Osy deputattyq saual arqyly el men últ bolashaghy ýshin strategiyalyq manyzdy bolyp tabylatyn memleketting til sayasatyna qatysty qordalanghan ózekti mәselelerge Ýkimetting nazaryn audarghandy jón dep bildik.

Osy arada Memlekettik tilding mәrtebesin kóteru – ózge tilderding jolyn kesip, olardyng mәrtebesin tómendetu emes. Kezinde zorlyqpen túnshyqtyrylghan Qazaqstan halqynyng memlekettik tilin odan әri bekemdeu. Kezinde týrli tarihy jaghdaylargha oray óz jerinde azshylyqqa ainalyp, tili de, salt-dәstýri de zorlyqpen túnshyqtyrylghan halqymyzdyng Ana tilin ólmes tilge, mәngilik tilge ainaldyru mәselesi Úly dalanyng iyesi de, kiyesi de bolyp kele jatqan halqymyz ben onyng ziyaly qauymyn da tolghandyryp otyrghandyghy ras.

Jer betinde biz ghana kóp últty memleket emespiz ghoy! Álemdegi kóptegen memleketterding birazy kóp últtylyq, kóptildilikten bizdi orta jolda qaldyra da alady.

Mysaly, Iran memleketinde Parsy últynyng sany el halqynyng 54% qúraydy, qalghany ózge últtardyng ókilderi. Memlekettik tili-parsy tili! Malayziyada malaylyqtar 65%, qalghandary basqa últtar, memlekettik tili - malay tili! Latviyada 60% latyshtar, qalghan 40% ózge últtardyng ókilderi, memlekettik til - latysh tili! Sonymen birge, Gruziya, Armeniya, Ázerbayjan, Ózbekstan, Resey Federasiyasy da Kenes ókimeti kezinde qabyldanghan zandaryn ózgertip, óz memlekettik tilderine basymdyq berip otyr. Baltyq jaghalauy elderi tәuelsizdik alghaly «Memlekettik til turaly» zandaryna ýsh ret ózgeris engizdi.   

Al Qazaqstan Respublikasynyng «Til turaly» zany negizinen Kenes ókimeti kezinde qabyldanghan qos tildi qoldanudy tolyq saqtaugha qyzmet etip keletini eshkimge janalyq emes.

Al búl jaghday eldegi әldeqashan ózgergen tildik jaghdayatqa tolyq jauap bermeydi. Qazirgi uaqytta qogham da, adamy qúndylyqtar da ózgerdi. Oy men sana, salt-dәstýr, әdet-ghúryptar da janaruda. Dýniyege qúldyq oi-sanadan mýldem ada, erkin әri últtyq ruhy basym, otanshyl jana úrpaq kelip jatyr. Jәne de býgingi qalyptasqan demografiyalyq, migrasiyalyq ýderister jaghdayyn, últtyq sana-sezimning ósuin eskersek, aldaghy uaqytta endigi úrpaq óz ana tilining memlekettik qoldanys ayasyn tez arada keneytudi talap ete týsetin bolady. Búl-zandylyq!

Osy bir jaghdaydy aita otyryp, Memlekettik tilding zannamalyq normativtik bazasyn janartatyn uaqyt jetkenin algha tartamyz.

Memlekette ózining Memlekettik tiline degen janashyrlyq pen múqtajdyq bolmayynsha, tilge degen betbúrys bolmaydy.

Sondyqtan da, Memlekettik tildi bilu jәne ony qoldanu Qazaqstan azamattary ýshin mindet boluy tiyis!

Memlekettik tildi bilu «paryz» emes, «mindet» dep kórsetile otyryp, endi instrumentaldy (naqty) zandargha kóshu kerek. Yaghny tilge baylanysty talaptar zandarda egjey-tegjey tolyq jazylyp, reglamenttelui kerek. Mysalgha, memlekettik tildi bilu Qazaqstan Respublikasynyng barlyq azamattary ýshin mindetti, biraq әr sala ýshin onyng dengeyleri әrtýrli boluyn (mysaly, memlekettik qyzmetshilerge memlekettik tildi V1-V2 dengeyde, jekemenshin biznes iyeleri, sol siyaqty uaqytsha túru qúqyghyn alghysy kelgen migranttar ýshin A1-A2 dengeyinde bilui qajet) mindetteytin normativtik baza jasau qajet dep esepteymiz.

Sonymen qatar, orta bilim beru jýiesinde shet tilderdi oqytudy bastauysh mektepting sonynda (3-5 synyptan) bastau, qazaq tilining internet kenistigindegi kontentin kóbeytu, sapasyn arttyru júmystaryna, sonyng ishinde Qazaq tilining últtyq korpusyn jasaugha qarajat bólu, diplomatiyalyq qatynastyng barlyq týrinde memlekettik tilge tiyisti qúrmet kórsetiluin qamtamasyz etu, til turaly zannyng 23-babynda kórsetilip, oryndalmay otyrghan «Memlekettik tildi belgili bir kólemde jәne biliktilik talaptaryna sәikes bilui qajet kәsipterdin, mamandyqtardyng jәne lauazymdardyng tizbesin» jasau qajet.

Osy jaghdayda ghana Til sayasatyndaghy әsire kenshildik joyylyp, onyng ornyna Memlekettik tildi ýirenip, biluge degen ynta shynayy týrde arta týser edi. Memlekettik tilge degen qajettilikting naqty zannamalyq negizi qalanatyn bolady. Búl sapalyq ózgeriske qoghamda dayyndyq bar dep sanaymyz.

Sondyqtan da, endigi arada Ýkimet Memlekettik til sayasatyn jýrgizude naqtyly iske kóshu kerek dep esepteymiz.

Búl orayda Memlekettik til mәselesi tónireginde úzaq jyldardan beri jinaqtalyp, qordalanyp qalghan san aluan týrli pikirlerdi parasat-payymmen saraptap, býgingi tәuelsiz memleketimizde qazaq tilin erkin mengeruge jaghday jasaytyn qúqyqtyq negiz qalauymyz kerek. Memlekettik tildi keninen damytatyn da, onyng qoldanys ayasyn keneytetin de búdan ózge órkeniyetti jol joq.

Múrat Baqtiyarúly

QR Parlamenti Senatynyng deputaty

Abai.kz