Preziydent Q. Toqaevqa!
Qazaqstan Parlamentine!

Naqty Últtyq iydeyasy joq memleket - ol múhittaghy kompassyz keme siyaqty. 1991 jyldan beri Qazaqstan últqa baylanysty barlyq qúndylyqtardy joyatyn jahandanudyng tolqynynda jýzude. Odan basqa bizding biylik, ózin qútqaratyn jalghyz taldy qarmaghanday bolyp postkommunistik iydeyadan aiyrylmauda. Milarynda sodan basqa eshtene joq, búrynghy otar elding atqaminerleri (elita) búl adamzatqa qarsy, jasandy iydeya men iydealdy «jalghyz dúrys ilim» dep qabyldauda.

Sondyqtan, Qazaqstanda neokommunizmning (stalinizm) diktatordyng jeke basyna tabynuyn, qanisherlerdi («Jeltoqsan-86» qatysqan jastardy jazalaghan Elemesov degen Bas prokurorgha eskertkish qong), әrtýrli shvonderler, kosmopolitter men mәngýrtterdi dәripteu keninen tarauda.
Qorytyndysynda, Qazaqstan Preziydenti, Parlamenti jәne biyliktegi barlyq qúrylymdary memlekettik tildi, últtyng dәstýri men ózining mәdeniyetin moyyndamaytyn jalghyz jarmaq el boldy. Eldi Borattyng elesi kezip jýr?!
Onyng ornyna elde korrupsiya, qoghamdy ru-taypagha bólu, әrtýrli diny sektalardy (elde resmy tirkelgen ýsh mynnan astam dini, onyng ishinde ekstemistik sektalar kez-kelgen uaqytta ony jaratyn detonator) damytu, Qytaydaghy týrki halyqtaryna qarsy genosidti qoldau jәne sol elding mәdeniyetin qoghamgha zorlap engizumen ainalysuda.

Biyliktin, IQ kórsetkishteri 30-dan tómen osynday alayaqtardyng qolynda boluy, ol mindetti týrde qoghamdy ekonomikalyq jәne әleumettik daghdarys pen tónkeriske әkeledi. Onday anahronizmdi Pikassonyn, fashister kelgendegi suretimen sipattaugha bolady.

2010-2011 jyldary resmy Astana «Doktrina…» degen memlekettik baghdarlamany dayyndady. Onda, «elde 130-dan astam halyq túrady, biraq onyng ishinde Qazaq degen halyq joq» dep jazylghan. Shynymenen nadandyqta shek bolmaydy eken!

1,3 mlrd halqy 2800-den astam til men dialektide sóileytin Ýndistan bir Últtyq iydeyanyng ayasynda eldi úiystyryp otyr.

Osy uaqytqa deyin biylik birneshe ret memlekettik-qazaq tilin túqyrtyp, últ ziyalylary men patriottaryna qysym kórsetu, memleketqúrushy últ pen Qazaq memlekettiligine qarsy («qazaqtarda shegara yaghny memleket bolmaghan», «Qazaqstannyng tarihy 1991 jyldan bastalady»...) әreketter jasap keldi. Búl, otarlaushylar men qylmyskerlerden basqa kimge kerek?!

Álemdik filosofiyada (Gete, Shpengler, Iliin t.b.) ghylym, mәdeniyet, qogham men memleket damuynyng negizi últtyq iydeya ekeni dәleldengen. Álemdegi elderding 80%-dan astam últtyq memleketter. AQSh-tyng ózi aghylshyn tili men mәdeniyetine negizdelgen...

Aristoteliding kezinen beri qogham men memleketting negizi әdilettilikke sýienedi. Ál-Faraby ózining «Qayyrymdy qalanyng túrghyndary turaly» enbeginde búl iydeyany damytyp, әdiletti memleket basshylarynyng basshylarynyng ar-namys kodeksining sipattamasyn beredi.

1992 jyly BÚÚ Qazaqstandy «avtoritarlyq biyliktegi últtyq memleket» dep anyqtaghanymen, «halyqtar laboratoriyasy» men GULAG-tan basqa eshteneni kórmegen bizding satraptar әli kýnge Últtyq memleketti moyyndaugha qorqady. Sondyqtan, bizde әli kýnge Últtyq iydeya men iydeologiya jәne oghan negizdelgen baghdarlama joq. Últtyq nemese Memlekettik iydeyanyng bolmauy qoghamda túraqsyzdyq tudyryp, «bolashaqqa senimdi joyady»... Qorytyndysynda, elden jylyna 40 mynday adam, onyng 80%-y joghary bilimdi injener, dәriger, múghalimder ketude.

Mәngi elding negizgi ústanymy: «Bir til! Bir din! Bir morali! Bir memleket!».
2020 jyldy qoghamdy biriktiru jyly dep jariyalap, memlekettik tildi qoghamnyng barlyq salasyna endiru, Qazaqstanda dәstýrli dinning eki baghyty- Islam (suniyt) pen Pravoslavnyy hristiandy dәripteu, qoghamdy memleketqúrushy Qazaq últynyng manyna úiystyru jәne gumanizm men demokratiyalyq qogham qúru moralyn ústanudy qoldau kerek.

Jogharydaghy ústanymdarmen qatar, memleketting negizi bolatyn jerding tútastyghyn saqtap, ekonomikany basqaru men damytudy óz qolymyzgha alu, - ol qoghamdy bir maqsat, bir mindet jәne Últtyq iydeyany iske asyrugha júmyldyrady. Bir iydeyanyng ainalasyna júmylghan qoghamnyng almaytyn qamaly bolmaydy! «Qarekette-bereket» deydi halqymyz.

Janúzaq Ákim

Abai.kz