynyn aitady. Óni týgil týsinde kórmegen aqsha berip otyrghan son, janaghy ortanqol legioner búl úsynysqa quana kelisedi. Sóitip, bizding komandada salpaqtap bir jyl jýredi de, qaltasyn qampaytyp óz eline qaytady. Ózining ghana emes, jergilikti sheneunikting de múrtyn maylap ketedi. Búl el auzyndaghy sóz. Anyqtalmaghan aqparat, biraq qisyngha keledi...
Taghy bir aita keterligi, EAEO - aty aityp túrghanday tek qana ekonomikalyq odaq. Endeshe, ol elderding ókilderi eshqashan da Qazaqstan azamattarymen birdey mәmilege ie bolmauy, ol elderding sportshylary eshqashan qazaqstandyqtarmen teng qúqyly bolmauy kerek. Óitkeni biz belgili odaqtyng qúramyndaghy el emes, Tәuelsiz memleketpiz.
Songhy kezderi Resey tarapynan futboldan ortaq birinshilik úiymdatyrsaq degen úsynys jiyilep ketti. EAEO elderining ýzdik komandalaryn jinap, odaq chempionatyn ótkizu oiyn reseylik futbol sheneunikteri ghana emes, ministr, deputattary da aityp jýr. Búghan bizding elden ýn qosqandar da tabyldy. Qazirgi tanda qazaqstandyq komandalar hokkey, basketbol, su dobyn Reseymen birge oinap jýr. Endi osynyng qataryna futboldy da qosyp almaq...
Onyng ýstine, Reseyding EAEO elderine ortaq aqsha engizeyin dep qylqyldap jýrgenine az bolghan joq. Endi sol ortaq valuta úranyna ortaq chempionat, oiynshylardyng ózara legioner sanalmauy degen mәseleler qosylyp otyr. Osynyng bәri bolashaqtaghy ortaq sayasy odaq degen týsinikting qazirden bastap syzylyp jatqan kartinasy emes pe? Búnyng bәri bizding tәuelsizdigimizge tóngen qauip ekeni aitpasa da týsinikti.
Anyghynda, búl tórde otyrghan tórt sheneunik aqyldasyp sheshe salatyn mәsele emes. Eng aldymen halyqtyng qalauyn bilu kerek. Sosyn parlament talqylap, preziydent maqúldauy qajet. El budjetining mayly jiligin mýjip otyrghan qazaq futbolynyng taghdyry Jaqsybekov bastaghan bir top shendining qolynda túrghan joq. Sol ýshin búl sheshimdi qayta qaraudy talap etemiz. EAEO elderining oiynshylary legioner sanatynda qalghany jón!
Quanysh Qappas
Abai.kz