Qadirmendi Dulat agha! «Men tilden de súmdyq tragediyany kórip otyrmyn» degen Sizding jazbanyz jariyalandy. Búl songhy kezderde «Til mәrtebesin kóteru – últaralyq arazdyqty qozdyru emes», «Últtyq mýddeni qorghau – memlekettik tilden bastalady» degen syndy el asygha kýtken bastamagha qarsy, sony basyp tastaugha baghyttalghan jazba bolyp kórindi maghan. «Men tilden de súmdyq tragediyany kórip otyrmyn» dep salypsyz, ghafu etiniz, múnynyz tildi tiriltu tirligine qaq mandaydan soqqy beretindey saldary auyr, shyndyqqa janaspaytyn zalaldy payymdau. Nege?

Kórshimiz Resey Federasiyasy qúramyndaghy qalmaq, chuvash, mordva, permyak, osmyak, karel, cheremis siyaqty tiridey kómilgen ondaghan últ-úlystardyng taghdyry kóz aldymda dәiim (men Ontýstik Oralda joghary oqu ornyn bitirgen adammyn). Sizding janaghy «Tildende asqan tragediya bar» degeninizge «búl nesi-ey!» dep qatty tiksingenim sodan. Álgi atalghan júrttar fizikalyq túrghydan din aman (sany pәlenshe mln-gha jetken), biraq ana tilinen ajyraghan, yaky tiridey ólgender. Tútastay orystanyp ketkendikten, olarda jer bar, mәdeniyet pen ekonomika gýldengen degen bos sóz. Qay jerde últtyq mýdde joq bolsa, onda damu joq! Til joq bolsa, últ ta joq. Jer jýzi tәni bar, ruhy, ishki әlemi qúryp bitken últtargha toly. Sondyqtan tilden de súmdyq tragediya bar degen týbi shiyki teoriya, halyqty shatastyratyn jalghan sóz, jansaq pikir.

«Men tilden de súmdyq tragediyany kórip otyrmyn» dey kele, oiynyzdy bylaysha órbitipsiz: «Bizding býkil ekonomikamyz, últtyq iydeologiyamyz, kerek deseniz, últtyng bolashaghy sheteldikterding qolyna ótip bara jatyr. Tilimiz, dinimiz múnyng qasynda... Arystannyng auzyna týsip bara jatqan qoyan bir mýshemdi saqtap qalayynshy dep әreket etu kerek pe, joq әlde ózining ómirin týgel saqtap qalugha tyrysu kerek pe?».

Osy uәjinizdi zerdeleyik. Til – pәlenshe mýshening biri emes. Kәri tarih kuә, ol últty saqtap qaludyng sheshushi tetigi. Búl-bir. Ekinshiden,«Tildi qoya túrayyq, onan da zory bar» degen әn biyliktiki jәne sayasatker qulardiki. Múny basqa emes, qazaq tilining kýreskeri hәm dualy auyzdyng biri dep jýrgen Sizding aitqanynyzgha tanmyn. Qazirgi qazaq qoghamynyng «syrty býtin, ishi týtin». Til tútastyghyna kim arasha týspekshi (úrpaqtyng týri, shashy, kózi qazaq, al ishki әlemi bóten, biraq aqyl-esing shoshityn búl qúbylysqa da etimiz ýirendi)? «Qazaq elinde memleketti basqaru memlekettik tilde jýrgizilsin» degen til turaly Zandy halyq tәuelsizdik tanynday zarygha kýtip otyr. Búl janayghaydy biylikke kim jetkizbek?

Abay: «Birlik malgha emes, aqylgha birlik» degen. Ghylymy kenje últtyn, aqyl-oyy da kenje, qúr elikteu sodan. Óz kýshine sengen elder órkendep, ghylym men ónerdi dóngeletip otyr.Olar sharuashylyqqa subsidiyany tek aqshalay ghana emes, ghylym arqyly qúyady.«Bizding býkil ekonomikamyz, últtyq iydeologiyamyz, últtyng bolashaghy sheteldikterding qolyna ótip bara jatyr» dep jylap-syqtaymyz. Biraq shetelge jyghyl, qaryzgha bat degen kim bar? Kinәni qazaq ózgeden emes, ózinen izdesin de. Últtyq mýddeden tayqydyng ba,  onda pәle qaydan deme! Anyq bir nәrse, «Qytay (Resey, meyli Amerika) bizge kóz tigip otyrgha» myqty tosqauyl qoi, janaghy ishki tirlik pen ar-namysty oyatugha tirelmek. Qit etse boldy, qara halyqty ýreymen jasytu, sol ýshin syrttan jau izdeu tek biylikke tiyimdi, búl eng onay, әri senimdi tәsil (keshegi sovet biyligi әitpese Amerika basyp alady dep ýrkitip, halyqtyng qarjysyn qaru-jaraq pen yadrolyq poligongha ayamay tókken-di). Sizding sol qarabayyr sayasattyng tory men arbauyna týsip qalghanynyz netken ókinish.

Dulat agha, qatty ketsem keshiriniz, Sizding «Til, til! - dep shulaghandy qoyyndar» degen ýndeuiniz aqylgha qonymsyz. Últtyq mýdde men ekonomikany shatastyryp alghanynyz da jaramady. Shyndyqty moyyndau – qazaq halqy qúz shetine jetkenin aitu eng ózekti qajettilik. Til (ruh) ýshin kýres, eng qasiyetti kýres. Aqyl birligi sol ýshin kerek, «tilden de súmdyq tragediya bar» degen byldyr-batpaqqa aldanyp qalmayyq, aghayyn.

Qúrmetpen,

Asan Omarov.

Ghalym-zertteushi.

Abai.kz