Keshegi kýni ghana Aqmola oblysy Qorghaljyn audanynyng prokurory bolghan, jergilikti mekende zandylyqty qadaghalap, óz qyzmetin meylinshe adal atqaryp kelgen, bilikti zanger Dulat Orazalyúly Omar - dәl býgin mine kýtpegen jerden kýdikke iligip, Núr-Súltan qalasy Bayqonyr audandyq sotynda aiyptalushy bolyp otyr.

Dulattyng әkesi Orazaly aqsaqal kóp jyl auylsharuashylyq salasynda jemisti enbek etken, sovhoz basqarghan ziyaly azamat. Úldaryn úyagha, qyzyn qiyagha qondyrghan anasy otbasynda balalaryna aq adal tәlim-tәrbie bergen keyuana. Sot zalyna kelip auyr kýrsinip otyrghan qariyalar bilimi men biligi arqyly el-júrtyna ýlgili-ónegeli azamat bolyp tanylghan úlyna osynshama naqaqtan jala jabylady dep ýsh úiyqtasa týsterine kirmegen de bolar.

Kezinde elimizding Bas Prokuraturasynda jauapty qyzmetter atqarghan, kәsiby mamandyghyna bir kisidey adal Dulat Omardyng kýtpegen jerden isti bolyp, dәl qazir sottalushynyng oryndyghynda otyrghany, әr jinalys sayyn konvoydyng aidauymen sot zalyna jetkiziletini jastary úlghayghan әke-sheshesimen qatar jan jarynyn, agha-inilerinin, bala-shaghasynyn, ózge de tuystarynyng jandaryna qatty batyp, jýrekterin syzdatyp-aq otyr.

Qorghaljyn audandyq prokuraturada basshylyq etip jýrgen Dulat Omardy para aldy degen kýdikpen isti etu ýshin Sybaylas jemqorlyqpen kýres qyzmetining úiymdastyrghan operasiyasynyng ózi qylmyskerdi qúryqtaudan góri kinәsiz jandy qalay da arandatyp, tek orgha jyghudy ghana kózdegendey kýmәn tudyrady. Jalpaq júrtqa týsinikti boluy ýshin bәrin basynan bastayyq.

Qorghaljyndaghy tabighy qoryghynyng diyrektory Asqar Amantayúly Seksenbiyev pen audandyq prokuror Dulat Orazalyúly Omar ekeui búryn tәp-tәuir qarym-qatynasta, dos-jarandar bolghangha úqsaydy. Ózderi de jas jaghynan qúrdas derliktey bir buynnyng ókilderi.  Ári ekeuining de úldary ekonomika-biznes salasy boyynsha joghary bilim alyp jatqan balalar kórinedi. Sol sebepten, Qorghaljynda turistik biznes qúrylymyn ashyp, úldaryn sol kәsipke baulu oilarynda bolypty. Áriyne, múnday ortaq mýdde kimdi bolsyn,  tabystyratyny, jaqyndastyratyny basy ashyq әngime ghoy.

Student úldary kanikulgha shyqqan jaz mezgilining jeksenbisinde biznes jospardyng birer qújatyn Asqar Dulatqa tapsyruy kerek bolyp habarlasady. Dulat ony Núr-Súltan qalasynda demalysta jýrgen úly Álihangha bere sal dese kerek.

Álihan oiynda eshtene joq. Astananyng Aziya Park manynda Asqarmen jolyghyp, paketke salynghan birdemeni kóligining ishindegi qújat salghyshqa tygha salady. Asqar óz jayyna ketken boluy kerek. Sol sәtte bir top jigit onyng kóligin qorshap alyp, “mashinadan shyq” dep tap beredi. Alghashqyda abyrjyp qalghan bala esik, terezesin jauyp alghanymen, syrttaghylar “Sybaylas jemqorlyqqa qarsy kýres qyzmetinenbiz” degen song esigin ashady. Sol sәtte eki azamat ony tarpa bas salyp, kóliginen alyp shyghady da, eki adam qos qoldap ústap túrady.

Qoldarynda beynekamerasy bar eki adamnyng biri alystan, ekinshisi jaqynnan týsirilim jasap túrady. Ózderin atalmysh qyzmetting ókili retinde tanystyrghan jigitter Álihannan bir auyz rúqsat ta súramaydy. Mashinany tintuge úmtylady da, esh janylmastan túp-tura әlgi paket salynghan jerdi ashyp, ishinen iri banknottardan túratyn kóp aqsha alyp shyghady. Qyzyqty qaranyz, kóripkeldik pe, әlde, aldyn ala josparlanghan nemese әbden kelisilgen sharua ma? Tym qúryghanda, oryndyqtyng asty-ýstin qarap, biraz izdegen bolyp, sәl de bolsa, “akterlik sheberlikterin” kórsetpey me eken?

“Para alu ýstinde ústaldy”, “jemqorlyq deregi boyynsha qolgha týsti”, “әreket ýstinde tútqyndaldy” degen operasiyalardyng birtalayyn bilemiz. Biraq, dәl mynanday kópe-kórineu arandatudyng týpti maqsatyn esh týsinbedik. Onyng ózinde prokurordyng ózine talapker nemese aryzdanushy qolma qol aqsha tapsyryp, “para alghan adam” arnayy belgisi bar aqshany shytyrlatyp sanap túrghanda ýstinen týsse, bir jón ghoy. Tal týste, jeksenbi kýngi demalysta prokurordyng ózi emes, onyng balasyn ústap, kóligin tintu - qaydan shyqqan óner?!

Endi mineki, atalmysh oqighadan uaqytsha qamauda alty boyy syr bergen densaulyghy zardap shegip, ala jazday tergelip, QR Qylmystyq Kodeksining 24 baby, 2-366 tarmaghynyn  2Z tarmaqshasy boyynsha qozghalghan isting sottaghy tergeui  ayaqtaldy.

Búl isti qarau barysynda qorghaushy  tarap korrupsiyagha qarsy qyzmettegiler qylmystyq is jýrgizu zannamasyn óreskel búzghanyn, derek pen is materialdarynyng qoldan jasalghandyghyn mәlimdep otyr. Eks prokuror Dulat Omardy  qylmysqa negizsiz tartu ýshin “para aldy” dep jalghan jalamen  arandatqany jayynda búltartpas aighaqtar keltirildi.

Jalpy QPK-ting 111-babynyng birinshi tarmaqshasyna sәikes  zang jýzinde alynghan mәlimetter ghana qylmystyq isting aighaghaqtary bola alady. Osy talaptar  negizinde ghana anyqtau organy, anyqtaushy, tergeushi, prokuror, sot zansyz әrekettin  bolghan-bolmaghanyn aiqyndauy tiyis. QR QPK-ning 112-babynyng 4-tarmaghyna  sәikes  qylmystyq is jýrgizu zannamasyn búza otyryp, qoldan jasalghan mәlimetter aighaq retinde qoldanylmaydy jәne aiyptaudyng negizine  jatpaydy.

Sot prosesine qatysqan baspasóz ókilining payymdauynsha jәne qorghaushy taraptyng izdenisterining nәtiyjesine sýienip aitar bolsaq, eks-prokuror Dulat Omargha jýktelip otyrghan qylmys birneshe ret ótken sot jinalysynda dәleldengen joq. Qysqasy, qazaqtyng bir kinәsiz azamaty jazyqsyz japa shekkeli túr.

Aytalyq, Dulat  Omargha taghylghan aiyp boyynsha onyn  2019 jyly mausymnyng 3-i kýni aqsha aluyn menzep isti etuge tyrysady. Ayyptau aktisine sәikes prokuror Qorghaljyndaghy tabighy qoryq mekemesine jasaghan tekseris anyqtamasynda  qoryqshynyng seyfinde jatqan 23 mln. tengeni kórsetpegeni ýshin  5 mln. tenge súraghan delinedi. Qorghau tarabynyng dәlelderi boyynsha  búl derekte esh negiz joq. Óitkeni, qarjy-sharuashylyq qyzmetti tekseru prokurordyng lauazymdyq  qúzyretine jatpaydy. Shyn mәninde seyfte qolma-qol aqshanyng saqtaluy  qarjy tәrtibining búzyluy bolyp sanalmaytanyn Qarjy ministrligi, Esep komiyteti jәne Orman sharushylyghy jәne januarlar әlemi komiyteti  rastap otyr. Osyghan oray  auditor Qapyshevtin  25.06.2019j jasaghan qortyndysy negizsiz әri zansyz. Onyng ýstine ol  sudiyagha brokonerlerding aqshasyn qong ýshin klassifikatordyng kodyn nege kórsetpegenin týsindire almady.

Prokuror tarapynan atqaru óndirisi tekserilmegen.  Óitkeni, onymen Aqmola oblystyq prokuraturasy ainalysypty. Búl sharanyng jýzege asyrylatyn merzimi 2016-2018 jyldar aralyghy bolghandyqtan  prokuror onyn  sheginen shygha almaydy. Al, aqsha  2019 jyly týsken. Jalpy atalmysh qoryqtaghy anyqtalghan zang búzuyshylyqtar, atqarushylyq óndiristing qozghaluy qylmystyq-jazalau belgilerimen tirkelgen materialdar jәne prokurorlyq nazar audaru  tekseristing joghary dengeyde bolghanyn jәne tergeu tarapynan   Dulat Omardyng  jasalmaghan zansyzdyq ýshin aqsha súrady delinui esh aqylgha qonbaytyn qisynsyz nәrse.

Múnyng ózi ainalyp kelgende, aiyptau aighaqtarynyng oidan shygharylghandyghyn, aryz berushinin  qylmystyq izdestiru organyna tәueldi ekenin, materialdardyng búrmalanyp,  aqyrynda “para aldy” degen jalghan dauryghumen  arandatqanyn kórsetedi.

Sonymen qatar tergeu sotyna úsynylghan materialdyng eleuli týrde aiyrmashylyghy bar.  Sybaylas-jemqorlyqqa qarsy qyzmetting jalghan raportty  zansyz tirkeui arqyly atalmysh úiymdy aldymen astyrtyn tekseruge, sodan song D. Omardy tútqyndaugha sanksiya aluy, ony  rastaytyn qarjylyq qújattar qosymshasymen paydalanylghan qarjynyn  zandylyghy turaly  jauabynyng joqtyghy da Dulat Orazalyúlynyng naqaqtan sotqa tartylyp otyrghanyn  aighaqtay týsedi.

Sonday-aq, aryzdanushy Asqar Seksenbiyevten jauap alu  2019 jyldyng 27 mamyrynda  ótkeni de shyndyqqa say kelmeydi. Óitkeni, ol  búl kýni Sybaylas jemqorlyqqa qarsy qyzmet ghimaratyna bas súqpaghan. Seminargha qatysu ýshin Almatygha úshaqpen sapar shekken.  Seksenbiyevting qylmystyq qudalushylargha  tәueldiligi onyng bergen jauabynan anyq kórinip túr.

Ol sotta “sybaylas jemqorlyqqa qarsy qyzmet ghimaratyna barmadym” dep ótirik aityp, búl әreketin advokattyn  2019 jyly 8-9 mamyr kýnderi týngi uaqytta 3 saghattan astam uaqyt bolghanyn dәleldegennen keyin ghana shyndyqty eriksiz moyyndady. Ózge de tergeu barysynda  qoldanylghan әdister tiyisti zannamagha say emes.

Mәselen, iste D.Omardyng qaydan, qalay qol jetkizgeni belgisiz saraptama jasau ýshin alynghan “erkin dausy” (telefon arqyly nemese bireulermen ózara sóileskenin jazyp alu) jayly esh qújat joq. Seksenbiyevting eks prokuror Omargha qatysty bergen  kórsetilimining psihologiyalyq-filologiyalyq saraptamasynda týrli aila-sharghy, psihologiyalyq qysym, arandatu sekildi әreketterding qoldanylghany angharylady.

Ryskeldinovtyng Omardyng qaryzgha aqsha súraghany turaly  shaghymynyng barlyghy jәne búl faktini Seksenbiyevtyng rastaghany jәne songhysynyn  jasyryn tergeu әreketine  erikti týrde qatysu turaly tergeushining atyna jazghan  (03.06.2019)  iske qabyldanghan  ótinishi,  Sybaylas jemqorlyqqa qarsy qyzmettin  zattay aighaqtardy, tintken beyne jazbalardy joyyp jiberui, avtkólikke kýshpen basyp kirip,  prosessualdyq әreketke  eshqanday týsinik berilmeui, tirkelmeui, qolghapsyz konverttin, paketting ashyluy qylmystyng qoldan úiymdastyrylghanyn kórineu aighaqtap túr.

Qorghaushy tarap  aiyptalushynyng aqsha boyynsha zandy shara qabyldap, ony esepke alghany, Seksenbiyev aqsha berse ony qaytaru kepildigi jayly  audiojazbany, odan  alghan aqshany qaytarghanyn aighaqtaytyn qújatty úsyndy.

Odan song Seksenbiyevtyng búl qarjyny qoryqshydan úrlap alghany anyqtaldy. Jalpy  talapker A. Seksenbiyevtyng búl iske tartyluy erkinen tys mәjbýrlengeni bayqalyp túr.  Sonday-aq, aiyptau aktisine   say keletin birde bir  dәlel joq.  Sotqa deyingi tergep, tekseruding aldyn ala oilastyrylghan, әdettegidey aiyptau basymdyghymen jýzege asyrylghany anyq bolyp túr.

Múny jogharyda aitylghandarmen qatar Qorghaljyndaghy tabighy qoryq júmyskerlerinen alynghan taptauryn  jauaptar da  kórsetedi. Mysaly, atalmysh qoryq júmyskeri sotqa onday kórsetilimdi tergeushi jazyp, ózine qol qoydy súraghanyn aitty.  Onyng kórsetilimi bas buhgalterding kórsetiliminen jolma-jol  kóshirilip alynghan. Sonymen qatar mamandardyng qortyndysy da eshqanday zan, normativtik-qúqyqtyq aktige negizdelmegen bir jaqty, argumentsiz, negizsiz.

Alayda, osynday  dәlelderdi búrmalau, qyzmettik jalghan  qújat jasau, zattyq aighaqtardy joi, para aldy dep  arandatu, prosessualdyq tәrtip  búzushylyqtardyng kóptigi jәne shaghymdanushy tarapynan jalghan kuәgerlikting bolghany aiqyn kórinip túrghanyna qaramastan   sot  prosesine qatysyp otyrghan prokurordyng oiy mýlde týsiniksiz boldy. Búl iste tipti prokurordyng qadaghalauy mýlde bolmaghanday әser qaldyrady. Prosess barysynda da kózge kórinip túrghan  zansyzdyqtargha ol nazar audarmaydy, sybaylas jemqorlyqqa qarsy qyzmettin  qylmystyq әreketin býrkemeleuge tyrysqanday-aq, Dulat Omardy tórt jylgha bas bostandyghynan aiyru jazasyna kesudi súraydy.

Jalpy sot prosesine qatysushy memlekettik aiyptaushy H. Omarov ózining qyzmettik mindetinen góri әlde bir jymysqy sayasatty jýzege asyrugha  mәjbýr bolghanday sipat tanytady. Álde, aiyptau aktisin QR Bas prokuraturasynyng qylmystyq izdestiru qyzmetining bastyghy bekitkendikten aiyptaushy  óz basshylyghynyng núsqauyna ghana tym tәueldi bolghanday.

Biraq aiyptau mindetinen tys prokuror tiyisti zannamagha say memleket atynan  zannyng naqty jәne birizdi oryndaluyn, jedel iz kesu әreketterinin, anyqtau, tergeu isining zandylyghyn qadaghalap,  onyng búrmalanu, búzylu  derekterine qarsy shara qoldanuy kerek edi.

Qaralyp otyrghan iste   memlekettik aiyptaushy H.Omarovtyng nelikten  zang búzushylyqtyng aiqyn derekterine  kóz júmghany,    qylmystyq prosessauldyq  kodeks talaptaryn búzylghanyn mәlimdegen qorghaushy taraptyng ótinishterine qúlaq aspaghany mýlde týsiniksiz.

Advokattardyng aituynsha, sybaylasqan qylmysqa qarsy qyzmetkerlerdin  óz mindetterine atýsti qarauyna  prokurordyng nazar audarmauy osy eki qúzyrly orynnyn  óz ókilettikterine  say ortaq mýddeles  kónergen sana men senimge tym qatty berilgendigi bolsa kerek.

Búghan belgili dengeyde qylmystyq prosestik kodeks boyynsha  prokuraturanyng bir uaqytta  ózi qadaghalap, sottaghy jasaghan qorytyndysyn ózi qoldaytyn eki qúzyrgha ie bolyp otyrghandyghy   jol ashyp otyr.

Jalpy, bizding elde sybaylas jemqorlyqpen kýres tym nauqanshyl әri әsire jasandylyqqa boy úryp bara jatqandyghy qogham tarapynan jii syngha alynyp jýr. Negizi, múnday iske qúqyqtyq túrghydan búryn, jalpy adamzattyq qúndylyq retinde  nazar audarghan lәzim.

Aqiqatynda ózining jaqyn dosy sanalghan jannyn  jauapkershilikten bas tartu ýshin etika, morali normalaryn ysyryp tastap, D. Omardyng ózin emes, esh kinәsiz úlyn iske tartyp,  arandatyp otyrghandary adamgershilikke jatpaytyn ýrdis.

QR Jogharghy sotynyng «Birqatar sybaylasqan qylmystardy qarau tәjiriybesi turaly» normativtik qaulysyna sәikes  Qylmystyq qudalau organdarynyng QK-nin 366-babynyn birinshi bóliginde kórsetilgen adamdy qylmystyq qudalau organdarynyng aralasuynsyz para alu niyeti tuyndamaytynyn jәne qylmystyng jasalmaghanyn aighaqtaytyn mәn-jaylar bolghan kezde para nysanasyn alugha kóndiruding nәtiyjesinde kelisim alynghan kezde oghan para beruden túratyn arandatushylyq-aydap salushylyq әreketteri ózine qatysty osy әreket jýzege asyrylghan adam jasaghan әreketting qylmystylyghy joyylady”.

Demek Dulat Omargha qarsy qozghalghan iste onyng esh kinәsizdigi anyq kórinip túr. Sondyqtan sot tóreligi halyqtyng sotqa degen senimine selkeu týsirmey, isti  zang ayasynda әdil qarap, ong sheshim shygharady degenge sengimiz keledi.

Sayyp kelgende, stalindik zamannan qalghan “asyra silteu bolmasyn, asha túyaq qalmasyn”  sózin qazirgi sybaylas jemqorlyqpen kýresushilerge  qarata “asyra silteu bolmasyn, aiypsyzdar arandatap qalmasyn” dep eskertuge tura kelip túr.

Quandyq Shamahayúly,

jurnalist. 

Qosymsha: Abai.kz aqparattyq portaly erkin aqparat alany. Múnda oy jarystyryp, pikir almastyrugha әrkim qúqyly. Jogharydaghy spiykerding pikiri redaksiya ústanymyn bildirmeydi. Aldaghy uaqytta maqalada esim-soylary atalghan jekelegen azamattar redaksiyamyzgha jauap beruge niyetti bolsa, olardyng da pikirin beruge әzirmiz.

Abai.kz